كليدهاي موفقيت تحصيلي دانشجويان
20 نكته براي تمركز حواس در هنگام مطالعه

تمركز، در لغت، به معني تراكم، فشردگي مجموعه و چكيده و در اصطلاح، يعني حفظ و نگهداري توجه و تمركز حواس روي موضوعي معين بدون تمركز، حواس يادگيري، مثمرثمر نخواهند بود. همه افراد، توانايي تمركز دارند؛ چون تمركز، امري نسبي است و كسي نمي تواند ادعا كند كه كاملا حواس پرت است و يا هميشه تمركز حواس دارد.
شايد شما تا به حال خيلي به حواس پرتي فكر كرده باشيد و بارها از خود پرسيده باشيد كه چرا گاهي به هنگام مطالعه، حواس آدم پرت مي شود، ما نمي دانيم كه شما براي اين سوال خود چه جوابي پيدا كرده ايد؛ اما پاسخ صحيح اين پرسش را به شما مي گوييم:
«حواس پرتي، چيزي نيست جز تمايل ذاتي ذهن به درگيري و فعاليت.»
ذهن شما، همواره مي خواهد درگير و مشغول باشد؛ بنابراين، اگر آن چه اكنون انجام مي دهيد، در شما درگيري و مشغوليت ذهني ايجاد كند، فكر شما ديگر احساس نمي كند كه جاي ديگري برود و در آن جا درگير شود؛ اما اگر در انجام اين كار، درگيري ذهني ايجاد نشود، ذهن شما شتابان به جايي مي رود تا خود را در آن جا مشغول كند و اين، همان حواس پرتي است.
ايجاد تمركز، اكتسابي است
بيشتر افراد گمان مي كنند كه تمركز، يك امر ذاتي و تغيير آن ناممكن است؛ در حالي كه تمركز، يك امر اكتسابي است و بايد هر روز پرورش و جهت داده شود و هر كس، باهوش عادي خود، مي تواند به آن دست يابد؛ پس گفتن اين جمله كه «من ذاتا آدم حواس پرتي هستم»، كاملا غلط است و همين ذهنيت نادرست، باعث مي شود تا انسان نتواند از تمركزي عالي برخوردار شود.
منشأ حواس پرتي
حواس پرتي يا منشا ذهني و دروني دارد و يا منشا بيروني و محيطي.
حواس پرتي دروني و ذهني، عبارت است از اشكالات فكري انسان و انديشه هايي كه موانعي بر سر راه توجه دقيق به مطالعه و تمركز حواس ايجاد مي كنند. اين موانع، شامل مواردي از قبيل درد، رنج، غم و غصه، نگراني، گرسنگي و تشنگي، سردي و گرمي، ترس، خشم، شادي، سردرد و... مي باشد.
حواس پرتي بيروني و محيطي، به محيط پيرامون فرد و يا تحريكات غيرعادي كه توسط حواس مختلف انسان ايجاد مي شود ارتباط پيدا مي كند؛ مانند نور شديد و ضعيف، صداهاي ناهنجار، روشن بودن رسانه اي صوتي و تصويري و نظاير اينها.
بيشتر حواس پرتي ها، علل دروني دارند و به طبيعت فرد، ويژگي ها، حالات روحي و رواني و عادات فردي بستگي دارند. بي شك، حواس پرتي بيروني، آسان تر از عوامل حواس پرتي دروني برطرف مي شود. از اين رو، مي توان بدون توجه به عوامل محيطي، مانند سر و صداي زياد، شلوغ بودن محيط و حتي داخل سرويس و هنگام مسافرت تمركز حواس خود را حفظ كرد؛ اما نمي توان در حال گرسنگي و يا تشنگي شديد، نگراني و ناراحتي و فكر و انديشه، با تمركز مطالعه كرد و يا كار ديگري را با تمركز انجام داد.
روش هاي تقويت تمركز حواس
تمركز حواس در هنگام مطالعه، كليد اصلي و اساسي درك و فهم مطالب است و كليد اساسي تمركز حواس، استفاده از روش هايي است كه باعث تقويت و پرورش مهارت هاي لازم براي اين كار است. بنابراين، بدون تمركز حواس، ممكن است درك و فهم مطلبي كه فقط يك ساعت وقت لازم داشته باشد، ساعت ها وقت بگيرد؛ اما به خوبي فهميده نشود و اثر مثبتي نداشته باشد. از اين رو، كاربرد روش ها و فنوني كه به خواننده كمك مي كند تا به هنگام مطالعه، فعال باشد، تمركز حواس را تقويت و مهارت فرد را در ايجاد تمركز هنگام مطالعه، افزايش مي دهد. اين روش ها عبارتند از:
1-طرح سوال
طرح سوال پيش از مطالعه دقيق، فرد را وادار مي كند تا به طور فعالانه و با تمركز، دقت كافي، انگيزه و علاقه، به مطالعه بپردازد. طرح سوال هنگام مطالعه، يكي از روش هايي است كه خواننده را فعال و به طور عميق او را درگير مطالعه مي كند و سبب برانگيختن جديت و تلاش وي به هنگام مطالعه مي شود. فرد براي يافتن پاسخ سوالات خود، بايستي تمركز حواس خود را حفظ كند؛ زيرا در هنگام مطالعه، نمي توان بدون تمركز، پاسخ سوالات را پيدا كرد. بعد از خواندن مطلب و با طرح سوال، توان ميزان فراگيري خود را ارزشيابي كرده، به نقاط قوت و ضعف خود پي مي بريد. طرح سوال، سبب ايجاد نظر انتقادي نسبت به مطالب در فرد مي شود و موجب مي شود تا خواننده در مطالعات بعدي، براي از بين بردن نقاط ضعف خود، با دقت و تمركز بيشتري مطالعه كند.
2-تندخواني
تندخواني، باعث توجه و تمركز بيشتر و فهميدن مطالب و در نتيجه، باعث يادگيري بهتر مي شود. فكر و ذهن ما قادر است هزاران كلمه را در دقيقه از خود عبور دهد؛ ولي اگر سرعت مطالعه ما پايين باشد، ذهن، وقت اضافي مي آورد و ناچار به اين شاخه و آن شاخه مي پرد و در نتيجه، حواس پرتي ايجاد مي شود. مطالعه سريع يا تندخواني، فرصت جولان به ذهن نمي دهد و سبب برقراري تمركز حواس هنگام مطالعه مي شود.
