وضعيت امداد و نجات كشور از لحاظ كمي و كيفي چگونه است؟
كوله پشتي انتظارات بر شانه هاي امدادگران -بخش اول

گاليا توانگر
اين مردان، مردان روزهاي بحران و حادثه هستند. تصورش را بكنيد كه هر بار پيامكي به گوشي تان ارسال مي شود، با گفتن يا زهرا(س) شروع به خواندن كنيد!
22فروردين 89، فارياب ساعت 18 و 9دقيقه و 14ثانيه، سه و هشت دهم ريشتر. 23 فروردين 89، كاشمر ساعت 16و 26 دقيقه و 32ثانيه، چهار و سه دهم ريشتر.
به فاصله 5دقيقه از وقوع زلزله هاي بيش از 3ريشتر در هر نقطه از كشور خبر وقوع آن از طريق سازمان ژئوفيزيك به گوشي هاي رئيس سازمان امداد و نجات كشور و همه معاونينش ارسال مي شود.
برخلاف يك ذهنيت خاكستري نسبت به كميت و كيفيت امداد و نجات در بين مردم همچنان به قوت خود باقي است، اما اين مردان سربازان تلاشگر و صبوري هستند كه از چالش هايي چون انتظارات، توقعات و كمي امكانات هر روز عبور مي كنند تا جان هموطني را در ميان امواج سيل، زبانه هاي آتش، در جنگل، دريا و صحرا و نيز از زيرآوار نجات دهند. آيا اين ها مردان شجاع و بي ادعا و جهادگراني عاشق نيستند؟
برخلاف نظر عمومي كه مي پندارند عملكرد سازمان امداد و نجات تنها معطوف به امدادرساني در حوادث بزرگ طبيعي است، اين سازمان در سال گذشته توانست با اجراي طرح هاي نوروزي، تابستاني و نيز اسكان اضطراري 180هزار نفر سيل زده، كارنامه پرباري را برجا بگذارد. تقديم دو شهيد امدادگر به مردم ايران اسلامي در طرح نوروزي سال88 گواه اين ادعا است كه مردان امداد و نجات تا سرحد جان در سنگر امدادرساني استقامت مي ورزند. اين دو امدادگر بعد از اتمام موفقيت آميز امداد جاده اي براساس بي احتياطي يك راننده كاميون به شهادت رسيدند. به قول بهداد رئيس روابط عمومي سازمان لحظه اي نيست كه فكرمان درگير مسئله امدادرساني و پشتيباني امكانات رفاهي نباشد. وي با خنده مي گويد: «همين ديروز بعدازظهر پيامكي از زلزله فارياب كرمان به گوشي ام ارسال شد. بنده در حال استراحت بودم كه ناگهان همسرم از آشپزخانه درجه زلزله را بدليل جابجا شدن اعداد در پيامك 3/8 ريشتر خواند. خدا مي داند با آنچنان حالتي از خواب پريدم كه گويي چنين حادثه تلخي براي خانواده خودم اتفاق افتاده است. بعداً كه متوجه درجه خفيف زلزله 8/3 ريشتر شدم، آب سردي برآتش وجودم ريخته شد. زندگي ما امدادگران حقيقتا براي خودمان نيست، با اين حال لبخند رضايت مردم لذت بخش ترين هديه اي است كه از طرف خداوند دريافت مي كنيم.»
امكانات محدود، مأموريت هاي بي شمار
با توجه به تقسيمات سازمان امداد و نجات 30استان كشور به نه قطب تقسيم بندي شده است، اين قطب ها عبارتند از: تهران، اصفهان، مازندران، فارس، تبريز، خوزستان، كرمان، كرمانشاه و خراسان رضوي.
در اين نه استان با همكاري استانداري ها زمين هايي براي ساخت پايگاه هوايي امداد و نجات خريداري و بسياري از آنها راه اندازي شده اند و برخي نيز تا پايان امسال راه اندازي خواهند شد، به جز استان اصفهان كه از پايگاه هوايي همدان بهره مي برد. در هر پايگاه يك فروند بالگرد مجهز آشيانه دارد. بنابراين در شرايط فعلي 13 بالگرد امداد و نجات در كل كشور فعال هستند. تعدادي از اين بالگردها در فرودگاه استان ها مستقرند كه به محض ساخته شدن پايگاه ويژه امداد و نجات، به آشيانه اصلي انتقال داده مي شوند، تهران داراي دوبالگرد ويژه امداد و نجات است.
