طعم قيمت ميوه شب عيد شيرين مي ماند؟ نگاهي به وضعيت بازار ميوه و آجيل شب عيد- بخش نخست

حسن آقايي
واردات غيرضروري ميوه جات بمانند ميهمان ناخوانده اي است كه ناخواسته وارد سرايي مي شود و لاجرم شريك سفره طعام ساكنان است.
توليدات ميوه داخل كشور از زبان كشاورز، عمده فروش، خرده فروش، مردم كوچه و بازار، كارشناس و... كه مي شنويم اين است: در طول سال به قدر كافي و حتي بيشتر از مصرف داخل جوابگو بوده است. اين كه به بهانه اي دروازه هاي واردات براي يك عده باز شود و به سليقه و اراده خود هر نوع ميوه را به واسطه پول و سرمايه كشور خريداري و بازار عرضه را اشباع كند، دست كم مي شود گفت كه اين اقدام چشم پوشي يا كم لطفي به منابع توليدي كشور و مردم است.
موضوع ديگري كه هر فرد انتظار معقولانه و منطقي از آن دارد، ثبات قيمت ها و نظارت پيوسته و قاطع بر دادوستد در عرضه محصول از جمله مصارف عمومي مثل ميوه جات است. امروز از صد تا دكان و بازارچه و... به ندرت مي شود يك نوع مثلا پرتقال را به يك نرخ پيدا كرد. معمولا گفته مي شود كالاهاي مصرفي در اينجا، هر ميوه درجه يك دو سه دارد و مثلا يك نوع سيب با يك رنگ و يك اندازه اما در چند طبق و هر كدام يك نرخ دارند. مشتري واقعا در جدا كردن يك نوع از چند رقم ميوه، سردرگم انتخاب و تعدد نرخ ها مي شود... لااقل دستگاه هايي كه نظم و نظام بازار ميوه جات را مديريت مي كنند، نسبت به اين كه هر نوع ميوه فقط در 3 درجه كيفي و نرخ مشخص عرضه شود اقدام كنند. تعدد كم و كيف و درجات متعدد، مي تواند موجب بي اعتنايي يا احتمالا سوءاستفاده فروشنده اي شود كه از اين طريق قيمت ها را بالاتر از حد متعارف افزايش مي دهد.
به بهانه بازار داغ خريدهاي نوروزي و نرخ هاي متنوع و طبعا شتاب هاي ناشي از شور و هيجان تهيه مايحتاج مصرفي و مورد نياز به سراغ اوضاع ميوه جات و همچنين آجيل و خشكبار باب مصرف تعطيلات سال نو مي رويم و از اين مغازه به آن مغازه، از اين محل و منطقه به آن منطقه، با اين شهروند درباره نرخ ها و كيفيت ميوه جات، با ديگري درباره قيمت آجيل و از آن دكاندار علت گراني مثلا آلو و انجير خشك را مي پرسيم و يا نرخ هاي امسال با پارسال چه تفاوتي دارند. خلاصه فصل آخرين ماه سال است و روزهاي خوش گاه با رگبارهاي كوتاه و باران هاي بهاري مي گذرد. شماره اول گزارش پيش روي شماست، با هم مي خوانيم!:
مردم چه مي گويند؟
گشتي در بازارچه و مغازه هاي خرده فروشي و ميدان ميوه مناطقي در گوشه و كنار شهر مي زنيم و در شور و تب و تاب خريدهاي آخر سال و نظر قشرهاي مختلف مردم درباره چند و چون نرخ ها، كيفيت، واردات و نظارت و كنترل بازار عرضه و خريد ميوه جات را مي پرسم. آنچه بيشتر مردم مصرف كننده مي گويند و اغلب اشتراك و مشابه است، نبود نظارت و ثبات قيمت ها و تأثير منفي واردات ميوه روي توليدات داخلي است.
تأثير واردات ميوه
روي مركبات داخلي
حوالي بازارچه اي معروف واقع در يك منطقه قديمي شهر، «جمشيديان» كارمند شهرداري، مقداري ميوه خريده است. او هم از نوع كيفي و هم قيمت ميوه ها رضايت دارد. كيسه پلاستيكي پرتقال و سيب زرد را با دست بالا مي آورد: «پرتقال تامسون شمال كيلويي
960 تومان و سيب زرد- كه مي گويد توليد مراغه است- هر كيلوگرم 890 تومان است.» اين شهروند واردات ميوه را باعث ارزاني نمي داند و بر اين باور است كه ميوه جات وارداتي روي نرخ مركبات توليد داخل تأثير منفي مي گذارد.»