در زمينه تندخواني، در پرسمان شماره 47، راهنمايي هاي مفيدي را ارائه كرده ايم كه مي توانيد به آن جا رجوع كنيد.
3. خواندن اجمالي
روش خواندن اجمالي، مبتني است بر يك نمونه گيري سريع از نكات اساسي و صرف نظر كردن از جزئيات. در اين روش، خواننده، مطالب را سازمان بندي مي كند و آن گاه هدف از مطالعه خود را مشخص كرده، مقدار زمان مطالعه و ميزان دشواري كتاب را تخمين مي زند و سپس از طريق سؤال كردن، كنجكاوي، علاقه، دقت و تمركز حواس خود را افزايش مي دهد. براي اطلاع بيشتر از روش خواندن اجمالي به پرسمان شماره 46 مراجعه كنيد.
4. جديت در مطالعه
به محض نشستن پشت ميز مطالعه، خواندن را با جديت شروع كنيد؛ زيرا اگر سريع مشغول به كار مطالعه شويد، تمركز حواس زود به دست مي آيد. اين ضرب المثل چيني را به ياد داشته باشيد كه «فتح ستارگاني كه هزاران فرسنگ ازما دور هستند، با برداشتن قدم اول، امكان پذير است». شك و ترديد، موجب حواس پرستي يا ايجاد تخيلات واهي مي شود. اجازه ندهيد چيزي جز مطالعه، ذهن شما را مشغول كند. تصميم بگيريد و مقدار زماني را براي مطالعه مشخص كنيد و خود را به مدت زماني خاص محدود كنيد. در اين زمان، از مطالعه دست نكشيد و به مطالعه ادامه دهيد؛ اما زمان مطالعه را طولاني نكنيد. بيهوده وسواس به خرج ندهيد و بهانه تراشي نكنيد. به خود تلقين كنيد كه فرد با اراده اي هستيد و مي توانيد هر درسي را به خوبي ياد بگيريد. جدي باشيد و با علاقه و انگيزه مطالعه كنيد تا هنگام مطالعه، دچار حواس پرتي نشويد.
5. استفاده از راهنما به هنگام مطالعه
يكي از شيوه هاي برقراري تمركز حواس، استفاده از يك راهنما، چون انگشت سبابه، مداد و... به هنگام مطالعه است؛ زيرا استفاده از يك راهنما هنگام مطالعه، باعث تمركز حواس بهتر، عادت به روان خواندن، جلوگيري از برگشت براي دوباره خواندن و اتلاف وقت و جلوگيري از خستگي چشم و ذهن مي شود.
6. خط كشيدن زير مطالب مهم
استفاده از اين روش، يكي از شايع ترين روش هايي است كه اغلب دانشجويان از آن استفاده مي كنند. هنگام مطالعه، با استفاده از يك مداد، و مطالب مهم و اساسي را علامت گذاري كنيد؛ زيرا براي مشخص نمودن مطالب مهم و اساسي، خط كشيدن زير آنها لازم است.
7. داشتن علاقه به مطالعه
علاقه به مطالعه، يكي از شرايط اصلي و اساسي ايجاد تمركز حواس، هنگام مطالعه است. وقتي خواننده به موضوعي علاقه مند مي شود، خود به خود بر آن تمركز مي كند؛ بيشتر دقت مي كند و به راحتي مطالب را به حافظه مي سپارد و بعد هم خيلي راحت آن را به خاطر مي آورد. سعي كنيد با ايجاد انگيزه هاي نيرومند و در نظر گرفتن هدف هايي كه برايتان مهم و جالب توجه است، نسبت به مطالعه، شوق و علاقه پيدا كنيد. موقعيت هايي را كه نمي توانيد در آنها تمركز حواس داشته باشيد، تجزيه و تحليل كنيد؛ احساسات خود را مورد بررسي قرار دهيد و بدانيد كه چه عواملي افكار شما را دگرگون مي كنند. افكار منفي و بيمارگونه را از خود دور كنيد و هر موقعيت را تا حدي كه مي توانيد، به طور منطقي، تعبير و تفسير كنيد.
8. تعيين زمان و مكان مطالعه
يكي از راه هاي برقراري تمركز حواس، اين است كه مطالعه در ساعتي از روز انجام گيرد كه براي فرد، مناسب تر است؛ اما تخمين مناسب ترين زمان براي مطالعه، كاري دشوار است و به عادت فرد بستگي دارد. برخي افراد عادت دارند تا نيمه هاي شب بيدار بمانند و با استفاده از سكوت و آرامش شبانه، با خيال راحت و آسوده مطالعه كنند؛ اما برخي ديگر عادت دارند شب زود بخوابند و صبح زود از خواب بيدار شوند و به مطالعه بپردازند. با اين توصيف، تعيين زمان و مقدار مطالعه، باعث آگاهي از تمام زمينه مطالعه، برقراري تمركز، عدم سردرگمي، جلوگيري از اتلاف وقت و انرژي و فهم بهتر مطالب مي شود.
9- يادبگير كه بگويي نه
زماني كه تصميم گرفتيد مطالعه كنيد، اما دوستان يا هم اتاق هاي شما درخواست مي كنند كه دور هم جمع شويد، هنر گفتن نه را در خود تقويت كنيد. اگر اين اراده در شما ضعيف است، مي توانيد روي در اتاق مطالعه خود بنويسيد: لطفا «مزاحم نشويد». اگر موفق نشديد، مي توانيد كارهاي ديگري انجام دهيد كه نشان دهد شما دوست نداريد كه كسي باعث از هم گسيختن افكار شما شود.