كاپيتان حسن سهيلي قهرودي مسئول يگان هوايي سازمان امداد و نجات كشور توضيح مي دهد: «ما به گونه اي برنامه ريزي كرده ايم كه انتظار داريم درپي اين نه استان، شش استان ديگر از جمله يزد، گلستان، بوشهر و غيره نيز به بالگردهاي امداد و نجات مجهز شوند. اين روند تا جايي ادامه پيدا مي كند كه هر استان حداقل يك بالگرد امداد و نجات داشته باشد.»
علي رغم اين كه مأموريت اصلي امداد هوايي براي حوادث بزرگ غيرمترقبه تعريف شده است، اما بالگردهاي امداد و نجات در شرايط فعلي براي عمليات در حوادث محلي، كوهستان و گاها حوادث جاده اي نيز با همكاري بالگردهاي اورژانس كشور فعاليت دارند. كاپيتان سهيلي با اشاره به اين كه سرفصل عمليات ها اجراي طرح نوروزي در سراسر كشور بود، مي گويد: «در طرح نوروزي 89 بيست و پنج استان را پوشش هوايي داديم. جمعا 262 ساعت و 20دقيقه پرواز صورت گرفت. 314 سورتي پرواز- هر بار نشستن و برخاستن بالگرد يك سورتي پرواز به حساب مي آيد- 1281 امدادگر انتقال و 850 كيلوبار جابه جا شد. تنها در بحث امداد هوايي توانستيم 4نفر تصادفي شديد در تبريز و 6نفر در همدان را به زندگي بازگردانيم.»
اما سؤال اصلي اينجاست كه بالگردهاي امداد و نجات تحت چه شرايطي پرواز مي كنند؟ اين كارشناس امداد هوايي توضيح مي دهد: «معمولا امداد هوايي زماني وارد عمليات مي شود كه از طريق آمبولانس هاي زميني بدليل ترافيك شديد جاده امكان امدادرساني به موقع وجود نداشته باشد و يا در كوهستان به جهت صعب العبور بودن، نيروهاي زميني نتوانند خود را به موقع به محل حادثه برسانند. خلبان هاي ما كه 95 نفر خلبان
آموزش ديده فني هستند، در برخي از عمليات ها تا آخرين قطره بنزين باك اضافي پرواز داشته اند. پنج ساعت مداوم پرواز اگرچه فشار بالايي را به خلبان و پرسنل بالگرد اعمال مي كند، اما با همين شيوه توانستيم تعداد زيادي از سيل زدگان را در بهار 88 نجات دهيم.»
خيلي از مردم به دليل عدم آگاهي نه تنها فعاليت هاي سازمان امداد و نجات را نمي شناسند، بلكه تصورشان اين است كه در شرايطي مثل حوادث كوهستاني بايد خود را حذف شده و بي پناه فرض كنند.
كاپيتان مي گويد: «در آخرين مورد حادثه كوهستاني، يك پيرمرد كه در كوهستان دماوند با نقص اتومبيل روبرو شده و در دل شب اتومبيل را رها كرده و با حركت به سمت نقطه اي نامعلوم در كوهستان گم شده بود، توسط بالگرد امداد و نجات رديابي شد. اما متأسفانه جسد بي جان وي را انتقال داديم. شايد اگر اين هموطن در لحظه گرفتاري خونسردانه و با تأمل در كنار اتومبيل منتظر مي ماند، الان زنده بود.»
يگان هوايي امداد، پرهزينه اما خدمت رسان
به همراه كاپيتان به سمت آشيانه دو بالگرد امداد شهر تهران حركت مي كنيم. در فضاي داخلي بالگرد يك مخزن زردرنگ ديده مي شود كه باك بنزين اضافه است. داخل بالگرد به اندازه دوازده برانكارد افقي كه پهلو به پهلو هم قرار بگيرند جا دارد. يگان هوايي سازمان امداد و نجات پرخرج و هزينه بالايي دارد. البته اگر منصفانه بنگريم اين امدادگران هوايي با نجات جان ده ها نفر آسيب ديده جبران اين هزينه ها را دارند. هر بالگرد به تنهايي 7ميليارد تومان قيمتش است و ساليانه
يك ميليارد و سيصدميليون تومان پول بيمه بالگردهاست. حداقل بايد 5/2 تا 4ميليون تومان براي هر پرواز هزينه كرد. چك هاي بالگردها كه معمولاً در زمان هاي كوتاه و پشت سرهم توسط تكنسين هاي پرواز صورت مي گيرد، همگي هزينه بردار هستند. اين درحالي است كه كل بودجه امداد هوايي در طول يك سال براي كل كشور تنها 5ميليارد تومان است. صراحتاً مي توان گفت اين بالگردها اگرچه ازنظر استانداردها كمي و كاستي ندارند، اما براي افزايش تعداد بالگردها و ساخت پايگاه و آشيانه بايد بودجه هاي بيشتري تعيين شود. در شرايط فعلي كه صحبت از زلزله تهران در ميان است، داشتن تنها دو بالگرد براي تهراني ها كفايت نمي كند.»
