(صفحه(12(صفحه(6(صفحه(9(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14


دوشنبه 25 آبان 1388- شماره 19513
 

الگو پذيري و قهرمان سازي از مجرمان
آسيب شناسي تاثيراخبار حوادث مطبوعات بر جرم خيزي جامعه -بخش پاياني



الگو پذيري و قهرمان سازي از مجرمان
آسيب شناسي تاثيراخبار حوادث مطبوعات بر جرم خيزي جامعه -بخش پاياني

پريسا جلالي
آموزش آشپزي تا آموزش كاشت گل هاي آپارتماني به انضمام چند خبر از اتفاقات سياسي و اجتماعي و اقتصادي تنها مطالبي نيست كه نشريات زرد منتشر مي كنند.
اخبار تلخ و سياه از بيجه تا كركس و از قتل و خشونت و سرقت تا تجاوز با شرح همه جزئيات آن صبح هر روز با آب و تاب در برخي صفحات اين مجلات و نشريات ديده مي شود.
ماهيت اين نشريات مطابق نام آنها كاملا مشخص و هدف آنان جذب مخاطب و ... است.
اما خبرهاي حوادث صفحات كاملي از روزنامه هاي ديگر نيز به خود اختصاص داده كه با توجه به انتظاري كه از آنها مي رود جاي تعجب دارد.
در صورتي كه اگر اخبار حوادث با حذف بدآموزيها به جامعه ارايه شود مي تواند در بسياري از موارد مثبت تلقي شود. اما اين موضوع مشروط بر اين است كه هدف آموزش، اطلاع رساني و بازدارندگي باشد. اما برخي مطبوعات زرد با اخبار حوادث سعي دارند با سوار شدن بر موج احساسات مردم ارتزاق كنند .
هرچند رشد و گسترش شهر نشيني در جهان امروزه غيرقابل كنترل است ولي روزنامه هاي زرد در اين ميان محفلي براي چاپ اخبار
خشونت باري مي شوند كه حاصل همين صنعتي شدن و مدرن بودن است، تا جايي كه برخي با تيترهاي خشن سعي در جلب مخاطبان خود دارند در حالي كه اين اقدام چيزي جز احساس ناامني براي مردم در بر ندارد .
امروزه تقريبا اغلب روزنامه ها درباره اين قبيل جرايم خشونت آميز مطالبي را منتشر مي كنند و انتشار مكرر اينگونه اخبار در روزنامه ها بر ذهنيت مردم تاثير نامطلوبي گذاشته و احساس ناامني را در سطح جامعه تقويت مي كند. موضوعي كه نيازمند بررسي و ارزيابي دقيق است .
ابعاد مثبت و منفي حوادث
صفحات حوادث برخي روزنامه ها يكي از معدود صفحاتي است كه از نظارت و بازبيني مسئولان به دور مي ماند و گاهي تا مدت ها از تحليل محتواي اين گونه مطالب خبري نمي شود. همانطور كه تاكنون تحقيق چنداني در زمينه ميزان تاثير اخبار حوادث روزنامه هاي كشور بر ميزان جرايم صورت نپذيرفته است در حالي كه روزنامه ها مي توانند اخبار خود را به گونه اي تنظيم كنند كه بار تاثيرات منفي آن كمتر شود اما آنها نمي توانند در الگو برداري مثبت يا منفي مخاطبان از اخبار تاثير چنداني بگذارند.
دكتر امان الله قرائي مقدم عضو هيات علمي دانشگاه و آسيب شناس اجتماعي در گفت و گو با گزارشگر كيهان، انتشار اخبار حوادث روزنامه ها را داراي دو بعد مثبت و منفي عنوان مي كند.
