دغدغه هاي زندگي در لابه لاي آهن و آجر

حسن آقايي
هنوز نگاه نرم و خموشانه و لحن آرام آن و اين كارگر موقعي كه از دلواپسي هاي زمان بيكاري و يا از كار افتادگيشان مي گويند، ذهنم را تسخير كرده است.
يك عمر كار سخت و هر از گاه اينجا و آنجا و دائماً ترس نبود بيمه و چگونگي استمرار آب باريكه معاش روزمره، زندگي كارگران ساختماني را با مشكلات فراواني همراه كرده است.
كم و بيش كوشش دستگاه هاي ذيربط در پروسه ساخت و سازها در گستره كشور و به ويژه تهران ايجاب مي كند كه پيمانه هاي استاندارد و ايمن سازي در بخش نيروي انساني، سرمايه گذاري و كاربرد مصالح فراتر از نيمه پر ليوان شود، چرا كه سالانه ميلياردها تومان به عنوان سرمايه ملي و انرژي تراكم سرمايه انساني در اين بخش توليدي و اقتصادي كشور هزينه مي شود ليكن نه كارگر به طور متداوم يا حتي مقطعي آرامش و امنيت شغلي دارد و نه آن كه برنامه هاي نظامند و استاندارد كردن چرخه ها در آموزش مهارت كارگران، امنيت شغلي پايدار، بيمه كيفيت و... ساز و كارها به صورت جامع و كامل تحقق يافته اند. به بيان ديگر چيزي حدود هفتاد سال مقررات و ضوابط در استاندارد كردن چرخه ساختمان سازي را روغنكاري كرده ولي هنوز...
امروز كارگران ساختماني با مشكلات ريز و درشتي دست و پنجه نرم مي كنند و دغدغه اينكه «فردا چه خواهد شد» روح و روان آنان را مي آزارد. مدتي در گوشه كارگاهي دل به بيمه آن مكان خوش مي دارند و پس از پايان كار دوباره به دنبال كوره راهي هستند تا شايد بتوانند هم امرار معاش نمايند و به قول معروف لقمه اي نان حلال براي خود و اهل و عيالشان درآورند و هم شايد بتوانند از مزاياي بيمه بهره مند شوند.
برخي از افراد اين قشر مدتي به قوانين مصوب مجلس مبني بر بيمه شدن تمامي كارگران ساختماني دل خوش مي دارند و برخي ديگر با اعتقاد بر اين اصل كه در بر يك پاشنه مي چرخد، توجهي به چنين اخباري ندارند. اما خصوصيات بارز اغلب كارگران توكل به خداوند متعال و تكيه به قدرت بازوان است كه هر روز با همين اميد از خانه خارج مي شوند و پس از طي كردن يك روز پركار و پرمشقت، غروب آفتاب هم با استعانت از ذات الهي جل جلاله دست از كار مي كشند تا راهي خانه و كاشانه خود شوند.
تكيه بر ديوار ناامن شغلي
راه رفتن به قسمت تحتاني يا فوقاني برخي از كارگاه هاي ساختماني كه كارگران مشغول كارند چندان سهل و مناسب نيست. مثل همين كارگاه بسيار بزرگ كه غيرخصوصي است. دقايقي در پياده رو از پشت حفاظ كشي اطراف چندبار كارگران پخش شده در سطح عميق زيرين محل ساختمان سازي را صدا مي زنم تا بالاخره با حركات دست يكي شان متوجه منظورم مي شود و او هم با دست، ورودي همسطح پياده رو را نشان مي دهد. راه باريكي است. از كارگري مي پرسم چطور مي شود پايين رفت. مي گويد انتهاي راهرو راه مشكلي است. در همين اثنا با مردي كه مرز جواني را تا حدودي پشت سر گذاشته و كلاه ايمني اش را به سر مي گذارد روبرو مي شوم. او مي گويد قالب بند و آلماتوربند است. بيش از ده سال سابقه كار ساختماني دارد. «خداياري» از وضعيت حرفه اش مي گويد اين كار، كار دايمي نيست و همينطور بيمه هم ندارد. وي ادامه مي دهد: « پيوسته نبودن اشتغال طي سال و سال ها و طبعاً بيمه نبودن ناامني شغلي محسوب مي شود چرا كه يك روز ناغافل كارفرما و يا مالك كارگاه به كارگر مي گويد فردا سر كار نيايد! اين، يعني اگر كارگر بيمه كارفرما هم باشد اما از فرداي بيكاري از پشتوانه خدمات بيمه محروم مي شود. درآمد و دستمزد هم ندارد.»