در فضاي داخلي بالگرد گفت و گو با مسئول امداد هوايي سازمان امداد و نجات را ادامه مي دهيم. كاپيتان سهيلي از خريد زميني در كمربندي آزادگان خبر مي دهد كه با ساخت پايگاه در اين زمين امداد هوايي تهران قوي تر خواهد شد.
وي مي گويد: «بالگردهاي امداد براي امدادرساني در شرايط مختلف ازقبيل دريا، جاده و كوهستان مجهز هستند. هر بالگرد توانايي حداكثر جابه جايي 12 مجروح را دارد. با هر بالگرد مي توان 25 امدادگر و 4 تن بار را انتقال داد. ما دو نوع بالگرد براي امدادرساني داريم، يكي بالگرد 205 است كه نسبت به بالگردهايي كه مي توانند در داخل شهر امدادرساني داشته باشند، جثه بزرگتري دارند. در تلاش هستيم براي سال 89 و عمليات هاي درون شهري به ويژه مختص كلان شهرهايي چون تهران بالگردهاي دوموتوره كوچك خريداري كنيم. علاوه براين دولت در سال 88 خريد 15 فروند بالگرد را مصوب كرده بود كه تاكنون 5 فروند خريداري شده و مابقي تا آخر سال جاري خريداري خواهند شد.»
وي كمبود بودجه را يكي از مهمترين چالش هاي پيش روي گسترش كميت امداد هوايي عنوان كرده و مي گويد: «ما در مواردي مثل عمليات طوفان گنو در سيستان و نقاط محرومي چون جلفان بعضاً خلبان هاي امدادگري داشته ايم كه حتي از جيب خود كمك كرده اند. اين خلبان ها تا آخرين قطره باك بنزين اضافه پرواز كرده و زندگي بخشيده اند.»
رشد ده درصد امكانات امدادرساني در تهران
دكتر احمد اسفندياري رئيس سازمان امداد و نجات كشور كه خودش زمان جنگ امدادگر بوده، بعدها مسئول امداد و نجات خوزستان شده و اكنون براي كل كشور خدمت مي كند، مي گويد: «در بحث زلزله تهران دو سؤال پيش رو داريم: يكي اين كه چه قدر خودمان را آماده كرده ايم؟ و ديگر اين كه اگر اتفاق افتاد چه بايد كرد؟ صراحتاً بايد بگويم اگرچه تا نقطه مطلوب فاصله داريم، ولي در چهار سال اخير وضعيت كمي و كيفي امداد و نجات با سنوات گذشته قابل قياس نيست. ما در برنامه چهارم انتظار داشتيم كه 2درصد رشد داشته باشيم. اما ديديم كه در آستانه برنامه چهارم كيفيت امدادرساني در كل كشور به 4درصد و در شهر تهران به ده درصد افزايش داشت. اين رقم پيشرفت را براي برنامه پنجم انتظار داشتيم.»
از اسفندياري سؤال مي كنم: «در سايت هاي مختلف نقدهاي متفاوتي نسبت به وضعيت امداد و نجات در كشور داريم كه اكثر آنها به نداشتن يك متولي واقعي براي اين امر و نيز عدم هماهنگي و ارتباط بين دستگاه هايي كه مشتركاً كار امدادرساني را انجام مي دهند، اشاره كرده بودند. شما اين نقدها را تا چه حد قبول داريد؟» وي پاسخ مي دهد: «تنها مسئول مستقيم امداد و نجات در كل كشور ما هستيم. اگرچه 24 دستگاه ديگر نيز با ما همكاري دارند و هريك براساس وظايف ذاتي شان، مسئوليتي را برعهده مي گيرند. مثلاً در حيطه اسكان اضطراري وزارت نيرو تأمين كننده آب و برق كمپ هاست. بسيج و سپاه امنيت را برقرار مي كنند. وزارت بهداشت امور پزشكي را عهده دار مي شود.