وي در همين رابطه توضيح مي دهد: انتشار اين قبيل خبرها باعث آموزش هاي غلط به افراد مي شود چون كساني كه از طريق برنامه هاي تلويزيوني يا مطبوعات و از دور نظاره گر اين حوادث هستند آموزش هايي مي گيرند كه به مرور زمان در رفتار و كردار آنها تاثير مي گذارد. اين بعد منفي قضيه است. اما اين فيلم ها يا اخبار حوادث مطبوعات مثل هر عامل ديگري كه دو بعدي هستند هم جنبه منفي و هم بعد مثبت دارند. اينكه سريال ها و فيلم هاي سينمايي هدفشان بازداشتن از جرم و جنايت و سرقت است غيرقابل انكار است اما جنبه آموزش دهندگي آن هم نبايد مورد غفلت واقع شود.
به اعتقاد اين جامعه شناس خبرهاي ناگوار به ويژه اخبار حوادث مي تواند مخاطب مستعد كه زمينه هاي بروز جرم در وي نهان است را به سوي تكرار اين نوع رفتارها سوق دهد همانطور كه در سايرين مي تواند آموزش و عبرت گيري از تلخ كامي هاي ديگران باشد.
دكتر قرائي مقدم با اشاره به اينكه اخبار حوادث روزنامه ها روي جوانان تاثيرات بسياري مي گذارد، تاكيد مي كند: جوانان متناسب با نيازهايي كه دارند اخبار روزنامه ها را انتخابي مي خوانند و با توجه به پرهيجان بودن اخبار حوادث بيشترين خوانندگان اين صفحات جوانان هستند. بنابراين نبايد فراموش كنيم كه اين مخاطبان تا چه اندازه از اين مطالب درس مي گيرند و تا چه اندازه توانسته ايم آنها را براي اجتناب از ارتكاب جرم به منظور دستيابي به هدف آماده كنيم.
رسانه بايد ايمن باشد
وقتي سخن از امنيت رواني و پيوند آن با عملكرد رسانه مي رود، منظور اين است كه محتواي رسانه پس از پخش احساس امنيت خاطر، اعتماد، بر آورده شدن انتظارات و نياز را براي مخاطب به همراه آورد.
همين رسانه مي تواند در شرايطي ناامني رواني يا عدم امنيت رواني را با پخش برنامه هايي كه محتواي آن احساس ترس، اضطراب، بي ثباتي و اغتشاش ذهني است به مخاطب منتقل كند.
طيبه امامدادي خبرنگار يكي از مطبوعات در همين رابطه معتقد است: پيشگيري اجتماعي مقدم بر پيشگيري انتظامي است و براي تحقق اين خواسته بايد از رسانه ها شروع كرد كه اساسا نقش رسانه ها در پيشگيري از وقوع جرايم بسيار با اهميت است .
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان مي گويد: اين قبيل اخبار در مخاطب از اينكه در دنياي شلوغي زندگي مي كند كه ديگران توجهي به وي ندارند ايجاد بدبيني و ترس مي كند و همين ناامني رواني در حيات اجتماعي باعث اختلاف و بي اعتمادي و اضطراب مي شود .
اساتيد علوم ارتباطات و حتي برخي از اقشار مختلف مردم عقيده دارند انتشار اخبار حوادث، باعث كاهش احساس امنيت در جامعه مي شود.
امامدادي در اين زمينه نيز اظهار مي دارد: نوع ويرايش و كيفيت پرداختن به اخبار جنايي مهم است و اگر اين اخبار بدون ارايه تحليل مناسب منتشر شود تاثير منفي دربر دارد. حتي برخي خبرنگاران صفحات حوادث ناخواسته از شخصيت مجرم قهرمان مي سازند. بارها پس از مشاهده اخبار حوادث يا صحنه هايي از جرم و جنايت در برنامه هاي تلويزيوني شاهد بوده ام چطور جوانان به مجرم حق مي دهند و اظهار مي كنند شايد اگر جاي او بودند همين رفتار را نشان
مي دادند. در حالي كه همه آنها به بعد منفي جرم ايمان دارند اما نوع پردازش برنامه سازان تلويزيوني و نويسندگان مطبوعات مي تواند از يك مجرم قهرمان بسازد يا اينكه عمل او را در انظار مردم زشت و قبيح حتي مايه عبرت معرفي كند.