«خداياري» در ادامه صحبتش مي گويد كه آموزش فني و مهارتي ساختماني نديده است. هرچه فراگرفته نتيجه تجربه سال هاي اشتغالش است. او حالا هم كه سر كار است و حقوقي مي گيرد و تحت پوشش بيمه هم هست، دغدغه هايي دارد. يكي اين كه حقوقي كه بابت انجام كارش دريافت مي كند مناسب هزينه هاي شرايط فعلي نيست اما چاره اي نيست مي سازد در صورتي كه در حال حاضرشش فرزند نان خور در خانه دارد. دو فرزند بزرگش پيشترها ازدواج كرده و زندگي مستقل دارند. پدر نان آور خانواده هشت نفري و مستاجر است. خداياري از اين كه نمي داند آينده شغلي، بيمه و تامين مخارج زندگي خانوادگيش چگونه خواهد بود نگران است.
«فاضل» جواني با حدود هشت سال كار تجربي است. حالا جوشكار كارگاه ساختماني است. مي پرسم چرا دنبال آموزش فني و مهارت حرفه اش نرفته است. مي گويد: «آموزش فني بايست از طرف شركت دولتي صاحب كار صورت بگيرد.» او هم از نامعلومي پيوستگي اشتغالش مي گويد چرا كه هر چند ماه در يك پروژه ساختماني كار كرده است. به قول خودش شغلش آزاد و پاره وقت است. از صحبت هايش استنباط مي شود تنها هنگام كار در كارگاه ها تحت پوشش بيمه بوده است و حالا هم مثل ساير كارگران در محل كارگاه، بيمه است. اما اگر روزي از اين جا برود، از ايمني بيمه بودنش محروم مي شود.
آموزش و بيمه
ايمني و آرامش
سرپرست فني يك كارگاه عملياتي ساختمان سازي، بر لزوم آموزش و بيمه كارگران شاغل در ساخت و ساز ساختماني تاكيد مي كند.
«تهراني» با اشاره به كارگران سرگرم كار در قسمت هاي مختلف پروژه در دست اجرا، اظهار مي دارد: «كارگران كارگاه ما در عمل، رعايت ايمني و بهداشت و مهارت شان در اين محيط قابل قبول و مشغول كار هستند و طبيعتاً موضوع آموزش فني و مهارتي صددرصد در اين ساختمان سازي موثر است. اصولا همه كارگاه هاي ساختماني مي بايست داراي كارگران ماهر باشند.» وي درخصوص اجبار بيمه كارگران، چنين مي گويد: « تمام نيروي زحمتكش كارگران علي الخصوص كارگران شاغل در كار ساخت و ساز بايد تحت پوشش بيمه دايمي باشند. كلاً آموزش مهارت كار و بيمه بودن دليل ايمني و آرامش در حرفه و زندگي انسان مي شود.»
علل ناايمن بودن و آسيب فيزيكي ساختمان به نظر يك سرپرست كارگاه ساختماني، بي احتياطي ناظر در كيفيت و معيارهاي نامناسب كاربردي در ساختمان است. «سلطاني» كه پيشتر درخصوص لازم بودن بيمه، حقوق و آموزش كارگران ساختماني اشاراتي داشت، درباره دلايل ساختماني كه فروريز مي شود به گفته او در وهله اول سهل انگاري ناظر در امور ساخت و ساز است. وي مي گويد: «زمين بايد قبل از خاكبرداري آزمايش شود كه مبادا رانش داشته باشد. ناظر مخصوصاً موقع خاكبرداري بايد در محل كار باشد. براي احداث يك ساختمان سازه نگهبان و لوازم ايمني تا بيمه و مصالح بايد از قابليت صددرصد كيفيت برخوردار باشند. به عنوان نمونه، عيار بتن بايد 350 باشد تا فونداسيون كه پايه ساختمان است استقامت لازم را داشته باشد.»
