ضرورت توجه به غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان در فصل تابستان (بخش دوم)
اوقات طلايي در «بهترين تابستان من»

«تمدن محصول اوقات فراغت ملت هاست. مردماني كه خور و خواب و شكار و غارت، همه شب و روز آنها را پر كرده است، هيچ تمدني نيافريدند. ظروف مقاوم تر، جامه هاي ظريف تر، معماري ماندگارتر، شعر زيباتر، ماشين ها، كتاب ها، ارتباطات، اختراعات، اكتشافات و همه وسايل رفاهي بهتر، زاييده اوقات فراغت انسان هاي پويا و فعال است.» «ويل دورانت»
اوقات فراغت چيست؟ مردم ايران اوقات فراغت را چگونه شناخته اند؟ چرا بحث اوقات فراغت تنها در فصل گرم تابستان مطرح مي شود؟ چگونه به وسيله اوقات فراغت راه و مسير زندگي مان را پيدا كنيم؟ آيا منظور از اوقات فراغت تنها پر كردن ساعات بيكاري دانش آموزان و دانشجويان در فصل تابستان است؟ مسئولان آموزش و پرورش چه برنامه هايي براي غني سازي اين ايام گرانبها با توجه به امكانات و فضاهاي موجودي كه در اختيار دارند، براي فرزندان و دانش آموزان كشور انجام مي دهند؟
اين مسائل منجر شد بخش دوم گزارش را به فوايد اوقات فراغت و علل عدم استفاده صحيح از آن بپردازيم.
نوابغ در اوقات فراغت شناخته مي شوند
كارشناسان مسائل تربيتي معتقدند اوقات فراغت زمينه ساز ايجاد نبوغ در دانش آموزان، بهترين زمان براي يادگيري مهارت هاي اجتماعي و توجه به خواست ها و نيازهايي است كه در طول سال امكان پرداختن به آن وجود ندارد. در برخي موارد ممكن است برنامه هايي كه در تابستان اوقات فراغت را پر مي كند در آينده تأثير بسزايي در زندگي انسان داشته باشد و مسير زندگي وي را تغيير دهد؛ استعدادهاي انسان اگر در زمينه و شرايط مساعدي قرار گيرد به فعل تبديل مي شوند، از اين جهت شناسايي اين زمينه ها در زندگي فرد بسيار مهم است.
دكتر فريبرز شايان مدرس دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان با تأكيد بر اين موضوع كه اوقات فراغت يكي از موقعيت هاي بسيار مناسبي است كه فرد مي تواند با استفاده از آن به شناسايي و تقويت استعدادهاي خود بپردازد، مي گويد: «اين اوقات بهترين زمان براي شناسايي علايق و استعدادهاي فردي و نيز انتخاب راه و مسير زندگي حرفه اي فرد در زمينه هاي مختلف اعم از علمي، ورزشي، هنري، فني و... است، اما متأسفانه در كشور ما نحوه استفاده صحيح از اوقات فراغت، الگوسازي و فرهنگ سازي نشده است.»
اين استاد دانشگاه با ذكر مثالي در توضيح بيشتري مي گويد: «بايد فرد از سنين كودكي و در مهد كودك ها با انواع مشاغل، علوم، ورزش، هنر و ابزارهايشان آشنا شود و در اين حين وظيفه مربي و والدين نيز شناخت استعدادها و علايق كودك و شناسايي اين استعدادهاست. به عبارت ديگر كودك، از همان سنين پايين راه و مسير زندگي خود را انتخاب مي كند و ديگران نيز در اين راه بايد به وي كمك كنند. اين كودك در آينده يك هنرمند نقاش، معمار، دكتر، ورزشكار، مهندس و... مي شود.»
دكتر شايان در ادامه خاطرنشان مي كند: «متأسفانه در برخي مواقع بي برنامگي ها به گونه اي بوده كه كودك بي آن كه با رشته ها و مهارت هاي مختلف آشنا شود وارد مدرسه مي شود و شناخت زيادي نسبت به استعدادها و علايق خود ندارد، حتي در برخي موارد برنامه هاي فراغتي فرزندان بدون در نظر گرفتن استعدادها و علايق فرزند توسط والدين و بيشتر در زمينه هاي درسي مثل رفتن به كلاس زبان يا نهايتا كلاس آموزش كامپيوتر انتخاب مي شود.»
