همراهان هميشگي دغدغه هاي مردم
آسيب شناسي اخلاق حرفه اي خبرنگاري - بخش پاياني

پريسا جلالي
«خبر رساني و گزارشگري، حرفه مهم و با ارزش است و هنگامي كه با انگيزه هاي شرافتمندانه و صداقت و امانت همراه مي شود، ارزش مضاعفي مي يابد.»
عبارات فوق فرمايش رهبر معظم انقلاب در تاكيد مقام شامخ اهل قلم در رسانه و مطبوعات است البته با اين شرط كه انگيزه هاي شرافتمندانه در آن رعايت شود چرا كه دول آمريكايي و اروپايي در تلاشند با تهديدات و گاه تشويق هايي به عضوگيري از ميان اين گروه بپردازد تا مطامع خود را از طريق آنان در جامعه دنبال كند.
بي ترديد سر آمد همه عوامل انساني تاثيرگذار در عرصه رسانه هاي اطلاع رساني، خبرنگاران هستند كه با حضور در صحنه ها، حوادث و بحران ها كه غالباً با خطرات، نامهرباني ها، فريب كاري ها توام است به تهيه خبر و اطلاع رساني مبادرت مي ورزند و زمينه هاي سياست گذاري ها و تصميم گيري ها و حتي تاثيرگذاري هاي يك رسانه را فراهم كرده و يا تقويت مي كنند.
خبرنگاران در حرفه خود به اصول اخلاقي، انساني و نيز عقايد فردي و گروهي خود و ديگران بسيار مقيد هستند و گاهي اتفاق مي افتد كه بخاطر همين عقيده مندي ها، كار و موقعيت خود را از دست داده و حاضر نيستند كه عليه حقيقت، تباني كنند.
در واقع رسانه برتر، مخاطب گرا، فرهنگ ساز، معتقد به اصول و مباني مكتبي و شفاف ساز است و بدون جهت گيري با جلب اعتماد و پيام رساني مناسب از فضاي داخلي و خارجي براي تنوير افكار عمومي نسبت به رويدادهاي داخلي و خارجي با اثربخشي كامل بهره مي گيرد.
مرور تاريخ گواه خوبي بر تكرار دوباره تلاش فتنه گران غربي براي فريب اذهان عمومي است كه متاسفانه از مجراي صاحبان قلم اجرا مي شود.
همانطور كه امام راحل بر هوشياري جوانان در مقابل اين فتنه ها هشدار داده و فرمودند: «آنهايي كه از اين مملكت، از اين كشور استفاده مي بردند و همه منافع شما را مي بردند و مي خوردند و خرج عياشيها مي كردند، آنها باز مشغول توطئه هستند كه نگذارند اين كشور حال آرامش پيدا كند. و وقتي كه آرامش پيدا نكند، نمي شود كه اصلاحش كرد. و اگر اصلاح نشود ممكن است كه باز به حالهاي سابق برگردد. از اين جهت بايد با بيداري، همه جوانهاي محترم عزيز با بيداري توجه داشته باشند كه اينهايي كه در بين جمعيت ها مي آيند و مي خواهند با اظهار اسلاميت، با اظهار اينكه ما براي كشورمان دلسوز هستيم، مانع بشوند از اينكه مردم كار بكنند. اينها همانهايي هستند كه مي خواهند نگذارند مملكت شما، كشور شما مستقل بشود . »
خلأ آشكار راهبري فضاي رسانه اي
به عبارت ساده تر خبرنگار مومن و متعهد يعني خبرنگاري كه پيش رو حركت كند نه اينكه به دنبال ديگران و پيرو باشد.
محسن مهديان سردبير سايت جهان نيوز با ابراز اين عقيده در گفت و گو با گزارشگر كيهان خبرنگار متعهد را فردي مي داند كه به وظيفه خبرنگاري خود عمل كند و براي خبر تقدس قايل شود.
وي ضمن تاكيد بر لزوم توجه خبرنگاران به اهميت مسايل ايدئولوژيك و موضوع و اصالت اخبار رعايت امانت را مهمترين اصلي مي داند كه مي بايست مورد توجه جامعه خبري قرار گيرد.
وي در ادامه توضيح مي دهد: وظيفه ديگري كه بايد مهمتر تلقي كرد توجه به نقد و انتقاد است. خبرنگار متعهد بايد پيشرو باشد نه پيرو و بدين وسيله جامعه را به دنبال هدف متعالي اش بكشد. وي مهمترين مشكل جامعه خبري امروز را نبود رهبري و هدايت خبر از سوي خبرنگاران مي داند و تاكيد مي كند: طبق دانش اقتصاد اين عرضه و تقاضاي جامعه است كه مشخص مي كند چه چيزي اصل است و چه ارزش و قيمتي دارد بنابراين تقاضاي مخاطب اهميت دارد و خبرنگار بايد خبر را توليد و فضاي رسانه اي جامعه را راهبري و هدايت كند.
