نقش و تاثير روزه داري بر سلامت جسم و روان انسان ( بخش پاياني )
تابندگي اطاعت الهي در عرصه هاي زندگي

حسن آقايي
هر يك از واژهاي آسماني كه در فلسفه ماه مبارك رمضان و روزه داري در متن زندگي مي درخشند نسخه درماني براي نيازهاي حياتي امروز بشري است؛ بشري كه در سرآمدترين قرون تا امروز كه حدود يك ده از سده سومش مي گذرد، دچار پريشاني، انواع بيماريهاي واگيردار نو و كهنه، نفس كشيدن در غلظت سموم و سرسام آور ماشين ها در محيط زندگي، كوتاه شدن عمر انسان حداقل نسبت به يك دو قرن گذشته- به رغم پيشرفت هاي اعجاب آور پزشكي- و ده ها رويداد هراسناك غيرطبيعي و ضدانساني شده است كه در كل اين وقايع مي شود گفت راه رفتن ناچار انسان روي پل جهاني لغزنده است كه شايد رسيدن به ناكجاآباد گمان هاي مه زده، آرامش روان، آسودگي ذهن و چشيدن طعم شيرين موهبت الهي عمر ارزشمند باشد تا در نهايت بتواند زير يك تكه آسمان آبي اتراق كند.
... و ماه رمضان با سروده هاي روح انگيز و مژدگاني نيك بختي آمده است و حال كه ما در ميانه راه هستيم، نسيم خوش و دلپذيرش زندگي يكنواخت را شكوفا كرده و خميازه هاي مكرر را به جنب و جوش و شتاب شادمانه بدل كرده است. شهرمان همانند همه ايران جلوه اي رباني يافته، مردمان همانند اعياد مذهبي و ملي در خيابان و مغازه ها به تهيه مايحتاج خورد و خوراك دو نوبت غذا براي افطار و سحر روي آورده اند. مقابل دكان هاي نانوايي ها از زمان عصر صف بندي شده و روزه داران همچون سنوات مشابه تمايل دارند نان سفره افطارشان تازه باشد. دردكان هاي پخت و پز حليم، آش رشته، آش شلقمكار و... ساعتي پيش از اذان مغرب در ديگ هاي بزرگ را كم كم برمي دارند و بخار فضا را دربرمي گيرد و بو و طعم اشتهاآور تا فراسوي پياده روها پخش مي شود. فروشندگان متاع شان را در ظرف هاي پلاستيكي سربسته عرضه مي كنند. برخي مردم قابلمه آورده اند. شتاب دارند هرچه زودتر به خانه باز گردند و ديگر سوروسات سفره شان را آماده كنند... طنين خوش اذان زنده ياد موذن زاده اردبيلي دل هاي روزه داران را سرشار از عشق و شعف اجابت فرمان خداوند بخشنده مي كند. همه اين تكاپوها برآمده از وعده هاي الهي در پاكيزگي روان و انديشه و نفس انسان است كه ايمان و اراده را نيز صيقل كرامات آسماني مي دهد.
سپاس و طلب آرامش روان و پاكيزگي نفس
نه تنها در شهر و كشور ما كه در جغرافياي جهاني ملت هاي مسلمان همه شادمان ديگر بار به استقبال از ماه رمضان رفته و حضوري پرنياز در ميهماني خاص آفريدگار دارند و با ستايش كرامات احديت و در جهت خشنودي باري تعالي، آموزه هاي سعادتمندي او را فرصتي براي آرامش و تزكيه درون و اجابت دعا مي دانند. اما در جغرافياي انساني كشور ما خاصه در ماه رمضان همانطور كه آشكار است و مي دانيم مفاهيم ديني عبادي و روايي پيوند ريشه اي بسياري با سرشت اعتقادي مردم دارد و همه با تقرب و تقيد به انجام طاعت درگاه كريمانه خالق يكتا، پايداري سلامت وجود، تقويت ايمان، آرامش روان و پاكيزگي نفس، اراده پايدار پرهيز از غفلت كژانديشي، نيازمندي فقط به آفريننده هستي بخش، روابط حسنه، مهرورزي و ياوري به تهيدستان آبرومند، توفيق كسب متاعت طبع و... به ويژه در ماه رمضان را طلب مي كنند.
