تحليل كاركردهاي انجمن اوليا و مربيان و چالش هاي پيش رو
طرح ريزي افق روشن فردا در پيوند خانه و مدرسه (بخش نخست)

گاليا توانگر
اين چهارمين غيبت او در جلسه انجمن اوليا و مربيان مدرسه فرزندش است. اين بار ديگر راه گريزي نداشته و بايد حتماً هم مرخصي مي گرفت، هم پيراهنش را اطو مي زد و هم يك تراول صدهزار توماني از حقوق آخر برجش را در پاكت تقديمي مي گذاشته است. كارنامه ميان ترم آقازاده هم كه ديروز رسيده، با آن همه نمرات نزديك به صفر و منفي موقعيت را استراتژيك تر كرده است.
همين طور كه جلوي آينه يقه پيراهنش را صاف مي كند، زير لب مي گويد: «كاش اين پول را مي گرفتند و ما را خلاص مي كردند. ببين چطور از كار و زندگي ام افتادم! خانم! چرا خودت نرفتي؟»
زن غرولند كنان مي گويد: «من را توي مدرسه پسرانه راه نمي دهند. چند بار برايت برگه فرستاده اند، مگر خواستگاري ات آمده اند؟! برو يه سري به مدرسه پسرت بزن، ببين امسال مي تواند با سفارش از پل بگذرد!»
- خانم، پارسال يادت رفته، بيست وپنج صدم ديفرانسيل ندادند. فقط پول مي گيرند، نمره هم كمك نمي كنند! تازه زير كارت دعوت نوشته اند: جهت رسيدگي به وضعيت انضباطي فرزندتان الزاماً در جلسه انجمن اوليا و مربيان مورخه... حضور به هم رسانيد.
- حتماً به خاطر كشتي هفته گذشته با همكلاسي اش است. خودت را نبازي. بگو بچه هستند ديگه!
جلسه انجمن اوليا و مربيان ناخودآگاه ما را به ياد سگرمه هاي درهم والدين و ورقه كمك به مدرسه مي اندازد. طي چند دهه فعاليت انجمن اوليا و مربيان در مدارس تنها اين كاركرد انجمن در ذهن ها حك شده كه محلي براي جذب مشاركت هاي مالي خانواده هاست.
آن طور كه كارشناسان اهل فن توضيح مي دهند انجمن براي جلب مشاركت خانواده ها در امر تعليم و تربيت فراگيران (دانش آموزان) پايه گذاري شده است. آيا جذب كمك هاي مالي با شدت هرچه تمام تر تنها بايد از طريق انجمن اوليا و مربيان مدرسه صورت گيرد؟ چرا در طي ساليان سال كانال هاي ديگري جهت جمع آوري كمك هاي مالي خانواده ها طراحي نكرده ايم و به تقويت كاركردهاي اصلي انجمن نپرداخته ايم؟ هفته پيوند ما رابه ياد خط فاصله پررنگي مي اندازد كه يك سوي آن كادر مدرسه، مطالبه گرايانه نشسته اند و يك سوي ديگر والدين هميشه ناراضي! گاهي هم برعكس والدين همه انتظاراتشان از مدرسه است و مدرسه هم كه با كوله باري از هزينه ها نمي تواند به همه انتظارات پاسخ مثبتي بدهد. بنابراين يكي از كاركردهاي اصلي انجمن مي تواند برداشتن چنين خط فاصله هايي باشد.