10- ترك افكار منفي و داشتن افكار مثبت
مطالعه عميق و يادگيري ثمربخش، وقتي حاصل مي شود كه فرد، تصور مثبتي از خود داشته باشد و به خود اعتماد كند؛ زيرا اعتماد به خود، مهارت و نيرو را افزايش داده، مغز را سالم تر مي كند. وقتي مي خواهيد كاري انجام دهيد، از گفتن كلماتي مانند نمي خواهم، نمي دانم و نمي توانم، بپرهيزيد و جمله «اين كار محال است» را از دفتر زندگي خود خط بزنيد. ترس، بدگماني و بي ارادگي را از خود دور كنيد و هرگز به خود اجازه ندهيد تا هيجانات و افكار منفي، شما را در خود غرق سازد و تمركز حواس شما را مختل كند. اعتماد به نفس داشته باشيد و پيوسته با خود تكرار كنيد كه قادر به انجام هركاري هستيد و بدين طريق، تفكر مثبت را در خود پرورش دهيد.
قوي بودن اعتماد به نفس، احساس شعف و شادي را در شما به وجود مي آورد و در حالت شادماني، از تمركز حواس خوبي برخوردار مي شويد؛ بهتر فكر مي كنيد؛ بهتر مطالعه مي كنيد و نتيجه، كارتان بهتر مي شود. «مارگات كوربت» مي نويسد: «انسان در بحر انديشه هاي خوشايند، حافظه اي بهتر پيدا مي كند و ذهن در حالت آرامي قرار مي گيرد و ميل به يادگيري را در خود به وجود مي آورد». از اين رو، خودپنداري مثبت، مهم ترين كمك براي تمركز و يادگيري است. اگر بتوانيم تصورات غلط و منفي را از خود دور و تصورات مثبت را جايگزين كنيم، مي توانيم علاقه به مطالعه و يادگيري را در خود ايجاد كنيم.
11- عدم هماهنگي اراده و تخيل خواننده، مانع تمركز است
اگر تخيل خواننده، با اراده اش هم سو نباشد، خواننده نمي تواند تمركز حواس كافي و لازم داشته باشد.
در روان شناسي، ثابت شده است كه دراين تضاد، قدرت تخيل، قوي تر از قدرت اراده است. وقتي دانشجويي كتابي را باز مي كند و به مطالعه آن اقدام مي كند، پس از مدت كوتاهي، افكاري به ذهنش خطور مي كند؛ مثلا با دوستانش فوتبال بازي كند يا با هم به سينما بروند يا فلان فيلم را تماشا كنند. اين تخيلات، باعث مي شود تا خواننده، تمركز خويش را از دست بدهد و سرانجام از خواندن كتاب منصرف شود. براي غلبه براين مشكل، خواننده وقتي مايل به مطالعه درباره موضوعي خاص باشد، بهتر است خود را درحال و هواي مخصوص آن موضوع قرار دهد؛ مثلا اگر كتاب شعري مي خواند، خود را درحال و هواي شاعر در هنگام سرودن يا خواندن آن شعر قرار دهد و اگر كتاب پزشكي مي خواند، خود را در حال و هواي پزشك در هنگام معالجه بيمار قرار دهد تا از اين طريق، خيال و اراده را با هم هماهنگ كند. تا زماني كه آهنگ تخيل و اراده هماهنگ باشند، تمركز حواس حفظ مي شود.
12- كاستن حواس پرتي هاي ناشي از شرايط بدني
خواب نامنظم و فعاليت ها و عادات غذايي نادرست، مي توانند از علائم و مشكلات مربوط به تمركز باشند؛ به عنوان مثال، سنگين معده و سيري بيش از حد، يكي از زمينه هاي عدم تمركز به هنگام مطالعه است. شما بايد از خوردن غذاهاي پرحجم خودداري كنيد؛ زيرا با سرازير شدن خون به سمت دستگاه گوارش، از بنيه حسي و ذهني شما كاسته مي شود. همچنين بايد بدانيد كه صبحانه كافي و مقوي، نقش مهمي در ايجاد و برقراري تمركز حواس درطي روز خواهد داشت. در اولين غذاي روز، همراه با كربوهيدرات، پروتئين نيز ميل كنيد؛ مثل تخم مرغ، ماهي، پنير يا خشكبار. سعي كنيد به اين ضرب المثل عمل كنيد: «صبحانه را مانند پادشاهان، ناهار را مانند شاهزاده ها و شام را مانند فقرا صرف كنيد.»
13- يادداشت برداري هنگام مطالعه
يادداشت برداري، نوعي تكرار درست است كه هم سبب تمركز حواس و هم موجب بيشتر به خاطر سپردن مطلب مي شود. يادداشت برداري خوب، كاري جدي و فعال است كه موجب انديشيدن مي شود. براي برقراري تمركز حواس جهت نوشتن، هماهنگي چشم و مغز (به منزله نوعي يادگيري تجسمي چند بعدي) با عاملي بي نظير است كه تمركز حواس را تقويت كرده، فهم مطالب و سرعت يادگيري را افزايش مي دهد.
14- براي تمركز حواس، به دنبال سكوت مطلق نباشيد
يكي از باورهاي بسيار نادرست برخي از شما اين است كه براي تمركز حواس، بايد در سكوت مطلق باشيد. واقعيت اين است كه هرچه محيطي ساكت تر باشد، براي تمركز حواس بهتر است و ما محيطي را براي مطالعه انتخاب مي كنيم كه سروصداي كمتري داشته باشد؛ اما به هيچ عنوان نبايد در جست وجوي محيطي باشيم كه سكوت مطلق بر آن حكم فرما باشد. بهترين مكان براي مطالعه، جايي است كه سر و صدا در آن از بقيه جاهاي موجود كمتر باشد؛ مثلاً اكنون مي خواهيد مطالعه كنيد و تنها مكاني كه در اختيار داريد، اتاقي است كه در آن تلويزيون روشن است؛ مسلماً اين محيط، ايده آل نيست؛ اما شما در دورترين نقطه اتاق از تلويزيون و پشت به آن بنشينيد و مطالعه كنيد. در اين حالت، شما از بهترين شرايط ممكن براي مطالعه استفاده كرده ايد.
مطالعه در جاي كاملاً ساكت، غلط است؛ زيرا اگر شما اين گونه به محيط بسيار ساكت عادت كنيد، شرطي مي شويد و فقط در چنين مكان هايي مي توانيد مطالعه كنيد و آن وقت در محيطهاي ديگر، با كوچك ترين سر و صدايي، تمركز حواس شما به هم مي ريزيد و ايجاد تمركز دوباره، برايتان بسيار مشكل است.
