E-mail:shayanfar@kayhannews.ir

شخصيت پروري سياسي در رژيم پهلوي زندگينامه جمعي از رجال پهلوي111

وحيدي، ايرج - 2
ايرج وحيدي، وزير آب و برق
خيلي محرمانه
وحيدي كه در سال 1971 به سمت وزارت آب و برق منصوب شده بود، قبلاً به عنوان وزير كشاورزي، مدير كل در وزارت بهداشت، معاونت وزارت آب وبرق و مدير عامل سازمان آب و برق خوزستان كه يك سازمان دولتي مهم مطابق الگوي T. V. A مي باشد، خدمت كرده است. در اين مقام آخر، وحيدي حيثيتي براي خود دست و پا كرد و از موفقيت هاي خود در اين زمينه احساس غرور بسيار مي كند و معقتد است كه همين كارها شالودأ پيشرفت اقتصادي كنوني خوزستان بوده است. با آموزش در رشتأ مهندسي راه و ساختمان، او تحصيلات عاليأ خود را در انگلستان گذراند و از امپريال كالج لندن در رشته هيدرولوژي درجه تحصيلي دكترا گرفت و نسبت به انگلستان و چيزهاي انگليسي حساسيت بسيار نشان مي دهد. به استثناي زمان صرف شده براي تحصيل، وي از سال 1950 در خدمت دولت ايران بوده است. او طي يك برنامه ديد و بازديد بين المللي به امريكا سفر كرد وظاهراً به خدمات عمومي دلبستگي بسيار دارد. دكتر وحيدي و همسرش هر دو بخوبي به زبان انگليسي مسلط هستند.
مي1972 - ارديبهشت 1351
وحيدي، ايرج - 3
ايرج وحيدي وزير نيرو
عنوان خطاب: آقاي وزير
ايرج وحيدي، 48 ساله، از سال 1977 در اين شغل بوده است. او قبلاً تا سال 1971 وزير آب و برق بود. وحيدي فردي كارآ، مطلع و مجري و متخصصي بسيار مورد احترام است. او در مشاغل فني و دولتي رشد نموده و داراي تجربه وسيعي در مديريت منابع آب است. در مدت خدمتش به عنوان مدير عامل سازمان آب و برق خوزستان در 1966 تا 1969 او خود را به عنوان فردي علاقمند، مبتكر و حرفه اي در كارها شناساند.
وحيدي مدرك مهندسي را از دانشگاه تهران اخذ نمود. پس از دريافت دكتراي علوم كاربردي از دانشگاه دورهام انگلستان به ايران بازگشت و مدير فني انستيتو آبياري شد. زماني كه انستيتو به وزارتخانه جديدالتأسيس آب و برق منتقل شد (در سال 1964)، وحيدي كه در آن زمان مدير انستيتو بود، به عنوان معاون وزير در امور آب برگزيده شد. از سال 1969 تا 1971 وزير كشاورزي بود.
در ژوئن 1972، وحيدي از اتحاد جماهير شوروي بازديد به عمل آورد و در سپتامبر در اجلاس جامعه بين المللي منابع آب در شيكاگو شركت نمود. در سال 1973 از مصر بازديد نمود. وحيدي ازدواج نموده و داراي دو فرزند است. او به زبان انگليسي و فرانسه صحبت مي كند.
21 آوريل 1976-1/2/55
وليان، عبدالعظيم - 1
تاريخ: 3 مارس 1965 - 21/12/43
سرّي - غير قابل رؤيت براي بيگانگان- فقط استفادأ داخلي
از: منبع كنترل شدأ آمريكائي (CAS)
به: رئيس بخش سياسي
موضوع: اطلاعات بيوگرافيك در مورد رئيس جديد سازمان اصلاحات ارضي
مطالب زير جهت اطلاع شما و هرگونه استفاده اي كه مايليد از آنها در چهارچوب محدوديتهاي امنيتي تعيين شده به عمل آوريد، مي باشد. هر گونه گزارشي از اين اطلاعات بايد قيد «غير قابل رؤيت براي بيگانگان» را داشته باشد و نيازي به ذكر CAS به عنوان منبع نيست. منبع معمولاً قابل اعتماد است.