انجمن نبايد تنها كانال جذب كمك هاي مردمي باشد
باد بروشور تربيتي انجمن را در لابه لاي انگشتانش به بازي گرفته است. رديف آخر صندلي ها زير سايبان در حياط مدرسه نشسته و به همه چيز فكر مي كند، الا صحبت هاي سخنران جلسه! سخنران از فلسفه پست مدرنيسم ها و پراگ ماتيسم ها داد سخن مي دهد و مصاديق آن ها را در فضاي تربيتي غرب بيان مي كند. اين پدر كه اجباراً حاضر شده به مبلغ كمكي مي انديشد كه قرار است پايان جلسه انجمن اوليا و مربيان به مدرسه بپردازد. به نظر مي رسد بزرگترين لطمه را انجمن اوليا و مربيان از همين نحوه مطالبه كمك هاي مالي خورده باشد، درحالي كه مي شد برنامه ريزي ديگري داشت تا هم شوق انتقال مفاهيم فرهنگي و تربيتي در والدين ايجاد شود و هم در وقت مناسب خودش جذب كمك هاي مالي صورت پذيرد. عملكرد سنتي و ثابت انجمن ها در جذب كمك هاي مالي سبب شده كه كاركردهاي اصلي انجمن اوليا و مربيان از منظر والدين و خانواده ها در حاشيه ديده شوند.
محمدعلي دشتي پور رئيس گروه انجمن اوليا و مربيان اداره كل آموزش وپرورش شهرستان هاي استان تهران ضمن بيان اين مطلب كه قدمت فعاليت انجمن اوليا و مربيان در كشور ما به 50سال مي رسد، مي گويد: «مشكل عرصه تربيتي در مدارس ما اين است كه طي سال هاي گذشته در برنامه ريزي ها پدر و مادر را كاملاً كنار گذاشتيم و گفتيم از هفت سالگي به بعد تنها آموزش وپرورش رسالت تربيتي دانش آموزان را برعهده دارد. اگرچه تلاش هاي زيادي براي تحول اين روند صورت گرفت و چندبار ضرورت دخالت والدين و خانواده ها در برنامه ريزي هاي تعليم و تربيت گوشزد شد، اما هيچ گاه نتيجه دلخواه را به دست نياورديم و تغيير اين نگرش ها نيازمند زمان زيادي است. لازم به توضيح است كه اساساً انجمن اوليا و مربيان به اين منظور شكل گرفته اند كه تضادهاي تربيتي بين خانه و مدرسه حل شده و در سايه شراكت، هم والدين و هم مربيان در تحقق اهداف تعليم و تربيت مؤثر واقع شوند.»
اما به چه دليل براي والدين سهم كمتري در رسالت تعليم و تربيت رقم خورد؟ بهانه ها و دلايل چه بود؟ وي پاسخ مي دهد: «كارشناسان تعليم و تربيت در آموزش وپرورش سال هاي پيش بسيار داعيه سواد دانشگاهي داشتند و براين باور بودند كه يك پدر و مادر باسواد اندك نمي توانند شاخه به شاخه آنها در عرصه تعليم و تربيت گام بردارند. بعدها ملاك قراردادن تحصيلات آكادميك دستخوش تغيير نگرش هايي شد و حالا به اين نتيجه رسيده ايم كه دكترين اغلب كارشناسان تعليم و تربيت، روانشناسان، مشاورين و جامعه شناسان اغلب وارداتي است و حتي دانش همين قشر نيز درصورتي مي تواند در كشور ما مؤثر باشد كه بومي شود.
بنابراين والدين هرچند سواد اندكي داشته باشند، با شرايط واقعي فضاي تعليم و تربيت داخل كشور بيشتر آشنا هستند و مي توان از نظرات آنها الهامات مؤثر و بكري گرفت.» وي به مشكل بزرگتر نظام تعليم و تربيت اشاره مي كند كه كمتر كسي نسبت به آن بي اطلاع است. دشتي پور مي گويد: «بنده سال هاي قبل از مدارس خارج كشور بازديدي داشتم. ما در خارج كشور مدارس ايراني زيادي ساخته ايم. همان طور كه مستحضريد بسياري از مدارس خارجي با كمك هاي مالي خانواده ها اداره مي شوند، اما در همان كشورها اگر توسط دولت ايران مدرسه اي ساخته شود، بازهم نگاه مردم اين است كه چون مدرسه دولتي و ايراني است بايد با پول دولت ايران اداره شود! يعني اين نگاه ريشه دوانده و همه جاي دنيا نگاه به آموزش وپرورش ما اين است كه الزاماً بايد صددرصد رايگان باشد. اگر چه اين مهم در قانون اساسي هم ذكر شده، ولي بايد واقعيت هاي تحول در نظام تعليم و تربيت كشور را باتوجه به نيازهاي روز مدنظر قرار داد. هيچ كس نمي تواند منكر ضرورت كمك مالي به آموزش وپرورش شود. ما بايد يكبار براي هميشه اين ابهام را از ذهن مردم خط بزنيم كه كمك مالي آري يا خير؟ با اين دستگاه عريض و طويل آموزش وپرورش روشن است كه بسياري از پروژه ها براي تحقق، نيازمند كمك هاي خيرين و مردم هستند.»
