درجستجوي اشتغال پس از بازنشستگي!
نگاهي به وضعيت بازنشستگان و دغدغه هاي بعد ازبازنشستگي -بخش نخست

صديقه توانا
پيرمرد لب به دندان مي گزد، خاموش و خيره به خود مي ماند، با احساسي از تهي شدن چيزي در او فرو مي ريزد و لرزه بر اندامش مي افتد، حكم بازنشستگي را به دستش داده اند، فردا آخرين روز كاري پس از 30 سال خدمت صادقانه اش مي باشد. غمي ناشناس در پس چشم هاي كمي به نم نشسته اش، دل را به درد مي آورد از ماه آينده اضافه كاري، مزاياي شغلي، پاداش خط توليد، كمك هزينه هاي غيرنقدي همه قطع مي شود، كرايه خانه، هزينه دانشگاه و تحصيل، تهيه جهيزيه و... راه گريزي از مسافركشي، نگهباني و يا انتخاب شغل ديگري براي او نمي گذارد. هر طور شده بايد صورتش را جلوي زن و بچه ها، عروس و داماد و نوه با سيلي سرخ نگه دارد و روياهاي شيريني كه براي دوران بازنشستگي خود در پاييز هزار رنگ برگ ها كنار شومينه، با يك استكان چاي دشلمه و خواندن شاهنامه فردوسي و ديوان حافظ ساخته بود را لب طاقچه خاطرات بگذارد و بگذرد.
براي پيرمرد بازنشسته اي كه روزهاي تلخ و شيرين 30 سال خدمت صادقانه را با تمام سختي ها و مشكلاتش پشت سر گذاشته، شايد خيلي دردآور باشد كه حالا پس از سال ها، در شرمندگي سرد همسر بماند و روي نيمكت چوبي پارك به دوردست ها خيره شود و سال هايي را مرور كند كه با خيالي آسوده و به اميد داشتن آب باريكه اي براي روزهاي پيري و ناتواني بخشي از درآمدش را صرف واريز حق بيمه مي كرد، اما حالا همه آن اميد و آرزو و آرامش خيال جاي خود را به يك دنيا دغدغه و نگراني داده است.
حالا ديگر نوسان قيمت اجاره هاي مسكن، تأمين هزينه هاي زندگي، تأمين هزينه ادامه تحصيل فرزندان، گران شدن ارزاق عمومي و... كابوس هرشب او و بسياري از بازنشسته هاي هم سن و سالش شده است.فردا روز تكريم از بازنشستگان است، بر همين اساس گزارش امروز و فرداي كيهان را به آسيب شناسي مشكلات بازنشستگان اختصاص داده ايم.
به اعتقاد كارشناسان مسائل اجتماعي، بازنشستگي نخستين نقطه سالمندي براي خيلي هاست. شايد كمتر بازنشسته اي را ببينيد كه وقتي بازنشستگي اش را به او تبريك مي گوييد، شادمان پاسخ شما را بدهد. آنها بيش از اينكه خوشحال باشند كه پس از بازنشستگي وقت بيشتري براي استراحت و تفريح دارند، معمولا نگران شرايط جديد هستند.
رنگ و بوي دغدغه هاي جديد بازنشستگان
«با آغاز دوره بازنشستگي، حقوق دريافتي، كمتر از زمان اشتغال است درحالي كه همزمان خانواده فرد بازنشسته گسترش پيدا كرده و حضور عروس و داماد و نوه نيازمند صرف هزينه هاي بيشتري است كه معمولا از عهده آن برنمي آيند.»
دكتر علي اكبر جهان بخش، استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان اين مقدمه نظرش را در مورد اشتغال مجدد بازنشستگان در شرايط فعلي جامعه براي تأمين هزينه هاي زندگي اين طور بيان مي كند: «در شرايطي كه حتي شاغلان با وجود دريافت حقوق متعادل و با داشتن چند شغل از وضعيت اقتصادي خود ناراضي اند، قطعا مشكلات مالي بازنشستگان با دريافت مستمري ناچيز چندان عجيب و دور از ذهن نيست به طوري كه گاه بسياري از بازنشستگان سالمند به دليل ناهمخواني ميزان حقوق دريافتي و مخارج زندگي ناگزيرند با چشم پوشي از زمان استراحت خود شغل ديگري دست و پا كنند تا بتوانند حداقل بخشي از مشكلاتشان را رفع نمايند.»