رسالت رسانه در دنياي مدرن
افزايش ميزان ارتكاب جرم در جامعه در صورت مشاهده و مطالعه خبرهاي قتل، سرقت، تجاوز و غيره در افرادي كه استعداد ارتكاب اين اعمال را دارند از نظرات جرم شناسان و
جامعه شناسان است.
دكتر قرائي مقدم در اين خصوص مي گويد: انعكاس اين دست خبرها به تناسب زمينه فكري و آموزش قبلي مثل خانواده و محل نشو و نما و محروميت هاي اجتماعي يا اعتقادات و
باورهاي ديني حتي تفاوت هاي طبقاتي و تضادها مي تواند فردي را كه مساعد براي اقدام به يك عمل هست را آموزش دهد از جمله بيكاران و كساني كه اصطلاحا آخر خطي هستند يعني براي دستيابي به هدف به هر دري زده اند اما موفق نشده اند. اين اشخاص در صورتي كه از سوي خانواده براي جبران ناكامي آماده نشده باشند يا اعتقادات مذهبي ضعيفي داشته باشند هر گاه زمينه بروز جرم و آسيب به وجود بيايد فورا به راه هاي خلاف كشيده مي شوند.
اين جامعه شناس ادامه مي دهد: طبق تئوري مرتن هر گاه بين هدف و امكان استفاده از هدف فاصله بيافتد ميزان جرم و جنايت و خودكشي افزايش مي يابد. اين را منوط و وابسته به محروميت ها و زمينه هاي مساعد اجتماعي
مي دانم. البته فرد در جامعه يك مولكول و معلول است كه در صورت تقويت اعتقادات ديني و بالارفتن ميزان امنيت و امكان ازدواج و شغل و ... ميزان جرم هم در جامعه كاهش مي يابد. فرد معلول است و بيمار كه بايد اصلاح شود.
وي ادامه مي دهد:بنابراين نمي توان گفت انتشار اين اخبار صرفا مضر يا مفيد است بلكه به عهده ارايه دهنده برنامه است كه در لابلاي كلمات و حروفي كه به كار مي برد چطور پيامش را ارايه دهد. همانطور كه يك برنامه ساز بايد به قول هارولد لاسول و برخلاف مك لوهان كه به پيام توجه داشت، به محتواي پيام اهميت دهد تا او را جذب كند و در مرحله بعد تاثير بگذارد.
دكتر غلامرضا عليزاده استاد دانشگاه و
جامعه شناس نيز در همين زمينه به گزارشگر كيهان مي گويد: طبق يك اصل در جامعه شناسي تكرار يك گزاره زماني كه از حد ظرفيت هاي ارايه پيام افزون تر شود حساسيت ها نيز نسبت به آن كم شده و همين كاهش حساسيت در پاره اي از پديده هاي آسيب شناختي قبح و منفي بودن نوع رفتار را تحت الشعاع قرار
مي دهد. همان كاري كه صفحات حوادث برخي روزنامه ها ناخواسته انجام مي دهند. يعني از يك پديده اجتماعي به يك واقعيت اجتماعي تغيير شكل مي دهد تا جايي كه ديگر جامعه نسبت به آن حساسيتي نشان نمي دهد. بنابراين تكرار حوادث در رسانه ها مي تواند واكنش ها و حساسيت ها را كاهش داده و زمينه بروز آن را افزايش دهد.
وي همچنين ادامه مي دهد: بنابراين انتشار اين خبرها آثار چندان مثبتي ندارد بلكه در روابط يا واكنش هاي متقابل اجتماعي در كنشگران تاثيرات منفي برجاي مي گذارد. بنابراين ظرفيت گيرندگان پيام و عدم از دست دادن حساسيت ها نسبت به موضوع و مسايل مهم است تا معيارهايي براي انتشار اين اخبار انتخاب شود كه مانع از سير نزولي حساسيت ها و عارضه اجتماعي باشد.
نبايد فكر كرد امري كه براي مردم عادي شده ديگر آسيب زا نيست،چون اين دليل بر سلامت اجتماعي نيست بلكه به مرور خطرناك خواهد شد، پس نبايد اجازه داد مردم به راحتي از كنار اين خبرها بگذرند و برايشان عادي شود، چرا كه با كمك اين واكنش ها هست كه سياست گذاري و برنامه ريزي مي شود.