لزوم اطلاعات ايمني-محيطي كار
اما «شميراني» مالك يك قطعه زمين در دست ساختمان سازي، بخشي از گفتارش معطوف به كارشناسي هاي اوليه زمين و موقعيت ساختاري است. به گفته او، سازمان و دستگاه هاي ذيربط مي بايد سرويس دهي موثر و ايمن ساز به متقاضي ساخت و ساز بنايي بدهند و موقعيت منابع و چاه هاي آب رو هر منطقه شهري به كساني كه قصد ساختمان سازي دارند، بشناسانند. از طرف ديگر، شهرداري به ساختمان در دست ساخت اجازه احداث سه طبقه پاركينگ ندهد. كلاً اطلاعات مرتبط با خاكبرداري، منابع و خطوط خدمات شهري از جمله مسيرهاي انتقال گاز و آب در اختيار كارفرما يا مالك گذاشته شود تا مشكلات غيرمترقبه هنگام پي كني پيش نيايد.» اين مالك، خود در جريان خاكبرداري زمينش با مشكل نشت آب روبرو مي شود. وي همچنين بر بيمه و آموزش مهارت صددرصد تاكيد مي كند.
در گفت وگو با «دكتر محمد باقرخسروي» مديركل معماري و ساختمان شهرداري تهران، وي ضمن طرح چگونگي چند مورد مصوبات و مقررات قانوني در سال هاي گذشته تاكنون در بحث معماري و ساختمان سازي، به موضوعات ديگري از جمله الزام داشتن پروانه اشتغال مجريان ساختمان، آموزش فني و مهارتي و مشكل تعدد حرفه ويژه در پروسه ساختمان سازي، بيمه، علل افت كيفيت ساختمان و تشكيل گروه هاي كاردان در استان ها نكاتي بيان مي كند كه تا حد امكان بخش هايي از اين مطالب مندرج مي گردد.
الزام به كارگيري كارگر ماهر در تمام ساخت وساز ها
در ادامه مصاحبه با خسروي، محور سؤال اين است: اجراي قانون نظام مهندسي مصوبه سال 1374 توسط مجريان ساختمان هاي زير سه هزار مترمربع از چه زمان آغاز مي شود؟ (توضيح اين كه بر مبناي تفاهمنامه اي كه درگزارش نخست اشاره شده است، ساختمان هاي بيش از سه هزار مترمربع داراي مجري، مي توان چنين مجريان را به استفاده از كارگران داراي مهارت و گواهي اشتغال ملزم كرد.) پاسخ «خسروي» به سؤال مذكور چنين است: «اين امر نياز به توان اقتصادي دارد تا امكان تنظيم شناسنامه فني ميسر شود. اما آنچه مسلم است اين است كه در آينده نه چندان دور، اين قانون مي بايست براي تمامي ساختما ن ها به اجرا گذاشته شود.
وي در جهت اجرايي شدن ماده چهار قانون ياد شده مي افزايد شهرداري با توجه به احساس مسئوليت در برابر حفظ سلامت شهروندان، در برابر عدم اجراي ماده قانوني مذكور خصوصا در ساختمان هاي بالاي سه هزار مترمربع ابتدا به صورت مكتوب مورد نقض را به مالك گوشزد كرده و در صورت بي توجهي به اين تذكر، براي محافظت از سرمايه هاي ملي و ايمني اجرا از ادامه كار ممانعت به عمل مي آورد.
به گفته اين مقام شهرداري تهران، چنين اقدامي از سوي شهرداري به هيچ وجه نافي مسئوليت وزارت كار و امور اجتماعي نخواهد بود زيرا اين وزارتخانه نيز برابر قانون كار موظف به برخورد با اين گروه از نيروي كار بدون گواهي اشتغال و مهارت شغلي است و همين امر سبب مي شود از يك سو مجريان دربه كارگيري نيروي كار به اين الزام توجه كنند و از سوي ديگر، افرادي كه مايل به كار در عرصه هاي عمراني و اجرايي ساخت وساز باشند براساس قانون كار ملزم به گذراندن دوره هاي آموزشي مهارت و دريافت گواهي مربوط از مراكز مورد تاييد وزارت كار و امور اجتماعي هستند.»
دكتر خسروي در ادامه مي گويد: «موضوع تفاهمنامه با كانون كاردانان مطرح است كه براساس آن، افراد مرتبط با ساخت وساز در زمينه هاي عمران، تأسيسات، مكانيكي و... بايد داراي مدرك كارداني فوق ديپلم باشند كه در هر استان در قالب گروه هاي سي نفري كانون كاردانان استان را تشكيل دهند.»