در يكي از ميادين بزرگ ميوه، تره بار و مواد پروتئيني، از «هوشنگ آقايي» كه «حقوق» خوانده است درباره قيمت ميوه جات سؤال مي كنم. او اظهار مي دارد: «در مقايسه كلي قيمت ها نسبت به مدت مشابه سال قبل متفاوت است.»
نرخ ها ناآرام هستند
مي پرسم اين تفاوت چيست؟ مي گويد: «نرخ ها بالا رفته است. به عنوان نمونه پارسال در همين زمان پرتقال خوب و اندازه متوسط هركيلو 500تومان فروخته مي شد. اما الان قيمت هر كيلوي همان نوع پرتقال 900تومان است.»
به گفته او در تمام دنيا قيمت ها در يك شرايط خاص ممكن است درصد جزيي بالا روند ولي اينجا مغازه به مغازه- با تبسم مي گويد- لحظه به لحظه نرخ ها فرق مي كنند.
وي درباره وضعيت نظارت بر چرخه عرضه و مصرف نيز نظر خود را بيان مي كند كه كنار نظرات ديگران در شماره بعد، خواهيم خواند.
قيمت هاي استرس ساز
خانم و آقا با مقداري ميوه و تره بار خريداري از سالن غرفه هاي ميدان بيرون مي آيند. «عباسي» همسر خانم «خسروي» مي گويد مشكل قيمت ها جدا از متعادل يا زياد بودن، بي ثبات بودن است. به عنوان نمونه، روز پنج شنبه (ششم اسفند) در همين ميدان مرغ هر كيلو 2700 تومان عرضه مي شد اما امروز (شنبه هشتم اسفندماه) همان مرغ در اينجا هر كيلو 2900 توما ن نرخ دارد. خانم خسروي در تأييد نظر همسرش مي گويد: ثابت نبودن قيمت ها در طول سال باعث استرس انسان مي شود مخصوصاً در ايام نزديك به عيد و ساير روزهاي خاص و به مناسبت ها نرخ كالاهاي مصرفي روزانه به هم ريخته مي شوند. همسر او همچنين مي گويد: «قيمت ها هرچه است لااقل ثابت نگهداشته شوند تا اعصاب مردم كمتر فشرده شود و تعادل اقتصادي شان به هم نريزد.»
در ارتباط با صحبت هاي اين زوجين و نوسان قيمت هركيلو مرغ ظرف دو روز، امروز يكشنبه نهم اسفند، نرخ هر كيلو مرغ بالاي 3هزار تومان است. ظاهراً هرقدر به پايان سال نزديك مي شويم، ارزش مرغ ها بيشتر مي شوند. درنتيجه نظم اقتصادي خانواده ها خدشه دار مي گردد اگرچه يك مقام بازرسي و رسيدگي به تخلفات سازمان حمايت مصرف كنندگان و توليدكنندگان اخيراً گفته است «قيمت هر كالايي در بازار تابع عرضه و تقاضاست، قيمت مرغ نيز از اين قاعده تبعيت مي كند. نمي توانيم قيمت مشخصي براي مرغ تعيين كنيم.»
از گذرگاه ماشين رو محوطه داخلي ميدان، فرمان دوچرخه كهنه اش را دودستي گرفته پياده بيرون مي آيد. نگاه مي كنم به فرمان و ميله بدنه بين دو چرخ چند تا كيسه كوچك حاوي اندكي ميوه گره زده است. پيش از آن كه پايش را روي ركاب بگذارد و پا بزند به سمت خانه اش، جلو مي روم. «يحيي جعفري» بازنشسته شركت واحد است. او دل خوشي از خريدكردن از ميدان ندارد. مي گويد: «ميوه ها يكدست نيستند. روي ميوه ها سالم زيرشان لك زده و خراب است. اجازه نمي دهند مشتري دست به ميوه ها بزند.» كيسه تعدادي موز ريز را كه به بدنه دوچرخه اش آويخته بالا مي آورد. نشان مي دهد لاي آن رنگ پوست موزي سياه شده و لكه دارد. اگر مشتري بخواهد ميوه سوا كند، مچ دستش را مي گيرند مي گويند همين است كه از دم داده مي شود. نمي خواهي برو جاي ديگري!