رئيس جديد سازمان اصلاحات ارضي، عبدالعظيم وليان، زماني كه تيمسار اسماعيل رياحي وزير كشاورزي شد، به وزارت كشاورزي آمد. شغل وي رابط ساواك و وزارت مزبور بود. او از ابتدا روابط خوبي با تيمسار رياحي برقرار نمود. وليان وقتي كه در ساواك بادرجأ سرگردي خدمت مي كرد، به عنوان افسري لايق شناخته شده بود.
وليان، عبدالعظيم - 2
عبدالعظيم وليان استاندار خراسان و نايب التوليأ آستان قدس
خيلي محرمانه
عبدالعظيم وليان در اكتبر 1967 به عنوان وزير اصلاحات ارضي و تعاوني هاي روستائي وارد كابينه شد. او قبلاً (از ژانويه 1965) به عنوان رئيس سازمان اصلاحات ارضي و مديرعامل زمينهاي بنياد پهلوي خدمت كرده است. در سپتامبر 1965او معاون وزير كشاورزي شد، شغلي كه تا انتصاب به وزارت بر عهده داشت. او فردي كارآ و شايسته در انجام وظائف خود و مفيد براي مقامات سفارت آمريكا بوده است.
وليان در 1925 در تهران متولد شد. او در سال 1944 از دانشكده افسري ايران فارغ التحصيل شد و دورأ عالي توپخانه را گذراند. از 1947 تا 1948 فرمانده هفتاد و پنجمين آتشبار توپخانه لشكر يكم بود. در سال 1948 فرمانده صد و پنجمين آتشبار تيپ مكانيزه و لشكر گارد بود. از سال 1949 تا 1950 فرمانده دوم تيپ 105 هويتزر، لشكر پنجم، بود و در سال 1952 فرماندهي آتشبار را به عهده گرفت. از 1952 تا 1954 او فرمانده آتشبار هفتاد و پنجمين تيپ توپخانه لشكر پنجم و از 1954 تا 1955 فرماندهي تيپ توپخانه 105 هويتزر را در سپاه يكم به عهده داشت. از سال 1955 تا 1956 آجودان فرماندهي سپاه پنجم بود.
در مدت خدمت در ارتش، او ابتدا ليسانس و سپس دكتراي حقوق از دانشگاه تهران را گرفت. با درجه سرواني، او دورأ افسران توپخانه در عمليات مشترك را از اكتبر 1956 تا مارس 1957و دورأ ترابري موتوري توپخانه را از مارس تا مي1957  در مدرسأ توپخانه فورت سيل در اوكلاهما گذراند. از شش سال بعد خدمت وي چيزي در دست نيست، ولي گمان مي رود كه به خدمت در ارتش ادامه داده باشد. در سال 1963 ظاهراً از ارتش استعفا داد (با درجه سرهنگي) و به عنوان مدير كل بازرسي و نظارت وارد وزارت كشاورزي شد.
وليان در سال 1952 با عاطفه جنابي ازدواج نمود. وليان دو فرزند دارد، يك دختر، هما 14 ساله و يك پسر حسين ، 13 ساله. وليان علاوه بر فارسي، به زبان انگليسي و فرانسه صحبت مي كند.
آوريل 1968- 12/1/47
وليان، عبدالعظيم - 3
تاريخ: 19 مي 1971 - 29/2/50
خيلي محرمانه
از: سفارت آمريكا، تهران الف -441
به: وزارت امور خارجه
موضوع: شخصيت پروري در سياستهاي ايران - عبدالعظيم وليان و وزارت اصلاحات ارضي
در بوروكراسي ايران، شخصيت پروري سياسي نقش اصلي را به هنگام تصميم گيري ايفا مي كند. نهادهاي رسمي، كه بر اساس شخصيت و نفوذ رؤساي آن مرتباً تغيير كرده و تجديد ساختار مي شوند، يك نقش نسبتاً انفعالي در سياستهاي ايران ايفا مي نمايند. در جوامع غربي افراد، حتي در بالاترين سطوح، غالباً توسط نهادي كه اداره مي كنند، شكل مي گيرند. در ايران عموماً عكس اين مطلب صادق است. براي مثال رؤساي نهادهاي رسمي، نهادهاي خود را به صورتي شكل مي دهند كه منعكس كنندأ شخصيت يا قدرت خود آنها باشد. در نتيجه رهبران سياسي ايران نسبت به آنچه كه در غرب وجود دارد نفوذ و توانايي بيشتري براي تغيير در نهادها دارند.
