چرا فضایل اخلاقی و رفتاری شهید رجایی الگوی مدیریتی در ایران اسلامی است؟ ( بخش پایانی) درخشش خدمتگزاری بر تارک مدیریت اسلامی

پریسا جلالی
هرچند دوران ریاست جمهوری شهید رجایی کوتاه بود ولی وی در این مدت کوتاه توانست نشان دهد که رئیس جمهور موفق چه ویژگی هایی را باید دارا باشد.
در مورد دلایل موفقیت شهید رجایی شاید در مطبوعات کمتر پرداخته شده است اما خود آن شهید بزرگوار در مورد دلایل موفقیتش می‌گفت:” اگر از من رمز موفقیت را بپرسید من هم مثل بسیاری از افرادی كه انقلاب را قبول داشتند، واقعاً به انقلاب عشق می ورزیدم، واقعاً انقلاب را مذهبی می دیدم. واقعاً این آرزو را نه امروز بلكه سال‌های سال بود كه داشتم. اگر توجه داشته باشید من معمولاً در مقدمه صحبتم بخشی از یك دعا را می خواندم، آرزوی صمیمانه ما بود و حالا مطمئن هستم به آن حكومت رسیدیم. من در ابتدای نخست وزیری گفتم «فرهنگ سرچشمه» را قبول دارم. بعضی ها كه كوردل و كورذهن بودند خیال می‌كردند كه من حالا می روم سرچشمه می‌ایستم و به هر كس كه از آن جا بگذرد می گویم تو بیا وزیر آموزش و پرورش یا وزیر كار بشو، آنها نفهمیدند، آنها از آمریكا آمده بودند، از پاریس آمده بودند، نمی دانستند فرهنگ سرچشمه یعنی چه؟ نمی‌دانستند كه در اول محرم سرچشمه چه خبر بود و واقعاً چه كسانی به خاطر این انقلاب سینه‌های خود را جلو می دادند و تیر می خوردند. من عمیقاً به این فرهنگ معتقد هستم و در هیچ یك از مراحل، چه در مجلس، چه در سازمان ملل، چه در مراحل مختلف كه با سفرای كشورهای خارجی رو به رو می شوم، به هیچ وجه از آن فرهنگ عدول نكرده ام، شدیداً به آن فرهنگ معتقدم و آن را فرهنگ اصلی انقلاب می دانم و معتقدم هر كس كه با این فرهنگ آشنایی داشته باشد و اعتقاد داشته باشد، قطعاً مقام والایی در این جمهوری پیدا خواهد كرد و این هم از این آیه قرآن سرچشمه می گیرد كه: «ان العزّه لله و لرسوله و للمؤمنین.»”
ویژگی های دولت شهید رجایی که مورد پسند مردم بوده همیشه مورد استناد سیاستمداران و روسای جمهور ایران نیز هست و آنها همیشه سعی می کنند خود را ادامه‌دهنده راه و منش شهید رجایی معرفی کنند.
اینکه چرا سیاستمداران همچنان شهید رجایی را الگو می دانند سؤالی است که در این گزارش به دنبال پاسخ آن خواهیم بود.
دولتی که اسوه بود
ستار هدایت خواه، کارشناس سیاسی به این سوال این طور پاسخ می دهد: شهید رجایی الگو و اسوه یک دولتمرد مسلمان و انقلابی در طراز انقلاب اسلامی بود. پایبندی به آموزه های دینی باعث شد که علی رغم عمر کوتاه، دولت وی به عنوان اسوه و الگو معرفی شود.
وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: دولتمرد مسلمان یعنی اینکه فرد هم در عرصه زندگی شخصی و هم عرصه زندگی سیاسی و اجتماعی خود پایبند به اسلام باشد. این شهید برای عینیت بخشیدن به آموزه های دینی در عرصه مدیریت خود تلاش کرد و با پایبندی به آموزه های دینی و اسلامی کوشید اسلام را در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی و مدیریتی خود عملی کند.
