جاده اي كه نفس تريلر را مي برد! نگاهي به امكانات جاده ها و ايمني حمل ونقل بين شهري - بخش نخست

حسن آقايي
از پاركينگ! سيار سرسام آور و سراسيمگي عبور و مرور 6-5 ميليوني انواع وسايط نقليه موتوري از دوچرخ و سه چرخ تا ده چرخ و بيشتر پايتخت به پايانه حمل ونقل بين شهري و استاني مي روم و همسفر اطلس جغرافيايي راه هاي مركزي، شرقي، غربي، جنوبي و شمالي ايران زمين مي شوم. در اين گردش، پدال واگويه ها يكنواخت و محدود نمي ماند حتي در نقاطي آزاد مي شود آنگاه كه كولاك برف و بسته شدن جاده و يك چند روز پشت برف و يخبندان است، گذرگاه حادثه خيز، سربالايي يا به نقل راننده «سينه رو» به حدي است كه تريلر هم به تنگي نفس مي افتد و دنده 3 هم پس مي زند، دست اندازهاي به گفته راننده «گهواره اي» راه و پل هاي قيقاج و باريك و دو طرفه و تردد آن هم در اوقات يخبندان و شب روي،... و كاستي هاي رفاهي، استراحتگاهي حتي دريغ نبود يك قهوه خانه كنار جاده اي و يك دو استكان چاي قند پهلو، گاه تصادف در بوران كه آن راننده مي گويد: «موقعي كه پشت فرمون مي شينيم مي ريم تو جاده اشهدمونو مي گيم!»
... از اين مسافرت مجازي برمي گردم و مي روم پاي صحبت هاي رانندگان اتوبوس و كاميون در مورد وضعيت جاده ها در شرايط متعادل و معمول و در فصل زمستان...
نيم نگاه تاريخي به حمل ونقل ايران
چرخه برتري موقعيت كشورمان در زمينه تجارت بين المللي در جاده هاي ابريشم، چين و آسياي صغير طي قرن ها و تا زمان انقلاب صنعتي، طنين انداز بوده است. در پي تحولات ارتباطات تجاري مابين بلوك شرق و غرب و پيوستگي مسيرهاي غيراصلي (خرده راه ها) و ايضا تأثير انقلاب صنعتي و سپس واگذاشتگي جاده ابريشم، ايستايي مبادلات بازرگاني، تغييرات در خطه منطقه اي و حاكميت موقعيت هاي تازه، وضعيت حمل ونقل و دادوستدهاي بازرگاني ايران از حدود دهه هشتاد قرن بيستم به دوران شكوفايي ساليان ديرينه خود بازمي گردد. در اين موقعيت با توجه به تحولات جغرافيايي منتج به استقلال كشورهاي آسياي ميانه و از ديگر سو توسعه اقتصادي در بخش هايي از آسيا و...، امكانات شايان توجهي در امور حمل ونقل تجاري جاده اي در قلمرويي ايجاد مي شود كه نقش درخشان در توسعه مبادلات تجاري و حمل ونقل داخلي و بين المللي كشورمان را نشان مي دهد.
جاده هايي پرپيچ و خم
ده ها كاميون با مدل و نام متفاوت در گاراژ بزرگ باربري در يكي از خيابان هاي جنوب شهر توقف كرده اند. عده اي كارگر پراكنده در حال بار زدن چند تا كاميون هستند. تعدادي كاميون آماده حركت و بسياري در نوبت بارگيري براي شهرهاي مختلف كشور هستند. اندكي مي گردم سراغ راننده ها را مي گيرم.
«قدرت طالب پور» راننده يكي از كاميون ها است. بيش از چهار دهه سابقه رانندگي در ايران و اروپا دارد. حالا در مسير آذربايجان شرقي كار مي كند. او درباره اوضاع ساختاري جاده ها مي گويد: «مسير تهران-قزوين ترافيك سنگين است. جاده بين تبريز- زنجان (حوالي هشترود- تبريز) جاده سينه دار- سربالايي تند- دارد جوري كه تريلي ها از نفس مي افتند و وسط راه مي مانند.»
جاده تهران- بندرعباس شلوغ است و كشش ترافيك سنگين ندارد. براي ورود به تونل حاجي آباد، گاهي دو ساعت معطل عبور مي مانيم. «ابراهيم محمودي» راننده ديگر اين را مي گويد و در ادامه، مشكل ديگري را پيش مي كشد: «بيشتر اوقات برگ سبز گمركي، برگ ترخيص و مشخصات كالا ساعت 9 شب صادر مي شود كه اين زمان باعث افزايش ترافيك و معطلي رانندگان مي شود.» گفته او نيز حاكي از اين است كه براي تسهيل تردد وسايط نقليه لازم است همه جاده ها 2 بانده شوند و مسيرها روشنايي برق داشته باشند. در اين صورت حجم ترافيك كمتر و امنيت عبور و مرور بيشتر خواهد شد.»