اين استاد دانشگاه در ادامه مي گويد: «شايد اين روزها دغدغه هزينه هاي ريز و درشت زندگي، مستمري هاي ناچيز بازنشستگي و مزه تلخ تورم زير زبان هيچ قشري به اندازه بازنشستگان خانه نكرده باشد. مستمري بازنشستگان كفاف هزينه هاي زندگي شان را نمي دهد، اول و آخر ماجرا همين است امري كه گرچه ديگر اقشار جامعه هم با آن درگيرند، اما بدون ترديد قشر بازنشسته به دليل شرايط خاص زندگي شان به گونه اي ويژه با اين مشكلات دست و پنجه نرم مي كنند، چرا كه پس از سال ها كار و تلاش بي وقفه زمان استراحت و آرامش فرا مي رسد، نگراني ها و دغدغه هايشان رنگ و بويي جديد به خود مي گيرد و تازه درمي يابند كه بازنشستگي اول نگراني ها است.»
دكتر جهان بخش با اشاره به اينكه عدم تناسب افزايش حقوق و مستمري سالانه بازنشستگان كشوري و تأمين اجتماعي با رشد سالانه نرخ تورم در جامعه، همواره يكي از دلايل نارضايتي قشر بازنشسته بوده است، خاطرنشان مي كند: «مشكلات مربوط به مخارج و هزينه هاي زندگي قشر بازنشسته، مسئولان و دولتمردان را بر آن داشته تا هر ساله بر مبناي ماده 96 قانون تأمين اجتماعي، ميزان مستمري هاي بازنشستگي، از كارافتادگي و... را حداكثر يك بار در سال با توجه به هزينه هاي زندگي تعيين كنند و اين مسئله حكايت از توجه به بحث تورم در تعيين مستمري ها دارد، اما اين توجهات بازهم قشر بازنشسته ها را راضي نمي كند چون معتقدند ميزان تورم واقعي در تعيين حداقل مستمري درنظر گرفته نمي شود و آنها براي اداره هزينه هاي زندگي با مشكلات فراواني مواجه هستند.»
بازنشستگي آغاز مرارت يا زندگي با افتخار
پيرمردي 72 ساله كه در يكي از پاساژهاي خيابان ستارخان در يك مغازه لوازم خياطي مشغول كار است و تمايلي به ذكر نامش ندارد در پاسخ به اين سؤال كه چرا با اين سن و سال در اين مغازه كار مي كند، پوست پيشاني و ابروهايش را جمع مي كند، پلكهايش را هم مي آورد و مي گويد: «30 سال در كارخانه اي كار مي كردم، اكنون كه بازنشسته شده ام و بايد استراحت كنم مجبورم در اين مغازه شاگردي كنم تا بتوانم مخارج زندگي ام را تامين نمايم.»
وي مي گويد: «افراد هم سن و سال من بايد با نوه ها سرگرم باشيم و از بودن با آنها لذت ببريم، اما اكنون مجبوريم نقش پدربزرگ بودن را فراموش كنيم و با هزار بيماري و ضعف و ناتواني از صبح تا شب بدويم.»
وي كه به شدت از درد پا و كمر ناله مي كند مي افزايد: «اين چه قانوني است كه با بازنشستگي حقوقمان كمتر مي شود در حالي كه مخارج زندگي مان به دليل هزينه هاي عروس و داماد كردن فرزندان و يا ادامه تحصيل آنها در دانشگاه افزايش پيدا مي كند.»
شعبان كفتري 70 ساله و نگهبان يكي از برج هاي مسكوني در منطقه سعادت آباد است. او كه سه فرزند دارد و منزل مسكوني خودش در جنوب تهران مي باشد، توجهم را جلب مي كند و مورد سؤالم قرار مي گيرد. دانه هاي ريز تسبيح را لابه لاي انگشت هايش مي لغزاند، با آن بازي بازي مي كند، هنوز سرش پايين است و بعد از مكثي كوتاه پنجه اي در ريش سپيدش مي كشد و با لحني پدرانه و شيرين مي گويد: «بازنشسته يك شركت صنعتي هستم و دو سال است كه روز و شبم را در اين اتاقك سرد و آهني سپري مي كنم و از پشت شيشه هاي مه آلودش برگ هاي زرد و نارنجي درختان پاييزي كه بر زمين مي افتند را تماشا مي كنم و به روياهايي كه در سر داشتم مي انديشم، چون آن هنگام كه جوان بودم هميشه دوست داشتم فرزندانم مثل من كه كمك حال پدرم بودم، روي پاي خود بايستند و من دوران بازنشستگي را در مزرعه اي كوچك، به دور از هياهوي شهر، دود و غبار و بوق زير آسمان آبي در يك روستايي كوچك كه مردمانش با هم مهربانند، كلبه اي از عشق و صفا بسازم و با همسرم روزگار بگذرانيم، اما نمي دانستم كه روزگار آن طور كه من دلم مي خواهد، برايم ورق نمي خورد، و چرخ زمانه آن گونه كه دوست دارم نمي چرخد، الان اين ما هستيم كه بايد زير پر و بال بچه هايمان را بگيريم و به آنها كمك كنيم تا بتوانند درس بخوانند، ادامه تحصيل دهند و ازدواج كنند.»
