ضرورت تاكيد بر فرهنگ سازي مراسم معنوي اعتكاف (بخش نخست)
تطهير جسم و جان در چشمه زلال آمرزش

صديقه توانا
هرگز نمي توان ارزش همه زمانها را برابر دانست، چنانكه نمي توان همه مكان ها را برابر شمرد، برخي زمانها و مكان ها ارزشي والا دارند.
ماه رجب ارزشمند است، ماه سلوك و زدودن زنگارهاي شيطاني از آيينه دل است، ماه ولايت و برافروختن چراغ معرفت در شبستان وجود است، ماه رجب گاه اعتكاف است. در اين ماه كه هنگامه تحول است، عاكفان كوي دوست، با حضور در صحن و سراي «او» پله هاي سلوك را پيموده و پله پله به خدا نزديك تر مي شوند.
فردي كه معتكف مي شود، روزه، نماز و حضورش در مسجد و ديگر اعمالش مايه تقرب است. در خانه دوست سفره اي از مغفرت و بخشايش گسترده شده و عاكف با صيقل روح و روان، زنگار گناه از دل مي زدايد و مهياي ضيافت بزرگ در ماه وصال مي گردد، ماهي كه عاشقان از سفره پرفيض الهي لقمه هاي راز برمي چينند و عطر قرآن از ژرفاي دل بار يافتگان، مشام جان را مي نوازد.
باتوجه به اينكه طي چند سال اخير برگزاري مراسم اعتكاف با شور و حال زايدالوصفي از سوي قشرهاي مختلف جامعه بخصوص نوجوانان و جوانان در سراسر كشور برگزار مي شود، ولي در عين حال معتكفين نبايد با مشكلاتي از جمله كمبود فضاي معنوي براي برپايي اين مراسم ويژه روبرو شوند و دغدغه يافتن مسجد و محراب را داشته باشند، ضمن اينكه برگزاري چنين مراسم پرفيض هنوز هم نياز به فرهنگ سازي دقيق و بيشتري دارد و رسانه ها بخصوص رسانه هاي ديداري و شنيداري بايد با اهتمام ويژه اي براي حضور پررنگ و گسترده تر قشر جوان در مساجد زمينه را فراهم نمايند و فرهنگ سازي كنند، هر چند كه اين امر خود مستلزم فراهم بودن امكانات و شرايط خاصي است.
در شبهاي اعتكاف
بي ترديد اعتكاف محو خودخواهي در امواج بلند خداگرايي و خدمت به امت اسلامي و بيرون رفتن از خانه خويش و مصمم شدن بر حضور در خانه حضرت حق است و عبادتي مستجي و تقرب جويانه است كه عملا سختي ها را شيرين و حلاوت بخش مي كند.
فرشته پرگار دانشجوي ارشد فلسفه در سال اول است كه از خوابگاه ازگل به همراه ديگر دوستانش سال گذشته در مراسم اعتكاف شركت كرده و به قول معروف خيلي مستفيض شده بود. اما امسال چون مشغله كاري زيادي داشته و دير اقدام به ثبت نام نموده متاسفانه جاي خالي پيدا نكرده و از اين بابت هم بسيار ناراحت و متاثر بود. ولي در عين حال در صحبتهاي ارزشمندي در مورد اين ايام پرفيض بيان مي كند و مي گويد: «اعتكاف فرصت بسيار مناسبي است تا انساني كه در پيچ و خم هاي زندگي مادي غرق شده، خود را باز يابد و به قصد بهره بردن از ارزشهاي معنوي از علايق مادي دست بكشد و خود را در اختيار پروردگار بگذارد و تقاضا كند كه او را در راه راست ثابت نگه دارد تا بتواند به درياي بيكران انس و مهر خداوند كه يكسره مغفرت و رحمت است، متصل شود.»
او مي گويد: «به اعتقاد من نوجواني كه در مراسم اعتكاف طعم شيرين ايمان و انس با خداوند را مي چشد، لذت هاي مادي و شهواني در ديدگانش حقير و بي ارزش مي شود و به آساني در گرداب فساد و باورهاي ضدديني قرار نمي گيرد.»
اجراي برنامه هاي فرهنگي در داخل مسجد
اعتكاف زمينه مناسبي است تا انسان به كاوش درباره انگيزه ها و روحيات خود بپردازد و در جهت رفع كاستي ها و تكامل آنها بكوشد.