استفاده توأمان از سطح آگاهي اوليا و مربيان
صديقه مرتضوي، بازنشسته آموزش و پرورش و مسئول گروه آموزش خانواده در سنوات گذشته اساس تقويت انجمن اولياء و مربيان را مرتبط با اصل 50 قانون اساسي (اصل تحكيم خانواده) دانسته و مي گويد: «آموزش و پرورش سيستمي را طراحي كرده كه از پايه تا سقف تصميم گيري ها و برنامه ريزي ها در مدارس مشاركت اوليا را مورد تأمل قرار دهند. تا سال 65 فعاليت انجمن محدود به فعاليت هسته مركزي اش بود و با اين وسعت در مدارس فراگيري نداشت. بعد از سال 65 هدف اين شد كه دانش و مهارت اولياء در راستاي تعليم و تربيت اسلامي به كار گرفته شود تا تعليم و تربيت دانش آموزان از حالت تعارض بين خانه و مدرسه بيرون بيايد. بدون شك با استفاده توأمان از سطح آگاهي اوليا و مربيان مي توان اهداف تعليم و تربيت را در حد مطلوبي محقق كرد.» اگر انجمن و اولياء مربيان يكي از اهدافش تحكيم خانواده و سپس مشاركت خانواده در امر تعليم و تربيت فرزندان (دانش آموزان) است، مگر سازمان هاي ديگري به ارائه خدمات مشاوره اي در جهت تحكيم خانواده نمي پردازند؟ اين فرهنگي باتجربه در امر تعليم و تربيت برايمان توضيح مي دهد: «بله، سازمان هاي ديگري نظير شهرداري، بهزيستي و... نيز به مقوله خانواده مي پردازند، اما آنها صرفا روابط بين مرد و زن را مورد توجه قرار مي دهند. ما در آموزش و پرورش روي والدين زوم مي كنيم تا از طريق ايشان روي فراگيران (دانش آموزان) تغيير رفتار رخ دهد.»
وي ادامه مي دهد: «يكي ديگر از دلايل تشكيل انجمن اولياء و مربيان به رعايت كرامت خانواده ها برمي گردد. از 24 تا 30 مهر هر ساله زمينه حضور اولياء در مدارس فراهم مي شود و آنها مي توانند با رأي گيري، نمايندگان خود را در انجمن انتخاب كنند. معمولا بين 4 تا 9 نماينده براي هر انجمن در هر مدرسه انتخاب مي شود. شاخه هاي تخصصي فعاليت اولياء هم بسيار متعددند: زمينه هاي عمراني، فرهنگي، آموزشي، سرگرمي، تفريحي، اوقات فراغت و... همگي از زمينه هاي اصلي براي تصميم گيري ها و برنامه ريزي ها در مدرسه به حساب مي آيند. قبلا مربي پرورشي در جلسات حضور داشت كه درحال حاضر با عنوان معاون پرورشي به همراه نماينده دبيران، مدير مدرسه و نمايندگان اولياء جلسات را برگزار مي كنند.»