اما اين خلأ از سوي محمدپارسايك خبرنگار اصولگرا به نوعي ديگر مطرح مي شود.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان علاوه بر اينكه جايگاه رسانه را به عنوان يكي از ابزارهاي انتقال پيام داراي اهميت و جايگاه ويژه اي در افكار عمومي و همچنين در ميان دستگاه ها و نهادهاي مختلف جامعه مي داند، اما معتقد است: در برخي عرصه ها خبرنگاران در نگاه خوش بينانه، ناخودآگاه نقش روابط عمومي يك سازمان را برعهده گرفته و از وظيفه ذاتي خود دور مي شوند. و اين نخستين مشكلي است كه رسانه را تهديد مي كند. زيرا در اين حالت نمي توان به نياز افكار عمومي يعني پالايش و نقد صحيح نارسايي ها و مشكلات موجود در عرصه هاي مختلف پاسخ داد.
وي ادامه مي دهد: مهمترين وظيفه حرفه اي و اخلاقي يك خبرنگار انتقال صحيح ودقيق مشكلات و ضعف ها و قوت هاي حاشيه برنامه هاي كاري است. اما توجه به يك نكته حائز اهميت است و اينكه خبرنگاران در مفهوم خاص و رسانه اي در مفهوم عام بايد از قوانين مصرح جمهوري اسلامي ايران تبعيت كنند و به عبارتي حدود فعاليت آنها در قانون مطبوعات كاملا مشخص شده است.
وي با اين تاكيد كه متاسفانه در برخي از گزارش ها و اخبار عبور از حدود قوانين را شاهديم كه به عبارتي فضاي دوباره اي را براي رسانه هاي معاند و بيگانه عليه جمهوري اسلامي ايران فراهم مي كنند، اظهار مي دارد: اين مساله از تعهد و وظيفه اصلي روزنامه نگاران دور است.
جايگاهي كه هنوز شفاف نيست
خبرنگاران و روزنامه نگاران و همه فعالان عرصه رسانه آنگونه كه بايد به درستي از سوي دستگاه هاي مسئول شناخته نشده اند يا به عبارتي جايگاه رسانه و به تبع آن خبرنگار هنوز در جامعه مشخص و شفاف نشده است.
علي مسعودي، سرمقاله نويس يكي از نشريات اصولگرا شفاف نبودن جايگاه خبرنگاران را مشكل پيش روي اين حرفه موثر ومهم برمي شمارد و در توضيح بيشتر مي گويد: برخي دستگاه ها خبرنگاران را بسان افراد فرصت طلب و هوچي گر مي دانند كه خود و سازمان متبوعشان را از رويارويي با آنان پرهيز مي دهند. برخي دستگاه ها هم خبرنگاران را به عنوان وظيفه بگيران خود قلمداد كرده و از آنان تنها توقع انتشار اخبار مثبت و شبه روابط عمومي دارند.
به اعتقاد وي در اين دو حالت مشخص است معنا و مفهوم درستي از جايگاه خبرنگاران و رسانه در نگاه برخي از مسئولان وجود ندارد. به هر حال بايد اين گروه از مخالفان عرصه هاي مختلف جامعه را به عنوان يكي از تاثيرگذارترين اقشار جامعه قلمداد كرد و حقوق آنان را مورد توجه قرار داد.
خبرنگاران بر اساس وظيفه حرفه اي خود بايد تلخ ترين و شيرين ترين اخبار را به محض وقوع آن منتشر كنند. اما متاسفانه برخي افراد و دستگاه ها اين وظيفه را برنمي تابند و در برابر آن واكنش نشان مي دهند.
مسعودي در اين مورد هم تاكيد مي كند: خبرنگاران تاكنون كمترين حمايت را از سوي نهادهاي حامي شاهد بوده اند. صرف ايجاد انجمن روزنامه نگاران ايران و ديگر انجمن ها نمي تواند خلأ نهادهاي حامي اين قشر آسيب پذير و زحمت كش را جبران كند.
خبرنگار باش، بدون تخصص!
نگاهي به روند فعاليت مطبوعات در كشورهاي پيشرفته حاكي از تخصص خبرنگاران و روزنامه نگاران فعال در حوزه هاي خبري مجزايي است. در حالي كه ايران اسلامي هنوز نتوانسته چنين جايگاهي در مطبوعات ايجاد كند. هر چند تلاش خود خبرنگاران و روزنامه نگاران براي كسب چنين درجه اي مهمترين اولويت است.