سيدوحيد ميرركني دانشجوي دكتراي رشته زيست شناسي و پژوهشگر از كرج چند سالي است كه خادم اعتكاف هاي مختلف چه در داخل دانشگاه و چه در خارج دانشگاه بوده است.
وي مي گويد: «در اين فرصت سه روزه اگرچه انگيزه هاي شركت بين قشر جوان و مسن حتي افراد با تيپ شخصيتي متفاوت يكي است، اما امكان دارد قدري دچار دغدغه شده و اين دغدغه ها در نوسان است. شايد يك جوان دانشجو به فرصت اعتكاف پوينده نگاه كند و افراد مسن تر صرفاً دغدغه انجام فريضه را داشته باشند اما در هر حال ضرورت دارد فرهنگسازان براي همه افرادي كه وارد مسجد شده اند، برنامه داشته باشند. مثلا در مراسم اعتكاف سال گذشته كه حضور داشتم جوانان دانشجو به اتفاق اساتيد حوزه و دانشگاه حلقه هاي معرفتي تشكيل دادند و در اين حلقه هاي معرفتي به احكام و قدري دغدغه هاي ذهني مان پرداختيم بدون آنكه به بحث و مبادله كشيده شود، چون جدل در اعتكاف جايز نيست.»
وي ادامه مي دهد: «شايد افرادي باشند كه اگرچه انگيزه شركتشان قرب الهي است، ولي دغدغه شان با هم بودن دوستانه و خوش بودن در كنار يكديگر نيز هست، خيلي ها هستند كه از خواندن نماز مستحبي به سرعت خسته مي شوند و در كنار دوستانشان به حرف زدن مي نشينند ما نمي گوييم اين افراد شركت نكنند، حرف ما اين است كه همه افراد با انگيزه الهي وارد شوند و در فضاي مسجد آن چنان كار فرهنگي صورت گيرد كه افراد هنگام خروج از مسجد نوعي دگرگوني حال و رفتار در عملشان ديده شود.»
رضا مولايي هم كه عضو بسيج دانشجويي است در ادامه صحبتهاي اين پژوهشگر زيست شناسي به اهميت فوق العاده سازندگي درون در اين فرصت سه روزه اشاره مي كند و مي گويد: «بچه هاي دانشجو و بخصوص جوانان اثرپذيرترند و اين سه روز فرصت مناسبي براي تغيير است. جوانان اغلب به خاطر اين حس كه گمشده اي دارند قدم در وادي اعتكاف مي گذارند پس متوجه نياز دروني شان شده اند، چون خودشان نياز را متوجه شده اند و به دنبال جواب به تلاش روي آورده اند، پس حرف درست و راهنمايي سازنده را مي پذيرند. حتي دوستي هاي اين چند روزه هم بايد هدفمند باشد و به تبادل اطلاعات مذهبي، امر به معروف و نهي از منكر و نيز آموختن احكام در جمع هاي صميمي بينجامد.»
غرق در درياي بيكران شويم
«ماههاي رجب، شعبان و رمضان فرصت هاي ويژه اي است تا انسان غرق شده در پيچ و خم زندگي مادي، خود را براي ميهماني خدا و غرق شدن در درياي بيكران انس و مهر خداوند كه يكسره مغفرت و رحمت است آماده و متصل كند. بايد گفت اگر نجنبيم بازنده ايم! رجب و شعبان همچون قافله اي است كه در شهرها و ديارها عده اي را با خود همسفر مي كند تا با پيوند دلها و اخلاص نيت ها روح انسان را در انوار رحمت الهي و در نهر رمضان شست وشو دهد.»اين تعريف و يك هشدار از سوي حجت الاسلام محمد طاهريان كارشناس فرهنگي و پژوهشگر است كه در گفت وگو با گزارشگر كيهان مطرح مي كند و مي گويد: «انسان همچون قايقي بادباني در ميان امواج و گرداب هاي اقيانوس بيكران احاطه شده است ولي رحمت الهي در طول مسير زندگي وجود دارد، پس بايد خودمان را در مسير رحمت و نجات قرار دهيم و چه خوش است حال آن دلي كه بيشتر ظرفيت داشته باشد، چون بيشتر بهره مند خواهد شد.»
