حجاب اسلامي، هويت زن ايراني
ضرورت بررسي چگونگي فرهنگ سازي حجاب در پيكره جامعه اسلامي (بخش نخست)

گاليا توانگر
وقتي شيء گرانبهايي در دست داريم، سعي مي كنيم آن را از ديد نامحرمان بپوشانيم. مرواريد در پوشش صدف قرار مي گيرد و گوهرفروشان گوهر باارزش خود را در صندوقچه اي مخفي نگه مي دارند.
همواره گفته شده كه ارزش وجودي زن بيش از زيبايي ظاهري و جسمي اوست. زن موجود شريفي است كه با نقش تأثيرگذار خود در خانه و خانواده تعيين كننده سرنوشت جامعه خويش است. چگونه مي توان گلي زيبا را در دست هر نامحرمي قرارداد و انتظار داشت با طراوت باقي بماند؟!
از سوي ديگر زن ماهيت انساني دارد و انسان متعالي مي خواهد براي ذاتش دوست داشته شود، همان چيزي كه ما از آن به نام «خودم» ياد مي كنيم. افسوس كه تحت لواي تفكرات ماترياليسم و اومانيسم و نيز تفكرات پوچ فمينيسم، غرب سعي دارد زناني با چهره سيندرلايي را كه قريب به اتفاق ابزار تبليغاتي شركت هاي توسعه دهنده مد قرار مي گيرند، به عنوان زن نمونه معرفي كند. اسلام، زن را در جايگاه رهبري جامعه خويش قرار داده و به خاطر ذات وجودي زن، وي را مي ستايد.
پوشش ظاهري افراد به ويژه زنان را حجاب مي گويند كه مانع از نگاه نامحرم به آنان مي شود.
عفاف نيز داراي معاني گوناگون است كه در مجموع تعريف كاملي را به ما خواهد داد. راغب اصفهاني در «مفرادات القرآن» مي نويسد: عفت حالت دروني و نفساني است كه توسط آن از غلبه شهوت جلوگيري مي شود. برخي از لغت شناسان هم عفت را به معناي ترك شهوات و پاكي خوي و جسم تعريف كرده اند.
ازمجموع معاني ذكر شده در منابع مختلف براي عفاف مي توان اين گونه نتيجه گرفت كه عفاف، نوعي حجاب دروني است كه انسان را از گناه باز مي دارد، يعني حفظ چشم، گوش، قلب و تمامي اعضاء و جوارح از هرگونه خطا و گناه عفاف است كه حاصل اين عفت و حجب دروني، پوشش ظاهري است. به تعبيري لطيف تر، حجاب ميوه عفاف است و عفاف ريشه حجاب.
وقتي سخن از عفاف به ميان مي آيد، حجاب اخلاقي و عفت مردان را نيز شامل مي شود.
حتي در قرآن كريم به طور مستقيم در سوره مباركه نور به حجاب مردان و زنان اشارات واضحي شده كه كمتر در تبليغ به عفت مردان پرداخته شده است.
عفاف ريشه و حجاب ثمره آن است
در مورد بحث حجاب دو مسئله وجود دارد يكي جنبه فردي و ديگري مباحث اجتماعي مربوط به آن است. در هر برهه از زمان كه انديشمندان موفق به تبيين و ريشه دار كردن مسئله حجاب نشده اند، افراد با تمركز بر مسئله فردي حجاب و استدلال بر اين مسئله كه حجاب جنبه فردي دارد، جنبه اجتماعي آن را ناديده گرفته اند.
اسلام به عنوان يك دين الهي و اصلي كه پايه هاي آن بر مبناي فطرت انسان است، در مورد حجاب نگرش هاي خاصي دارد و بر مبناي همين نگاه و نگرش به مسئله حجاب است كه به ارائه دستورات خاص براي آن اقدام كرده است.
حجت الاسلام والمسلمين صادق عيدي، مديرمسئول كانون رضوان اهواز كه در باب حجاب به كارهاي فرهنگي و تبليغي پرداخته است، مي گويد: «يك واقعيت در مورد حجاب وجود دارد كه متأسفانه به شدت مورد غفلت قرار گرفته است و آن اين است كه حجاب نه تنها صرفاً بر مسئله چادر براي زنان محدود نيست، بلكه حتي اسلام آن را به نحوه پوشش نيز محدود نكرده است. اسلام با نظرات بلند خود براي جنبه هاي مختلفي از رفتارهاي انساني حجاب را مقرر فرموده است. نكته جالب توجه در مورد انواع حجاب در قرآن اين است كه در سوره نور آيات 30 و 31 به مسئله مهم اشاره شده است. اسلام در ابتدا حجاب چشم را به مردان متذكر مي شود و مي فرمايد: به مردان با ايمان بگو ديده فرو نهند و پاكدامني ورزند كه اين براي آنان پاكيزه تر است، زيرا خدا به آنچه مي كنند آگاه است.»
