چگونه بهينه سازي مصرف انرژي را در كشور نهادينه كنيم؟
صرفه جويي، كم كردن رفاه نيست -بخش نخست

صديقه توانا
مادر سخت مشغول كار است فرفره وار دور خود مي چرخد و لباسهاي چرك را در ماشين لباسشويي و ظرفها را در ماشين ظرفشويي مي ريزد، جارو برقي را وسط پذيرايي ولو كرده و با بخارشوي به نظافت سرويس بهداشتي مي پردازد، زنگ مايكروويو به صدا درمي آيد، خود را به آشپزخانه مي رساند، بوي مطبوع نان نارگيلي از داخل اون توستر اشتهايت را تحريك مي كند، مرغها را از داخل هواپز خارج مي نمايد، چند پيمانه برنج داخل پلوپز مي ريزد و هويج ها را براي آبگيري از درون سينك بيرون مي آورد، غوغايي از سر و صداي وسايل برقي، گوش فلك را كر مي كند، صدا به صدا نمي رسد و در اين هياهو، دانشجويان خانه هم سراغ سوئيچ ماشين هاي خود را از مادر مي گيرند، آباژورهاي روشن گوشه و كنار خانه و لامپهاي روشن اضافي و كولرهاي گازي را هم به موارد بالا اضافه نمائيد، ضمن اينكه در اين ميان نقش برق خواران كوچك را هم ناديده نگيريد، چون آنها از قافله عقب نمي مانند و به نوعي شكم سيري ناپذير خود را با چراغهاي قرمز كوچك در وسايل استن باي شده مثل تلويزيون و رايانه و... پر مي كنند!
بهينه سازي مصرف انرژي، نيازمند عزم همگاني است و در اين راستا اجراي صحيح استاندارد مصرف انرژي براي دستيابي به اهداف چشم انداز ضرورت دارد.
امروزه انرژي در كنار سرمايه و نيروي انساني به عنوان يكي از عوامل اصلي توليد در دنياست. در كشور ما نيز بي ترديد انرژي نقش بسزايي در پيشرفت و توسعه كشور ايفا مي كند، بنابراين تدوين استراتژي هاي مناسب براي استفاده و تخصيص بهينه انرژي در كنار فرهنگ سازي و اطلاع رساني مردم از نحوه صحيح انرژي و سرمايه هاي عظيم ملي، از مسائل با اهميتي است كه بايد مورد توجه همگان قرار گيرد.
بهينه سازي مصرف انرژي و مديريت صحيح آن، راهكارهاي مديريت مصرف در فرآيند هدفمند نمودن يارانه ها، چگونگي كاهش مصرف انرژي در بخش خانگي، اداري و صنعتي و استانداردهاي مصرف انرژي از مهمترين محورهاي مورد بحث ما در سه شماره گزارش پيش روست كه در گفت وگو با مردم، كارشناسان اقتصادي و مسئولان مورد نقد و بررسي قرار گرفته است.
غرق شدن در دنياي لوازم برقي مدرن
به همراه محمدعلي شيخ زاده عكاس روزنامه در يك ظهر گرم مردادماه سه راه امين حضور و لاله زار را جهت گفت وگو و شنيدن نقطه نظرات مردم، مكاني براي سوژه خبري قرار مي دهيم.
مادر و دختري كه چند كارتن بزرگ وسايل برقي از جمله بخارشو، مخلوط كن و هواپز در دست دارند، توجهم را جلب مي كنند. سرصحبت را با آنها باز مي كنم، مادر كه بازنشسته آموزش و پرورش است نظر خود را در مورد مصرف صحيح انرژي از جمله وسايل برقي اينطور بيان مي كند: «من هر چند ماه يك بار سري به بازار مي زنم و جديدترين وسايل برقي را براي رفاه خود و خانواده تهيه مي كنم، اما در مصرف آنها نهايت دقت را به خرج مي دهم و در زمان اوج مصرف از تمام وسايل استفاده نمي كنم و نحوه درست مصرف كردن آنها را به تمام فرزندانم آموزش مي دهم.»