تقويت روحيه خداجويي در جوانان
جوانان به عنوان اكثريت جامعه امروزي كشورمان و آينده سازان جامعه اسلامي از بزرگ ترين سرمايه هاي ايران عزيز به شمار مي آيند و تلاش در جهت توسعه آگاهي هاي ديني آنان از اهميت بسزايي برخوردار است.
حجت الاسلام والمسلمين محمدحسين نيك فال استاد دانشگاه و محقق و پژوهشگر در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مقدمه فوق مي گويد: «اگر ميزان معرفت جوانان در آموزه هاي ديني و معارف دين از رشد و نمو مطلوبي بهره مند باشد شخصيت ديني آنان به گونه اي شايسته شكل خواهد گرفت و هنگام ورود به جامعه اسلامي تأثير بسزايي در آن جامعه پديد خواهند آورد.»
وي اضافه مي كند: «به عنوان نمونه چون آگاهي افراد نسبت به معارف روزه داري در جامعه بيشتر است، ماه رمضان آمار جرم و جنايت به پايين ترين حد خود مي رسد، اما اگر جوانان خداي ناكرده از تربيت لازم برخوردار نباشند، زمينه اصلاح جامعه فراهم نخواهد شد.»
حجت الاسلام نيك فال با اشاره به اينكه يكي از مكانها و زمانهايي كه مي تواند شخصيت جوان را مطابق آموزه هاي ديني بارور سازد و روح خداجويي و عدالت خواهي را در اعماق وجود آنان ريشه دار سازد مسجد و اعتكاف است خاطرنشان مي كند:« براي جذب بيشتر جوانان به اين مراسم الهي و روحاني در ميان هجمه انسانهاي كاذب وظايفي برعهده مسئولان كشور، برگزاركنندگان اعتكاف و خانواده ها مي باشد.»
وي به وظايف مسئولان و تخصيص بودجه مناسب در اين خصوص اشاره و تأكيد مي كند: «در زماني كه دشمنان اسلام و به ويژه تشيع براي نابود كردن اسلام ناب از هيچ گونه هزينه اي فروگذار نيستند، مسئولان نظام اسلامي بايستي در تخصيص بودجه سالانه، اعتكاف را همچون وزارتخانه اي در رأس امور قرار دهند و باتوجه به اينكه اعتكاف يك مراسم و همايش پيشگيرانه از جرم و جنايت است مسئولان مي توانند هزينه هاي درمان بزهكاري را صرف اين مراسم ديني و معنوي به عنوان همايش پيشگيرانه نمايند.»
اين استاد دانشگاه دقت در انتخاب مسئولان برگزاري اعتكاف را يك نكته حائز اهميت ديگر در خصوص راه هاي تقويت و فرهنگ سازي مراسم اعتكاف بيان مي كند و خاطرنشان مي سازد: «مسئولان اعتكاف كه از اركان تأثيرگذار در جذب جوانان به شمار مي روند و نحوه تعامل آنان با معتكفين بسيار حساس و ظريف مي باشد، اگر خدايي ناكرده مسئول اعتكاف رفتاري دون شأن آنان داشته باشد و به گونه اي شخصيت آنان را دچار خدشه كند باعث فاصله گرفتن معتكفين از اعتكاف و حتي بعضاً از دين و مسجد خواهد شد.»
حجت الاسلام نيك فال همچنين تعطيلي برنامه هاي حاشيه اي را هم مورد توجه قرار مي دهد و مي گويد: «خيلي از جوانان و نوجوانان دوستدار اعتكاف به ويژه امسال باتوجه به قرار گرفتن ايام اعتكاف در فصل امتحانات و به دليل تداخل اين برنامه ها نمي توانند در اين مراسم روحاني شركت نمايند، بنابراين مسئولان بايد در سال هاي بعد برنامه هاي امتحاني را طوري تنظيم كنند كه مانع از شركت جوانان در اين مراسم روحاني نشود.»
