ضرورت بررسي رفتارهاي تغذيه اي دانش آموزان در مدارس (بخش پاياني)
نظارت و اصلاح الگوي تغذيه راه رسيدن به قله سلامتي

صديقه توانا
سلامتي و تغذيه بچه ها همچنين امنيت غذايي آنها را لابه لاي قفسه هاي فلزي كه پر از تنقلات و هله هوله هاي رنگ و وارنگ است گم مي كنيم و سپس پشت در مطب پزشكان و متخصصان تغذيه به دنبالش مي گرديم كه مثلاً با اضافه وزن فرزندم چه كنم؟ چرا زبان پسرم آف شده؟ چرا موهاي دخترم ريزش پيدا كرده، چرا پوست صورتش اينقدر كك و مك زده و هزاران سؤال بي پاسخ ديگر؛ طبيعي است وقتي كه انواع شكلات و كاكائوها، فست فودها يا سس هاي تند و پرچرب را جايگزين سبزي و ميوه جات تازه يا مرغ و گوشت و تخم مرغ مي كنيم، ابتلا شدن به بيماري ها و اضافه وزنها نبايد ما را نگران كند، چون با دست خودمان صرف اينكه در دنياي ماشيني همه چيزمان بايد ماشيني باشد، سلامتي فرزندانمان را به مخاطره مي اندازيم و در نهايت كاسه چه كنم چه كنم دستمان مي گيريم و از همه مهم تر زماني است كه فرزندان ما وارد مدرسه مي شوند و اشتهاي آنها براي خوردن خوراكي هاي متنوع بيشتر مي شود، بنابراين برنامه ريزي براي يك تغذيه سالم در سبد غذايي بچه ها از سوي والدين و دست اندركاران امر تربيت حائز اهميت است.
تغذيه و رمز موفقيت دانش آموزان
سالهايي كه كودك وارد مدرسه مي شود و دوران ابتدايي را پشت سر مي گذارد، ازنظر تغذيه دوره مهمي است، زيرا رشد كودك در اين سنين ادامه دارد، اگرچه سرعت رشد او كمتر از سالهاي اول زندگي است ولي بايد توجه داشت كه هر مرحله از رشد، وابسته به مرحله قبل بوده و مرحله بعد را تحت تأثير قرار مي دهد.
اين مقدمه سخنان فاطمه گودرزي، متخصص تغذيه و مربي بهداشت يكي از مدارس غيرانتفاعي شهر تهران است كه در گفت وگو با گزارشگر كيهان بر آن تأكيد مي كند و مي گويد: «تغذيه صحيح دانش آموزان موجب افزايش تمركز و يادگيري آنان مي شود، خانواده ها براي بهبود كيفيت آموزشي فرزندان خود هزينه هاي زيادي مثلاً در زمينه استخدام معلم خصوصي يا ثبت نام در مدرسه هاي معتبرتر مي كنند، اما معمولاً به تغذيه آنان توجه كافي نمي شود.»
وي اضافه مي كند: «بروز بعضي از بيماري ها نتيجه كمبود دريافت برخي مواد مغذي است كه مي تواند زمينه ساز اشكال در يادگيري و تمركز و حافظه شود. به عنوان نمونه كم خوني و فقر آهن بويژه در دختران نوجوان مي تواند زمينه ساز ايجاد مشكل در قدرت يادگيري و تمركز شود، بنابراين لازم است كه خانواده ها احتمال ابتلاي فرزندان خود به اين بيماري را بررسي و در اين جهت با متخصصان مشورت كنند تا در صورت لزوم رژيم غذايي آنان اصلاح شود.
وقتي ذائقه بچه ها تغيير مي كند
واقعاً چه عاملي باعث مي شود ذائقه بچه ها به سمت خوردن تنقلات سوق داده شود و اين عادت غذايي بد از كجا شكل مي گيرد؟
خانم محبوبه ابطحي سرگروه سلامت و پيشگيري اداره كل آموزش وپرورش شهر تهران نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان در پاسخ به اين سؤال اين طور مي گويد: «بسياري از الگوهاي رفتاري بزرگسالان و عادات غذايي آنان در سنين كودكي شكل مي گيرد و در سنين بزرگسالي كمتر قابل تغيير است.»
باتوجه به اينكه كميت و كيفيت الگوي غذايي نقش بسزايي در سلامت يا بروز بيماري هاي مختلف ايفا مي كند، پس توجه به چگونگي شكل گيري عادات و الگوي مصرف غذايي كودكان مي تواند حائز اهميت باشد.