آقاي ميرزايي كه 38 ساله است و 8 سال در يك فروشگاه لوازم خانگي به كار مشغول مي باشد به نقطه نظرات خود در مورد سوژه گزارش مي پردازد و مي گويد: «البته استقبال مردم از لوازم خانگي جديد و پرمصرف طي چند سال اخير زياد شده است و اين وظيفه مسئولان و توليدكنندگان داخلي را سنگين تر مي كند تا نحوه صحيح مصرف را به آنها آموزش دهند، ضمن اينكه الان برخي از يخچالهاي توليد داخلي برچسب انرژي G دارند، حال آنكه دائم از صدا و سيما تبليغ مي شود كه لوازم برقي با برچسب انرژيA خريداري كنيد.»
وقتي به او مي گويم البته بيشتر روي كالاهاي قاچاق بدون برچسب تذكر مي دهند، مي گويد: «آنها كه جاي خود دارد و اصلا نبايد خريداري شود، اما الان شما در مغازه ما ببينيد چند وسيله برقي وجود دارد كه برچسب انرژي D وG دارد و در اين ميان مردم ديگر مقصر نيستند آنها فقط متضرر مي شوند.»
آقاي «محمد-ك» هم كه براي خريد ماشين لباسشويي وارد مغازه مي شود، پس از شنيدن صحبتهاي ما، در ادامه سخنان اين فروشنده مي گويد: «توليدكنندگان داخلي فقط به فكر سود خود هستند، دنبال برچسب انرژي و كيفيت كالا و صرفه جويي در مصرف انرژي نيستند، اين وسط فقط ما ضرر مي كنيم كه بايد پول برق بيشتري بپردازيم و غصه فرداي بچه هاي خود را بخوريم كه در صورت كمبود سوخت و انرژي چه بايد بكنند؟»
لامپهاي كم مصرف
خانم و آقاي فهيمي كه براي خريد لوستر به خيابان لاله زار آمده اند ديگر مخاطب ما مي شوند. وقتي نظر خانم خانه را در مورد مصرف صحيح برق و لامپهاي كم مصرف جويا مي شوم، ابتدا به اين مطلب كه در مصرف انرژي صرفه جويي مي كنند، اشاره مي نمايد و در ادامه مي گويد: «من از تاريكي خوشم نمي آيد، دوست دارم شب وقتي همه اعضاي خانواده دور هم جمع هستند، خانه نوراني و خنك باشد، بنابراين از لامپ كم مصرف استفاده مي كنيم.»
«حسن قصابها» كه 20 سال است در كار فروش لوازم برقي و لامپهاي كم مصرف و كليد و پريز مي باشد با اشاره به اينكه استقبال بسيار خوبي از سوي مردم براي خريد لامپهاي كم مصرف شده است نظر خود را در مورد لامپهاي غيراستاندارد اين طور بيان مي كند: «اگر مردم از مغازه داران معتبر لامپ خوب خريداري كنند، مدتهاي زيادي مي توانند از لامپ كم مصرف استفاده نمايند.»
وي به مسئولان پيشنهاد مي دهد كه تمام لامپهاي رشته اي موجود در بازار را جمع آوري كنند تا جلوي سوءاستفاده برخي از افراد ناآگاه گرفته شود.»
مديريت صحيح انرژي
منظور از بهينه سازي مصرف انرژي تنظيم و اجراي يك برنامه منظم براي كنترل و استفاده منطقي از انرژي و همچنين كاهش اتلاف انرژي است، به نحوي كه تاثيري منفي در راندمان جامعه نداشته باشد.
مهندس سعيد مهذب ترابي مديرعامل سازمان بهره وري انرژي ايران (سابا) در گفت-وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه در انجام فعاليتهاي بهينه-سازي و مديريت انرژي لازم است سه گام اساسي برداشته شود، مي گويد: «آموزش و آگاه سازي و تلاش در جهت ارتقاي آگاهي افراد جامعه از موضوع صرفه جويي انرژي و آموزش آنها در ارتباط با نحوه استفاده بهينه از لوازم انرژي بر، در بخشهاي مختلف، اولين گام در راستاي بهينه سازي انرژي است.»