15- نظم مكاني، تمركز حواس را تقويت مي كند
اخيراً ژاپني ها تحقيقات جالبي را روي يك گروه هزار نفري انجام داده اند. در اين تحقيق، كودكان ده ساله اي كه از بهره هوشي، استعداد و توانايي ذهني نسبتاً يكساني برخوردار بوده اند، هر كدام در محيط متفاوتي از ديگران قرار گرفتند. محيط مطالعه نفر اول، بسيار درهم ريخته و شلوغ بود. اتاق نفر دوم، آشفتگي نسبتاً كمتري داشت و اتاق نفر سوم نسبت به نفر دوم، كمي منظم تر و با وسايل كمتري بود و به همين ترتيب تا نفر هزارم كه اتاق بسيار منظم و مرتبي، با حداقل وسايل داشت؛ كتاب هاي يكساني به همه دادند و به هر يك، فرصت مناسبي براي مطالعه در اتاق هاي مخصوص داده شد. بعد از پايان زمان تحقيق، نتيجه تحقيق اين گونه بود:
ميزان مطالعه، بازدهي، ميزان به خاطرسپاري و تمركز، با ميزان نظم و ترتيب اتاق ها، نسبت مستقيم داشت؛ يعني هر فردي كه در اتاقي با اسباب و وسايل كمتر، مرتب تر و منظم تري قرار گرفته بود، بازدهي كمي و كيفي بيشتري را در مطالعه خود نشان مي داد. «شاكتي كوالن» در كتاب بازتاب هاي نور، مي نويسد: «هر وضعيت دروني، انعكاسي بيروني و محيطي دارد و هر وضعيت محيطي، بازتابي دروني»؛ يعني وضعيت منظم پيرامون شما، به نظم فكري و دروني شما كمك مي كند. بنابراين، قبل از مطالعه، دو سه دقيقه هم كه شده، به مرتب كردن اتاق يا ميز مطالعه خود بپردازيد و اين مسئله را جدي بگيريد.
16- بهره برداري از تكنيك «حالا اين جا باش»
به احتمال زياد، اين فن ساده و فريبنده، بسيار مؤثر است؛ يعني هر وقت متوجه مي شويد كه فكرتان از موضوع منحرف شده، به خودتان بگوييد حالا اين جا باش و به آرامي توجه تان را به جايي كه مي خواهيد، برگردانيد؛ براي مثال، شما در كلاس درس هستيد و توجه تان از سخنان استاد به تكاليفي كه داريد يا به قرار ملاقاتتان معطوف مي شود. در اين هنگام، به خودتان چنين بگوييد: «حالا اين جا باش» و دوباره حواستان را متمركز كنيد و تمركزتان را به سخنان استاد برگردانيد و تا جايي كه ممكن است، اين حالت را حفظ كنيد. اگر شما فردي طبيعي باشيد، چه بسا اين كار را صدبار در هفته انجام دهيد؛ اما پس از مدتي، درخواهيد يافت كه هر روز نسبت به قبل، فاصله زماني بين منحرف شدن افكارتان بيشتر مي شود. بنابراين، صبور باشيد و آن را حفظ كنيد و ببينيد كه پيشرفت خواهيد كرد.
17- تسليم حواس پرتي هاي بيروني نشويد
وقتي در اتاقي نشسته ايد، اگر شخصي در را محكم و با سروصدا بست، رويتان را به سمت او برنگردانيد؛ بلكه ذهنتان را به آن چيزي كه مقابل شماست، متمركز سازيد. اين كار را در موقعيت هاي متعدد، مانند موارد زير تمرين كنيد:
در كلاس هاي درس بگذاريد افراد بيايند و بروند و سرفه كنند؛ بدون اين كه كوچك ترين نگاهي به آنها بكنيد؛ گويي آن جا نيستند. بين خودتان و استاد، تونل برقرار كنيد. وقتي با كسي درحال گفت وگو هستيد، توجهتان را به او معطوف كنيد؛ به صورتش بنگريد و به گفته هايش توجه كنيد و بقيه دنيا را از ذهنتان بيرون كنيد.
18- يادداشت عوامل حواس پرتي
شما اگر حتي بهترين شيوه مطالعه را در پيش گرفته باشيد، هيچ گاه عوامل حواس پرتي تان به صفر نمي رسد؛ زيرا ممكن است بعد از مدتي تمرين، حواس پرتي شما تا حد فوق العاده زيادي كم شده باشد؛ اما برخي از اوقات، افكار ديگري غير از موضوع مطالعه، به سراغ ذهن شما مي آيد و حواستان را پرت مي كند. بهترين و مؤثرترين راه براي مقابله با اين حواس پرتي باقي مانده، نوشتن آنها برروي يك برگ كوچك كاغذ و اختصاص دادن زماني براي فكر كردن درباره اين مسائل است. اگر شما در اوج مطالعه، ناگهان به خاطر مي آوريد كه امشب حتماً بايد به دوست خود تلفن بزنيد، از اين لحظه به بعد، شما هر قدر هم كه سعي كنيد فكر خود را برروي مطالعه متمركز كنيد، انديشه تلفن كردن به دوستتان و اين كه «مبادا فراموش كنم»، ذهن شما را آشفته مي كند و شما را آزار مي دهد. در نتيجه، شما از همان لحظه، تمركز حواس خود را از دست مي دهيد؛ اما اگر به محض آن كه اين انديشه به ذهن شما راه يافت، آن را برروي كاغذي بنويسيد، ديگر خيالتان راحت مي شود و مي توانيد به مطالعه متمركز خود ادامه دهيد. يادتان باشد كه حواس پرتي را نيز مانند نكات مهم كتاب كه فرا مي گيريد و ثبت مي كنيد، بايد جايي تخليه كنيد. اگر ننويسيد و بگوييد باشد براي بعد، توانايي ذهني خود را كم كرده ايد. هر چيزي را كه در حين مطالعه به خاطرتان مي آيد و عامل مزاحم تلقي مي شود، گوشه اي يادداشت كنيد و بار ذهني مربوط به آن را تخليه كنيد.