فرض كنيد در يك نقطه از كشور زلزله سنگيني رخ داده است. اين طور نيست كه ما دست روي دست بگذاريم تا جلسه استاندار و مديران كنترل بحران و... شكل بگيرد. وظيفه ما اين است كه اجازه ندهيم يك حادثه به بحران تبديل شود.
به محص رؤيت پيامك بر روي گوشي هايمان و بالا بودن ميزان صدمات نيرو و تجهيزات ارسال مي كنيم. وقتي يك حادثه به بحران تبديل شود بايد توسط سازمان مديريت بحران ساماندهي و كنترل شود. 14 كار گروه نيز عضو اين سازمان هستند. شوراي عالي مديريت بحران توسط رئيس جمهور اداره مي شود.»
وي ادامه مي دهد: «حوادث سطح بندي شده اند: محلي، منطقه اي، ملي و فراملي. درمورد تهران در شرايط فعلي توانايي اسكان اضطراري يك ميليون و پنجاه هزار نفر را داريم. صراحتاً مي گويم اگر هرجاي دنيا امكاناتي در اين سطح دارند، بيايند و مدعي شوند. اخيراً كه چين در پي زلزله اي تقاضاي سرپناه براي اسكان اضطراري كرده بود، ما توانستيم 63 هزار چادر تحويلشان دهيم. اين يك كمك بي سابقه در بين كشورها بود. در اطراف تهران 6 پايگاه اقماري تعريف كرده ايم. استان اصفهان نيز به عنوان استان جانشين تعريف شده است. 5 استان ديگر ازجمله مازندران، سمنان، قم، قزوين و مركزي نيز قطب هاي تعريف شده براي پوشش آسيب ديدگان هستند كه آنها نيز استان هاي همجوار خود را معين هايشان قرار داده اند. حتي براي مسئولان سازمان نيز جانشين هاي ديگري در ساير استان ها معين كرده ايم. همه اين شرايط را طي مانورهايي در طول سال تمرين مي كنيم.»
برنامه جامع ملي مقابله
با حوادث بنويسيم و تمرين كنيم
وقتي از اسفندياري سؤال مي كنم: «آيا اين ساختماني كه هم اكنون در آن مستقر هستند نيز در برابر زلزله مقاومت دارد؟» با آسودگي مي گويد: «اين ساختمان از مقاومت بالايي برخوردار است.» در سال 88، 230 مورد زلزله بالاي 5/3 ريشتر، 132 مورد سيل، 287 مورد حادثه كوهستان و ساير حوادث غيرمترقبه رخ داده بود. سازمان امداد و نجات 52199 خانوار آسيب ديده را پوشش داده كه از لحاظ جمعيتي به 217464 نفر مي رسيده اند. نجات يافتگان تعدادشان به 99309 نفر رسيد. اقلام توزيع شده نيز در بين آسيب ديدگان 225591كيلوگرم از لحاظ وزني ارزش داشته است. تنها در يك عمليات هوايي در جنوب فارس نيروهاي امدادي توانسته اند جان 200نفر را نجات دهند.
اسفندياري اگرچه از خريد 300 دستگاه آمبولانس جديد، 300 دستگاه خودرو نجات و اتوبوس آمبولانس هاي جديد خبر مي دهد و تأكيد دارد 449 انبار به متراژ بيش از 260 هزار و هشتصد و سي متر در كل كشور دارند اما به چالش هاي پيش رو نيز اشاره داشته و مي گويد: «بايد طرح جامع ملي درخصوص حوادث و سوانح ملي داشته باشيم. كليه دستگاه ها نقش خودشان را تعريف و تمرين كنند. اين تمرين ها بايد مداوم باشد. سازمان امداد و نجات اگرچه در زمينه سخت افزاري پيشرفت هاي چشمگيري داشته، ولي در زمينه نرم افزاري هنوز جاي كار بسياري داريم، تقويت آموزش ها به ويژه اجراي طرح آمادگي خانواده ها براي مقابله با حوادث، بازآموزي و به روز شدن نيروهاي امدادي، بردن آموزش به اقصي نقاط كشور، تشكيل امداد و نجات روستايي و... ازجمله كارهايي است كه براي سال 89 دردست اجرا داريم.»
گزارش روز