آسيب شناسي مصرف مواد مخدر و راهكارهاي مقابله با آن
اعتياد برق شادي ، بوي مرگ - بخش نخست

پريسا جلالي
وقتي چشم بادامي ها در جنگ جهاني تصميم گرفتند با استفاده از مواد محركي مثل شيشه سربازان ژاپني را بيش از حد طبيعي بيدار نگه دارند و احساس گرسنگي شان را موقتا و تا چند روز مهار كنند فكرش را نمي كردند اين مواد روزي تبديل به بلاي خانمان سوزي شود كه حيات صدها هزار نفر و متعاقب آن زندگي خانواده هاي آنها را در جهان تحت تاثير قرار دهد.
شيشه، كوكائين، روانگردان ها و الكل
محرك هايي جانشين مخدرهاي سنتي مثل ترياك، هروئين و كراك شدند كه در ابتدا و به اصطلاح با هايپر كردن فرد او را جذب كرده و در نهايت به نيازي اساسي در بدنش مبدل مي شوند و نشانه هاي اسكيزوفرني و توهم و هذيان سرانجامش خواهد بود.
جواناني كه هيجان بيشتري را طلب مي كنند، دانشجوياني كه همه درس و مشق شان را به شب هاي امتحان محول كرده اند و افرادي كه در تمايلات جنسي موفق نيستند معمولا غالب گروه هاي در معرض اعتياد به شيشه و محرك هاي صنعتي اند.
رجوع به يك مركز درمان سوء مصرف مواد فرصت خوبي است تا به بهانه تهيه گزارش، اندكي پاي درد دل افرادي بنشينيم كه سال ها مصرف مواد را تجربه كرده اند و حالا آماده اند تا ترك كنند.
همراه با كساني كه به زندگي برگشته اند
شايد با صحبت با هزاران كارشناس اجتماعي و آسيب شناس و رفتارشناس نتوان به عمق فاجعه اي كه پشت در هر خانه اي به انتظار نشسته تا منفذي براي ورود پيدا كند، پي برد ، اما گفت و گو با افرادي كه مبتلا به اين ويروس شده اند امكان درك بهتر را برايمان فراهم مي كند.
- هيچ نيازي در زندگي ام حس نمي كردم. فقط و فقط هيجان بيشتر. همه چيز داشتم. هم پول داشتم و هم امكاناتي كه ديگر جوانان حتي تصورش را بكنند. 27 سالم است اما هفت سالش صرف مواد شد. نه بچه بودم كه از عواقب مخدرها چيزي نفهمم و نه آن قدر بزرگ كه قدر داشته هايم را بدانم.
- اميرحسين! چرا سراغ شيشه رفتي؟ تا آنجا كه مي دانيم آن زمان كه شما شروع كردي تازه شيشه وارد مي شد آن هم با قيمت بالا؟
- دوستانم معرفي اش كردند. از ترياك بدم
مي آمد و از هروئين مي ترسيدم. حشيش بود اما خوشم نمي آمد. شيشه كه وارد شد شروع كردم. خوب بود. اما سال آخر مشكلاتم زياد شد. البته مشكلم تهيه مرتب آن نبود. خودم تهيه مي كردم و به دوستانم كه مثل من بودند مي دادم.
- چه مدت مصرف كردي؟
- شش سال شيشه كشيدم و يك سال آخر كراك!
- مخارجش چطور بود؟
- آن زمان هر گرم 180 هزار تومان بود و نيم سوت مصرف مي كردم.
- چه شد كه به كلينيك ترك اعتياد آمدي؟
- مي خواهم ترك كنم. ديگر از حس و حال مواد خسته شدم. خميازه و بي خوابي و بي غذايي و ... .
- مجردي يا متاهل؟
مكثي مي كند و با ناراحتي مي گويد: الان مجردم.
به نظر مي آيد دوست ندارد راجع به اين موضوع صحبت كند و به فكر فرو مي رود.