وي با انتقاد از اينكه فرهنگ استفاده درست از اوقات فراغت را به خوبي فرا نگرفته ايم مي گويد: «در بيشتر كشورهاي جهان پيدا كردن شغلي موقت در تعطيلات تابستان از سوي دانش آموزان در مقاطع دبيرستان كه برايشان جنبه آموزش درآمدزايي و تحرك داشته باشد، امري بسيار طبيعي به شمار مي آيد، مسئله اي كه در جامعه ما با نوعي دافعه همراه است و در فرهنگ نوين مان به هيچ وجه مورد توجه نيست، كما اينكه اين فرهنگ در سال هايي كه ما دانش آموز بوديم رايج بود، مثل همين كار كردن در كنار پدران مان و در موقعيت شغلي آنان كه هم جنبه آموزشي داشت و هم در اكثر موارد، درآمدزايي را ياد مي گرفتيم.»
اين استاد دانشگاه با اشاره به اينكه در ايران اوقات فراغت با همه كارايي و اهميتش به اضطراب و دغدغه والدين و متوليان غني سازي اوقات فراغت در تابستان و رها شدن ميليون ها دانش آموز از درس و مدرسه تبديل شده است، تصريح مي كند: «اگر فضا و امكانات سالم براي غني سازي اوقات فراغت فراهم نباشد، ممكن است نسل جوان خودش فضا را فراهم كند و به بيراهه رود كه در اين صورت تبعات جبران ناپذيري را به جامعه نيز تحميل خواهد كرد.»
سرگردان در آموزشگاه ها
خانم ش- احمدي كه براي ثبت نام فرزندش به يكي از مجموعه هاي فرهنگي، ورزشي غرب تهران البته بدون حضور پسرش مراجعه كرده، وقتي از سوژه گزارش مطلع مي شود، داوطلبانه نقطه نظرات و گلايه هاي خود را در مورد كلاس هاي تابستاني اين طور مطرح مي كند: «مدارس و آموزش و پرورش كه متأسفانه خيلي برنامه هاي جالبي براي تابستان بچه هايمان ندارند و مجبوريم به مجموعه هاي ورزشي- فرهنگي بيرون مراجعه كنيم كه متأسفانه قيمت ها سر به فلك مي زند، واقعا وقتي آموزش و پرورش اين همه امكانات و فضاي آموزشي مناسب دارد نمي دانم چرا بايد مجبور شويم هزينه هاي گزافي بپردازيم.»
از وي در مورد شهريه كلاس ها سؤال مي كنم كه مي گويد؛ «اين مجموعه سه روز در هفته در 30 رشته از جمله شنا، نقاشي، موسيقي، ژيمناستيك،... كلاس دارد، مي خواستم پسرم را در رشته شنا ثبت نام كنم كه گفتند براي 2 ماه آموزشي بايد 210 هزار تومان بدون هزينه اياب و ذهاب بپردازيد، تازه اين درحالي است كه فرزندم خيلي علاقه اي به شنا ندارد!» آقاي اسعدي هم كه براي پرس و جو در مورد كلاس هاي جانورشناسي تحقيق مي كند و به اين مجموعه فرهنگي آمده با اظهار گلايه از يكنواختي كلاس ها مي گويد: «فرزندم به گياه شناسي و جانورشناسي خيلي علاقه دارد، اما متأسفانه تا الآن به 10 كانون فرهنگي مراجعه كرده ام و هيچ كدام از اين كلاس ها در آنجا داير نيست، آموزش و پرورش بايد براي اوقات فراغت بچه هايمان به درستي و با توجه به علايق و استعداد آنهاكلاس بگذارد.»
آموزش و پرورش متولي
پر كردن اوقات فراغت نيست
دكتر محمدرضا كرمي كارشناس فرهنگي در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه وظيفه آموزش و پرورش پر كردن اوقات فراغت دانش آموزان نيست مي گويد: «طبق تعريفي كه در قانون آمده، وظيفه آموزش و پرورش، آموزش در مدل ترميك و آكادميك در 9 ماه سال است اما به خاطر خلاءهاي به وجود آمده آموزش و پرورش وارد اين عرصه شد و براي پر كردن اوقات بيكاري دانش آموزان تلاش مي كند.»
از وي مي پرسم كه متولي اصلي اين امر يعني پر كردن اوقات فراغت دانش آموزان كيست كه در توضيحاتي مي گويد: «متولي امر كل مجموعه دولت است كه در امر آموزش دخيل مي باشند، اين مجموعه شامل هلال احمر، سازمان ملي جوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تربيت بدني است و... در غني سازي اين اوقات مسئول هستند.»
