صدیقه توانا
اگر تاچند سال قبل، پیش از شروع فصل سرما، هرلحظه بیم آن می‌رفت
که خبر وارونگی هوا و وضعیت هشدار برای هوای تهران اعلام شود، الان دیگر این بیم
جای خود را به یقین داده است، اما باز با این اطمینان، همچنان دست روی دست
می‌گذاریم و به دنبال ساده‌ترین راه می‌رویم و منتظریم باد به دادمان برسد یا باران
شهرهای غبار گرفته را از دود پاک کند و بشوید و مسکنی موقت برای درد آلودگی هوا
باشد و آسمان خاکستری کلان شهرها را آبی‌آبی کند.
الان دیگر همین که پاییز چتر
رنگارنگ خود را بر سر مردم بخصوص تهران باز می‌کند هیچ‌کس باور نمی‌کند که نتواند
شاهد رنگ آبی آسمان باشد. گویی همه عادت کرده‌ایم به آسمان پردود و غبار دراین فصل
زیبا نگاه کنیم، دودی که موتورسیکلت‌ها، اتوبوس‌ها و خودروها هنگام عبورو مرور، ردی
از آلودگی از خود به جای می‌گذارند و دراین میدان می‌خواهند گوی سبقت را از یکدیگر
بربایند. چون لحظه به لحظه بر تعداد موتورهای آلاینده و غیراستاندارد و اتوبوس‌های
دودزا در سطح خیابانها افزوده می‌شود.
تعطیلی مهد کودکها به دلیل آلودگی هوا
دوباره چند شب پیش در زیرنویس برنامه‌های تلویزیونی، تعطیلی مهدکودک‌ها و مدارس
ابتدایی توجه مردم را جلب کرد. بازهم آلودگی در شرایط اضطرار، بازهم تنها راه چاره
تعطیلی و بازهم افزایش محدوده طرح زوج و فرد.
یاد چندین سال قبل افتادم که وقتی
پسرم را مهدکودک می‌گذاشتم و به دلیل آلودگی هوا، مهدکودک تعطیل می‌شد، غم و غصه
این تعطیلی بر سر من و دیگر مادران کارمند و شاغل آوار می‌شد، نه می‌توانستیم
بچه‌ها را در خانه تنها بگذاریم و نه آنکه در کنارشان باشیم. پس تنها راه چاره چه
بود! اینکه دراین هوای آلوده دست آنها را بگیریم و با خودمان بچه‌ها را دراین هوای
سمی بر سر کار بیاوریم! تاکی این راه‌حل‌های دم دستی برای مهار آلودگی ادامه خواهد
داشت، خدا می‌داند!!
خسارت 8 میلیارد دلاری ایران
ناشی از آلودگی هوا
بانک
جهانی اعلام کرده ایران 8 میلیارد دلار درسال 2006 به دلیل آلودگی هوا خسارت دیده
است. همچنین طی آماری اعلام شده که امسال اسقاط خودروهای فرسوده 80درصد کاهش داشته
است.
بنابه اعتقاد کارشناسان و مسئولان، عامل اصلی آلودگی هوا در پایتخت،
خودروها و موتورسیکلت‌های غیراستاندارد هستند. ولی اینکه چرا باید صبر کنیم آلودگی
هوا به مردم خسارت وارد کند و چرا این هزینه صرف مدیریت آلودگی هوا نمی‌شد، پرسشی
است که پاسخی منطقی از سوی مسئولان البته تاکنون به آن داده نشده است.
یک
موتورسیکلت 8 برابر یک خودرو با استاندارد یورو 2 آلودگی تولید می‌کند. یک منطقه در
دل شهر محصور شده و خودروها نمی‌توانند وارد آن شوند، اما موتورسیکلت‌ها که به
اندازه 8 خودرو آلودگی تولید می‌کنند، به راحتی وارد محدوده طرح ترافیک می‌شوند.