برهانی، مدرس دانشگاه و هم سلولی شهید رجایی با اشاره به ارتباطی که بعد از انقلاب با دومین رئیس جمهور ایران داشت، می گوید: «صداقت ، پاکی و دیانت از جمله ویژگی های شخصیتی بارز ایشان بود و در کنار آن وی هر آنچه را که در توان داشت به نفع مردم صرف می کرد. »
وی با نقل خاطره ای از شهید رجایی به گزارشگر کیهان می گوید: در سلول،او به من گفت اینکه در بعضی از کتاب های انقلاب گفته می شود انقلاب فرزندان خود را می خورد درست است یا نه؟ گفتم آقای رجایی اگر این انقلاب پیروز شد و تو را نخورد معلوم است که این حرف درست نیست. یعنی اگر انقلاب پیروز شد و شما قربانی نشدید این حرف درست نیست ولی اگر عکس بود معلوم است که این حرف درست است.
در همین رابطه نصرالله پژمانفر، نماینده مجلس معتقد است: دولت شهید رجایی اگر چه زمان کوتاهی بقا داشت اما تصمیمات و خدمات خوبی برای مردم داشت و در کنار این خدمات متفاوتی که داشت توانست از نظر عاطفی با مردم ارتباط خوبی داشته باشد لذا مردم دوران وی را دورانی باشکوه و مثبت تلقی می کردند و به همین دلیل مردم در موقع شهادت وی بالاترین حس عاطفی را داشتند و به همین دلیل از دولت شهید رجایی با عنوان دولتی کارآمد و خدمتگزار یاد می کنند.
ذوب در رفع نیاز مردم
دولت شهید رجایی توجهی ویژه به مردم داشت. چرا این توجه صرف در روحیه و زندگی و مدیریت شهید رجایی رشد یافته و اجرایی شد؟
مردم قبل از انقلاب با نظامی دیکتاتور روبه رو بودند که به مردم بهایی نمی داد ولی شهید رجایی بعد از انقلاب توجه ویژه ای به مردم سراسر کشور داشت و همان طور که حضرت امام تاکید داشتند دولت باید مردمی حرکت کند؛ شاخص هایی هم که برای دولت شهید رجایی که عامل ماندگاری آن شده می توان در کنار مردمی بودن برشمرد، ساده زیستی و نگاه خاص آن به محرومان است.
این را می شود در کلام هم محلی شهید رجایی هم یافت.
حمید رضا مقدم فر، هم محلی شهید رجایی و معاون فرهنگی سپاه می گوید: رجایی نماد یک مجری و مقام عالی اجرایی کشور در شکل مطلوب آن است و به عنوان نماد و ارزش در فرهنگ شکل گرفته است و همه تلاش می کنند با یکی از ابعادی که دولت شهید رجایی داشت خود را منسوب به آن شهید کنند اما در بعضی ابعاد دیگر لنگ می زنند مثلا در تابعیت از ولایت. آقای رجایی تا زمان شهادت تابع محض ولایت بود و اشاره و تقریر ولایت برای وی تکلیف بود اگر احساس می کرد امام(ره) فلان چیز را دوست دارد اگرچه تکلیفی از جانب ایشان نبود ولی مورد علاقه امام(ره) بود انجام می داد .
مقدم فر ادامه می دهد: این برای شهید رجایی حجت بود و نه تنها دنبال اعتراض نبود بلکه آن را تکلیف می دانست چه برسد به اینکه قهر کند و درخانه بنشیند. دولت های دیگر هم باید در عمل خود را نشان دهند.