شرايط او با اوضاع مالي و احوال خانوادگي حسين فرق دارد.
حسين كه مدتي است به كلينيك آمده و مصرف مواد را كنار گذاشته قصه پرغصه اي از فرار از خانه و بي اعتنايي خانواده و مشكلات مالي دارد.
هر چند دايي اش را عامل معتاد شدنش در 18 سالگي مي داند اما فقر و نداري مالي و فرهنگي پدر و مادرش را هم دخيل مي داند و مي گويد: من مثل اميرحسين نبودم و از مصرف مواد هميشه خماري اش را كشيده ام و طعم درد مفصلش را. اما نمي توانستم ترك كنم هر زمان هم اقدام مي كردم آن قدر خانواده ام فشار مي آورد و شك و ترديد باعث مي شد ترك مواد را باور نمي كردند كه دوباره به سمت مواد مي رفتم.
- 10 سال ترياك كشيدم و 6 سال كراك و 2 سال شيشه اما الان شش ماه است كنار گذاشتم. آن هم با كمك خانواده. همه حرف هايم را با دكترم مي زنم و با او درد دل مي كنم. اينجا در جمع بچه هايي كه هر هفته
مي بينمشان راحتم. همين به من انگيزه مي دهد.
اما جهان كه پيش از اين صاحب زن و زندگي بوده به خانواده ها حق مي دهد كه ديگر اعتماد و اطميناني به افرادي كه ترك كرده اند، نداشته باشند.
او مي گويد: ما آن قدر خسارت به خانواده هايمان زده ايم كه قبولمان ندارند ولي بعد از مدتي حرف ما را قبول
مي كنند. فقط بايد كمي صبر كنيم و به آنها حق بدهيم.
اميرحسين باز هم وارد صحبت مي شود و از آرزوي قلبي اش مي گويد كه دوست دارد خانواده دركش كنند و كم كم به اين آرزو نزديك مي شود.
محيط دوستانه از همه قشر
تنوع افراد مراجعي كه به فاصله دو تا سه دقيقه وارد مي شوند حيرت زده ام مي كند.
يكي با همسرش آمده و ديگري به همراه مادر. با هم شوخي مي كنند و گاهي از اصطلاح هايي در توصيف هم استفاده مي كنند كه جمعشان را خصوصي تر نشان مي دهد و احساس مي كنم بينشان غريبه ام. چيزي از آنها سردر نمي آورم.
سلام و عليك صميمانه شان نشان مي دهد
مدت ها است همديگر را مي شناسند و گويا همين جا پاتوق شان شده كه هر هفته آن هم در ساعت مشخصي طبق برنامه دور هم جمع شوند و درد دل كنند. اما نه مثل پيش از اينها كه در مورد عدم توان شان از كنار گذاشتن مواد و به اصطلاح خودماني آنها پاك شدن، بلكه اين بار فقط به آينده اي فكر مي كنند كه به تازگي شروعش كرده اند و قرار است با موفقيت به سرانجامش برسانند.
نوبت به برگزاري جلسه عمومي مي رسد.
بعضي ها تمايلي ندارند عكسشان چاپ شود به همين خاطر ترجيح مي دهند تك تك عكس ها را مرور كنند همين عاملي مي شود كه حسابي دور و اطراف عكاسي كه به همراهم آمده شلوغ شود.
همين اتفاق شايد پاسخ اين سوال را مي دهد كه چرا متن تشكر روي ديوار آن هم با اين عبارت زيبا كه «امروز دو سال است كه لحظه لحظه زندگي ام را سرشار از شادي ساخته ايد! و ممنونم.» تايپي است.
محيط دوستانه اما اداري دفتر كلينيك همه تصورهاي قبلي از جمع افراد معتاد را به هم مي ريزد و محيط را منضبط تر از آنچه بايد نشان مي دهد و ناگهان صداي پزشك اداره كننده جلسه امروز همه را وادار به سكوت مي كند.