وي مي گويد: «بهبود لوازم و تجهيزات انرژي بر و استاندارد نمودن آنها از طريق افزايش كارايي آن همچنين بهبود فرآيند توليد در صنايع هم دو گام ديگر، براي مديريت صحيح انرژي مي باشد.»
مهندس مهذب ترابي با تاكيد بر اين مسئله كه براي انجام مديريت مصرف هم راهكارهاي متعددي وجود دارد، به برخي از آنها اشاره كرده و مي گويد: «روش بدون هزينه، كم كردن هزينه و روش پرهزينه سه نكته اي است كه براي رسيدن به مديريت صحيح مصرف مي توان به كار بست.»
وي در توضيحات بيشتري چنين مي گويد: «عمده فعاليت در روش اول به انجام فعاليت آموزشي و آگاه سازي با هدف ايجاد آگاهي و انگيزه براي افراد جامعه در هر بخش انرژي بر انجام مي گيرد.
در روش دوم، حركت و فعاليت به سمت استفاده از فن آوري براي كاهش مصرف انرژي است با اين تفاوت كه آگاهي و نظرات افراد جامعه در انجام اين اقدام بسيار مؤثر است، مثلا استفاده از لامپ كم مصرف و در راه حل آخر يا روش پرهزينه هم تأكيد بر استفاده از تكنولوژي نوين و استاندارد به جاي تكنولوژي قديمي جهت دستيابي به صرفه جويي انرژي است كه اجراي اين روش احتياج به سرمايه گذاري بالايي دارد.»
وقتي از مديرعامل سازمان بهره وري انرژي ايران سؤال مي كنم ميزان صرفه جويي انرژي در سال گذشته چه ميزان بوده و آيا اصلا صرفه جويي در كار بوده است يا خير، چنين مي گويد:
«با بررسي الگوي مصرف انرژي در بخشهاي مختلف مصرف كننده در كشور و مقايسه آن با كشورهاي در حال توسعه، مشاهده مي شود كه بخش خانگي بيش از 41درصد از مصرف نهائي انرژي كشور و 8/32 درصد از كل مصرف نهايي برق را به خود اختصاص داده است در حالي كه بخش صنعت فقط 20درصد از انرژي و 32درصد از مصرف برق كشور را به خود اختصاص داده كه اين نشان دهنده الگوي نامناسب مصرف انرژي است. زيرا فعاليت هاي غيرمولد، قسمت اعظم مصرف انرژي را به خود اختصاص داده اند، يعني بيشترين مصرف انرژي در بخش غيرمولد صورت مي گيرد در حاليكه يك كشور در حال توسعه بايد بخش صنعت و تكنولوژي آن بيشترين سهم از مصرف انرژي را به خود اختصاص دهد.»
مهندس مهذب ترابي در ادامه مي گويد:
«در راستاي سياست هاي دولت در زمينه اصلاح الگوي مصرف و بهينه سازي مصرف انرژي، سازمان بهره وري انرژي ايران با همكاري شركت هاي توزيع نيروي برق استانها در طي سالهاي 1387 و 1388 اقدام به تهيه و توزيع بيش از 90 ميليون شعله لامپ كم مصرف يارانه اي در كشور كرد كه استفاده از اين لامپ ها كاهش مصرف برق در ساعات پيك بسيار مؤثر بوده است. همانطور كه مطلعيد اين لامپ ها يك پنجم لامپ هاي رشته اي برق مصرف مي كنند. ضمناً ميزان كل صرفه جويي انرژي سالانه حاصل شده در وسايل خانگي برقي ناشي از ارتقاء رتبه برچسب انرژي در حدود 800 ميليون كيلووات ساعت مي باشد كه معادل نصب يك نيروگاه 100 مگاواتي بوده است.»
مديريت مصرف، كم كردن رفاه شهروندان نيست
«باتوجه به اينكه مصرف انرژي در دنيا يكي از عوامل توسعه در هر كشوري محسوب مي شود، اما نمي تواند به عنوان يك شاخص كلان به آن نگاه كرد و اين مسئله مستلزم آن است كه سوخت فسيلي و از بين رفته هم مورد بررسي قرار گيرد.»
