انديشه سياسي نخبگان در آيينه اخلاق مداري اخلاق و مهرورزي
سيره نبوي الگوي زمامداري اسلامي-بخش پاياني

گاليا توانگر
به راستي تا چه حد از منابع غني اخلاق اسلامي و الگوهاي كامل خود بهره مي بريم؟ كتاب هاي باارزش اخلاق كنج كتابخانه ها خاك مي خورند و ما خوش باورانه بي نياز از هر مبحث اخلاقي، خود را كامل مي پنداريم. وقتي توهم كامل بودن شكل گرفت، انتقاد و اصلاح رخت برمي بندد و در پي سهم خواهي هاي بي اساس خود به يكي از تيشه هاي ضربه زننده به اخلاق در عرصه هاي مختلف حتي سياست تبديل مي شويم.
اخلاق زماني در فرهنگ، سياست و اجتماع نهادينه مي شود كه الگوهاي آن را خيلي قبل تر در ذهن آينده سازان فردا نهادينه كرده باشيم. در ادارات و سازمان ها تا چه حد با اين مقوله به صورت عملي برخورد مي شود؟
حالا وقتي از اخلاق صحبت مي شود يك عده روشنفكر نماي منفك از دين نظريات فلاسفه غربي را رديف مي كنند و يك عده هم، سنگ آن بخش هايي از اخلاق را به سينه مي زنند كه برايشان برگ برنده اي باشد!
مواجهه معرفتي لازمه عملكرد نخبگان است. اولين شرط شرعي و اخلاقي اين است كه آن چه كه نمي دانيد، نگوييد. چيزي را كه نمي داني، نمي گفتي خيلي درگيري ها پيش نمي آمد. اگر انسان روي مبنا كار كند، منحرف نمي شود. لذا هرگاه چيزي روشن شد در همان حد مي شود اقدام كرد. بعضي وقت ها افراد رفتارهاي غيراخلاقي را به نام نظام مي نويسند.
بعضي اوقات منافع شخصي را به جاي منافع كلان نظام القا مي كنند، بعضي وقت ها هم به نام حفظ نظام بي اخلاقي مي كنند كه اينها مستلزم مراقبت هايي از سوي علما و روشنفكران ماست كه با دقت نقد كنند. همراهي اخلاق و سياست راهي است كه مي تواند سيرت و صورت جمهوري اسلامي را با هم نگه دارد. مقام معظم رهبري مي فرمايند: «اگر همه مراقب نباشيم ممكن است اسم و ظاهر جمهوري اسلامي باقي بماند، اما سيرت، رفتار و عملكرد و برنامه هاي نظام، غيراسلامي شود.» سياست متخلق به اخلاق يكي از راه هاي جلوگيري از جدا شدن سيرت جمهوري اسلامي از صورت آن است. براساس فرمايشات رهبري بازگشت به اصول تنها راه حفظ روح جمهوري اسلامي است. به عبارتي مي توان بازگشت به اصول را به عنوان منشور وفاق ملي براي حفظ باطن جمهوري اسلامي اعلام كرد. اصولي مانند اسلام و اخلاق سياسي كه در نقش ولايت فقيهش تجلي پيدا مي كند.
نياز جامعه به اخلاق سياسي، وظايف و عملكرد نخبگان
امروز مهمترين نياز جامعه اسلامي ملاك قراردادن تربيت عقلاني، اخلاقي و انضباط قانوني است. حجت الاسلام عليرضا يحيائي محقق و پژوهشگر ضمن بيان اين مطلب كه پيغمبر خود عامل بودند و مؤمنين دنبال سر ايشان حركت مي كردند، به نقش مهم نخبگان و بزرگان جامعه در نهادينه كردن اخلاق سياسي اشاره كرده و مي گويد: «وظيفه نخبگان جامعه اين است كه به حرف اكتفا نكنند و در عمل پايبندي خود را به اصول حكومت اسلامي ثابت كنند. جامعه را به جاي سوق دادن به سمت آشوب ها، ناامني ها و خيانت ها به سمت سعادت دنيا و آخرت رهنمون سازند. يك نخبه سياسي بايد بداند كه كجا سكوت كرده و كجا فرياد بزند؟ عكس العمل ها در زمان ها و مكان هاي مختلف فرق دارد. نقش اين قشر آن قدر مهم است كه سقوط و صعود جامعه به عملكرد ايشان بستگي تمام و كمال دارد. نخبگان وظيفه دارند هم راستا و هم سو با سخنان رهبر معظم انقلاب اعلام موضع كنند و با قرار گرفتن در مسير ايشان، مردم را نسبت به جوسازي ها و فرصت طلبي هاي نقشه هاي دشمنان آگاه سازند.»