كاهش درآمد مساوي با
كاهش هزينه هاي زندگي نيست
يك اصل اقتصادي مي گويد: «با كاهش درآمدها بلافاصله هزينه هاي زندگي كاهش نمي يابد، بلكه هزينه هاي زندگي مدتها براساس روال قبلي ادامه مي يابد.»
دكتر غلامرضا عليزاده جامعه شناس در گفت وگو با سرويس گزارش روز كيهان، با اشاره به اينكه چرا بازنشستگان در جامعه مجبور هستند به شغل دوم روي آورند و بعد از سال ها كار و تلاش مجدداً وارد بازار كار شوند، مي گويد: «فرد بازنشسته به دليل قطع شدن مزاياي شغلي، حق ماموريت ها و امتيازات دوران اشتغال با كاهش درآمد مواجه مي شود و حقوق وي براساس دو سال آخر خدمت محاسبه مي گردد و طبيعي است كه در بودجه بندي افراد خانواده اختلال ايجاد مي كند، بنابراين فرد مجبور است اين كاهش درآمد را به نوعي جبران نمايد. از طرف ديگر فرد بازنشسته 30 سال خدمت مفيد براي جامعه انجام داده و قطعاً خانواده گسترده اي تشكيل مي دهد و طبق سنت ها و عادات ما ايرانيان، خانه پدري مبدأ فرزندان است و رفت و آمدها به خانه بزرگتر ها بيشتر مي شود، از اين رو هزينه هاي زندگي بازنشسته ها افزايش مي يابد.»
دكتر عليزاده با تاكيد بر اينكه سالمندان در جامعه داراي جايگاه ويژه اي هستند و مورد توجه مي باشند در عين حال به عنوان ريش سفيد همه از رايزني و رهنمودهاي آنها براي زندگي بهره مند مي شوند، خاطر نشان مي كند: «همه انتظار دارند وقتي وارد خانه پدربزرگها، سالمندان و بازنشستگان مي شوند بهترين غذا و پذيرايي از آنها به عمل آيد، همچنين همه دوست دارند بهترين عيدي و هديه ها را از بزرگترها بگيرند كه تمام اين مسائل هزينه هاي زندگي را براي بازنشستگان بالاتر مي برد.» اين استاد دانشگاه در ادامه مي افزايد: «براي اينكه يك بازنشسته بتواند اين ملزومه هاي فرهنگي، اعياد، جشن ها و مناسبت ها را به خوبي پوشش دهد، نياز به درآمد بيشتر دارد، حال آنكه او در اين شرايط با كاهش درآمد مواجه است و لذا اين شكاف درآمدها فرد را به دنبال كار دوم و يا سوم سوق مي دهد.»
دكتر عليزاده با اشاره به اين مسئله كه بيكاري هم براي بازنشستگان خوب نيست و سلامتي آنها را به خطر مي اندازد و بيماريهاي روحي و رواني زيادي به دنبال دارد؛ مي گويد «مطالعات انجام شده نشان مي دهد بازنشسته هايي كه وارد كار جديد مي شوند از نظر شاخص هاي روحيه و سلامتي جسمي در وضعيت بهتري نسبت به بازنشسته هاي بيكار قرار دارند، چون از كار و احساس مفيد بودن خود، لذت مي برند و اينكه از گردونه فعاليتهاي اجتماعي خارج نشده اند، با نشاط و سرزنده مي گردند. اما اين بدان معنا نيست كه آنها وارد كارهاي سخت و طاقت فرسا شوند تا جايي كه به سلامتي جسمي آنها فشار آيد. توصيه مي شود از طريق شهرداري ها كارهاي سبك تري براي بازنشسته ها ايجاد كنند تا فرايند مفيد بودن خود را از دست ندهند.»
وي مي گويد: «مسئولان بايد براي بازنشستگان «كارهاي طلايي» يا كارهاي سبك و سودمند فراهم كنند و در پاره اي موارد از خدمات شهري رايگان و تحقيقات ويژه و مسافرتها، آنها را بهره مند سازند كه شايد اين موضوع بتواند تكريم بازنشستگان باشد.»
وي در پاسخ به اين سؤال كه تغيير و اصلاح قانون بازنشستگي تا چه حد ضرورت دارد، مي گويد: «قوانين بازنشستگي در كشور بايد به روز شود، كاهش سن بازنشستگي، به نوعي اميد به زندگي را كم مي كند، در برخي كشورها افراد بعد از 35 تا 38 سال بازنشسته مي شوند، حال آنكه در ايران افراد پس از 25 سال كار و 50 سال سن بازنشسته مي شوند ضمن اينكه در برخي مشاغل سخت و زيان آور با 20 سال كار بازنشسته مي شوند، لذا بايد بهره وري ملي را با ارائه تسهيلات ويژه بالا ببريم تا بازنشسته در زمان بازنشستگي از امكانات و پوشش امنيتي لازم برخوردار شوند.»