همكار ديگر او به نام «محمود پيريايي» با 30 سال رانندگي در جاده ها، با اشاره به اين كه تعداد ماشين ها زياد شده و كلا جاده ها، كشش حجم ترافيك سنگين كنوني را ندارند و از طرفي هم نيمي از جاده ها 2 بانده نيستند و همين مسايل سبب تصادف مي شود. وي بر 2 بانده شدن همه راه هاي بين شهري تأكيد مي كند.
سرعت گيرهاي بدون رنگ حتي در جاده كمربندي!
عبور از جاده هاي خراب، فرسودگي جان راننده است و از بين رفتن ماشين. جاده بهشهر- رشت هر صدمتر يك سرعت گير آسفالتي دارد حتي در جاده كمربندي هم سرعت گير بدون رنگ سفيد و شب نما گذاشته شده است.
اين مطالب بخشي از نظر راننده اي در تشريح چند و چون راه و آسفالت مسير بين شهري است كه از 13 سالگي به عنوان شاگرد راننده با جاده ها آشنا شده است و سال 64 گواهينامه پايه يك گرفته است.
«عباس صابري» اوايل كار رانندگي خود، روي كاميون كار مي كرده، 6 سال است كه پشت فرمان اتوبوس مسافري تهران- مشهد، مي نشيند. او وضعيت راه ها را چنين ترسيم مي كند: «جاده سرخه نزديك گرمسار واقعا افتضاح است. به دليل عبور مكرر از خرابي آسفالت جاده ها، جان راننده فرسوده و ماشينش از بين مي رود. اما بدتر از اين، وضع جاده عباس آباد، سبزه وار تا حوالي شهر سبزوار است. و آسفالت مسير استاندارد نيست.» به گفته او در بافت و ساخت برخي از اين جاده ها قير زياد و در قسمتي به قدري قير كم به كار رفته است كه هنگام بارندگي، راه چاله و چوله ناهموار شده و كنترل رانندگي سخت مي شود. وي همچنين بر اين باور است كه مشكلات جاده در هر جا يك مشخصه دارد. به عنوان نمونه جاده شمال از بهشهر تا رشت هر حدود يكصد متر يك سرعت گير كار شده كه به قول بروبچه هاي راننده، ساندويچ از جنس آسفالت بدون رنگ سفيد و شب نما تعبيه شده است! حالا در نظر بگيريد يك راننده ناشي با سرعت مجاز اما بدون اطلاع از وضعيت يك سطح بودن سطح جاده از اين مسير عبور مي كند، بدون شك استاندارد قسمت هاي مختلف ماشينش به هم مي ريزد و صدمه مي بيند كه به گفته او، ماشين داغون مي شود و سرنشينان هم عذاب مي كشند. وي مي گويد: «اگر شما مسافر كرمانشاه باشيد مي بينيد از ساوه تا همدان حدود 85 كيلومتر، جاده يكطرفه، بقيه راه دو طرفه است. در طول اين جاده قديمي حدود صد كيلومتر دو طرفه و باريك با عرض حدود 7-6 متر است، اين جاده تنها راه عبور و مرور همه جور وسيله نقليه از موتورسيكلت سوار روستايي گرفته تا كاميون، تريلر، اتوبوس و سواري است، از طرفي هم مي بينيد كه همين جاده از آمار تصادفات بسيار بالايي برخوردار است.»
اين راننده با سابقه و تجربه ماشين سنگين در ادامه همين بحث مي گويد: « يا مثلا جاده اصفهان از طرف دامغان به معلمان و جندق، گردنه اي با شيب تند قرار دارد كه همه پل هاي آن مسير باريك است.» او مي گويد: «با ورود به اين گذرگاه كه اتوبوس و كاميون هم تردد مي كند ما رانندگان اشهد خود را مي خوانيم!»
چند سويگي مشكلات از نگاه مسافر
«فرج اللهي» مسافر عازم اهواز است. اگرچه عجله رفتن به اتوبوس دارد اما چند دقيقه اي فرصت دارد درباره وضع جاده ها نظرش را بگويد.وي مي گويد: «تجربه نشان داده است مشكلات جاده ها به چند بخش مهم ربط دارند: اول اختلاف فيزيكي عرض جاده ها با كثرت خودروها بخصوص ازدياد سواري. دوم پيچ هاي بعضا به اصطلاح كور كه پيش از رسيدن به اين نوع پيچ ها، ديد كافي براي رانندگان ممكن نمي شود و همچنين شيب هاي عميق كه باز راننده با سرعت زياد قبل از اين كه به اين گونه مسيرها برسد خبري از وضعيت فرود سر راهش ندارد و سوم عدم كنترل متوالي سرعت در محل هاي مناسب و مورد مهم ديگر، تاريك بودن مسيرها در شب است. اين مشكلات و كاستي ها مي توانند باعث حوادث و نگراني سرنشينان خودروها شوند. البته به نظر من براي امنيت جاده اي بايد راه ها دو مسيره شوند، در اين ميان اطلاع رساني و فرهنگ سازي مداوم از طريق رسانه ها علي الخصوص تلويزيون مي تواند مردم را با شرايط تردد رانندگي در جاده ها آشنا كند.»