وي همچنين مي گويد كه از مهرماه امسال به كليه مناطق 22 گانه شهرداري ابلاغ شده است كه به كارگيري كارگران ماهر ساختماني الزامي است. در اين جهت بايد مشخصات پروانه اشتغال در زونكن كارگاهي ساختمان درحال ساخت ثبت شود.»
همدلي در شاقول و تراز كارها كم است
اما يك معمار قديمي به نام «كربلايي» صحبت هاي ديگري دارد. او مي گويد: من اگر بگويم تجربه و عشق دو بخش ساختمان سازي گاه از علم جلوتر است، حرف گزاف نگفته ام شما هر بنا از هر دوران دور تا قرن حاضر در كشورمان مشاهده كنيد، آنچه بدوا به ذهن خطور مي كند نشان عشق و ظرافت انديشه معمار و بنا در برابر مصالح و ملاط مرغوب است كه علم و عمل و علاقه دست به دست هم داده اند. درهمين تهران خودمان بناهايي با بيش از 100 تا 150 سال عمر ساخت، هنوز به قوت خود سرپا هستند. دليل آن علاقمندي ها و پايداري ها، تعصب به كار و دلدادگي به توليد ماندگار و توسعه عمران در جامعه و شهر و ديارمان است. آن زمان هيچ وسايل مكانيكي و مهندسي امروزه نبود اما امروزه همه چيز از اطلاعات تازه، ابزارهاي مدرن، سواد و پول هست وليكن مي بينيم آن شاقول و تراز كيفيت كار و همدلي نيست و يا كم است. اگر اين ها باشند، كارها به درستي و كامل رديف مي شوند. هزينه ها زياد مي شود اما چه مدير و چه صاحب كار و چه كارگر چندان از گردش كارها رضايت ندارند. در گذشته بسياري از معماران و كارگران وردست آنان سواد نداشتند و يا زياد تحصيلات نداشتند.اما در زمان حاضر تاكيد و دستور مي شود كارگر بايد پيش از شروع كار، آموزش ببيند. اين لازمه كار است چون هيچ كس علم را بي اثر و ثمر نمي داند ليكن علم و عمل مكمل هم هستند. اما اين كه با وجود هر دو، طي سال هاي متمادي و متوالي همچنان از ضرورت قوانين و اجرا و مهارت و استاندارد مي گوييم، دليلش به نظر من، كم جوشي عشق و دلبستگي است. دلبستگي لازمه اش مديريت فراگير و همدلي است.
موضوع ساخت وساز بايد از يكپارچگي دستگاه هاي مربوطه و مسئول برخوردار شود. الان گاه مي شنويم و مي خوانيم فلان دستگاه برنامه ريزي مي كند اما برخي از دستگاه هاي ديگر كه دخيل در كار هستند، حمايت نمي كنند. در نتيجه، پاي كار لنگ مي زند.»
او مي افزايد: «براي امنيت و اطمينان كامل در كار ساخت و سازهاي بنايي اگر همدلي باشد و از كارگر حمايت شود و نظارت مخلصانه باشد، آن استانداردها كه همواره مورد بحث و اصرار مسئولان است، لباس عمل پوشانده مي شود و كيفيت و ايمني در بندبند كار بيشتر مي شود و به قول امروزي ها، كارآفريني مي بايد با ذات و خميره همه دست اندركاران در بخش ساختمان سازي ها عجين باشد.»
بيمه كيفيت ساختمان و خودپيشگامي آموزش مهارت
مديركل معماري و ساختمان شهرداري تهران، در پايان اظهارات خود مي گويد: براي ارتقاء كيفيت ساختمان مي بايد اين الزام رعايت شود كه كارگران، خودشان را داراي گواهينامه كار كنند، در واقع خود پيشگام در آموزش مهارت شغلي مورد تاييد وزارت كار باشند.»
وي همچنين مي گويد: «ما براي افزايش عمر ساختمان، بيمه كيفيت ساختمان را پيگيري مي كنيم. براي اطمينان تحقق بيمه كيفيت نيروهاي تحصيلكرده بايد مهارت تجربي را هم بياموزند.»