اما آنچه که برای شهید رجایی مهم و مطرح بود در کل باید در ارزش ها و اصول انقلاب دانست. آن هم ارزش هایی که امام (ره) بر آنها تاکید داشتند به نظر هر وقت کسانی از این ارزش ها زاویه گرفتند مشکلاتی به وجود آمد که دکتر سید مسعود خاتمی تحلیلگر مسائل سیاسی معنای این جمله را دنبال نکردن احکام اسلام می داند و می گوید: مقداری دولت نهم و دهم به آن سمت می رفت اما پایان خوبی نداشت.»
حجت الاسلام سید علی محمد بزرگواری، نماینده مجلس یکی از دلایل باقی ماندن یاد شهید رجایی در دل مردم و مسئولین را روحیه خدمتگزاری و ساده زیستی وی می داند و تصریح می کند: وی همیشه خود را از جنس مردم و خدمتگزار مردم می دانست. وی زمانی که در دولت بنی صدر به عنوان نخست وزیر به خدمت مشغول بود رنج های فراوانی را متحمل شد و در زمان اندکی که به عنوان رئیس جمهور اسلامی ایران منصوب شد، هیچ گاه خود را از مردم جدا نکرد و همواره خود را خدمتگزار مردم می دانست.
وی با اشاره به خصوصیات مدیریتی شهید رجایی اضافه می کند: شهید رجایی در امور کشور، حزبی و جناحی عمل نمی کرد و تنها در راه آرمان های امام خمینی (ره) و انقلاب گام برمی داشت و هدف وی خدمت به مردم بود. وی در به کارگیری نیروهای کابینه از جریانات سیاسی به دور بود و تنها هدف خدمت به مردم و پیشرفت کشور را داشت.
همه می خواهند رجایی باشند
محمد کریم عابدی، فعال سیاسی در این باره می گوید: «علاقه مردم به دولت رجایی باعث شده که سایردولت ها خود را ادامه دهنده رجایی معرفی کنند گرچه دراین میان دولت نهم و دهم دولتی بود که با شعارکمک به محرومان وعدالت روی کارآمد و تا حدودی نیز توانست با اجرای برنامه هایی چون طرح مسکن مهر، پرداخت یارانه و دیگرموارد آن را عملی کند.
دولت رجایی به رغم مدت زمان کوتاه از تشکیل آن توانست خود را به عنوان دولتی مردمی معرفی کرده و در یادها باقی بماند که همین امر باعث شده تا دولت های ما با الگو گرفتن از دولت شهید رجایی آن را سرمشق قرار دهند.
وی به دلیل سادگی و بی آلایشی از سوی مردم به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد و در واقع شهید رجایی با زندگی ساده و بی آلایشی رأی و نظر مردم را به خود جلب کرد و با تأسی از امام خمینی (ره) که می‌فرمودند: «به من خدمتگزار بگویید بهتر است» باعث شد که دولت او سرمشق دولت های بعدی قرار گیرد و همیشه در یادها زنده بماند.
اینکه دولت ها خود را ادامه دهنده شهید رجایی می دانند موضوع و امری مهم و ارزنده است اما بی تردید تنها با پافشاری بر راه آن شهید در شعار نمی توان ادامه دهنده راهی بود که توسط وی در بین روسای جمهور ایران بنیانگذاری شد.
معاون فرهنگی سپاه با تایید بر این موضوع می‌گوید: در مورد منش رجایی حرف زیاد است هر چند وی دوران کوتاهی داشتند. دولت ها باید در عمل نشان دهند که شبیه وی هستند و در تبعیت از ولایت شعار ندهند و در عمل خود را نشان دهند. مثلا در حوزه فرهنگی یک کتاب چاپ شده در مورد دغدغه‌های فرهنگی رهبری که بخش زیادی از دغدغه های حضرت آقا در آنجا آمده است اگر دولت و وزیر فرهنگ ارشاد اسلامی، آموزش عالی و آموزش و پرورش این دغدغه‌های فرهنگی را پیگیری کنند و در آنها تبعیت از رهبری را ببینیم شهید رجایی این کار را می کرد. در مورد ساده زیستی هم باید ببینم چه مقدار از وزرایی که انتخاب می‌شوند ساده زیست هستند و زندگی آنها به مردم نزدیک است و چند درصد در جنوب شهر زندگی می کنند؟ از جانب دیگر شهید رجایی اصولگرا بود اگر مسئولان می خواهند مثل وی باشند بدانند که شهید رجایی از ریل‌گذاری که امام(ره) انجام دادند خارج نشد و در حوزه های مختلف سیاست خارجی، داخلی، فرهنگی و اجتماعی از این مسیر خارج نشوند.