حادثه خبر نمي كند
چند شب پيش در جاده نايين مي بيند از روبرو كاميوني از مسيرش منحرف شده و با سرعت به طرف يك اتوبوس نزديك و نزديكتر مي شود. در فرصت لحظه هاي التهاب پيش از شاخ به شاخ شدن، راننده برق آسا اتوبوسش را از مسير آسفالته به حاشيه جاده مي كشد و به قول خودش، مي زند به خاكي و از حادثه حتمي، مصون مي ماند. اما فشار عصبي او و التهاب و نگراني مسافران در خاطرشان مي ماند. «مهدي كدخدايي» كه 27 سال در جاده هاي مختلف رانندگي كرده، تعريف ديگري دارد. در يكي از جاده ها متوجه مي شود راننده اي در حال حركت پشت فرمان خواب است! نگران مي شود حادثه اي بيافريند. به اولين مأمور، موضوع را اطلاع مي دهد اما متوجه مي شود با آن راننده برخورد قانوني نمي شود. او در خصوص موقعيت راه ها اعتقاد دارد جاده هاي كشور از نظر مهندسي ساخت و استاندارد با خيلي از كشورهاي ديگر بسيار تفاوت دارند از جمله باريك و دو طرفه بودن برخي جاده ها با توجه به ترافيك پرحجم انواع خودرو. او مي گويد: «شب تو جاده نايين- طبس مسافرا خوابن. با سرعت 80 مي رم. ماشين مثل گهواره اين ور و اون ور مي ره. مسافرا از خواب مي پرن. نگران مي شن چي شده؟! اما لغزش و تكان هاي ماشين به دليل خراب بودن آسفالته.»
«علي قاليباف» راننده، مشكل رانندگان اتوبوس در اتوبان تهران- قم تا كاشان را عدم رعايت رانندگان سواري شخصي در اجراي مقررات ترافيكي مي داند. وي نظرات ديگري در زمينه فرهنگ سازي، هماهنگي اجرايي- عملياتي تردد در زمستان و لزوم تمهيدات ايمن سازي فيزيكي جاده ها و كنترل و بازرسي دارد كه در بخش دوم گزارش مطرح مي شود.
بهسازي جاده ها نسبت به گذشته
دو راننده، كف محوطه صندوق بغل يك اتوبوس نشسته و سفره صبحانه شان را پهن كرده اند. در حالي كه عقربه هاي ساعت حوالي ساعت 11 تيك تاك مي كنند. يكي از اين دو همكار كه بيش از سه دهه آن گونه كه مي گويد همه گذرگاه هاي جاده اي را پيموده است، اعتقاد دارد وضعيت كنوني مسيرهاي بين شهري در مطابقت با سال هاي پيش به صورت نسبي بهتر و خيلي از جاده ها كه پيشتر يك بانده بودند اينك دو بانده شده است.
«حسين ترك نژاد» به عنوان نمونه، جاده اصفهان- اهواز را مطرح مي كند كه قبلا گردنه زياد داشته اما حالا اين نقاط صاف و بدون گردنه شده اند مضاف به اين كه جاده اصفهان- اهواز از لحاظ مهندسي ترافيك، استاندارد شده است.»
اما همكار ترك نژاد، از اتوبان تهران- قم مي گويد كه ساختار مهندسي جاده اي نداشته و استاندارد نيست و دست انداز فراوان دارد.
«محمدرضا حيدري» ادامه مي دهد: «ساخت اتوبان كه در طول شبانه روز و هفته هزاران وسيله نقليه سنگين و سبك با سرعت بالا از سطح آن عبور مي كنند نياز به دقت زير ساخت و مهندسي روكش دارد. بايد درست مثل باند فرودگاه، صاف و يكدست و مقاوم باشد، چيزي كه اتوبان قم ندارد.»
سويه ديگر نگاه اين راننده مسافربري معطوف به اين است كه كل جاده هاي كشور به دليل افزايش جمعيت مسافر و زياد شدن ماشين از جمله وسايط نقليه بين شهري، از ترافيك خيابان هاي شهر تهران شلوغتر شده است. وي معتقد است: «جاده ها كافي هستند اما استاندارد نيستند.»
ديدگاه هاي آسيب شناختي
و راهكارهاي ايمن سازي پليس راه
سؤالاتم از رئيس پليس راه كشور بر محور چگونگي اعمال كنترل و نظارت بر ترافيك در جاده ها، تسهيلات رفاهي و ايمني بين راهي به ويژه در بخش حمل و نقل باري و برنامه و تمهيدات جاده اي مخصوص فصل زمستان است. به دليل كمبود فرصت، امكان فراگيري گفت وگو چندان ميسر نمي شود ولي درباره برنامه هاي زمستاني پليس راه گفته مي شود در اوايل آذرماه اطلاع رساني خواهد شد.
در همين حال موضوعات شايان توجه پيرامون راهكارهاي خروج از دايره تصادفات در قالب عوامل شناختي بروز حوادث منتهي به كاهش و بازدارندگي علت ها، مهندسي راه و توصيه هاي كليدي مصونيت سازي عبور و مرور وسايط نقليه جاده اي در فصل زمستان را در گفتگوي ما با رئيس پليس راه كشور در شماره فردا خواهيد خواند.
گزارش