علي مسعودي در ادامه ضمن اشاره به رويكرد تخصصي جهان امروز رسانه اولين ضعف رسانه هاي داخلي را بي توجهي به تخصصي كردن حوزه هاي فعاليت خبرنگاران مي داند.
وي توضيحاتش را اينطور ادامه مي دهد: يعني يك فرد خبرنگار بايد در بزنگاه حوادث اجتماعي و اقتصادي و سياسي به كار گرفته شود. يك روز در نشست اقتصادي شركت مي كند و ممكن است فردا در نشست هاي سياسي حضور داشته باشد. در واقع اختلاط حوزه ها باعث شده خبرنگار حرفه اي و تخصصي كمتر داشته باشيم. البته جايگاه خبرنگاران هم مهم است. اما خبرنگاران كمتر به ارتقاي سطح علمي و دانش فني خاص رسانه رغبت و تمايل نشان مي دهند. متاسفانه اين بي علاقگي و عدم رغبت را در انتشار اخبار همسان و گزارش ها و يادداشتهاي كم تحرك رسانه اي شاهد بوده ايم. از سوي ديگر دستگاه هاي مختلف اجتماعي و سياسي و اقتصادي و فرهنگي به دليل عدم شناخت و آگاهي لازم از جايگاه حساس خبرنگاران كمتر به اين قشر از جامعه فرصت بازنويسي نقاط ضعف و مشكلات و موانع موجود در مسير طرح ها و برنامه ها را مي دهند.
به عبارتي خبرنگاران در انتشار يك خبر علاوه بر اينكه استرس ها و اضطراب هاي ناشي از وقوع حوادث را تحمل مي كنند بايد در همان عرصه به چگونگي عبور از موانع پيش رو در خبر خود هم بپردازند. استرس و اضطراب مضاعف مي شود.
وي مي گويد : به طور كلي بايد از نگاه تقويمي و مناسبتي به روز خبرنگاران فاصله گرفت و با يك نگاه حرفه اي و اخلاقي به تبيين صحيح و درست جايگاه رسانه و وظايف خبرنگاران پرداخت. در اين حالت جايگاه پرسشگر و پاسخگو آشكار شده و سختي ها و موانع كنوني در مسير اطلاع رساني تا حدودي مرتفع خواهد شد.
پايبندي به بايدها براي اعتلا و ارتقا
خبرنگار هم مانند ساير آحاد جامعه بايد به يكسري بايدها و نبايدها در حرفه اش پايبند باشد. او بايد در جريان كار روزمره اش به ارزش ها و اصول اسلامي و تغيير ناپذير كشور كه خون صدها هزار شهيد و جانباز براي اعتلاي آن بر زمين ريخته شده متعهد باشد.
كمال احمدي خبرنگار سرويس سياسي روزنامه كيهان نيز در توصيف تعهد خبري، خبرنگار را به واسطه پل ارتباطي ميان مردم و مسئولان بودن به پايبندي به اصول و ارزش ها مقيد مي داند و در ادامه به گزارشگر كيهان مي گويد: اين فرد نبايد فقط به منافع شخصي خود و جريان متبوعش توجه كند. در عين حال كه نسبت به آلام و مشكلات مردم در حوزه هاي مختلف اقتصادي سياسي فرهنگي و اجتماعي بي تفاوت نيست همزمان نبايد چشم خود را بر واقعيت هاي جامعه و تلاش هاي مسئولان براي رفع مشكلات ببندد و يكسره به سياه نمايي وضعيت موجود بپردازد.
به اعتقاد او خبرنگار متعهد فردي است كه در قبال تطميع ها و تهديدها از اصول لايتغير اسلامي خود عقب نشيني نمي كند و در تندباد حوادث و فتنه ها راه از بيراه تشخيص مي دهد. همچنين قرار نيست براي گذران معيشت خود به هر پيشنهادي براي كار پاسخ مثبت دهد.
وي ضمن اشاره به آغازين روزهاي استقرار دولت نهم به بيان خاطره اي مي پردازد و اينطور ادامه مي دهد: در حوزه خبري در حال حاضر مشغول به فعاليت در آن بودم يكروز يكي از خبرنگاران به من مراجعه كرد و از سفر تفريحي خبرنگاران به هند خبر داد كه هزينه آن توسط يكي از خبرنگاران كه از توان مالي چنداني هم برخوردار نبود حساب شده بود. در پي كشف اصل ماجرا بر آمدم كه در نهايت دريافتم جرياني كه هزينه اين سفر تفريحي را متقبل شده از خبرنگاران خواسته است تا پس از اين سفر تفريحي هر خبرنگاري در رسانه خودش به طور متناوب هفته اي يك يا دو مطلب بر ضد جريان اصولگراي دولت و مجلس منتشر كند كه البته خوشبختانه اين سفر به دليل هوشياري خبرنگاران متعهد انجام نشد.