19- كنترل صحبت با خود به هنگام مطالعه
خيلي ها نمي دانند كه ما به هنگام انجام تكاليف، به شكل خاموش، با خودمان صحبت مي كنيم. صحبت با خود، مي تواند فعاليت ها و رفتارهايي را در ما برانگيزد و ما را مورد تشويق قرار دهد و به سر و سامان دادن آن چه بعد انجام مي دهيم، كمك كند. ما از طريق صحبت با خود، بر جريان پيشرفت خود نظارت مي كنيم؛ اما اگر همين گفت وگوي با خويش، بيش از اندازه ارزش يابانه يا انتقادي صورت گيرد، بر تمركز، اثر منفي مي گذارد. آيا تا به حال تجربه نگارش يك مقاله را داشته ايد كه در همان سطر اول آن گير كرده، ناكام شده باشيد؟ در اين كار، مقصر اصلي، يك ويراستار دروني بسيار سخت گير بوده است. مقايسه توانايي خود با توانايي ديگران و انتظارات غلط درمورد مدت و كيفيت تمركزي كه بايد داشته باشيد، مي تواند مسئول شكل گيري يك گفت وگوي منفي با خويش باشد. با كمي تمرين، شما مي توانيد هر قضيه مختل كننده دروني را اداره كنيد.
20- انتخاب زمان مناسب
پس از استراحت، به ويژه صبحگاهان، بهترين حالت تمركز و ساعات خستگي و كسالت، نامناسب ترين اوقات براي تمركزند؛ البته هنگام صبح، لازم است قدري ورزش كنيد تا بدن، آمادگي لازم را به دست آورد.
براي مطالعه بيشتر، به كتاب ها و سايت هاي زير مراجعه كنيد:
1- دكتر عبدالله خادمي، مطالعه روشمند.
2- مجتبي حورايي، مطالعه موفق با تمركز.
3-wwwi.ribiramozesh
4-www.mashal.org

جنگ در پناه صلح

علي خضريان
پس از سخنان مهم رهبر معظم انقلاب درخصوص جنگ نرم دشمنان عليه نظام جمهوري اسلامي و با توجه به اينكه دانشجويان را افسران جوان اين جنگ در جبهه خواندند و همچنين در ديدار با اساتيد دانشگاهي ضمن تأكيد بر اين مهم اساتيد را فرماندهان جنگ نرم معرفي كردند، به نظر مي رسد كه مهمترين عوامل اين مهم در دانشگاه شكل مي گيرند و از اين رو لازم به نظر مي رسد تا درخصوص آن دقت نظر بيشتري صورت گيرد.
«مارك پالمر» يكي از استراتژيست هاي معروف آمريكايي است كه از او به عنوان يكي از نوآوران سياست خارجي ايالات متحده نام مي برند. پالمر در دولت هاي نيكسون، كارتر، ريگان و بوش در وزارت خارجه مشغول بوده و اكنون علاوه بر اينكه مدير دپارتمان تحقيقاتي «مركز سياست خارجي سابان» در موسسه بروكينگز مي باشد، عضو «كميته خطر جاري» است كه اخيرا و در پي تحولات پيش آمده پس از يازده سپتامبر 2001 گزارشي تحت عنوان «ايران- آمريكا، رهيافت جديد» را به نگارش درآورد.
لازم به توضيح است كميته خطر جاري در اوج جنگ سرد و در دهه 1970 ميلادي و با مشاركت اساتيد برجسته علوم سياسي و مديران سابقه دار سازمان سيا و پنتاگون تأسيس شد و يكي از موفقيت آميزترين اقدامات در جريان رقابت دو ابرقدرت شرق و غرب طراحي و اجراي مراحل مختلف سناريوي فروپاشي ابرقدرت شرق از طريق «جنگ نرم» (Soft War) در سال هاي پاياني دهه 1980 بود. در آن مقطع و در پي اصلاحات گورباچف مبني بر ايجاد فضاي باز سياسي و تغيير در قوانين اقتصادي (پروسترويكا) اين كميته با منتفي دانستن جنگ سخت و رودررو با اتحاد جماهير شوروي تنها راه به زانو درآوردن بلوك شرق را جنگ نرم و فروپاشي از درون معرفي كرد.
سياستگذاران پنتاگون و سيا با سه راهبرد دكترين مهار، نبرد رسانه اي و ساماندهي نافرماني مدني اتحاد شوروي را به فروپاشي و شكست واداشتند. مارك پالمر نويسنده گزارش «ايران- آمريكا، رهيافت جديد» در استدلال خود صراحتا با ايده تهاجم نظامي عليه جمهوري اسلامي ايران نيز مخالفت كرده و اعلام نموده ايران به لحاظ وسعت سرزميني، كميت جمعيت، كيفيت نيروي انساني، امكانات نظامي، منابع طبيعي سرشار و موقعيت جغرافيايي ممتاز در منطقه خاورميانه و هارتلند نظام بين الملل به قدرتي كم نظير تبديل شده كه ديگر نمي توان با يورش نظامي و جنگ (Hard War) آن را سرنگون كرد بلكه تنها راه سرنگون سازي نظام جمهوري پيگيري مكانيسم هاي جنگ نرم و استفاده از تكنيك هاي عمليات رواني تبليغاتي با استفاده از 3 تاكتيك دكترين مهار، نبرد رسانه اي و ساماندهي و پشتيباني از نافرماني مدني است.
در پايان اين گزارش همچنين با منتفي دانستن هرگونه گفتگو و مذاكره مستقيم با مقامات ايراني آمده است: «گفتگو فقط حكومت ايران را تقويت و محكم مي كند و بايد از طريق انزوا و تقويت مخالفان داخل و خارج حكومت در جهت تغيير اين رژيم تلاش كرد.»
اما به راستي جنگ نرم چيست و تكنيك ها و روشهاي اجرايي آن كدامند؟ و چرا مقامات كاخ سفيد براي اجراي آن عليه ايران وارد عمل شده اند؟... «جنگ نرم» در برابر «جنگ سرد» (Hard War) در حقيقت شامل هر گونه اقدام رواني و تبليغات رسانه اي است كه «جامعه هدف» يا گروه هدف را نشانه مي گيرد و بدون درگيري نظامي و گشوده شدن آتش رقيب را به انفعال يا شكست وا مي دارد. اصطلاح «جنگ رواني» خود مقوله مفصلي است و با شگردها و شيوه هاي متنوعي اجرا مي شود و بايد آن را يكي از اشكال و زيرمجموعه هاي جنگ نرم دانست. جنگ رايانه اي و اينترنتي و راه اندازي شبكه هاي راديويي و تلويزيوني و... نيز اشكال ديگر جنگ نرم هستند.