خانم ابطحي در ادامه با اشاره به اين موضوع كه در سنين قبل از مدرسه علايق غذايي كودكان منحصراً تحت تأثير محيط خانواده است، خاطرنشان مي كند: «بچه ها به محض ورود به مدرسه، از محيط خانه دور شده و ساعاتي از روز را در مدرسه و جدا از خانواده در كنار همسالان سپري مي كنند، بنابراين عادات و انتخاب هاي غذايي آنها كم كم تغيير كرده و تحت تأثير محيط و شرايط جديد قرار مي گيرد و از آنجايي كه كودكان و نوجوانان وعده هاي غذايي اصلي را اكثراً در خانه و با حضور والدين مصرف مي كنند الگوي غذايي اصلي آنها بيشتر تابع خانواده است، ولي ميان وعده ها يا در محيط مدرسه همراه با دوستان و همسالان يا در ساعاتي از روز و غالباً بدون حضور والدين خورده مي شوند؛ به عبارتي نقطه شروع اختلاف بين الگوي غذايي والدين با كودكان از همين ميان وعده ها و موادغذايي و خوراكي هايي است كه در آن زمان صرف مي شود.
در اين ارتباط در مطالعه اي مشاهده شده كه بين نوجوانان با مادران و پدرانشان در مصرف برخي از مواد غذايي اعم از انواع تنقلات و فست فودها، سس مايونز و نوشابه هاي گازدار اختلاف وجود دارد و دفعات مصرف نوجوانان بيشتر از هر يك از والدينشان است.»
از وي درمورد نقش ميان وعده هاي نامناسب و تأثير آن در كاهش يادگيري دروس سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «باتوجه به اينكه سهم ميان وعده ها در تأمين انرژي و مواد مغذي ضروري بويژه براي دانش آموزان حائز اهميت است، با اين حال متأسفانه بسياري از آنها در اين وعده ها، خوراكي ها و موادغذايي اي را مي خورند كه حاوي انرژي بالا و مواد مغذي پايين هستند و بخش عمده اي از ميان وعده ها را چربي و مواد قندي ساده تشكيل مي دهد. اين نوع خوراكي ها باعث ايجاد يك حس سيري كاذب در دانش آموزان شده، بدون اينكه نيازهاي تغذيه اي لازم را تأمين كنند و درصورتي كه در زمان هاي نامناسب در طي روز مصرف شوند علاوه بر اينكه اشتهاي كودكان را براي خوردن وعده هاي اصلي (كه ازنظر تغذيه اي كامل تر هستند) از بين مي برند، بلكه به مرور زمان باعث ايجاد كمبودهاي تغذيه اي در آنها مي شوند به همين خاطر داشتن انرژي زياد سبب تجمع انرژي در بدن و به دنبال آن بروز مشكل اضافه وزن و چاقي در بچه ها مي شوند.»
توزيع شير رايگان بين دانش آموزان، اقدامي ضروري
چندسالي مي شود كه توزيع رايگان شير در مدارس شروع شده است. طرحي كه بسياري از كارشناسان تغذيه كشور از طرفداران پر و پاقرص آن هستند. كمي مصرف شير در بين خانواده هاي ايراني مخصوصاً در بين كودكان و نوجوانان سبب شد سياست گذاران كلان كشور، طرح توزيع شير در مدارس ايران را براي افزايش مصرف آن در بين دانش آموزان و اصلاح الگوهاي بين خانواده ها به اجرا درآورند. بر مبناي اين طرح هر دانش آموز بايد در طول يك سال تحصيلي 70 نوبت شير 200سي سي دريافت كند، اما اين موضوع از جايي پرسرو صدا شد كه با شروع طرح هدفمندي يارانه ها طرح توزيع رايگان شير در مدارس نيز بلاتكليف ماند.
دكتر اكبر رنجبرزاده، نماينده مردم اسدآباد و عضو كميسيون بهداشت درمان و آموزش پزشكي نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان اينكه هدفمندي يارانه ها نبايد بر توزيع شير رايگان در بين مدارس تأثير بگذارد، مي گويد: «توزيع شير رايگان در بين دانش آموزان از اقدامات ضروري است كه كميسيون بهداشت بسيار برآن تأكيد دارد، مخصوصاً اين اقدام در شهرستانها بيشتر موردنياز است، بنابراين هدفمندي يارانه ها نبايد مانع سيستم هايي اجرايي در حوزه توزيع شير در بين دانش آموزان شود.»
رنجبرزاده در ادامه مي گويد: «هزينه اي كه الان دولت بابت مصرف شير پرداخت مي كند خيلي كمتر از هزينه هاي ديگري است كه در آينده و در بزرگسالي بابت پوكي استخوان بچه هاي اين مرز و بوم بايد بپردازد و اگر دولت اين يارانه شير را الان بپردازد، به سلامت دانش آموزان و جلوگيري از ناهنجاري ها و ناتواني هاي جسماني آنها كمك بزرگي نموده است.»