- احسان! جلسه را شروع كن.
- امروز چهارشنبه. ساعت، 30/16 .
جلسه با صحبت از كم خوابي شروع مي شود و هر يك نظري دارند.
هادي: كم خوابي شروع لغزش است.
حميدرضا: كم خوابي براي افرادي كه پاك هستند برانگيزاننده شديدي است و موجب بازگشت دوباره به مصرف مي شود.
و ...
حالا نوبت پزشك است كه مباحث را جمع بندي و نتيجه گيري كند.
- طبيعي است افرادي كه قطع مصرف كرده اند بعد از مدتي احساس كسالت كنند. فردي مصرف مواد را كنار گذاشته هيجان پيش از قطع مصرف را از دست داده و احساس مي كند زندگي اش يكنواخت است. چون در زمان مصرف، احساسات و هيجانات فردي عمق زيادي دارد. احساس گناه، خشم، شادي و غم بيش از حد طبيعي بروز مي كند اما با ترك مصرف مواد همه اين هيجانات كم مي شود. بنابراين بهتر است در اين مرحله از روش جزيره سازي استفاده شود.
از جزيره سازي تا ترك مواد
جزيره سازي، روشي است كه در گفت و گو با دكتر سعيد كفراشي پزشك مشاور و درمانگر كلينيك تخصصي درمان سوء مصرف مواد آينده توصيه مي شود.
وي در گفت و گو با خبرنگار ما جزيره سازي را اين طور توصيف مي كند: فردي كه ترك كرده احتياج به برنامه ريزي دارد تا بتواند به احساس نيازش به مصرف مواد غلبه كند. به همين منظور جزيره سازي روش خوبي است. يعني به طور مثال فرد برنامه مسافرتي براي دو ماه آينده اش ترسيم كند ناخودآگاه همين دو ماه او و خانواده اش را براي رفتن به مسافرت مشغول مي كند. دو ماه بعد به همراه خانواده به مسافرت مي رود. يعني دو ماه ديگر دوام آورده و مواد مصرف نكرده است.
دكتر عليرضا جنگي نژاد مدير مركز درمان سوء مصرف مواد در كلينيك ديگري است كه دوره اعتياد را نزد پزشكان متخصص گذرانده است، مواد محرك را علاوه بر مشكلات جسمي و جنسي خطرزا هم مي داند و عقيده دارد: مصرف شيشه و روانگردان امكان ديگرآزاري، ديگركشي و خودكشي را تقويت مي كند اما بر مبناي زمينه ژنتيك فرد و مقدار ماده مصرفي و نوع آن آثار كمتر و بيشتر مي شود. به همين دليل روش هاي نوين ترك مواد روش هاي ماندگار عدم مصرف مخدرها و محرك ها است كه اي كاش همه مراكز بتوانند از اين روش ها بهره مند شوند.
اين پزشك همچنين معتقد است : تا سال ها پيش ميزان مصرف افراد مشخص بود اما حالا ديگر مرزي در اين بين نيست و برخي آنقدر مصرف مواد را ادامه مي دهند تا به مرحله نابودي و مرگ برسند.
البته برخي هم تلاش مي كنند وابستگي خود را از اين مواد به انتها برسانند و زندگي ديگري آغاز كنند؛ بدون مواد مخدر.
ياد كلينيك و افرادي مي افتم كه هر جمله اي به زبان مي آوردند همراه با خستگي از مصرف مواد و پشيماني از گذشته اي بود كه نجات يافته اند و چقدر شاد و آسوده اند كه ديگر وابسته نيستند.
دكتر كفراشي براي مبارزه با مصرف مواد مخدر به روش طناب هاي لنگري هم اشاره مي كند.