وزير اصلاحات ارضي (در سال 1971 به وزارت تعاون و امور روستاها تغيير نام داد) نمونأ بارزي از شخصيت پروري در سياست هاي ايران را ارائه مي نمايد، نمونأ كاملي از اين كه يك وزير قدرتمند چگونه مي تواند قدرت وزارتخانه اش را به خرج ساير نهادهاي دولتي افزايش دهد.
وزارتخانه و وزير آن
هنگامي كه وزارت اصلاحات ارضي در سال 1963 تشكيل شد، هدايت و مديريت برنامه اصلاحات ارضي ايران به آن واگذار گرديد. ذهن خلاق ارسنجاني، وزير كشاورزي وقت و وزير اصلاحات ارضي كه يك رهبر قدرتمند با محبوبيتي رو به افزايش بود، با اجراي برنامأ بسيار پيچيدأ اصلاحات ارضي كار معتبري انجام داد. در واقع اصلاحات ارضي به قدري موفقيت آميز بود كه تا سال 1967، يعني هنگامي كه دومين مرحلأ اصلاحات تقريباً رو به اتمام بود، به نظر مي رسيد كه وزير ممكن است وزارتخانه خود را منحل نمايد. با اين حال در اكتبر همان سال عبدالعظيم وليان به سمت وزير اصلاحات ارضي منصوب شد.
وليان يك افسر با سابقأ ارتش است كه در سال 1944 از دانشكدأ افسري ايران فارغ التحصيل شد و در حالي كه مشغول خدمت در ارتش بود، فوق ليسانس و دكتراي خود را در رشتأ حقوق از دانشگاه تهران دريافت نمود. وي در سال 1963 از ارتش استعفا داده و با سمت مدير كل بازرسي و نظارت وارد وزارت كشاورزي شد. وي در سال 1965 به سمت مدير سازمان اصلاحات ارضي د وزارت اصلاحات ارضي منصوب گرديد و در سن 42 سالگي به وزارت رسيد.
وليان در طول خدمت خود در ارتش قابليتهاي اداري قابل ملاحظه اي از خود نشان داد و به عنوان مثال در حين خدمت در ارتش مدارك دانشگاهي گرفت. وي جاه طلب و سخت كوش مي باشد. انتصاب وي به سمت وزارت، حداقل تا حدي به تمايل شاه در استفاده از افسران سابق ارتش براي اجراي اقدامات اداري صحيح در وزارتخانه هاي پرمشغله ربط دارد. (زيرا هنگامي كه شاه سرتيپ سميعي وزير سابق جنگ را در اوايل سال 1971 به سمت وزير توليدات كشاورزي و مواد مصرفي منصوب نمود، براي اين بود كه وزارتخانه را برمبناي صحيح اداري تشكيل دهد. )
از سال 1967 كه اين وزارتخانه زير نظر وليان قرار گرفت، بر قدرت و مسئوليتهايش تا حد قابل توجهي افزوده شد و در واقع با نفوذترين وزارتخانه در زمينأ مسائل روستايي گرديد. اين افزايش قدرت وزارتخانه مستقيماً به رهبري وليان مربوط مي شود - به نظر مي رسد كه سه ويژگي خاص ضروري است تا هر رهبري در بوروكراسي ايران بتواند امپراطوري خاص خود را بنا نهد:
1- اعتماد شاه: ظاهراً وليان به عنوان يك افسر سابق ارتش و يك مدير لايق از اعتماد كامل شاه برخوردار مي باشد. وي در زمينأ اجراي يكي از مهمترين برنامه هاي شاه يعني اصلاحات ارضي كه قلب انقلاب سفيد مي باشد، فرد كليدي بوده است. او بدون اينكه قدرت يا شهرت خود را به هزينأ شاه افزايش دهد، توانست اين كار را با موفقيت تمام و سياستمدارانه به انجام برساند. (برخلاف ارسنجاني كه پس از سازماندهي كنگرأ روستائيان در 1963 و جلب تحسين بيشتري نسبت به شاه، بلافاصله به سمت سفير ايران در رم منصوب شد. ) او اجازأ دائمي ورود به دربار را دارد و دستورات شاه را با علاقه و سريع انجام مي دهد. اگر هر بوروكرات عاليرتبه اي آرزو داشته باشد كه قدرت خود را افزايش دهد و در بين رقبايش بالاتر بايستد، بايستي از اين اشتهار كه مورد اطمينان شاه است، برخوردار باشد و در واقع اينكه آيا شايستگي چنين شهرتي را دارد يا نه، مهم نيست.