وي بصيرت را مهمترين راه مقابله با فتنه عنوان كرده ومي گويد:«بصيرت اجازه نمي دهد غبار آلودگي فتنه كسي را گمراه كند. بصيرت قطب نماي صحيح حركت در اوضاع اجتماعي پيچيده امروز است به گونه اي كه اگر كسي اين قطب نما را نداشت و نقشه خواني را بلد نبود، ممكن است ناگهان خود را درمحاصره دشمن ببيند. اگر بصيرت نباشد انسان حتي با نيت خوب ممكن است گمراه شود و در راه بد قدم بگذارد. (از رهنمودهاي مقام معظم رهبري) همواره توسط رهبري خطاب به نخبگان جامعه اسلامي، دانشگاهيان، روحانيون، اصحاب فرهنگ و ادب، جوانان و آحاد مردم به درك اهميت حياتي مسئله بصيرت و مجهزشدن هرچه بيشتر به سلاح بصيرت و آگاهي تاكيد شده است. بصيرت براي شناخت هدف، تشخيص راه صحيح رسيدن به هدف، تشخيص دشمن و موانع راه و شناخت راههاي برطرف كننده موانع، ضروري است. با توجه به اين كه مخالفان اسلام از شايعه افكني، تهمت زني، ايجاد اغتشاش و آميختن حق با باطل و دشواركردن تشخيص حق و حقيقت براي ضربه زدن استفاده مي كنند، بصيرت مهمترين راه مقابله با اين فتنه آفريني هاست.»
گذشتن از خود براي مصلحت نظام اسلامي
اخلاق مداري پيامبر(ص) دوبخش بود: يكي نسبت به همنوعان و ديگري نسبت به زيردستان.
حجت الاسلام محمدحسين نيك فال كارشناس ارشد تبليغ در حوزه علميه قم پيرامون رأفت رسول ا... نسبت به همنوعان توضيح مي دهد: «در روايات داريم كه پيامبر«ص» خوش اخلاق ترين فرد بودند. هرگز به سوءظن ها، تهمت ها و غيبت ها اعتنايي نداشتند. پاكدامني، راستگويي، مهرباني، صفا و كمك به نيازمندان جزء لاينفك ويژگي هاي اخلاقي ايشان بود. سياستمداري مي تواند محبوب دل ها شود كه دلسوز مردم باشد و عدالت محوري را سرلوحه كار خويش قرار دهد. در چنين جامعه اي است كه انسان ها مزه واقعي انتظار را خواهند چشيد و اسلام واقعي در متن زندگي مردم موج مي زند. علاوه بر آن نسل صالحي تربيت و اميد به شكوفايي روزافزون مي شود.»
اين كارشناس ضمن اشاره به اين كه مسئولين نظام اسلامي بايد با پيروي از سيره نبوي خدمت صادقانه، دلسوزانه و بي منت را سرلوحه كار خود قرار دهند، مي گويد: «برانگيختن خرد و انديشه بشري در راستاي محوكردن پرده هاي جهل و خرافات و همچنين تلاش براي نخبه پروري و رسيدن به تكامل از ويژگي هاي اخلاق سياسي پيامبر(ص) بود كه به اصطلاح امروزي مي توان از آن تحت عنوان تلاش براي ايجاد بصيرت در خواص ياد كرد. اگر به اين نقطه برسيم خواص دوپهلو موضع نمي گيرند و از حق و حقيقت دور نمي مانند. متاسفانه اخيرا در جامعه ما خواص به جاي تلاش براي برانگيختن خردها با موضع گيري هاي دوپهلو جهل را گسترش مي دهند.»
خشونت در سياست پيامبر(ص) آخرين پله و تنها، حربه اي براي مبارزه با معاندان و مشركان سرسخت بود. ما در تاريخ جنگ هاي بين المللي مي بينيم كه بعد از جنگ جهاني دوم، دنيا قانون در امان ماندن غيرنظاميان را تصويب مي كند، درحالي كه در زمان پيامبر(ص) پيران، كودكان، زنان و حتي حيوانات و درختان از آتش جنگ مصون مي ماندند. پيامبر(ص) بارها پس از فتح هاي مكرر به قطع نكردن درختان و عدم آزار و اذيت كودكان، زنان و پيران تاكيد كردند.
حجت الاسلام نيك فال نيز با بيان اين موضوع كه يك سياستمدار بايد بداند كجا سكوت كند و كجا بگويد؟ ادامه مي دهد: «پيامبر(ص) خطاب به حضرت علي(ع) فرمودند: حتي اگر حق با توست، به خاطر اسلام و مسلمين از آن بگذر. ما بعد از انتخابات اخير ديديم كه اگر انسان از خود نگذرد، چه بلايي برسر اسلام و مسلمين مي آيد؟ حتي بارها پيامبراكرم(ص) از حق خود نيز گذشتند تا اسلام زنده بماند. اما در حوادث اخير عده اي در توهم حق بودن ماندند و نتوانستند از توهم حق بودن بگذرند، متاسفانه از مصلحت انقلاب و اسلام گذشتند كه اين رفتار خارج از سيره پيامبر(ص) است.»