كليد خوردن جنگ نرم عليه ايران در مقطع فعلي را بايد ناشي از گسترش حس تنفر از آمريكا در جهان دانست كه به نظر سران كاخ سفيد «ايران» مركز اصلي ايجاد اين تنفر و گسترش آن است و در آمريكا براي مقابله با اين موج «نيروي واكنش سريع» تشكيل شده تا اولا به خنثي سازي نفوذ معنوي ايران در كشورهاي اسلامي و منطقه خاورميانه بپردازد و ثانيا با القاي خطرناك بودن ايران براي امنيت همسايگان اذهان عمومي از اقدامات و نقشه هاي ايالات متحده منحرف شود. ايالات متحده با 444 ميليارد دلار سرمايه گذاري در زمينه اطلاعات (IT) در رتبه نخست اين فناوري قرار دارد.
بنابراين از بستر لازم براي راه اندازي جنگ مجازي (سايبر) عليه هر كشوري كه در مغايرت با سياست ها و منافع آن باشد برخوردار است. جنگ نرم در پي از پاي درآوردن انديشه و تفكر جامعه هدف است تا حلقه هاي فكري و فرهنگي آن را سست كند و با بمباران خبري و تبليغاتي در نظام سياسي- اجتماعي حاكم تزلزل و بي ثباتي تزريق كند. پروژه «ناتوي فرهنگي» كه چندي پيش مقام معظم رهبري آن را مورد تأكيد و توجه قرار دادند مشتمل بر خط تهاجمي دشمن و تلاش معاندان نظام براي ورود از عرصه هاي فرهنگي، هنري و رسانه اي است تا به سياه نمايي عليه ايران بپردازند.
رويكرد اصلي ناتوي فرهنگي جنگ نرم و هدف اصلي آن فروپاشي علقه ها و پيوندهاي همگرايانه ملتي است كه حدود سه دهه با تمام فشارها و كاستي ها، صبر و مدارا پيشه كرده و راه پيشرفت و مقاومت در برابر زورگويي و انحصارطلبي دشمنان را برگزيده است. آمريكا و جريان صهيونيسم بين الملل براي عملياتي ساختن جنگ نرم و ناتوي فرهنگي عليه جمهوري اسلامي ايران طي سالهاي گذشته و همچنين براي سالهاي آينده راهبردها و شيوه هاي زير را طراحي كرده اند:
الف-پيگيري پرونده هسته اي ايران و القاي غير صلح آميز بودن اين فناوري و اينكه ايراني ها تلاش دارند بمب اتمي بسازند و اين نه تنها براي امنيت و ثبات منطقه وجهان خطرناك است بلكه موجب تقويت جبهه تروريست ها وجريان بنيادگرايي افراطي درجهان خواهد شد.
ب-سرمايه گذاري در رسانه هاي ديداري و شنيداري، آژانس هاي تبليغاتي و خبري و كمپاني هاي فيلمسازي براي ارائه تصويري سياه و خطرناك از جمهوري اسلامي ايران براي افكار عمومي جهان كه آخرين نمونه آن ساخت و پخش فيلم ضدايراني 300بوده نمونه ديگري ازاين اقدامات به شمار مي آيد. فيلم ديگري نيز تحت عنوان «فرار از تهران» توسط كمپاني برادران وارنر درحال توليد است.
ج- ايجاد فضاي رسانه اي درباره دخالت ايران و عراق،لبنان و... به عنوان« بزرگترين مدافع تروريسم »كه به عوامل ناامني دراين كشورها تسليحات داده و آنها را آموزش نظامي مي دهد.
د-حمايت از اصلاح طلبان وايده جنبش دموكراسي خواهي و مقوله حقوق بشر، حقوق زنان و دامن زدن به مطالبات صنفي و اجتماعي درجنبش دانشجويي، جنبش كارگري و اعتراضات معلمان و همچنين سازماندهي نارضايتي ها و نافرماني مدني از طريق مطبوعات و احزاب و...
هـ- راه اندازي سايت هاي اينترنتي و ارائه نرم افزارهاي جاسوسي به عوامل خود در داخل كشور تا ابعاد مختلف جنگ رسانه اي به شكل اثر بخش تر طراحي و اجرا شود.
و-تلاش براي تحليل مغرضانه از اوضاع داخلي و ايجاد فضاي وحشت زا و موهوم از احتمال بروز جنگ، آغاز دوره بحران اقتصادي و مشكلات عظيم ناشي از آن
ز-سوء استفاده تبليغاتي از اجراي طرح هايي چون طرح امنيت اجتماعي به عنوان محدود كننده آزادي و حقوق زنان ونقش آزادي هاي مدني و اجتماعي
ح- ايجاد تقابل هاي سياسي بين سران ارشد نظام اسلامي و القاي اينكه جنگ قدرت در جمهوري اسلامي بين چند طيف درجريان است و نهايتاً فلان طيف يا فلان گروه پيروز شده و يا شكست مي خورند.
نهايتاً اينكه بايد گفت پازل رسانه اي آمريكا براي تحت فشار قرار دادن ايران اسلامي طراحي شده و راهكار خنثي سازي و بي اثر كردن تلاش هاي دشمنان؛ ايجاد فضاي تك صدايي و همگرايي بين نيروهاي درون نظام و عمل به شعار «اتحاد ملي» (به عنوان رهيافت استراتژيك نظام اسلامي درسال 1386) مي باشد. افشاي حقايق و اوضاع داخلي آمريكا و نيز برملا كردن توطئه هاي غرب درخاورميانه و جهان اسلام و تقويت در زمينه هاي انسجام ملي در زمره راهكارهايي هستند كه مي توانند درناكامي نقشه هاي مراكز استراتژي سازي دولت آمريكا در ايجاد جنگ نرم عليه ايران تاثيرگذار باشند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
¤فعال دانشجويي

مرجعيت علمي و فناوري ايران در افق 1404
ضرورت ها و بايسته ها - قسمت پاياني

علي قاسمي- حسين بابايي
توليد علم و جنبش نرم افزاري
بسياري از انديشمندان، استمرار حيات تمدن اسلامي را منوط به تحقق جنبش نرم افزاري و بهره گيري از روش هاي علمي جهت تبيين آن در جامعه مي دانند. چرا كه براي رسيدن به اهداف نظام اسلامي در سند چشم انداز و رسيدن به قله هاي علم و دانش و مرجعيت علمي و فناوري ايران در جهان در پنجاه سال آينده دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي بايستي همتشان را در تحقيق و علم افزايش بدهند و به تعبير معظم له: «بايد جوانان ما همتشان اين باشد كه با گذشت يكي دو دهه ديگر، كشورشان را يك مرجع علمي براي دانشمندان جهان قرار بدهند»2.