اين مبلغ مسائل اسلامي در ادامه مي گويد: «قرآن در ادامه با آيه اي طولاني تر به زنان اشاره مي كند و به انواع حجاب از حجاب پوششي گرفته تا حجاب رفتاري را متذكر مي شود و مي فرمايد: به زنان با ايمان بگو ديدگان خود را از هر نامحرمي فروبندند و پاكدامني ورزند و زيورهاي خود را آشكار نگردانند، مگر آن چه كه طبعاً از آن پيداست و بايد روسري خود را بر سينه خويش قرار دهند. حجاب چشم، حجاب گفتاري و حجاب رفتاري از جمله حجاب هايي است كه در قرآن به آن اشاره شده است. در سوره احزاب آيه 32 به حجاب رفتاري زنان تأكيد شده و آمده است: اي همسران پيامبر، شما مانند هيچ يك از زنان ديگر نيستيد اگر سر پروا داريد، پس به ناز سخن مگوييد تا آن كه در دلش بيماري است طمع ورزد و گفتاري شايسته گوييد. بنابراين حجاب و پوشش زن نيز به منزله يك حاجب و مانع در مقابل افراد نامحرم است كه قصد نفوذ و تصرف در حريم ناموس ديگران را دارند. همين مفهوم منع و امتناع در ريشه لغوي عفت نيز وجود دارد.»
اما به راستي چرا در دين اسلام اين همه تأكيد نسبت به مسئله حجاب وجود دارد و سفارش شده كه زنان و مردان حجاب چشم، گفتار، رفتار و پوشش خود را حفظ كنند؟ حجت الاسلام صادق عيدي در پاسخ به اين سؤال توضيح مي دهد: «بعضي رابطه عفاف و حجاب را از نوع رابطه ريشه و ميوه دانسته اند. برخي افراد ممكن است حجاب ظاهري داشته باشند، ولي عفاف و طهارت باطني را در خويش ايجاد نكرده باشند. اين حجاب تنها پوسته و ظاهري است. از سوي ديگر، افرادي ادعاي عفاف كرده و با تعابيري مثل من قلب پاك دارم، خدا با قلب ها كار دارد، خود را سرگرم مي كنند، چنين انسان هايي بايد در قاموس انديشه خود اين نكته اساسي را بنگارند كه درون پاك، بيروني پاك مي پروراند و هرگز قلب پاك موجب بارور شدن ميوه ناپاك بي حجابي نخواهد شد.»
وي در تكميل صحبت هايش مي گويد: «با رواج بي حجابي و جلوه گري زن، جوانان مجرد، ازدواج را نوعي محدوديت و پايان آزادي جنسي خود تلقي مي كنند و افراد متأهل هر روز در مقايسه اي خطرناك ميان آن چه دارند و ندارند، قرار مي گيرند. اين مقايسه ها، هوس را دامن زده و ريشه زندگي را مي سوزاند. اسلام حجاب را براي محدوديت و حبس زن نياورده، بلكه براي مصونيت او توصيه كرده است، زيرا اسلام راضي به حبس، ركود و سركوبي استعدادهاي زن نيست، بلكه با رعايت عفاف و حفظ حريم، اجازه حضور زن را در اجتماع داده اما از سوءاستفاده شهواني و تجاري منع كرده است. درواقع حجاب موجب محدوديت مردان هرزه مي باشد كه درصدد كام جويي هاي آزاد و بي حدوحصر هستند و مصونيت زنان از دست اين گروه از مردان منظور است.»
بازخواني مصاديقي از توطئه دشمنان بر ضد مسئله حجاب
دشمن با توجه به اهميت اين ارزش در جوامع اسلامي خصوصا انقلاب اسلامي، از هيچ كوششي در تضعيف اين ارزش دريغ نكرده و سرمايه گذاري كلان كرده است. نقش مهم حجاب و عفاف از ديرباز مورد توجه و هدف تهاجم دشمنان بوده، به طوري كه در اسناد تاريخي از زبان مستر همفرانگليسي كاملا واضح اشاره شده است:
«در مسئله بي حجابي زنان بايد كوشش فوق العاده اي به عمل آوريم تا زنان مسلمان به بي حجابي و رها كردن چادر مشتاق شوند. بايد با استفاده شواهد و دلايل تاريخي اثبات كنيم كه پوشيدگي زن از دوران عباسي متداول شده و مطلقا سنت اسلام نيست! پس از آن كه حجاب با تبليغات وسيعي از ميان رفت، وظيفه مأموران ما آن است كه جوانان را به روابط نامشروع با زنان تشويق كنند و به اين وسيله فساد را در جوامع اسلامي گسترش دهند.»