نيازي به واردات نيست
در گفت وگو با دبير اتحاديه ميدان مركزي ميوه و تره بار تهران با اشاره به اين كه در كشورمان در تمام مدت طول سال انواع ميوه و صيفي جات توليد مي شود و همواره جوابگوي مصرف موردنياز مردم است طبيعتاً هيچ نيازي به واردات ميوه جات نيست مگر آن گاه كه بخشي از محصولات باغي توليد داخل دچار آفت و يا تأثيرات نامساعد آب و هوايي شود. ليكن در موقعيت متعادل و طبيعي كنوني ضرورت ندارد اقدام به واردات ميوه جات مازاد بر احتياج مصرف عمومي شود.
«علي حاج فتحعلي» در همين ارتباط مي گويد: «از سال 84 كه موضوع ذخيره سازي عنوان شد، توزيع ميوه ذخيره شده از راه اصلي خود خارج شد و عده اي با حمايت دستگاه هاي مسئول و شركت تعاوني... در اين امر دخالت مي كنند و در قالب ذخيره كردن ميوه در شيوه درست و مستقيم توزيع عمده ميوه جات اختلال ايجاد مي كنند. در اين اتفاق به ندرت ازتجربيات متوليان اصلي ميوه و خبرگان صنف بارفروشان ميدان مركزي ميوه استفاده مي شود.»
وي درباره واردات ميوه و علت وجود مشكلات در عملكردها، نخست به نبود آمار مصرف و اراضي زيركشت و دليل خلأ مركز تصميم گيري واحد توجه مي كند. اين صاحب نظر گردش شبكه اي ميوه ، در مورد تأثير نبود تصميم گيري متمركز و برآوردهاي متعادل و فرانگر مديريتي در نامه اي به رئيس مجمع امور صنفي توزيعي و خدماتي تهران، به باغ هايي كه در ساليان دور احداث شده بود و منبع اصلي توليدي براي صادرات ميوه نيز محسوب مي شدند، اشاره مي كند كه در اثر نبود مديريت صحيح روبه نابودي رفته ويكي پس از ديگري از چرخه باروري و توليد خارج شده اند. به باور او اين اتفاقات يك دليلش نبود آمار دقيق خصوصاً درباره دو محصول موردنياز اساسي روزمره مردم، شامل پياز و سيب زميني است كه هرسال با مشكل ناهماهنگي توليدي اين محصولات روبرو هستيم. وي مي گويد: «يك سال آن قدر اين دو محصول كاشته و توليد مي شود كه برداشت آن جوابگوي هزينه برداشت و حمل و نقل شان براي عرضه بازار و فروش به صرفه كشاورز نمي شود. لذا ضرر هنگفت به او وارد مي شود. در چنان وضعيت توان اقتصادي براي كاشت همان محصول ممكن نمي شود. از سوي ديگر، سال بعد به دليل عدم كاشت اين نوع محصول سبب كمبود ملموس آن در بازار عرضه و مصرف مي شود تا حدي كه مجبور مي شويم اين محصول را از تركيه يا پاكستان وارد كنيم. اين شرايط را كم و بيش هرسال در خصوص دو محصول سيب زميني و پياز شاهد بوده و تجربه كرده ايم.»