بهره برداري از الگوي اخلاق اسلامي
در سيره نبوي
اما قاطعيت و پايداري بر اصول نيز از شاخصه هاي اخلاق سياسي در سيره نبوي است. حجت الاسلام محمدمهدي مرادي پژوهشگر مي گويد: «شهيد مطهري فرمودند: پيامبر(ص) هم مرهم دارد و هم ميسم. يعني هم مهربان بودند و هم قاطعيت در اجراي اصول داشتند. ميسم ابزاري بوده كه براي داغ زدن بر زخم هاي عفوني استفاده مي كردند. پيامبر(ص) اگر درجايي مي ديدند كه حق اسلام و مردم ناديده گرفته شده هيچ وقت از اين حق نمي گذشتند. خود ايشان هم هرگز حق را با باطل درنمي آميختند. يكي از چالش هاي سياسي زمان ما همين درهم آميختگي حق و باطل است. مشكل ديگر ما استفاده نكردن كامل از سيره نبوي به عنوان الگوي بي نقص سياست هاي اسلامي است. با اين حال در سايه تربيت اسلامي و پرورش در مكتب محمد(ص) مردم خود تشخيص دهنده حق از باطل هستند.»
وي ادامه مي دهد: «در سياست پيامبر(ص) هيچ گاه از نيرنگ و فريب استفاده نمي شد و جهالت مردم مورد بهره برداري قرار نمي گرفت. ايشان آدمهاي غافل را با تذكر (يادآوري كردن) و جاهل را با تفكر (كشف چيزي كه نمي دانيم) هدايت مي كردند.»
حجت الاسلام محمدحسين نيك فال نويسنده و پژوهشگر نيز براي نهادينه كردن اخلاق اسلامي در همه عرصه هاي جامعه بويژه سياست به بيان راهكارهايي پرداخته و مي گويد: «دستگاههاي فرهنگي و آموزشي در ترويج و توسعه مباحث اخلاقي و توسعه روش اخلاقي پيامبر(ص) در جامعه نبايد همچنان به شعارها اكتفا كنند، بلكه بايد راهي براي كاربردي كردن اخلاق در جامعه انديشيده و در راستاي آن فعاليتهاي لازم را داشته باشند. مسئولان و خانواده ها بايد به زير مجموعه هاي خود نه در سخن، بلكه در عمل نشان دهند كه پيرو پيامبر(ص) هستند و نتايج آن را پررنگتر كنند. فراهم كردن شرايطي كه مخاطب با ميل دروني و از روي نياز الگوهاي مورد نظر خود را كشف و به طور خودانگيخته با آن بخش كه خواهان ارائه آن است، همانند سازي كنند.»
آفرينش جامعه امن با تمرين اخلاق سياسي
يكي از موضوعات مهم در عرصه فعاليت و رقابتهاي حزبي، جناحي و سياسي رعايت حريم ادب و اخلاق منطبق با معيارهاي اسلامي است، اما در سالهاي اخير اگر به عملكرد بسياري از احزاب سياسي و چهره هاي مطرح در برخي جناح ها نگاه كنيد اخلاق سياسي در كاركردهاي آنها تبلور ي عيني دارد.
حجت الاسلام عليرضا يحيايي مي گويد: «كارشناسان و صاحب نظران سياسي بر اين باورند كه تكرار و تمرين اخلاق سياسي مي تواند جامعه اي امن را فراهم كند تا از رقابتهاي سالم برخوردار باشد. از مهمترين مباحث در رعايت حريم اخلاق سياسي واقع نگري، شفافيت مواضع، انتقادپذيري نخبگان، احزاب و گروهها و نقد منصفانه و دوري از تنش و نزاع هاي كاذب است كه اگر اين موارد در جامعه تحقق يابد قطعا در بالابردن ظرفيت ها و رشد و آگاهي سياسي جامعه مي تواند نقش موثري داشته باشد. از نخبگان، فعالان سياسي، احزاب و جناح هاي سياسي انتظار مي رود كه از هر نوع رفتار و برخوردي كه مايه تضعيف روحيه مردم و ايجاد حس بدبيني در جامعه و واگرايي مي شود، پرهيز كنند و مصالح نظام و انقلاب را قرباني منافع شخصي، حزبي و دغدغه هاي باندي خود نكنند.»
گزارش روز