حجت الاسلام والمسلمين عليرضا يحيايي پژوهشگر مسائل اسلامي مصاديقي را در باره توطئه هاي دشمنان اسلام عليه حجاب بيان كرده و مي گويد: «امروز دشمن با جديدترين راهكارهاي ارتباط جمعي و امكانات تكنولوژي پيشرفته خود با گسترده ترين شكل ممكن با رخنه به شخصي ترين محيط ها بر عليه حجاب و عفاف وارد عمل شده است. در اظهارنظر مسئول سابق سازمان جاسوسي سيا در ايران ريون كركت كه يك صهيونيست واقعي نيز هست، آمده: چادر، نمادي است كه وجود انقلاب را در سر هر چهارراه به نمايش مي گذارد، با چادر مي توان اين احساس را پديد آورد كه انقلاب اسلامي هنوز زنده و جاويد است.»
اين پژوهشگر مسائل اسلامي به چند نقص مهم در امر فرهنگ سازي حجاب بانوان اشاره كرده و مي گويد: «تاكنون شاهد برپايي نمايشگاه هاي بسيار با موضوع حجاب و عفاف بوده ايم و در اين خصوص هزينه هاي سرسام آوري نيز خرج شده است. عرضه مدل ها و مدهاي فراواني با عنوان مد يا مدل ايران اسلامي، تصويب برخي طرح ها با عنوان حجاب و عفاف در مجلس شوراي اسلامي، ارائه طرح هاي مختلف درخصوص پوشش ملي براي زنان شاغل در دولت، تصويب برخي طرح ها در شوراي عالي انقلاب فرهنگي با موضوع حجاب و... همگي از تلاش هاي صورت گرفته محسوب مي شوند. اما مسئله اصلي اين است كه همه اين تلاش ها و نمايشگاه ها و عرضه الگوهاي پوشش و مصوبات، خارج از مسير واقعي خود عملياتي شده و حتي برخي اصلا قابل اجرا نيستند. درواقع موضوع فرهنگ سازي حجاب ناديده گرفته شده است. گويي هر نهادي يا هر مسئولي خود به عنوان يك مرجع تقليد يا مفسر قرآن با هر توجيهي هر چند مورد پسند ذائقه خود بوده، رفتار كرده و درواقع نه تنها ثمره اي باارزش از خود بروز نداده، بلكه مسئله فرهنگ سازي حجاب را به حواشي فانتزي نگري سوق داده اند.»
وي عدم ارائه الگوي مناسب و كاربردي، عدم معرفي شاخصه هاي اساسي حجاب اسلامي و نيز عدم پاسخگويي مناسب به برخي شبهات ذهني جوانان نسبت به مسئله حجاب را از اصلي ترين موانع فرهنگ سازي در باب حجاب بانوان مطرح مي كند.
حجاب ارتقاء بخش معيارهاي انتخاب
در ازدواج
يكي ديگر از مهم ترين نقايص در امر فرهنگ سازي حجاب كم رنگ شدن امر به معروف و نهي از منكر و نيز پاسخگويي محكم و منسجم به شبهات ذهني جوانان است.
جهل و عدم اطلاع جوانان از شاخصه ها و معيارهاي اساسي و اسلامي حجاب و عفاف و هجمه القائات نيز باعث شده كه در ذهن جوانان سؤالات و شبهاتي اين چنين شكل بگيرد: من نمي خواهم كهنه پرست باشم، نمي خواهم تحقير شوم و از ديگران كمتر باشم، نمي خواهم بدون انگيزه و هدف كاري را كه والدينم مي گويند انجام دهم، اصلا چرا مردان هركاري كه دلشان مي خواهد مي كنند و همه محدوديت ها براي زنان است؟
چرا نمي گذارند همه آزاد باشند تا مسئله عادي و طبيعي شود و ديگر هيچ حساسيتي وجود نداشته باشد؟ دين آن قدر سخت گرفته كه اگر زني در خانه خود نماز بخواند، بايد بازهم حجاب داشته باشد. اصلا مي خواهم بدانم بي حجابي من چه ضرري براي ديگران دارد؟!اين ها شمه اي از مشغوليات ذهني برخي از جوانان ما است كه به پاسخ هاي منطقي، معتدل، قابل قبول و قابل درك از سوي محققان و دين پژوهان نياز دارد.