مهندس بابك نعمتي يكي از مسئولان شركت توزيع نيروي برق تهران بزرگ در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان ضمن بيان مطلب فوق و با اشاره به اينكه مهمترين شاخص مصرف انرژي شدت انرژي مي باشد، در توضيحات بيشتري چنين مي گويد: «شدت انرژي، كارايي انرژي در سطح اقتصاد ملي هر كشور را معرفي مي كند كه از تقسيم مصرف انرژي نهايي بر توليد ناخالص داخلي بدست مي آيد و بيانگر اين مسئله است كه براي توليد مقدار معيني از كالاها و خدمات چقدر انرژي به كار رفته است.»
نعمتي به عوامل تأثيرگذار در شدت انرژي در كشورهاي مختلف اشاره مي كند و مي گويد: «در كشورهايي كه در سطح بالاتري از استانداردهاي زندگي قرار دارند، انرژي بيشتري مصرف مي گردد و اين مسئله روي شدت انرژي هم تأثير مي گذارد، لذا اگر مخرج كسر يعني توليد ناخالص داخلي رقم كوچكي باشد، شدت انرژي بالا مي رود و چنانچه توليد ناخالص داخلي عدد بزرگي باشد، شدت انرژي كاهش مي يابد. بنابراين بهينه سازي ساختمان و تجهيزات، تركيب سوختهاي مورد استفاده، بهينه سازي مصرف انرژي و حتي حوادث طبيعي و جنگ در منابع انرژي يك كشور مؤثر است ضمن اينكه يارانه هاي انرژي هم بر شدت آن تأثير دارد.»
مهندس نعمتي در توضيح بيشتري در مورد ضريب انرژي هم چنين مي گويد: «ضريب انرژي را با عدد يك مقايسه مي كنند، هرچه اين ضريب كمتر از يك باشد، ميزان رشد انرژي مناسب تر است و طبق اين اصل ايران با 7/1درصد، تركيه 79%، هند 38% و آمريكاي شمالي 24% درصد بيشترين مصرف كننده انرژي در دنياست.»
وي با اشاره به اينكه هدف از مديريت مصرف، كم كردن رفاه شهروندان نمي باشد، بلكه درست مصرف كردن انرژي مورد توجه است، به آمار مصرفي انرژي در بخش خانگي، اداري و صنايع به صورت تقريبي مي پردازد و مي گويد: «مشتركين صنعتي در پيك مصرف 19درصد، خانگي 50درصد، تجاري 12درصد، كشاورزي 8درصد، مصارف عمومي 16درصد و ساير مصارف هم 4درصد مشاركت دارند كه در اين ميان مشتركين خانگي، بيشترين مصرف را دارند.»
وي در ادامه با اشاره به هدر رفت سرمايشي در منازل اشاره مي كند و مي گويد: «30 تا 40 درصد سرماي حاصل شده از مصرف انرژي كولرها از طريق درز پنجره ها و يا باز گذاشتن عمدي آن به دليل سرماي حاصل شده زياد از بين مي رود و در اين بين توجه و صرفه جويي خانواده ها ضروري است كه شهروندان بايد چنانچه فضاي داخلي منزل خود را به 25درجه سانتي گراد رساندند، وسايل سرمايشي خود را خاموش كنند.»
وي به مصرف بالاي لامپهاي رشته اي و گرماي حاصل شده از سوخت آن هم اشاره مي كند و مي گويد: «لامپهاي رشته اي تقريباً 90درصد انرژي را كه مي گيرند صرف گرما و فقط 10درصد را تبديل به نور و روشنايي مي كنند، بنابراين استفاده از لامپهاي كم مصرف استاندارد با طول عمر بالا به تمام شهروندان توصيه مي شود.»
شدت مصرف انرژي در ايران 4برابر متوسط جهاني
ايران با وجود آنكه 1/2 درصد از نفت خام و 9/3درصد از گاز جهان را مصرف مي كند، تنها 38درصد از كل توليد ناخالص جهان را دارد كه اين موضوع نشان دهنده مصرف نادرست انرژي در كشور است.