انتخابات آزاد در انجمن حق مسلم خانواده ها
اما در روز رأي گيري چه رخ خواهد داد و حقايق انتخاب انجمن اولياء و مربيان در مدارس چيست؟
اگر پاي حرف هاي نگفته خيلي از والدين بنشينيم حتما اين جمله را خواهيد شنيد كه انتخابات انجمن اولياء و مربيان اغلب فرمايشي بوده و از پيش نمايندگان و نفرات منتخب تعيين شده اند.اين تخلفات به ويژه در مدارس غيرانتفاعي بيشتر رخنمون پيدا مي كنند. گاه والدين پولدار و بانفوذ گلچين مي شوند و گاه افرادي را انتخاب مي كنند كه به اصطلاح با مدير مدرسه كاملا هماهنگ بوده و مدافع سياست هاي اجرايي وي باشند.
صادق حسن پور يكي از اعضاي انجمن اولياء و مربيان دبيرستان دخترانه... مي گويد: «انجمن بايد مدافع حقوق خانواده ها باشد و عدالت جاري در آن الگو واقع شود. بعضا ديده شده كه افرادي در انجمن انتخاب مي شوند كه صرفا موافق برنامه هاي مالي مدير مدرسه بوده و يا خود از آن سطح توان مالي برخوردارند كه بتوانند در پروژه ها مشاركت مالي بيشتري داشته باشند. اگر روند انتخابات به اين گونه باشد، آن قشر از خانواده ها كه از لحاظ مالي ضعف دارند، در برنامه ها نمي توانند شريك باشند. اين ها همان خانواده هايي هستند كه خود در گود دردها و چالش ها نشسته اند و ضرورت دارد كه لااقل يكي و دو نماينده از همين قشر انتخاب شود، وگرنه عدالت در انجمن معنايي پيدا نمي كند و كاركردها از مسير اصلي منحرف خواهد شد. اگر اين شبهه پيش بيايد كه انتخابات فرمايشي است، انگيزه شركت در جلسات نيز كمرنگ شده و از تاروپود جلسات چيزي باقي نمي ماند.»
وي ادامه مي دهد: «البته تخلفات در مدارس غيرانتفاعي به مراتب بيشتر بوده و معمولا در انجمن ها فعاليت هاي فوق برنامه طوري طرح ريزي مي شوند كه كليه دانش آموزان گريزي از ثبت نام نداشته باشند، چرا كه در غير اين صورت بي كار مي مانند. از سوي ديگر مبالغ هنگفتي براي فوق برنامه هاي فشرده از خانواده ها دريافت مي كنند. واضح است كه براي تصويب چنين برنامه هايي مدير مدرسه به حمايت اعضاي انجمن وابسته است و معمولا هر ساله كساني در انجمن نماينده اولياء مي شوند كه كاملا با سياست هاي اجرايي مدير هماهنگ باشند!»
ارائه مشاوره تخصصي براي خانواده فراگيران در هر سال تحصيلي
صديقه مرتضوي فرهنگي بازنشسته و يكي از فعالان سابق در انجمن هاي اولياء و مربيان صراحتا توضيح مي دهد: «منظور از جلب مشاركت اولياء آنها مشاركت مالي ايشان نبوده و شايد اين هدف در اولويت هاي آخر قرار بگيرد. دغدغه اصلي ما جلب مشاركت خانواده ها در شاخه هم انديشي است. درحالي كه متأسفانه هدف هاي اصلي جاي خود را در اولويت هاي پلكاني به هدف هاي حاشيه اي داده اند.»
وي ادامه مي دهد: «در بحث ارائه مشاوره به خانواده ها ما از سطح پيش دبستاني تا سال هاي آخر دبيرستان در كنار خانواده ها هستيم. حتي مشاوره هايي در سال هاي گذشته با عنوان جوان در آستانه ازدواج ارائه داده ايم كه در سال هاي اخير به عنوان جوان و تحولات آينده تغيير عنوان داده است. مدرسين ما در عرصه مشاوره از طريق آزمون جذب شده اند و همگي در شاخه هاي روانشناسي، علوم تربيتي، جامعه شناسي و... تخصص دارند. مشاوره هاي ما براي هر مقطع و هر سالي از تحصيل دانش آموز متفاوت است و هدفمان اين خواهد بود كه خانواده ها را با حوزه رشد شناختي و مهارتي هر دوره تحصيلي آشنا كنيم.»
گزارش روز