دبير اتحاديه ميدان مركزي ميوه تهران، پيرامون واردات و ذخيره سازي ميوه جات مي افزايد: «با وجود توليدات داخل در وضعيت عادي توليد و عرضه همچنان كه پيشتر اشاره شد هيچ احتياجي به واردات مخصوصاً ميوه هاي تفنني نداريم آن هم با توجه به كيفيت عالي ميوه جات توليد در كشورمان، عده اي اقدام به وارد كردن ميوه هاي چيني هورمون دار مي كنند. از طرف ديگر نيازي هم به ذخيره سازي ميوه منابع داخل نيست چرا كه چنين اقدام سبب گراني ميوه و سود بردن كساني مي شود كه از چگونگي برنامه و سياستگذاري تاثيرگذار در تعادل و نياز مسئولان مربوطه در رصد كردن و تامين ميوه جات به ويژه در زمان هاي خاص مصرف مردم، اطلاع دارند. ذخيره كردن ميوه از منابع داخل هنگامي منطقي و لازم است كه محصول يا توليد برخي ازمحصولات در پاره اي از استان هاي مولد ميوه دچار آفت شده باشد.» وي اعتقاد دارد چنانچه موارد مذكور ناشي از نحوه تصميم گيري ها همچنان جاري و عملياتي شود بنيه كشاورزي به رسوب سوق مي يابد و توليدكنندگان دستمايه يك عمر كار پرمشقت شان از بين خواهد رفت.
پيشنهاد براي عرضه ميوه ارزان
«حاج فتحعلي» در ادامه صحبت هاي خود همچنين اظهار مي دارد به منظور امكان عرضه ميوه به قيمت ارزان در ايام عيد نوروز، طي نامه اي به وزارت بازرگاني و رئيس اصناف كشور پيشنهادي ارايه كرده است كه خلاصه آن دربرگيرنده اين نكات است: كل ميوه هاي ذخيره شده براي مصرف شب عيد مردم لزوماً مي بايست توسط صنف بارفروشان ميدان بزرگ توزيع شود با اين توضيح كه مسئولان سازمان بازرسي و نظارت و بازرگاني، شناخت كافي و سابقه اعضاي اين صنف براي شان روشن است. مورد ديگر اين كه اتحاديه و شركت تعاوني ميوه فروشان هيچگونه توقعي در اين مورد برخلاف شركت تعاوني ميوه فروشان سطح شهر نداشته است و به خاطر رضايت شهروندان حق العمل 10 درصد رايج از محل فروش ميوه هاي ذخيره شده را به 5 درصد كاهش داده و برداشت كند.
وي همچنين درخصوص واردات ميوه با بيان اين كه واردكنندگان براي بازار مصرف ميوه شب عيد قبلا پيش بيني كرده اند تا اواسط ماه اسفند ميوه جات وارداتي شان را توزيع كنند، مي افزايد: «واردات ميوه روي عرضه توليدات داخلي بدون تاثير نخواهد بود در حالي كه وضع توليد ميوه امسال نسبت به سال گذشته خوب است و دولت پرتقال و سيب توليد داخل را خريداري و ذخيره كرده است.»
چندسويگي تاثير كاهش تعرفه واردات
صفر شدن تعرفه واردات ميوه در ذات خود تاثيرات چند سويه در چرخه عرضه و تقاضا دارد.
كاهش تعرفه واردات ميوه جات طبعاً مي بايد از يك نظر موجب جلوگيري از تاثيرپذيري نرخ محصولات داخلي به واسطه قيمت هاي بالاي مركبات وارداتي شود. يك مورد ديگر اثر اين اتفاق ناكام شدن برنامه ريزي كساني كه با پيش خريد كردن توليدات مركبات داخلي و انبار كردن با اين حس و فكر مضاعف كه واردات با تعرفه 30 درصد (صفر شده) بديهي است قيمت محصول وارداتي بالاتر از نرخ سال هاي اخير كه با تعرفه صفر بوده باشد.
- كاهش تعرفه و فرصت مناسب مي تواند در مقطع كنوني رونق گسترده و بيشتر براي توليدكننده در پي داشته باشد ضمن اين كه نرخ محصول داخلي، فرصت افزايش قيمت به دلالان و انباركنندگان توليدات داخلي را حذف مي كند.
اما جداي از اين تاثيرات، مساله مورد توجه و تاكيد اين است ما در حال حاضر اصولا كم و كسري در ميوه جات توليد كشورمان نداريم. پس چه اصرار و لزومي است كه واردات ميوه با هر ميزان، نهايتاً تعرفه صفر صورت پذيرد؟!...
نرخ اتيكت خورده چند قلم از مركبات در مغازه هاي نقاط مختلف شهر در حالي كه بيش از سه هفته به پايان ماه آخر سال 1388 مانده است.
گزارش