سميه صادق پور كارشناس علوم حوزوي و مبلغ مسائل اسلامي در باب اين كه برخي زنان و دختران مي پندارند بدون نمايش زيبايي ظاهرشان موفق به تشكيل زندگي نمي شوند، مي گويد: «در تاريخ فلسفه و نيز انديشه حجاب يكي از بهترين و مهم ترين تشبيهات و استعارات براي آن چيزي بوده كه پوشاننده حقيقت است. بنابراين ناگفته پيداست كه چرا در فيلسوفان شوق بسياري براي كشف حجاب وجود داشته است.
براي فيلسوف، هرچيز عريان و آشكار كه هركس را توان ديدن آن است ناچيز و بي اهميت جلوه مي كند.
دريك معني لطيف حتي مي توان گفت: فيلسوف يا همان كاشف از عرياني مكشوف چندان خرسند نيست. براي فيلسوف آن جا كه رازي در كار نباشد، كاري نيز وجود ندارد. او در مقام جوينده حقيقت مي كوشد باز در حجاب كند آنچه را كه محرمانه افشا كرده است.»
وي با بيان اين مبحث فلسفي مي كوشد چنين مسئله اي را در زندگي زن و مرد هم وارد كرده و بازخواني داشته باشد. صادق پور مي گويد: «مرد زماني كه زن را عريان ببيند، دليلي و شوقي براي كشف و ايجاد علاقه ندارد. اما زماني كه براي كشف راز وجودي زن تلاش مي كند، از آنچه يافته با دل و جان پاسداري كرده و اجازه آشكار شدن گوهر زندگي اش را به نامحرمان نمي دهد. اين حس همان است كه از آن به غيرت ياد مي شود. سؤال اين است مرد در مقام جست وجوگر و كاشف چه كاري و چه انگيزه اي خواهد داشت اگر رازي وجود نداشته باشد و گوهر وجودي زن را به آساني به دست بياورد؟»
آرامش و پيشرفت جامعه اسلامي
با رعايت عفت و حجاب
بهداشت رواني اجتماع و كاهش هيجان هاي جنسي، تحكيم روابط خانوادگي و برقراري صميميت كامل زوجين، استواري اجتماعي و استيفاي نيروي كار و فعاليت، بالا رفتن ارزش واقعي زن و... همگي از آثار و فوايد حجاب در جامعه اسلامي به شمار مي آيد.فاطمه حيدري يكي ديگر از كارشناسان علوم حوزوي و مبلغ اسلامي مي گويد: «حيا، عفاف و حجاب زن مي تواند در نقش عاطفي او و تأثيرگذاري بر مرد موثر باشد. لباس زن سبب تقويت تخيل و عشق در مرد است و حريم نگه داشتن يكي از وسائل مرموز براي حفظ مقام و موقعيت زن در برابر مرد است. اسلام حجاب را براي محدوديت و حبس زن نياورده، بلكه براي مصونيت او توصيه كرده است، زيرا اسلام راضي به حبس، ركود و سركوبي استعدادهاي زن نيست، بلكه با رعايت عفاف و حفظ حريم، اجازه حضور زن را در اجتماع داده، اما از سوء استفاده شهواني و تجاري منع كرده است.»
استاد مطهري در بيان اين كه چرا حجاب به زنان اختصاص يافته مي گويد: «اما علت اين كه در اسلام دستور پوشش، اختصاص به زنان يافته، اين است كه ميل به خودنمايي و خودآرايي مخصوص زنان است. از نظر تصاحب قلب ها و دل ها مرد شكار است و زن شكارچي، همچنان كه از نظر تصاحب جسم و تن، زن شكار است و مرد شكارچي.
ميل زن به خودآرايي از حس شكارچي گري او ناشي مي شود. در هيچ جاي دنيا سابقه ندارد كه مردان لباس هاي بدن نما و آرايش هاي تحريك كننده به كار برند. اين زن است كه به حكم طبيعت خاص خود مي خواهد دلبري كند و مرد را دل باخته و در دام علاقه خود اسير سازد. بنابراين انحراف تبرج و برهنگي از انحراف هاي مخصوص زنان است و دستور پوشش هم براي آنان مقرر گرديده است.»
گزارش روز