احمدي علت ذكر اين خاطره را لزوم هوشياري خبرنگاران مطرح مي كند و مي گويد: خبرنگاران بايد مراقب باشند و براي گذران امور معيشتي خود به هر پيشنهاد كاري پاسخ مثبت ندهند چرا كه اين حرفه در شرايط فعلي و به جهت اثرگذاري جدي در جنگ نرم به شدت مورد طمع دشمنان انقلاب اسلامي است.
حفظ فاصله نقد و تخريب
خبرنگار در دنياي كنوني كه عصر ارتباطات نام گذاري شده نقش مهمي در پاسداشت ارزش هاي فرهنگي، اجتماعي جامعه خود دارد. ارزش هايي كه بوسيله تهاجم فرهنگي دشمن كه مقام معظم رهبري از آن به جنگ نرم ياد كرده اند مورد هدف قرار گرفته است.
محمود درقدمي خبرنگار واحد مركزي خبر در سبزوار و عضو انجمن صنفي خبرنگاران و نويسندگان اين شهر، خبرنگار متعهد را در درجه نخست وارد نكردن سلايق و عقايد سياسي به اخبار و تحليل ها مي داند و مي گويد: اين فرد در انتقال يك رويداد نهايت انصاف را به خرج دهد و با در نظر گرفتن عدالت در جهت اطلاع رساني شفاف و صحيح گام بردارد. ارايه تحليل هاي درست و راهكارهاي مناسب زمينه توسعه جامعه را در عرصه هاي مختلف فراهم مي كند.
وي با تاكيد بر اينكه نقش خبرنگار صرفا نقادي نيست، در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان تصريح مي كند: نقد نبايد به تخريب مسئولان تبديل شود بلكه آداب و رسوم و سنن بجا مانده و اخلاق را بايد پاسداري كرد. اخبار و گزارش هاي يك خبرنگار در سال هاي آتي به عنوان سند تاريخي مورد استناد مردم و دولت مردان قرار خواهد گرفت پس بايد در اين گزارش ها واقعيات جامعه، دردها و كاستي ها را بدون اغراض شخصي مورد كنكاش قرار داد و تصميم گيري درباره موضوعات مختلف را به خود مردم واگذار و از هر گونه خط دهي در افكار عمومي خودداري كرد.
در قدمي پاسخگويي به دغدغه هاي خبرنگاران را مرتفع كننده بسياري از مشكلات مي داند و مي گويد: خبرنگاران به ويژه افرادي كه در شهرستان ها هستند با توجه به محيط زندگي و محل خدمت با مشكلات و چالش هاي متفاوتي روبرو هستند مشكلاتي كه تنها در روز خبرنگار بازگو و كاري براي حل آن معمولا انجام نمي شود. در شهرستان ها به خبرنگاران محلي به ازاء تهيه خبر مبلغ ناچيزي پرداخت مي شود جداي از آن برخي مديران بخاطر حفظ موقعيت شغلي خود از مصاحبه در خصوص مشكلاتي كه به حوزه كاري آنان مربوط مي شود خودداري مي كنند و در بسياري موارد كمبود اعتبارات را تنها عامل بروز آن مشكل مي دانند. البته اين تنها مشكلات خبرنگاران و روزنامه نگاران شهرستاني نيست بلكه عكاسان خبري هم با مشكلات عديده اي مواجهند.
مرضيه بابايي عكاس خبري با ذكر اين موضوع مشكلات كاري اش را علت بروز برخي بي توجهي ها به خبر، اهميت آن و حتي انتشار آن مي داند.
وي به گزارشگر كيهان مي گويد: هماهنگي مجالس و نشست هاي خبري براي عكاسان مشكل است. به ويژه اگر در رسانه اي مشغول باشيم كه تازه كار و ناشناخته است. محدوديت حوزه هاي خبري، اهميت دادن برخي رسانه ها به جلسات سياسي و بي توجهي به سوژه هاي خبري اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و هنري جايگاه عكاسان خبري را پايين مي آورد.
حتي ارزش كمي كه برخي خبرنگاران براي عكس قايل مي شوند آزار دهنده است. در برخي مراكز و سازمان ها با عكاس برخورد بدي مي شود. كسب مجوز از نيروي انتظامي هم مشكل ديگري است كه با آن مواجهيم .
گزارش روز