آقاي كرمي مي گويد: «در دو سال گذشته ستاد اوقات فراغت تشكيل شد كه وظيفه اصلي آن بررسي نيازهاي فراغت جوانان و دانش آموزان است. اين ستاد با يك تقسيم كار استاني حجم عمده كار را برعهده آموزش و پرورش و سازمان بسيج نهاده است و در حال حاضر آموزش و پرورش با تمام توان در اين راستا تلاش مي كند.»
وقتي به آقاي كرمي مي گويم علي رغم تلاش هاي سازمان هاي آموزشي و پرورشي كشور، مردم از برنامه هاي تدارك ديده شده ناراضي هستند طوري كه باز هم مجبور مي شوند فرزندان خود را در كلاسهاي بيرون و كانونهاي فرهنگي و خارج از محيط مدرسه ثبت نام كنند، در توضيحاتي اين طور پاسخم را مي دهد: «حق با خانواده هاست اما چون آنها فكر مي كنند آموزش و پرورش رأساً مكلف است و بايد برنامه هايي را براي پركردن اين اوقات فراغت انجام دهد، گله مند مي شوند، اما در عين حال مسئولان هم معتقدند بچه ها اگر در حوزه آموزش و پرورش تربيت شوند قطعا بهتر است. چون معلمان با روحيه بچه ها آشنا هستند و نيازهاي آنها را طي 9ماه سال تحصيلي درك كرده اند. بنابراين ما هم معتقديم چنانچه دانش آموزان در فضاي آموزشي مدارس اين ايام تابستان را سپري كنند هم براي والدين جاي نگراني نيست و هم به نفع خود دانش آموزان است.» آقاي كرمي در ادامه خاطرنشان مي كند: «در اينجا وظيفه دستگاه هاي ديگر است كه بايد امكانات خود را در اختيار آموزش و پرورش قراردهند و كار منطقي اين است كه شهرداري، هلال احمر و سازمان ملي جوانان كه در اين عرصه دخيل هستند از ظرفيت معلم و انديشه آموزش و پرورش استفاده كنند و امكانات سخت افزاري خود را در اختيار بچه ها قرار دهند تا هم اوقات فراغت دانش آموزان به خوبي پرشود و هم خانواده ها راضي گردند، ضمن اينكه امكانات بالقوه دستگاه ها هم هدر نخواهد رفت.»
از آقاي كرمي سؤال مي كنم سياست گذاري ها در برنامه هاي اوقات فراغت بچه ها در چه زمينه هايي بايد سوق داده شود كه در پاسخم اين طور مي گويد: «سياستها بايد به سمت خواسته ها و علايق دانش آموزان باشد. بچه ها در طول سال خواسته هايي دارند كه در زمان تحصيل امكان فراهم كردن آن ميسر نبوده است و تابستان اين بستر را آماده مي كند، اما متأسفانه اشكال اين سياست گذاري ها در اين است كه در اوقات فراغت هم بخشي از اين نيازها فارغ از ميل دانش آموز صرف گذراندن كلاسهاي تقويتي، كنكور و تست مي شود، و دانش آموز از وقت فراغت لذت لازم را نمي برد و انگيزه اي براي حضور در كلاس ندارد و ترجيح مي دهد با يك توپ پلاستيكي در كوچه بازي كند اما به كلاس نرود و اينجاست كه نيازهاي روحي و عاطفي بچه ها پرنمي شود.»
بهبود مديريت اوقات فراغت
يكي از مهمترين موضوعاتي كه امروزه نظر كارشناسان حوزه هاي علوم اجتماعي و تعليم و تربيت را به خود معطوف كرده موضوع اوقات فراغت است و در همين راستا بهبود مديريت اوقات فراغت دانش آموزان به دليل وسعت زمان آن، طراحي برنامه هاي فراخ را از اهميت ويژه اي برخوردار نموده است.
حسن فرازنده خالدي مديركل امور تربيتي و مشاوره آموزش و پرورش نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مقدمه فوق با اشاره به اينكه در بحث اوقات فراغت ظرفيت و گستره فعاليت آموزش و پرورش بايد مدنظر قرارگيرد، خاطرنشان مي كند: «تمام مراكز و پايگاه هاي تابستاني كه برنامه هاي در حال اجرايي براي دانش آموزان دارند، همگام با سياستهاي آموزش و پرورش پيش مي روند و عموما برخاسته از سلائق، نياز و ميل خود بچه ها است مخصوصاً در برنامه هاي امسال كه شيوه نامه اوقات فراغت نيز در دستور كار مسئولان قرارگرفته است.»