در صحيفه سجاديه در بخشي از نيايش هنگامي كه ماه رمضان فرا مي رسد، از حضرت امام سجاد(ع) مي خوانيم: «... سپاس خدايي را كه ماه خود يعني ماه رمضان ماه روزه، اسلام، پاكيزگي، آزمايش، تصفيه، به پا خاستن براي نماز را يكي از راه هاي احسان قرار داد چنان ماهي كه قرآن در آن نازل شده در حالي كه براي مردم چراغ رهبري به حق و نشانه هاي آشكاري از هدايت و تفريق ميان حق و باطل است.»
اطاعت از خدا؛ بيمه زندگي
مدير داخلي يك كارگاه توليد لوازم بهداشتي كه خود را «فراهاني» معرفي مي كند در پاسخ اين پرسشم كه تاثيرات اطاعت داشتن روزه در ماه رمضان در زندگي به نظر شما چيست؟ چنين مي گويد: «پدربزرگم به همه اهل خانواده به خصوص نوه هايش مي گفت اگر در همه عمرتان دست به هر كار شرافتمندانه بزنيد و بخواهيد موفق و سربلند باشيد فقط از فرمان خدا اطاعت كنيد.» او مي گفت: خدا هميشه درهاي رحمتش به روي همه بندگانش در تمام عالم باز است...» مي پرسم نظر پدرتان هم همين نصيحت بوده است؟ مي گويد: «پدرم وقتي 8-7 ساله بودم از دنيا رفت اما مادرم يك مدير متدين و مردم دار بوده و هست. من با سختي بزرگ شدم و درسم را تا دانشگاه ادامه دادم.
در طول دوران زندگيم آن نصيحت پدربزرگ در جان و ذهنم حك شده و مادرم هم هميشه دعاگويم بوده است.» اما اين مدير در پاسخ به اين كه ماه رمضان چه نقش و اثر در زندگي انسان دارد را اين طور شناخته و در سخناني مي گويد: «اراده ايمان قوي و دوري جستن از هرچه خداوند منع كرده است را آموختم و اين كارها نيز در ماه رمضان ثمراتش متجلي و ملموس مي شود. در اين ماه عزيز، خدا از مخلوقش خواسته است روزه بگيرند. روزه گرفتن يك خاصيتش اين مي باشد كه آدم گرسنه و تشنه و منع شده از هر چيز كه باعث ابطال روزه مي شود را به ياد فقرا مي اندازد. روزه يك ماه است اما چه بسا افراد و خانواده ها در طول سال در رنج مختصر تامين غذا به سر مي برند. الان خدا سفره طعامش را بدون هيچ دريغ به روي ما گسترانيده، آدم چطور مي تواند از اين نعمت كه بسيار براي سلامتي سودمند است و آرامش خيال و بيمه عمر و كسب و كار و... به دنبال دارد، حداقل گوشه چشمي به نيازمندان نداشته باشد. فايده ديگه روزه داشتن كاهش چربي بدن و استراحت معده است. ثمره ديگرش قوي شدن روحيه و اراده انسان در برابر حرص و خواسته هاي دنيوي است، يعني غرايزش را مهار مي كند. مشكل برخي از ما در زندگي اين است كه در مقابل ماديات ضعف نشان مي دهيم. پريشان حالي و آشفتگي در كار و زندگاني ناشي از سركشي هاي آزمندانه و فرهنگ سست و فقدان تربيت ديني بعضي افراد است.» وي ادامه مي دهد: «اصولا بايد بپذيريم نابرده رنج، گنج ميسر نمي شود.» ما اگر كار كنيم از كارفرما مزد مي گيريم اما فرمانبرداري ما از خداوند و اجابت دعاها جنبه مادي ندارد اگرچه عاملي در تامين هزينه هاي زندگي نيز مي گردد. خداوند به من بنده مي گويد من تو را به سعادتمندي در اين دنيا و آخرت مي رسانم و تو فقط از راهنمايي هايم استفاده كن. اين قول و يقين شامل همه جنبه هاي زندگي من نوعي مي شود كه شده است. خلاصه كلام، پيروي از دستورات خالق و روزه داشتن در ماه مبارك رمضان، بيمه زندگي در همه عرصه ها است. اين يعني سلامت روان، طراوت فكر و اعتماد به نفس.»