2- يك مصالحه گر تمام معني: موفقيت در دنياي سياسي ايران بخصوص در بوروكراسي بي حد و مرز تهران، به توانايي غريزي و آموزش ديدأ خوب براي ميانجيگري بين دستجات مخالف و گروههايي با منافع مختلف بستگي دارد. وليان در اين ميدان (اصلاحات ارضي)، كه جنگ تفوق طلبي به صورت مرتب در سطح بالايي جريان دارد، اثبات نمود كه استاد چنين كاري است. او داراي اين موهبت ارزشمند است كه مي تواند با دقت در مورد قدرت و نفوذ آنهايي كه با وي كار مي كنند يا به ملاقات وي مي روند، ارزيابي كرده و سياستهاي خود را در رابطه با هر كدام تعديل نمايد. وي كار تقريباً خارق العاده اي مبني بر فرونشاندن خشم بزرگ مالكان، متوليان مذهبي زمين دار صاحب نفوذ و رهبران مذهبي محاظكار كه همگي از اجراي اصلاحات ارضي شديداً لطمه خورده اند را به عهده گرفته و اين كار را با موفقيت چشمگيري انجام داده است. (اين مسئله هنگامي كه فرد در نظر آورد كه به هنگام اعلام اصلاحات ارضي در سال 1963، مناطق عمدأ شهري در ايران مملو از شورشهايي شد كه توسط رهبران مذهبي و زمين داران عمده كه شديداً مخالف اصلاحات بودند، تحريك شده بود، به صورت خاصي قابل توجه مي باشد. )
3- مدير موفق: اين نكته اگرچه تقريباً به اهميت دو مورد فوق الذكر نيست، اما اگر فرد به عنوان يك وزير، مدير موفقي نيز باشد در موضع وي در ساختار غير رسمي قدرت در كابينه تأثير به سزايي خواهد داشت.
وليان وزارتخانه اي تازه تأسيس و پويا ولي بدون انضباط را كه از سال 1963 تا سال 1967 به يك سازمان بي حاصل، محافظه كار و همچنان فاقد مديريت تبديل شده بود، تحويل گرفت و آن را به وزارتخانه اي كه بهترين مديريت را در دولت داشته و داراي احساس مسئوليت و خلاقيت جديد است، تبديل نمود. وي براي اينكه وزارتخانه بتواند با مسئوليت هاي مربوط به خود بهتر تطبيق نمايد و تضمين اينكه مسئوليت هاي مربوط به كارمندان ردأ دوم با قابليت هاي لازم به آنها محول شده است از تجديد ساختار وزارتخانه هيچ ابايي نداشت. او نسبت به همكارانش در تمام رده هاي وزارتخانه احترام عميقي قائل بود و مشهور است كه رئيسي صادق و منصف بوده است. در نتيجه، حمايتي كه از اين وزير مي شود شايد در تاريخ بوروكراسي ايران بي نظير باشد. وي اولين وزيري بود كه از عدم تمركز اداري در تهران استقبال كرده و آن را به مورد اجرا گذاشت، به طوري كه تنها كارمندان ضروري وزارتخانه در تهران مستقر گرديدند و قسمت اعظم كارمندانش به مناطق استاني مأمور شدند.