مهندس عباس كاظمي مديرعامل شركت بهينه سازي مصرف سوخت كشور در گفت وگو با گزارشگر كيهان به مقايسه شدت مصرف انرژي در ايران و تركيه به عنوان يكي از كشورهاي سرآمد در منطقه مي پردازد و مي گويد: «توليد ناخالص داخلي كشور تركيه با جمعيت 74 ميليون نفر 372 ميليارد دلار است، اما توليد ناخالص داخلي ايران با جمعيت 72 ميليون نفر، 152 ميليارد دلار است.»
وي همچنين به مصرف انرژي در ايران و تركيه اشاره مي كند و مي گويد: «مصرف انرژي در تركيه 100 ميليون تن معادل نفت خام و در ايران 185 ميليون تن معادل نفت خام است كه نشان مي دهد مصرف سرانه تركيه 35/1 تن معادل نفت به ازاي هر نفر و در ايران 6/2 تن معادل نفت خام به ازاي هر نفر است.»
مديرعامل شركت بهينه سازي مصرف سوخت در ادامه با اشاره به شدت مصرف انرژي در ايران و مقايسه آن با ديگر كشورهاي جهان اضافه مي كند. «در حال حاضر شدت مصرف انرژي در ايران 885 تن معادل نفت خام، ميليون دلار، چين 437 تن معادل نفت خام، ميليون دلار، ژاپن 57، تركيه 190، شوروي سابق 956، عربستان 240، خاورميانه 344 و متوسط جهاني 190 تن معادل نفت خام ميليون دلار است كه مقايسه آمارهاي فوق نشان مي دهد، شدت مصرف انرژي در ايران 4برابر متوسط جهاني ، دو برابر چين و 15 برابر كشور ژاپن است.»
صرفه جويي 21 ميليارد دلاري
مهندس كاظمي در ادامه با اشاره به اين مسئله كه شركت بهينه سازي مصرف سوخت تاكنون 18 استاندارد براي صنايع انرژي بر تدوين كرده است، مي گويد؛ «اين صنايع، سالانه 5هزار مترمكعب مازوت يا 5هزار مگاوات برق مصرف مي كنند همچنين در بخش مسكن و ساختمان سازي هم 40درصد انرژي مصرف مي شود به طوري كه در هر يك مترمربع ساختمان سالانه 310 كيلووات ساعت انرژي مصرف مي شود، حال آنكه اين رقم در كشورهايي مثل شمال اروپا يا اسكانديناوي، سالانه 60 كيلووات ساعت در هر مترمربع است، ضمن اينكه هدف گذاري آنها اين است كه تا سال 2030 اين رقم را به 25 كيلووات ساعت در سال برسانند و ما اميدواريم اگر مبحث 19 مقررات ملي ساختمان در ساختمان سازي ها اجرا شود اين رقم در كشور ما از 310 به 120 كيلووات ساعت كاهش يابد.»
مهندس كاظمي در ادامه اضافه مي كند: «با رعايت استانداردهاي مصرف انرژي در صنايع نفت ، نيرو، ساختمان و خودرو، سالانه 298 ميليون بشكه معادل نفت خام به ارزش 21 ميليارد دلار صرفه جويي ارزي در كشور صورت مي گيرد.»
مديرعامل شركت بهينه سازي مصرف سوخت مي گويد: «اين ميزان صرفه جويي معادل هزينه ساخت نگهداشت و تأمين خوراك 4 پالايشگاه 200هزار بشكه اي است، ضمن آنكه اين صرفه جويي منجر به افزايش 16درصد توليد ناخالص داخلي كشور مي شود.»
وي همچنين خاطرنشان مي كند: «چنانچه صنايع نفت و نيروگاهي كشور، شاخص هاي جهاني انرژي را رعايت كنند، سالانه 102 ميليون بشكه معادل نفت خام به ارزش 7ميليارد دلار در مصرف انرژي اين صنايع صرفه جويي صورت مي گيرد.»
گزارش روز