روزه داري و تحولات فكري، روحي و رفتاري
با آقاي م- ابراهيمي به گفت وگو مي نشينم و به او مي گويم نظر شما به عنوان يك روان شناس درباره ايجاد تحولات فكري، روحي و رفتاري انسان روزه دار در ماه رمضان چيست؟
كه وي به سؤالم اين گونه پاسخ مي دهد: «يقينا هر عبادت خالصانه ديني به عنوان يك ارزش معنوي در انسان دگرگوني ايجاد مي كند. اين تحول هم در درون و هم در برون شخص جلوه و جاذبه اطاعت از پروردگار را برمي تاباند، يعني در همه امور و شئون هستي شخصي از جمله خانواده، جامعه، همسايه، محيط كار، ارتباطات بين فردي آشكار است. اصولا انجام هر نوع عبادت معنايش اين است كه بنده خدا، رضايت آفريننده را قطعا به جا آورد تا پاداش از خالق داشته باشد. خدا فرموده است: تو ببخش تا من به تو ببخشم. اين قول و قرار الهي بايد سرلوحه رابطه مان با خالق مان باشد. تأثيرات روزه داشتن در ماه رمضان سپاس از كرامات خدا محسوب مي شود و اين كه با سلامت، امسال هم در ضيافت خدايي سهم سعادتمندي داشته و وظيفه روزه داري حاصل شده است.»
وي درخصوص فرآيندهاي عبادت روزه داشتن در ماه رمضان، مي افزايد: «روزه در اين ماه خجسته، فكر انسان را از تكرار امور روزمره و احتمالا صرف ماديات، دگرگون كردن و توجه اش به يقين باوري و احسان و ياري به هموطنان نيازمند و اطعام مستمندان، بيشتر مي شود. ياد و فرصت انجام همين چند مورد به عنوان نمونه، نيز سبب احساس آرامش انسان مي شود. آرامشي كه در هيچ داد و ستد مادي، چنين دلپذير نمي باشد. صبر، صداقت، شفقت با خانواده، ارباب رجوع و سايرين، همه از تغييرات مثبت روزه داري و ماه رحمت آفريدگار به بندگان مطيع است.»
«ابراهيمي» همچنين مي گويد: «از ديدگاه روان شناسي انساني كه خالصانه به سوي خدا رفته، اطاعت امر كرده پاداش مي گيرد كه اين رويكرد ماحصل همان دگرگوني افكار و پاكيزگي نيت دروني و براساس وضوح اعتقاد به كرامت خداوند است. بايد افزود و يقين داشته باشيم، سلامت روان و جسم، آرامش خاطر، سعادت زندگي و حتي افزوني عمر انسان در آسايش فكر و جميع اينها در داشتن ايمان قوي و پذيرش و عمل به دستورات پروردگار عالم است و ماه رمضان و اداي عبادات مرضي حق تعالي معتبرترين و اطمينان بخش ترين بزرگراه رستگاري در زندگي انسان مي باشد.»
نگاهي به رسوم روزه داري در گذشته
در اين فرصت به جاست گذري به چگونگي آمادگي و استقبال مردم از ماه رمضان و فرهنگ، آداب و رسم ارتباطات اجتماعي روزه داران چندين دهه گذشته داشته باشيم.