گامهاي خسته بازنشستگان
پيدا كردن كار دوم براي ارتزاق و طي كردن پاي لنگ زندگي امروزي بازنشستگان، اين قشر دردمند را بيش از پيش آسيب پذير ساخته است. كهولت سن، استراحت و آرامش را مي طلبد، در حالي كه امروزه به خاطر پيچيدگي هاي زندگي در دنياي مدرن، آنها ناچار به تلاش براي كار و درآمد بيشتر و به خطر انداختن سلامتي خويش مي باشند.
هادي مقدسي نماينده بروجرد و عضو كميسيون اجتماعي مجلس در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اين مسئله كه در مطابقت دادن و تناسخ سازي بين درآمد و هزينه هاي نيروهاي كاري عدالت به خوبي رعايت نشده است، مي گويد: «با توجه به اينكه عدالت باعث سلامت سيستم اداري مي شود، اما آنطور كه بايد و شايد اين مسئله رعايت نشده است و به همين جهت در اين موضوع بايد يك بازنگري صورت گيرد تا ان شاءالله مشكلات حل شود.»
وي بااظهار اميدواري از اينكه قانون مديريت خدمات كشوري بتواند اشل حقوقي كاركنان دولت را به صورت صحيح مورد ارزيابي قرار دهد و تا اندازه اي مشكلات را حل كند، مي گويد: «آنچه در حال حاضر باعث آزار قشر حقوق بگير جامعه مي شود و زندگي آنها را تحت الشعاع قرار مي دهد، قوانين دست و پاگير و تورم است كه اميد است اصلاح ساختار اداري كشور در اين زمينه كارساز باشد و اميد است با هدفمند كردن يارانه ها بتوانيم، حق و حقوق اقشار آسيب پذير جامعه را به طور كامل پرداخت كنيم و يارانه ها را در جاي خود يعني در رسيدگي به وضعيت معيشتي مردم خرج كنيم.»
نماينده بروجرد خاطرنشان مي كند: «با توجه به اينكه بازنشسته ها گرد و خاك 30 سال زحمت و تلاش را بر سر و صورت خود دارند و كوله بار بسيار گرانقدري از تجربيات و اطلاعات را با خود دارند، نبايد آنها را ناديده بگيريم و اميد است فضايي در جامعه ايجاد شود تا دغدغه معيشتي بازنشسته ها برطرف شود و فرهنگ اجتماعي را به اين سمت و سو سوق دهيم كه تجربيات بازنشسته ها نبايد به دست فراموشي سپرده شود و كارمندان و ديگر اقشار بعد از بازنشستگي احساس بالندگي و پويايي نمايند. متاسفانه ضعف در سازمانها و قوانين بازنشستگي و سيستم اداري كشور نتوانسته به نوعي اين تعريف را در جامعه، جا بيندازد كه بازنشستگي مترادف با خانه نشيني نيست و بايد از تجربيات اين گوهرهاي گرانبها براي هدايت و آموزش نسل جديد استفاده شود كه البته بايد اين نگاه و تعريف را اصلاح كنيم.»
شهروندان ممتاز جامعه
با توجه به اينكه دوران بازنشستگي بايد يكي از دورانهاي شيرين زندگي افراد بعد از سالها كار و تلاش تلقي شود و از بازنشستگان به عنوان شهروندان ممتاز جامعه تجليل به عمل آيد، اما متاسفانه اين دوران به گونه اي است كه به دليل مشكلات معيشتي و هزينه هاي بالا به دشوارترين دوران زندگي اغلب مردم تبديل شده است، زيرا دغدغه آنها اين است كه به جاي استراحت يا مسافرت در انديشه يافتن كار جديدي باشند تا بتوانند باايجاد درآمد جديد از عهده تامين هزينه سنگين مخارج زندگي برآيند.»
عبدالرضا آهويي مديرعامل كانون بازنشستگان سازمان بازنشستگي كشور در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه يك ميليون و 75 هزار و 113 نفر بازنشسته كشوري داريم در سخناني به دلايل اشتغال مجدد بازنشستگان مي پردازد و مي گويد: «تفاوت حقوق بازنشستگي و حقوق زمان اشتغال و برخي معضلات اجتماعي از جمله بيكاري جوانان، افزايش هزينه هاي تحصيل و زندگي از مهمترين مواردي است كه بازنشسته را علي ر غم كهولت سن مجبور به شغل دوم مي كند.»
گزارش روز