امنيت غذايي
امنيت غذايي يكي از مباحث بسيار مهمي است كه از دهه70 در جهان مطرح بوده و از سال79 وارد مباحث آموزشي ما شد و در دستور كار مسئولان فرهنگي قرار گرفت، ضمن اينكه اين بحث در سازمان ملل در سال 1948 كه بحث بحران غذايي پيش آمد، مورد تأكيد قرار گرفت.
دكتر ايراندخت فياض رئيس كميسيون تعليم و تربيت و دبير شوراي تحول نظام آموزشي كشور نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان در سخناني به تاريخچه امنيت غذايي در سازمان ملل متحد و فائو (سازمان خواربار و كشاورزي) اشاره مي كند و مي گويد: «در سال 1970 سازمان ملل تعريفي از امنيت غذايي ارائه داد كه در آن منظور از اين امنيت را، عرضه مستقيم غذايي كالاهاي اصلي در سطح جهان مي داند و هدف از اين عرضه غذاهاي اصلي را بهبود مداوم مصرف غذا و خنثي كردن اثرات نامطلوب نوسانات توليد و قيمت غذا ذكر كرده است، اما تعريفي كه به واقع نزديك تر است تعريفي مي باشد كه بانك جهاني در سال 1986 ارائه داده است.
وي در بيان اين تعريف مي گويد: «دسترسي تمام مردم به غذاي كافي در تمام اوقات به منظور زندگي سالم و فعال را امنيت غذايي مي نامند. اين تعريف در سال 1992 در كنفرانس بين المللي تغذيه به عنوان تعريف موردقبول به تصويب رسيد.»
از وي درمورد امنيت غذايي كه درخصوص دانش آموزان بايد مورد توجه دست اندركاران قرار گيرد و اينكه چه اقداماتي در راستاي ارتقا سلامت بچه ها در شوراي تحول نظام آموزشي صورت گرفته سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «باتوجه به اينكه بحث امنيت غذايي براي دانش آموزان به عنوان جمعيت كثيري كه بالغ بر ثلثي از جمعيت كشور را تشكيل مي دهند مطرح مي شود، حساسيت داشتن بر رشد و سلامت آنها از اهميت وافري برخوردار است.»
رئيس كميسيون تعليم و تربيت با تأكيد بر اين موضوع كه سلامت دانش آموزان به عنوان يك شهروند كه بايد از اين حقوق مسلم برخوردار باشند، مسئله اي بسيار مهم محسوب مي شود مي گويد: «باتوجه به اينكه اين سن بهترين زمان براي فراگيري مهارت هاي سالم زيستن و رشد جسماني، رواني و اجتماعي آنها مي باشد و هم به اين دليل كه سلامت جسمي دانش آموزان تأثير بسزايي در شيوه زندگي و سلوك رفتاري آنها دارد، و جلوي بسياري از بيماري هايي كه ممكن است گروه سني دانش آموزان را با خطر جدي مواجه كند، مي گيرد و از سوي ديگر دانش آموزان امروز بزرگسالان فردا هستند كه در افزايش آگاهي بهداشتي و ايجاد نگرشي جدي به سلامت و توسعه پايدار آينده كشور، مي تواند نقش تأثيرگذاري داشته باشد، لذا اگر ما براي آينده كشور و داشتن جواناني سالم و پويا و كارآمد برنامه هايي موردنظر داريم، بايد در تمام سطوح جسماني رواني، اجتماعي، فرهنگي و سياسي سلامت اين قشر را به عنوان هدف اساسي دنبال كنيم.»
قوانين خوش رنگ و لعاب سلامتي
در آموزش وپرورش!
ظاهراً قوانين متعدد، جامع و كاملي درخصوص ارتقا سلامت دانش آموزان طي سال هاي قبل مورد تصويب مسئولان قرار گرفته و شرح وظايف مختلفي براي آموزش وپرورش كشور جهت تأمين و پيشرفت سلامتي بچه ها با همكاري وزارتخانه هايي از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مورد تأكيد بوده است.