نفوذ مؤثر وزارت اصطلاحات ارضي:
اساسنامأ وزارت اصلاحات ارضي به هنگام تأسيس در سال 1963، به اجراي بندهاي قانون اصلاحات ارضي محدود شده بود. از زماني كه وليان زمام امور وزارتخانه را به دست گرفت، قدرت آن وزارتخانه بطرز چشمگيري فزوني يافت و اصلاحات ارضي گرچه همچنان مسئوليت اصلي وزارتخانه محسوب مي شد، ولي فقط يكي از زمينه هاي كاري وزارتخانه بود. موارد زير نمونه هايي هستند كه نشان مي دهد وليان تا چه اندازه اختيارات وزارتخانه را فراتر از حدود تعيين شدأ ابتدايي آن پيش برده است.
1- تغييرنام وزارتخانه: يك مورد جالب توجه و نشانأ واقعي در زمينأ افزايش قدرت و مسئوليت هاي وزارتخانه اين است كه نام آن در اوايل سال از وزارت اصلاحات ارضي به وزارت تعاون و امور روستاها تغيير يافت. اين تغيير منعكس كنندأ شرايط بالفعل در بوروكراسي ايران است، به اين ترتيب كه وزارتخانه وليان با بزرگ نمايي مستمر قدرت توسط وليان، توانست در زمينأ امور روستائيان (كه از نام وزارتخانه مشهود است) در ايران تفوق كامل به دست آورد.
2- تعاوني ها و شركت ها: در طي مراحل اوليه اصلاحات ارضي قرار شد تعاوني هاي روستايي تشكيل شود تا با عرضأ وامهاي كم بهره يا ماشين آلات كشاورزي ارزان قيمت، چاههاي عميق و مساعدت هاي كشاورزي مشابه، روستائيان را تأمين نمايد. اين تعاوني ها همواره زير نظر وزارت اصلاحات ارضي بوده اند و تلاش ساير وزارتخانه ها (مثلاً وزارتخانه هاي مسكن و عمران، آب و برق، كشاورزي) براي به عهده گرفتن بعضي از مسئوليت هاي اين تعاوني ها بنحو موفقيت آميزي، توسط وزارت اصلاحات ارضي شكت خورده است.
پس از اينكه وليان وزير شد، دولت ايران تصميم گرفت واحدهاي تجاري كشاورزي14 مدرني را در مقياس بزرگ ايجاد نمايد تا توليدات كشاورزي و درآمد كشاورزان را افزايش دهد. در مورد اينكه كدام وزارتخانه بايد كنترل واقعي اين تعاوني ها را در دست داشته باشد، بين وليان و روحاني، وزير آب و برق (كه خود نيز يكي از افراد داراي نفوذ چشمگيري در دولت است)، برخوردهاي دامنه داري به وجود آمد. اگرچه روحاني هنوز تلاش مي كند در اين زمينأ مهم از كشاورزي ايران مداخله كند، اما وليان توانست در آن مبارزه پيروز شود. اين مورد نه فقط به دليل تأثيرات آن بر كشاورزي، بلكه به دليل علاقأ شخصي و شديد شاه به اين برنامه داراي اهميت مي باشد.
3- توسعأ خدمات: توسعأ خدمات كشاورزي اساساً از مسئوليت هاي وزارت كشاورزي بوده است. كارگران بسياري به دفاتر كشاورزي محلي اعزام شدند و اين دفاتر مسئوليت داشتند كه تعدادي از روستائيان، يعني در هر محل بين 10 تا 40 نفر، را در زمينأ فنون و روش هاي جديد كشاورزي آموزش دهند. وليان استدلال مي كرد كه چون كارگران اضافي معمولاً با تعاوني هاي روستايي كار مي كنند، معقول تر و مؤثرتر اين است كه آنها مستقيماً تحت مسئوليت هاي وزارت اصلاحات ارضي قرار گيرند. نظرات وي به مرحلأ اجرا درآمد و در حال حاضر توسعأ خدمات اساسي كشاورزي توسط وزارتخانأ وليان انجام مي گيرد.