و در كنار همه اين موارد مسئولان اعتكاف در راستاي فرهنگ سازي اين فريضه معنوي وظايفي برعهده دارند چرا كه اجراي برنامه هاي متنوع جمعي، تبليغ و ترويج مناسك فردي در اعتكاف فرصت خلوت و راز و نياز را براي انسان فراهم مي كند.»وي برطرف كردن نقص ها و موانع جذب جوانان را يكي از مهم ترين وظايف مسئولان برگزاري مراسم اعتكاف ذكر مي كند و مي گويد: «توجه به آراستگي نظافت و بهداشت مساجد، توجه به فضاي كافي و مناسب براي نشستن، خوابيدن و استراحت معتكفين، انتخاب روحانيون و سخنرانان جوان پسند و به روز، مشاركت دادن جوانان در فعاليتهاي جمعي و گروهي، طولاني نكردن برنامه هاي عمومي و نيازسنجي و شناخت روحيات جوانان هر منطقه نيز از ديگر مواردي است كه بايد مورد دقت مسئولان قرار گيرد.»
اعتكاف با مسئوليت پذيري اجتماعي منافات ندارد
حضور بزرگان و مسئولان ديني بين معتكفين نقش زيادي در تشويق جوانان به شركت در مراسم اعتكاف دارد.
حجت الاسلام محمدمهدي مرادي كارشناس مسائل فرهنگي هم در گفت وگو با گزارشگر كيهان مطلب فوق را عامل مهمي در زمينه فرهنگ سازي بيشتر اعتكاف بين قشر جوان جامعه بيان مي كند و مي گويد: «طرح همزمان ابعاد فردي و اجتماعي دين يكي از عوامل مهمي است كه بايد آن را پررنگ كرد چون اكثر مردم و بخصوص جوانان دنبال يك روزنه اي مي گردند تا بتوانند به نداي فطرت ديني خود پاسخ دهند و چه جايي بهتر از اعتكاف و حضور در مساجد. بنابراين تبيين سازي و عدم دشواري اعتكاف در اين راستا كمك بزرگي به جويندگان معرفت مي كند.»
وي با اشاره به اينكه برخي به دليل عدم آگاهي كافي از مراسم اعتكاف از شركت در اين مراسم اجتناب مي كنند، مي گويد: «اعتكاف با حس مسئوليت پذيري و كارهاي اجتماعي ما منافات ندارد . عده اي فكر مي كنند مراسم اعتكاف بسيار دشوار است و تا سه روز نمي توانند از مسجد خارج شوند يا اينكه همه اين سه روز را بايد روزه بگيرند، در حالي كه اصلا اين طور نيست و طي ايام اعتكاف معتكفين مي توانند به انجام امور مهم و كاري خود بپردازند و فقط روزه روز آخر واجب است و معتكف نبايد از مسجد خارج شود كه البته آن هم باز در شرايطي جايز است.»
حجت الاسلام مرادي مي گويد: «تازه اگر هم بپذيريم كه اعتكاف دشواري هايي دارد شركت در اين مراسم باز هم ارزش و آثار زيادي دارد، چون باعث تقويت اراده، تزكيه نفس و افزايش ايمان مي گردد.» وي اضافه مي كند: «مراسم اعتكاف در اديان ديگر هم وجود داشته و در قرآن آياتي در اين خصوص داريم.»
پيشينه اعتكاف
اعتكاف مخصوص دين اسلام نيست، بلكه در اديان الهي ديگر نيز وجود داشته و در اسلام استمرار يافته است. اگرچه ممكن است در شرع مقدس اسلام پاره اي از خصوصيات و احكام و شرايط آن تغيير يافته باشد. مرحوم علامه مجلسي در بحارالانوار به نقل از طبرسي آورده است كه: «حضرت سليمان«ع» در مسجد بيت المقدس به مدت يك سال و دو سال، يك ماه و دو ماه و كمتر و بيشتر اعتكاف مي كرد و آب و غذا براي آن حضرت فراهم مي شد و او در همان جا به عبادت مي پرداخت.»
و برخي از آيات قرآن نيز دال بر اين است كه اعتكاف در اديان الهي گذشته وجود داشته است، خداوند متعال در سوره بقره آيه 125 مي فرمايد: «به حضرت ابراهيم و اسماعيل سفارش نموديم تا خانه ام را براي طواف كنندگان، معتكفان و نمازگزاران تطهير كنند» از اين آيه استفاده مي شود كه در زمان حضرت ابراهيم و اسماعيل(ع) عبادتي به نام اعتكاف وجود داشته و پيروان دين حنيف گرداگرد كعبه معتكف مي شده اند.»
گزارش روز