چرا كه توليد علم و مرزشكني در دانش در زمينه تغيير و تحول و شكوفايي كشور است و يكي از عوامل مهم در دستيابي به مرجعيت علمي و فناوري ايران و به تبع آن پيشرفت و دستيابي به اقتدار ملي به حساب مي آيد. در ارزيابي هاي علمي نيز اصلي ترين معيار براي تعيين جايگاه علمي و رتبه بندي كشورها، ميزان مشاركت در توليد علم، فناوري و به طور كلي مشاركت در روند توسعه علم جهاني عنوان شده است. امروزه واژه «توليد علم» در ادبيات كشور جايگاه ويژه اي پيدا نموده است، بطوري كه نهضت توليد علم و جنبش نرم افزاري اذهان تمام سياست گذاران و برنامه ريزان امور علمي و پژوهشي كشور را به خود مشغول نموده است و در جاي جاي مستندات علمي و برنامه هاي توسعه و سند چشم انداز و افق هاي آرماني كشور، ارتقا توليد علم و احراز جايگاه نخست علمي هدف گذاري شده است. از طرفي ديگر توليد علم نيز عاملي براي رشد و توسعه و به عنوان بستر پيروزي و موفقيت ياد مي شود و باعث تغيير و اصلاح رويه ها، بهسازي ساختارها و افزايش توانمندي و شكوفايي استعدادها و شكستن مرزهاي علم و دانش مي گردد.
بنابراين حركت عظيم انقلاب اسلامي كه منادي نظام سازي، دولت سازي و تمدن سازي با مباني، اصول و ارزشهاي جديد است كه نه با غرب و نه با شرق همخواني دارد. شايسته است كه مقلد نباشد و بتواند در حوزه هاي مختلف و ابعاد گوناگوني كه براي اداره يك جامعه و يك كشور به نحو علمي لازم است به توليد علم و مرزشكني دانش و نوانديشي بپردازد. پر واضح است كه ابعاد جنبش نرم افزاري و توليد علم از اين منظر هيچ گونه محدوديتي ندارد و توليد علم به تمامي عرصه هاي اداره يك كشور مربوط مي شود. لذا بنا به تأكيد رهبر فرزانه انقلاب ما بايد در همه زمينه ها چه علوم طبيعي و چه علوم انساني، علم توليد كنيم (15/5/82) چرا كه علم تجربه اي محض خوب نيست مگر به عنوان يك وسيله، ما نبايد دچار ترجمه شويم علم و فرهنگ ترجمه و روشهاي ترجمه اي درست نيست بايد علم آفريني كنيم و مي توانيم (جلسه پرسش و پاسخ دانشگاه بهشتي 22/2/1382). حال سؤال اساسي اينجاست كه چگونه و با چه رويكرد و ابزاري مي توان در راستاي تحقق اين امر حركت نمود مقام معظم رهبري در بيانات خود در جمع اساتيد دانشگاه هاي كشور در تاريخ 8/8/1382 در پاسخ و طرح جامع اين سؤال چنين مي فرمايند: اگر بنا باشد من سه كار اساسي براي اين كشور، براي مدت سه، چهار يا پنج سال پيشنهاد و يا تعيين بكنم، يكي غور در علم و تحقيق است. يعني پرداختن به علم و تحقيق در بخشهاي مختلف، اين آن پشتوانه اساسي كار ماست. بايد در باب علم و تحقيق كار كنيم، تلاش كنيم. (در ديدار با مسئولان وزارت خارجه، سفرا و كارداران جمهوري اسلامي (7/5/81) جنبش توليد علم، بدون پيشرفت علم ممكن نيست. بدون پيشرفت علم، در اين دنياي متنوع نميشود رقابت كرد و پيش رفت. حتماً پيشرفت علم لازم است، اين، وظيفه دانشگاهها و دانشجويان و اساتيد را بسيار سنگين مي كند. (بيانات در ديدار با دانشجويان دانشگاه شهيد بهشتي 22/2/82) لذا بايد اهل علم در محيط دانشگاه به توليد علم، به نگاه مبتكرانه و سازنده در زمينه علم به همان چيزي كه بنده از آن به نهضت نرم افزاري در محيط علمي تعبير كردم بپردازند ما نياز به اين موضوع داريم. البته دستگاههاي دولتي بزرگترين مسئوليت را دارند. (بيانات در ديدار اساتيد دانشگاه هاي سراسر كشور 22/8/81)
نوآوري و مرزشكني
امروزه نوآوري به منظور بهبود وضع موجود و استفاده مطلوب و مؤثر و بهينه از مجموعه امكانات مدنظر است. اين رويكرد به عنوان يك ديدگاه فكري همواره زمينه هاي لازم براي مرزشكني در علم و دانش را ممكن مي سازد و باعث به وجود آمدن نگاه ها و انديشه هاي نو در مورد علوم مختلف مي گردد.