4- بازاريابي محصولات مزارع: در مارس 1971 وليان اعلام نمود كه وزارتخانه مسئوليت بازاريابي محصولات زراعي در مناطق اصلي شهري را از طريق تعاوني هاي زراعي به عهده خواهد گرفت. اين كار از طريق دائر كردن فروشگاههاي تعاوني و فروش مستقيم محصولات به مصرف كنندگان در شهرهاي بزرگ صورت خواهد گرفت. وليان متذكر گرديد كه چنين سيستمي، افراد واسطه را از بين برده و تضمين مي كند كه روستائيان در ازاي محصولات خود درآمد بيشتري كسب كرده و در عين حال محصولات با قيمت هاي پايين تري به دست مصرف كنندگان خواهند رسيد. وي همچنين اظهار داشت كه بازاريابي محصولات زراعي يكي از ثمرات طبيعي رشد وظايف تعاوني ها مي باشد.
آنچه كه وليان به آن اشاره نكرد، اما با اين حال تمامي بوروكراتهاي تهران متوجه آن شدند اين نكته بود كه مسئوليت بازاريابي محصولات زراعي، زير نظر ادارأ توليدات و مواد مصرفي در وزارت كشاورزي قرار داشت و وي با كارآيي تمام يكي از مسئوليت هاي اصلي وزارتخانأ ديگري را از چنگش به در آورده بود.
5- انحصار ترياك: انحصار ترياك كه محصولات ناشي از كشت خشخاش را عمل آورده و به فروش مي رساند، به طور اسمي تحت كنترل وزارت كشاورزي قرارداد. وليان در حال حاضر با اين استدلال كه تمامي ترياك حاصل، در تعاوني هاي زراعي كه تحت كنترل مستقيم وزارتخانه اش قرار دارد، كشت مي شود، تلاش راسخي به عمل مي آورد تا انحصار ترياك را تحت كنترل خود درآورد. اگرچه اين موضوع هنوز حل نشده است، اما مي توان با اطمينان حدس زد كه انحصار ترياك به زودي به وزارتخانأ وليان واگذار خواهد شد.
6- خانه هاي فرهنگ: در داخل وزارتخانأ وليان اداره اي وجود دارد كه مسئوليت آن برپايي خانه هاي فرهنگ در تمام مناطق روستايي مي باشد. اين خانه ها خدمات اجتماعي اصلي را براي روستائيان ايران عرضه مي كنند كه عبارتند از: كتابخانه هاي كوچك، سينما، مراكز درماني روزانه، برنامه هاي بهداشت عمومي و كنترل جمعيت و سالن هاي راديو و تلويزيون. افراد اين خانه ها از طريق پرسنل وزارتخانه تأمين مي شوند و معمولاً در محل تعاوني هاي روستايي تشكيل مي گردند. وليان سرعت بيشتري به اين برنامه داده است و تخمين زده مي شود كه تا پايان سال جاري 600 خانأ فرهنگ افتتاح خواهند شد.
7- صنايع دستي روستايي: وزارتخانأ وليان همچنين در داير كردن صنايع دستي روستائيان فعال بوده است. چنين كاري از مسئوليت هاي اصلي و وزارتخانه او جدا شده است. امروزه وزارتخانه داراي ادارأ خاصي در رابطه با توسعأ صنايع دستي روستايي مي باشد و از خانه هاي فرهنگ و مشاوران تعاوني به منظور تشويق رشد صنايع دستي روستايي كه در مناطق شهري ايران بازار آماده اي دارند، استفاده مي شود. اين مسئوليت كه در ابتدا بين وزارتخانه هاي كشاورزي، مسكن و عمران، آموزش و اقتصاد تقسيم شده بود، هم اكنون فقط در محدودأ وزارت تعاون قرار گرفته است.
پاورقي