چطور مثل او باشیم
این که روسای جمهور بعد از شهید رجایی باید چگونه عمل کنند که ادامه دهنده آن شهید باشند موضوع ساده اما در اجرا مسئله دشواری است.
دکتر خاتمی این کار را ساده می داند اما تصریح می کند: کسی که بر سر کار می آید باید به معنای واقعی مردمی باشد بدین معنا که از توده مردم باشد همان طور که امام(ره) می فرمایند وقتی جنگ می شود توده مردم می روند اگر کسی بخواهد مشی این شهید را ادامه دهد اول باید از خود همین مردم باشد و اگر بخواهد مشی اشرافی داشته باشد ادامه راه برایش خیلی سخت خواهد بود مثلا بنی صدر هم این گونه می گفت اما بنی صدر در بین مردم بزرگ نشده بود و نمی توانست نیروهای اشرافی را از خود دور کند وقتی که برای اینکه رای بیاورد صحبت ها و مسائلی طبقات پایین جامعه را مطرح کرد در هنگامی که رای آورد به سمت حکومت شاهانه رفت و بساط شاهی را پهن کرد و اگر چند سال رئیس جمهور بود با شاه فرقی نداشت برای اینکه ذات مردمی نداشت و در فرانسه درس خوانده و به اینجا آمده بود بعد هم که به ایران آمد با مردم زاویه پیدا کرد. پس شرط اول مردمی بودن است و شروط بعدی هم در وصیت نامه امام(ره) آمده است و شاخص‌ها را اگر در بیاوریم از وصیت‌نامه ایشان مشخص است امام(ره) صراحتا فرمودند اگر انقلاب دست نااهلان باشد یک شبه به انقلاب ضربه می زنند یا با دشمن معامله می کنند امام(ره) کسی را می خواست که ویژگی های آن در بیانات ایشان هست و شهید رجایی این گونه بود رهبری هم امروز روی آن ویژگی ها تاکید می کنند.
برهانی در اینجا با اشاره به اینکه به طور نسبی بیشتر دولت های بعد از انقلاب به فکر انقلاب بودند، تصریح می‌کند: شهید رجایی تلاش می کرد تا آنجایی که می‌تواند برای انقلاب تلاش کند، تلاش وی صادقانه بود.
وی اضافه می کند: «بهترین راهکار و معیار برای دولت های بعدی عمل و کمتر حرف زدن است یعنی بتوانند از استعدادهای داخلی مملکت به نحو احسن استفاده و مدیریت کنند برای اینکه ضعف ما بیشتر مدیریتی است و کمبود سرمایه انسانی و فکری نداریم و می توانیم خوب بدرخشیم.»
اما حجت الاسلام بزرگواری نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به تشکیل دولت جدید که می تواند ادامه دهنده راه شهید رجایی باشد، اظهار می دارد: حجت الاسلام روحانی فردی با تجربه در مسائل سیاسی و اقتصادی ایران است، او کمی و کاستی دولت های هاشمی، خاتمی و احمدی نژاد را دیده و درک کرده است.
به عقیده بنده روحانی می تواند با رفع کردن نواقص دولت های قبلی دولتی خوب و کارآمدی داشته باشد تا مانند دولت رجایی در یادها ماندگار شود.