وي در توضيحات بيشتر در خصوص اين شيوه نامه مي گويد: «اين شيوه نامه با عنوان «بهبود مديريت اوقات فراغت» تهيه و تدوين شده است و اين بدان معناست كه آموزش و پرورش صرفاً دنبال پركردن اوقات فراغت دانش آموزان با كلاسهاي تفريحي و سرگرمي نيست، بلكه دنبال دستيابي به جامعه «دانش بنيان با هويت اسلامي- ايراني» و مبتني بر سند چشم انداز است كه دانش آموز ايراني، دانش آموزي خلاق، پرسشگر، شجاع، هدفمند و با ويژگي هاي علمي و پژوهشي باشد، بنابراين نمي توان فقط به فكر پركردن اين اوقات بود.»
آقاي خالدي مي گويد: «آنچه در اين شيوه نامه مدنظر قرارگرفته است توجه به عرصه هايي مثل سازندگي، مهارت آموزي و زمينه سازي براي ورود در عرصه هاي كلان علمي مثل جشنواره ها و برنامه هاي معنوي و جريان ساز همچون اعتكاف و حضور گسترده در هيئت شورمند و آگاهانه مذهبي، توجه به جنگهاي شادي و هدف دار است و آموزش و پرورش در حال حاضر درصدد هدايت و راهبري دانش آموزان با بهره مندي از ظرفيتهاي درون سازماني و برون سازماني است، بخصوص نهادها و سازمانهايي كه مكلف به همكاري، همياري و همراهي با آموزش و پرورش هستند تا بستري مناسب مبتني بر سياستهاي كلان كشور براي خودآگاهي نوجوانان ايران اسلامي است، فراهم كنند.» مديركل امور تربيتي و مشاوره آموزش و پرورش با بيان اينكه شعار امسال پايگاه هاي تابستاني «بهترين تابستان من» مي باشد اضافه مي كند: «پايگاه هاي تابستاني امسال شامل دسته هاي فرهنگي- اجتماعي هر كدام با 10هزار پايگاه و مدارس قرآني در 10هزار مدرسه است كه اميد مي رود در سال آينده اين تعداد به 50هزار مدرسه در سراسر كشور افزايش يابد.»
زكريا يازرلو معاون پرورشي و تربيت بدني وزير آموزش و پرورش هم در گفت وگو با گزارشگر كيهان با تأكيد بر لزوم توانمندسازي دانش آموزان در اوقات فراغت مي گويد: «لازمه مصونيت و محفوظ بودن دانش آموزان از رفتارهاي خطرآفرين احتمالي جامعه كه خانواده ها را تهديد مي كند، اين است كه دانش آموزان توانمند باشند و خود انتخاب كنند كه به رفتارهاي خطرآفرين پاسخ نه بگويند.»
يازرلو اضافه مي كند: «در بحث توانمندسازي با توجه به نامگذاري امسال به عنوان جهاد اقتصادي به بحث مهارت آموزي اهتمام خواهيم داشت و با ظرفيتهايي كه در هنرستانهاي كشور داريم به اين سمت حركت مي كنيم تا دانش آموزان دست كم يك مهارت را بتوانند در كنار درسهاي نظري خود ياد بگيرند.»
وي مي گويد: «همچنين در عرصه عمران و سازندگي با استقبال مديران مدارس، مدارس نوبت دوم را كه خالي از فعاليت دانش آموزان است به كانونهاي فرهنگي اجتماعي تبديل مي كنيم و يكي از مأموريتهاي عمده اين كانونها در تابستان، عمران و سازندگي خواهد بود.» يازرلو ادامه مي دهد: «در بخش عمران و سازندگي خود دانش آموزان مدرسه شان را براي سال تحصيلي آينده شاداب و تعميركنند و ظرفيتهايي مانند بسيج سازندگي، سازمان دانش آموزي و بسيج دانش آموزي از تشكل هايي است كه در اين طرح مشاركت مي كنند.»
معاون پرورشي و تربيت بدني وزير آموزش و پرورش با بيان فعاليتهاي عرفان هاي كاذب و مكاتب نوظهور مي گويد: «براي مقابله با عرفان هاي كاذب بحث ارتقاي مهارتهاي ادراكي مربيان پرورشي را در دستور كار داريم كه در قالب دوره آموزشي حكمت 240 ساعت آموزش براي 46هزار نفر مربي پرورشي در سراسر كشور برگزار مي شود. در همين راستا با برگزاري گفت و گو ها و كرسي هاي آزادانديشي پاسخ هاي منطقي را در اين خصوص خواهيم داد و آگاهي دانش آموزان نيز ارتقا مي يابد.»
گزارش روز