او مي گويد: مشخص كردن چند فعاليت در زندگي براي سرگرم شدن فرد، حضور حداقل سه جلسه در هفته و در كلاس هاي كلينيك هاي درمان، عدم تاخير براي
حاضر شدن در محيط كار به مدت 6 روز در هفته، ورزش كردن يك روز در ميان و به مدت نيم ساعت و غيره مي تواند روش مناسبي براي درمان دائمي عدم مصرف مواد باشد.
البته وي از روش هاي قاطع درمان مثل درك اين جملات كه پايان اعتياد مرگ نيست، مواد مخدر قوي تر از ما است و نبايد ديگر با آن روبرو شويم، غافل نمي شود.
علي هم در تكميل اين سخن مي گويد: بنابراين درك اين موضوع كه مواد مخدر از ما قدرتمندتر است و هر لحظه ممكن است ما را به سمت خودش بخواند اولين موضوعي است كه هر فرد جدا شده از مواد مخدر بايد توجه كند. بنابراين بياييم مواد مخدر را پس از ترك، دور بزنيم و هرگز در مكاني كه ممكن است مواد مخدر وجود داشته باشد يا براي ما برانگيزاننده باشد، تردد نكنيم.
اين پزشك مشاور كه روزانه با تعداد زيادي از معتاداني كه ديگر بيمار نام برده مي شوند، سرو كار دارد نشانه هاي عود و بازگشت به مصرف مواد مخدر را بي نظم شدن فرد، شركت در جمع دوستان معتاد و توزيع كننده و دروغ گويي مي داند كه به محض بروز اين رفتارها فرد دوباره در معرض خطر مصرف مواد قرار گرفته و مطمئنا از سوي خانواده ها اين خطر حس مي شود. دوباره به كلينيك برگرديم كه جلسه گروهي به اتمام رسيده و جلسه ديگري صرفا با حضور هشت نفر از كساني كه مصرف شيشه را كنار گذاشته اند، تشكيل مي شود.
گفتاردرماني بهترين روش
پزشك مربوطه درباره اين جلسه معتقد است: اينجا قرار نيست داروي خاصي به افراد داده شود. اينجا فقط صحبت مي كنيم و با هم حرف مي زنيم و قرار است مشكلاتمان را گروهي حل كنيم.
جالب است كه حالا خودشان براي يكديگر نسخه اي مي پيچند و با حضور فرد جديدي كه تازه به اين جمع پيوسته حرف هاي خوبي دارند و حالا ديگر خودشان در حد و اندازه يك روانشناسند.
مخصوصا اگر موضوع، عدم اعتماد خانواده و اطرافيان باشد كه هر كدام تجربه زندگي شان را در جمع خودماني شان تكرار مي كنند.
عليرضا كه تازه به اين جمع پيوسته هنوز معتقد است حالا كه اعتماد خانواده را هنوز نتوانسته جلب كند مي تواند مواد مخدر مصرف كند و طوري رفتارش را تغيير دهد كه خانواده اش نفهمند.
اما امير مي گويد: بهبودي موضوع پيچيده اي نيست و از سوي ديگران ديده مي شود بنابراين نبايد نگران اعتماد يا شك و ترديد ديگران باشي.
محسن هم معتقد است: سلامتي آن قدر شيرين و دلچسب است كه انسان را دگرگون مي كند. اما صداقت داشتن با خودت سخت است و اول بايد به اين صداقت برسي.
جواد هم مي گويد كه از وقتي مواد مصرف نمي كند رابطه اش با خانواده بهتر شده و ديگر تحقير نمي شود.
اميرحسين هم توصيه مي كند: تلاش براي جلب اعتماد ديگران هنگامي كه مواد را كنار گذاشته ايم فقط تمركز را مي گيرد و يك نوع رفتار اجباري است. اما واقعا چرا بايد افراد به سمت مواد مخدر بروند كه حالا براي رهايي از دام آن هزينه و وقت زيادي صرف كنند.
گزارش روز