نقل سخنان مردم دوران پيشين و بعضا ديده شده محور ماه رمضان و روزه داري حاكي از اين است كه مردم از مدتي پيش از حلول ماه رمضان شور و نشاط اعتقادي به تدارك پيشواز اين ماه پرثمر معنوي مي پرداختند و مايحتاج غذايي مصرف دو وعده خورد و خوراك افطاري و سحري شان را كم و بيش تهيه مي كردند. آنان كه قصد نذري داشتند، اقلام مورد نياز را جداگانه تأمين مي كردند. اين تكاپو ها نيز روي اين برنامه بود كه هنگام روزه داشتن تا حد امكان همه چيز در خانه بوده تا با آرامش خاطر بيشتر امور پخت و پز و تهيه سوروسات افطار و سحر آماده شده و زمان عبادتهاي مخصوص اين ماه كاملا رعايت شود ضمن آن كه برخي زنان خانه دار براي قرائت و ختم قرآن هر روز ماه رمضان در خانه خود يا در جلسات دوره اي قرائت قرآن در خانه دوستان يا همسايگان محله شركت مي كردند. همچنين در ماه رمضان متداول بوده خانواده ها هنگام افطار به ميهماني نزديكان و همسايگان دعوت مي شدند. همين طور متقابلا ميزبان اقوام و دوستان خانوادگي مي شدند. اين رفت و آمدها و شب نشيني ها كه صله ارحام محسوب مي شوند گاه تا نيمه شب زمان مي برد. البته ديد و بازديد و جويا شدن احوال همديگر در دين اسلام نيز و همين طور در فرهنگ عامه به خصوص در ماه رمضان رسم ديرينه مردم كشورمان بوده كه تاثيرش نزديكي قلوب به يكديگر، نشاط روحي، صلح و صفا، كاهش افسردگي و احتمالا رفع مشكلات و كدورت هاي مقطعي بوده كه به نوعي اجابت و رعايت سفارش هاي ديني مي باشد و به لحاظ انساني انجام وظيفه است و همچنان تاكنون صورت مي گيرد.
اما نكته اي ديگر كه در اين بين حائز اهميت بود، چند روز پيش از حلول و استقبال از ماه رمضان، خانواده ها اقدام به نظيف كردن محل سكونت و رفت و روب و شست و شوي خانه مي كردند. نكته ديگر اين كه برخي خانواده ها براي آن كه هنگام سحر از خواب بيدار شوند زنگ ساعت شماطه دار خود را كوك مي كردند تا سر فرصت بيدار شده و به آماده كردن سفره سحري بپردازند. به همين منظور حتي بعضي همسايه هاي ديوار به ديوار خانه خود و كوچه را دق الباب به بيداري مي كردند. اگر چه در آن روزها همچنان صداي موذن از روي بام تعدادي از خانه شنيده مي شده و حتي فردي از اهالي محل يار رهگذري در بيرون از خانه: كنار كوي و برزن با صداي بلند اذان مي گفت گرچه در تهران آن زمان ها صداي شليك توپ، مردم را از زمان افطار و سحر باخبر مي كرد، اما از ديگر رسوم اين ماه كه الان هم بعضا ديده مي شود اين بود كه پس از صرف غذاي سحري خانواده اي كه بچه هاي 8-7 ساله داشتند آنها هم از شوق رسم روزه داري بزرگان خود بيدار شده و براي خالي نبودن عريضه!، يك لقمه نان و پنير و يك استكان چاي شيرين صرف مي كردند، مردان خانواده بعضا با همسرشان روانه مسجد محل شده و در نماز جماعت مشاركت مي كردند. بعضا خانم ها در خانه مانده به قرائت كلام الله مجيد و دعاي ماه رمضان مشغول مي شدند... و بدين قرار و اداي فرمان الهي روزه داري را در ماه رمضان به دعا و خير و سلامت به پايان مي بردند.
گزارش روز