آموزنده؛ به شرط ها و ...
بيان جزئيات و شرح دقيق رخدادهايي كه مجرمان مرتكب شده اند از ديدگاه برخي ضعف رسانه و مطبوعات قلمداد مي شود تا جايي كه مي تواند اثر هشداردهندگي حوادث و رخدادها را كاهش دهد.
آزاده حكمي ديگر خبرنگاري است كه با وجود سابقه چند ساله در عرصه مطبوعات كشور با اين مساله هم نظر است و به خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان مي گويد: وقتي با جزئيات كامل در خبرها توضيح داده مي شود كه چطور يك جنايت رخ داده چگونه مي شود اسلحه تهيه كرد يا به چه روشي مي توان آدم كشت و ... نبايد انتظار چنداني از بعد مثبت صفحات حوادث داشت چرا كه بيش از اينكه بخواهيم هشدار دهيم آموزش داده ايم.
وي همچنين توضيح مي دهد: اگر قصد داريم مطالب آموزنده باشد بايد جزئيات را كنار بگذاريم چون اگر جزئيات گفته شود به بقيه افراد روش هاي خباثت را آموزش داده ايم. به نظر من هر فردي كه انگيزه ارتكاب جرم داشته باشد و به سطوحي از نااميدي رسيده باشد آمادگي ارتكاب جرم در وي با مشاهده اين اخبار افزايش مي يابد.
همواره گفته مي شود افرادي كه به جرم و جنايت دست مي زنند ذهن خلاقي دارند و از بهره هوشي بالايي برخوردارند از همين رو روش هاي ارتكاب جرم در آنها با افزايش فشارهاي اجتماعي مي تواند تقويت شود. بنابراين كسي كه خبر را تنظيم مي كند بايد واقف باشد كه هدفش چيست و مي خواهد نتيجه اخلاقي به خواننده بدهد يا اينكه او را بترساند و هشدار بدهد؟
حكمي سرمايه گذاري روي جنبه هشدار دهي اخبار را مناسب ترين بعد مي داند و تصريح مي كند: چرا بايد طوري بنويسيم و نقل روايت كنيم كه شخصيت هاي منفي تبديل به قهرمان شوند و يا مخاطبان به اين فكر كنند كه اگر شرايط مشابهي داشتند همان كاري را مي كردند كه مجرم مرتكب شده است. پس بيان و قلم نويسنده مهم است اما به خاطر دارم هميشه در دفاتر روزنامه صفحات حوادث در دست كساني بوده كه انشا خوبي نداشتند. من با اصل روايت اخبار جنايت مخالف نيستم اما جزئيات نبايد مطرح شود.
وي با اين توضيح كه برخي روزنامه هاي زرد با انتشار اين دست اخبار به مخاطب ايده هم
مي دهند اظهار مي كند: خودم اصلا اعصاب خواندن صفحات حوادث را ندارم و ترجيح
مي دهم روزنامه هايي كه صفحات و اخبار حوادث زيادي دارند در دسترسم نباشد. اما افراد زيادي هستند كه به اين صفحات علاقه دارند در حالي كه حتي اخبار حوادث در روزنامه ها را خطرناك تر از برنامه هاي مستندي كه در تلويزيون پخش مي شود مي دانم. در تلويزيون صداي نادم و پشيمان فردي كه دستگير شده را مي شنويم و لرزش صداي او را احساس مي كنيم و سرش را كه پايين گرفته است، دستبند و دادگاه و .... را مي بينيم، پس تا حدودي
مي تواند هشدار دهنده باشد اما در روزنامه از اين هشدارها خبري نيست، حتي فرد مي تواند خيال پردازي كرده خود را به جاي مجرم بگذارد و حتي در مواردي به او حق بدهد.
با توجه به آنچه اشاره شد انتشار اين قبيل حوادث براي افرادي كه مستعد هستند مي تواند خطرناك باشد.
گزارش

 

(صفحه(12(صفحه(6(صفحه(9(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14