جریان های سوء مدیریت
باید از آسیب هایی که ممکن است دولت ها را گرفتار کند اجتناب کرد. دولت احمدی نژاد اقدامات خوبی داشت اما از زمانی که امتیازاتی برای خود قائل شدند و جریان های انحرافی در بین آنها جا باز کرد دیدیم که به این دلیل و حواشی آن از چشم مردم افتاد و مردم در مقابل آن واکنش نشان دادند. خدمت کردن به مردم توفیق است و تا این خدمت باشد مردم قدردان خدمتگزاران هستند.
از طرف دیگر در ارتباط با بحث جریان های سوءاستفاده گر و مرتبط با جریان های خارج کشور، نباید همسو با آنها حرکت شود برخی از مسئولینی که متاسفانه در دولت سازندگی و اصلاحات بودند و در دولت احمدی نژاد هم به نسبت کمتر تمایل داشتند به مسیری بروند که با خط رهبری و امام(ره) فاصله داشت طبیعی است که به خاطر این انحرافاتی که از خط رهبری و امام (ره) داشتند از چشم مردم افتادند.
پژمانفر در همین مورد اظهار می کند: اگر مردم حس کنند از شعارها و اهداف اولیه انقلاب و ویژگی های اساسی فاصله گرفته شده از دولت فاصله می گیرند و دیدگاه مثبتی به آنها پیدا نمی کنند وقتی دولتی در برنامه خود استکبارستیزی را به عنوان ارزش مطرح نکند و در سیاست خارجی هم آن را نداشته باشد نمی تواند در بین مردم محبوب باشد چون ما در بین کشورهای جهان اسلام به عنوان پناهگاه و پایگاه اساسی در حمایت از مستضعفین و ایستادگی در مقابل مستکبرین هستیم اگر دولتی در بحث های اقتصادی زمینه های رانت خواری و ویژه خواری را ایجاد کند از آنچه که مشی نظام است فاصله بگیرند این دولت دیگر مردمی نیست در فرمایشات رهبری هم می بینیم که تاکید شده در مسائل فرهنگی هم دولتمردان مسیر انقلاب را طی کنند اگر این گونه نباشند نمی توانند محبوب باشند و طبیعتا مردم از آنها فاصله می گیرند و حمایت نمی کنند.
“اصلی ترین توجهی که دولت باید داشته باشد توجه ویژه به مردم است، دولت شهید رجایی سعی می‌کرد مراقبت کند کسانی سرکار نیایند که نگاه ابزاری به مردم داشته باشند.”محمد شیخ کارشناس سیاسی هم با تاکید بر مطلب فوق معتقد است: در مورد اینکه دولت ها چه ویژگی هایی داشته باشند سال های سال است که حضرت امام و مقام معظم رهبری در بیانات خود به آن اشاره می کنند که نگاه ویژه ای به محرومان داشته باشند.
دولت جدید هم باید به این موضوع توجه کند هر چند ممکن است فشارهایی از جانب احزاب و اشخاص مختلف برای سهم خواهی وجود داشته باشد.
شاید بهتر باشد از همه دولتمردان در دولت جدید خواست بازنگری در کار خود داشته باشند و به این موضوع توجه کنند که چرا مردم نام شهید رجایی را هنوز در ذهن خود زنده و جاوید نگه داشته اند؟ مسئولان باید توجه کنند که نام امام (ره) در دل های مردم ایران وجهان روزبه روزعزیزتر می شود، از وزرا و رئیس جمهور می خواهیم که شعار ندهند و خود را وقف اسلام و ملت کنند ومانند رجایی کم حرف و پرعمل باشند. نه همانند رئیس جمهور اول ایران که پرحرف و کم عمل بود. همان طورکه مقام معظم رهبری فرمودند “دولت یازدهم تجربیات دولت های گذشته را بگیرد و نقاط قوت آنان را برجسته و نقاط ضعف آنها را از بین ببرد.”

گزارش روز