تربيت مراقبين بهداشت و سلامت دانش آموزان، اضافه شدن درس سلامت در برنامه آموزش ضمن خدمت معلمان، تأمين ميان وعده و سبد غذايي بوفه هاي مدارس تغذيه رايگان در مناطق محروم، ايجاد پايگاه تغذيه سالم مدارس (بوفه)، اعلام مواد خوراكي سالم و مجاز در پايگاه هاي تغذيه سالم، اجراي طرح شير مدرسه ايران ارتقا سلامت دختران دوره راهنمايي و دبيرستان از طريق آهن ياري همچنين اجراي برنامه هاي آموزشي تغذيه دانش آموزان به صورت غيرمستقيم و آموزش تغذيه سالم به والدين مهمترين سرفصل هايي است كه از سوي خانم دكتر فياض درخصوص اقدامات تصويب شده در هيئت دولت براي ارتقا سلامت دانش آموزان عنوان مي شود. از وي مي پرسم اما با وجود اين همه قوانين جامع و كامل در خيلي از مدارس خلاءهايي وجود دارد كه نه تنها در راستاي ارتقا سلامت بچه ها نيست بلكه با اصول بهداشتي و غذايي مغايرت دارد، مثلاً تهيه توزيع انواع ساندويچ هاي سرد در برخي از بوفه هاي مدارس، غيراستاندارد بودن اكثر بوفه ها يا به اصطلاح پايگاه تغذيه سالم عدم توزيع شير در مدارس راهنمايي و دبيرستان برخي از اين كاستي هاست كه سلامت بچه ها را به شدت مورد تهديد قرار مي دهد، به نظر شما چرا اين خلاء ها وجود دارد و براي رفع اين موانع چه بايد كرد؟
و دبير شوراي تحول نظام آموزشي كشور هم خودش دل پردردي از اين موضوع دارد و حرف هايم را تأييد مي كند، اينطور پاسخم را مي دهد: «علي رغم وجود مصوبات جامع و بسيار خوب و توجهات كافي كه در قانون جهت تأمين امنيت غذايي و ارتقا سلامت دانش آموزي پيش بيني و تصويب شده، اما در سالم واقع شدن آنها عمدتاً به دليل عدم نظارت كافي دست اندركاران اجرايي يا موانع اجرايي واقعي كه در صحنه عمليات به وجود مي آيد، اين مصوبات كارا را ناكارآمد و غيرعملي ساخته است.»
تغذيه سالم در آموزه هاي ديني
دكتر فياض با اشاره به اين موضوع كه در انديشه اسلامي هم هدف از تغذيه و هم چگونگي سلامت و هم خاستگاه توليد و دستيابي به تغذيه به طور ويژه مورد توجه آموزه هاي ديني است، خاطرنشان مي كند: «در اين آموزه ها تأكيد شده كه منبع به دست آورنده تغذيه بايد حلال، سالم، طيب و شرعي باشد و در فرايند ديگر به امر بهداشت موادغذايي هم توجه خاصي شده است، ضمن اينكه در اين چرخه مقصد تغذيه بسيار مورد سفارش قرار گرفته است چون اين تغذيه براي سلامت روحي و ارتقا اخلاقي و اعتقادي بايد موردنظر باشد.» وي مي گويد: «وقتي غذايي مصرف مي شود مي گوييم خدايا اين روزي را در جهت ارتقا و تعالي ما قرار ده، از جهت ديگر غذا علاوه بر اينكه در تغذيه جسم مؤثر است در خدمت تقويت اعتقادات و اخلاقيات است لذا توجه به بحث تغذيه و سلامت آن بخصوص براي نسل آينده ساز كشور حائز اهميت است.»
بازبيني سند تحول راهبردي
دكتر فياض مي گويد: «متأسفانه در نظام فعلي آموزش وپرورش در خاستگاه، فرايند و مقصد تغذيه، بهداشت و سلامت نه به خوبي تبيين شده و نه به حد استطاعت مورد توجه قرار گرفته است، از سوي ديگر وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي هم نظارت دقيقي برروي سلامت مدارس انجام نمي دهد و معلمان بهداشت و سلامت عمدتاً افراد غيرمتخصص و به تعبير خود آموزش وپرورش نيروهاي مازاد هستند كه هيچ دانش و معرفتي نسبت به سلامت و بهداشت ندارند و از آنجايي كه معتقديم رفتارهاي ما نشأت گرفته از افكار، تئوري ها و معرفت ماست، لذا طبيعي است كه وقتي در پشت رفتارهاي معرفتي، شناختي قابل قبول نباشد، رفتارهايي درخور توجه هم ارائه نخواهد شد و اين بزرگ ترين خلائي است كه در نظام سلامت كشور به دليل وجود معلمان غيرمتخصص وجود دارد.»
به او مي گويم در شوراي تحول نظام آموزشي كشور آيا هيچ اقدام خاصي براي رفع اين موانع صورت نگرفته است كه مي گويد: «البته سلامت جسماني و تغذيه دانش آموزان به طور ويژه در سند تحول راهبردي نظام آموزش وپرورش به طور جدي و به حدي كه اين موضوع مهم ظرفيت ايجاد مي كند، مورد توجه نيست، اما اميدواريم در آينده با بازبيني سند تحول اين بخش مغفول مانده مورد توجه جدي قرار گيرد. البته اكنون در كميسيون تعليم و تربيت درمورد بحث امنيت غذايي دانش آموزان در عرصه هاي مختلف از جمله اردوهاي درون مرزي و برون مرزي با همكاري آموزش وپرورش و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي برنامه اي را در دست تهيه و تدوين داريم كه ان شاءالله تا يك ماه آينده در شوراي تحول نظام آموزشي كشور بررسي مي شود.»
گزارش روز