به همين منظور در جهش علمي و ارتقاء سطح علمي كشور يكي از موضوعاتي كه بايد مورد توجه جدي قرار گيرد اين است كه محققان و دانشمندان بخشي از تلاش خود را معطوف به علومي نمايند كه تازگي داشته باشد و روح نوآوري در آن ها وجود داشته باشد و ديگر كشورهاي پيشرو و قدرتمند نيز چون ما در حال دستيابي به آن باشند همانند آنچه كه در مورد سلول هاي بنيادي و نانو مشاهده مي كنيم.. ما در دوراني هستيم كه هر روز شاهد تغييرات اساسي و عمده در اطراف خود هستيم. جهان امروز پيوسته در حال دگرگون شدن است و همين تغييرات است كه باعث پيشرفت امور و ايجاد شرايط مناسب و حتي باعث شكوفا شدن استعدادها و خلاقيت هاي جديد مي گردد. امروز با توجه به پيشرفت دانش و فناوري اگر دست به يك حركت علمي اثربخش همراه با خلاقيت و نوآوري نزنيم نمي توانيم با پيشرفت هاي بدست آمده در دستيابي به اهداف انقلاب اسلامي با موفقيت روبرو شويم. لذا ساخت كليد واژه نوآوري و نامگذاري و تكرار آن در يك سال از سوي رهبر معظم انقلاب نشان دهنده اين اصل به عنوان بستري مناسب براي حركت در رسيدن به مرجعيت علمي در جهان و مرزشكني در علوم است. از اين رو. تغيير در نگرش ها و روش هاي موجود و تمهيد براي بروز خلاقيت و نوآوري يكي از ابزارهاي كار در پشتيباني از روند آفرينندگي، پذيرش دگرگوني ها است. بايد بپذيريم كه شكوفايي در همه عرصه ها به ويژه شكوفايي در عرصه علمي، در فضاي تفاهم و مشاركت و تكاپوي علمي و دانش محور دست يافتني است. انگيزه هاي كم سو و بي رمق در كنار بي تفاوتي و دلمردگي، مديريت هاي بيگانه با دانش، آفتي مخرب براي توسعه علمي است.
چرا كه توسعه علمي قبل از هر چيز نيازمند تغيير در نگرش ها، باورها و روش هاست و نيازمند فضاي پراميد و پرانگيزه است. محيط نقدپذيري و پيشنهادطلبي را مي طلبد. نيازمند سعه صدر و ميدان دادن به نيروهاي خلاق و مبتكر است و نيازمند مديراني مثبت نگر، دانش محور و با نگاهي فراخ بسوي افقهاي بلند پيشرفت و توسعه كشور است. نوآوري نسبت مستقيم با اهداف درنظر گرفته شده در نهضت نرم افزاري و توليد علم دارد. روش نوآورانه در چهارچوب قانون اساسي و به دور از هرگونه روش هاي آزمون خطا و چالش انگيز مي توانند مرجعيت علمي كه معظم له فرموده اند شكوفا كند. اكنون در عرصه هاي علمي به اين باور رسيده ايم كه راهكار و نجات هر جامعه اي دانش و پژوهش است نوآوري در سايه حركتهاي انقلابي تند نيست، بلكه در پرتو حركت هاي انقلابي دانش محور است. دولت به پشتيباني كارشناسي و بحث جنبش نرم افزاري مي تواند اين نوآوري و شكوفايي را پديدار سازد. به همين منظور رهبر معظم انقلاب اسلامي با تأكيد بر لزوم تبديل «توليد نظريه و فكر» به يك ارزش عمومي و ضرورت تجليل از نظريه سازان و نوآوران، حوزه و دانشگاه را به تشويق و نهادينه كردن جنبش «پاسخ به سؤالات، مناظرات علمي و نظريه پردازي روشمند» و همچنين ايجاد كرسي هاي آزادانديشي فرا خوانده اند. معظم له در اين زمينه نيز مي فرمايد: «وقتي از علم صحبت مي شود، ممكن است در درجه اول علوم مربوط به مسايل صنعتي و فني به نظر بيايد... اما من به طور كلي و مطلق اين را عرض مي كنم، علوم انساني، علوم اجتماعي، علوم سياسي، علوم اقتصادي و مسائل گوناگوني كه براي اداره يك جامعه و يك كشور به صورت علمي لازم است، به نوآوري و نوانديشي- يعني اجتهاد- احتياج دارد.» (9/12/79)
خودباوري ملي
از ديگر بسترهاي اساسي و مهم در رسيدن به مرجعيت علمي و فناوري كشور در افق پنجاه سال آينده تقويت خودباوري است. استكبار جهاني از ابتداي انقلاب اسلامي تاكنون با استفاده از روش ها و شيوه هاي مختلف، درصدد القاء ناكارآمدي نظام اسلامي بوده است و با استفاده از حربه هاي مختلف به تخريب «خودباوري ملي» و عدم توانايي براي رفع مشكلات و بهره گيري از توان ملي و بومي بوده است. پس از پيروزي انقلاب اسلامي به رهبري حضرت امام خميني(ره) و دستيابي به استقلال و آزادي شعله ها و جرقه هاي بيداري مردم زده شد و زمينه هاي رشد و خودباوري ملي فراهم گرديد و آرام آرام زمزمه هاي اينكه «ايراني مي تواند» آغاز گرديد. چرا كه خودباوري ملي در هر جامعه اي عاملي براي به كار افتادن مؤثر همه اجزاي تشكيل دهنده و لازمه رشد و توسعه و دستيابي به پيشرفت هاي وسيع در ابعاد مختلف است. از اين رو دستيابي به خودباوري ملي نيازمند توجه به استعداد و داشته هاي ملي و سامان دادن به همه توانمندي ها است كه تقويت و اعتقاد به اين عزم و توان ملي كه ايراني مي تواند سرعت و ايجاد انگيزه و همت در دستيابي به مرجعيت علمي و اقتدار ملي خواهد گرديد. رهبر معظم انقلاب در اين باره مي فرمايند: «امروز اگر بخواهيم سعادت اين كشور تأمين شود، مردم عزيز ايران با توانايي هايي كه خداوند متعال در جوهره اين كشور و ملت قرار داده است بايد در مسير شناخت و توانايي هاي خويش قدم بردارد و در مقابل همه تهديدات و فشارهاي خارجي مردانه ايستادگي نمايد.» به تعبير معظم له راه سعادت كشور در شناخت توانايي ها و خودباوري هاست و تنها با ايمان، عزم و اراده ملي است كه اين خواسته كوچك در مقابل اراده و همت بلند ملت ايران غيرممكن و محال نخواهد بود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1-در جمع زائران و مجاوران حرم رضوي(ع) 1/1/1389
2- در جمع زائران و مجاوران حرم رضوي(ع) 1/1/1389