دراینجاست که جایگزینی و تولید موتورسیکلت و خودروهای برقی برای استفاده شهروندان
اهمیت پیدا می‌کند.
رحمت‌الله حافظی، رئيس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران با
اشاره به اینکه بخش عمده‌ای از آلودگی هوا ناشی از تردد خودروهای دودزا می‌باشد،
درخصوص بحث موردنظر ما می‌گوید: «اگر تسهیلاتی فراهم و امکان استفاده از
موتورسیکلت‌های برقی در شهر میسر گردد، هم آلودگی هوا کمتر خواهد شد و هم پایتخت
آلودگی صوتی کمتری خواهد داشت.»
به اعتقاد حافظی برای واردات یا تولید خودروی
«هیبریدی» یا برقی با ظرفیت یک یا دونفر باید زمینه‌سازی شود، چرا که از حجم ترافیک
کاسته خواهد شد.»
رئيس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران با بیان اینکه نمایندگان
مجلس که نسبت به آلودگی هوا ابراز نگرانی می‌کنند چرا قانون معاینه فنی را اصلاح
نمی‌کنند، افزود: «مراکز معاینه فنی ما غیراستاندارد است و مؤسسه استاندارد باید
براین مراکز نظارت کند. متاسفانه درحال حاضر برگه‌های معاینه فنی تقلبی خرید و فروش
می‌شود.»
سرانجام معاینات فنی تقلبی
البته ما هم بسیار شنیده‌ایم که کارتهای
معاینه فنی تقلبی برای برخی خودروها صادر می‌شود. آیا برای رفع این مسئله تدابیری
اندیشیده شده است؟ برخی اقدامات نسنجیده پای کارتهای تقلبی معاینه فنی را باز کرد.
متاسفانه مراکز معاینه فنی در اطراف شهر تهران اقدام به صدور این برگه‌ها
می‌کنند و عدم نظارت و نگاه اقتصادی که پشت این قضیه وجود دارد، دست سودجویان را
برای این کار بازگذاشته است و تنها با یک تلفن و بدون معاینه خودرو، یک کارت معاینه
فنی صادر می‌شود.
آیا در تهران هم این برگه‌ها صادر می‌شود؟ مهندس وحید نوروزی،
معاون حمل و نقل ترافیک شهرداری سؤالم را این طور پاسخ می‌دهد: «خوشبختانه مراکز
معاینه فنی در تهران مجهز به سیستم مکانیزه هستند و امکان تقلب در آنها وجود ندارد
و 12مرکز معاینه فنی مکانیزه سبک و 4مرکز معاینه فنی مکانیزه ماشین‌های سنگین در
تهران وجود دارد و این کارتهای تقلبی اغلب در حاشیه تهران صادر می‌شود.»
از
نوروزی سؤال می‌کنم چرا به سالم بودن خودروهای سنگین توجهی نمی‌شود حال آنکه بخش
اعظمی از آلودگی هوای تهران ناشی از دود اگزوز این خودروهاست، می‌گوید: «دراین مورد
با شما موافقم چون تکنولوژي آنها قدیمی است و لذا آلایندگی این خودروها بسیار زیاد
است و با معاینه فنی مشکل حل نمی‌شود. این کار فقط با اسقاط و خروج آنها از چرخه
حمل و نقل امکان‌پذیر است. مثل موتورسیکلت‌ها که معاینه فنی آنها خیلی در کاهش
آلودگی هوا تاثیر ندارد.»
2میلیون خودروی فاقد معاینه فنی
2میلیون خودروی
فاقد معاینه فنی در شهر تهران وجود دارد و تاکنون که هشت ماه از سال جاری می‌گذرد
فقط 400هزار خودرو معاینه فنی شده‌اند.
حسن عسگری مدرس اکولوژي در گفت‌وگو با
گزارشگر روزنامه کیهان با اشاره به دیدار اخیری که با ریاست و مسئولان سازمان حفاظت
محیط‌زیست برگزار شده به بیان تصمیمات اتخاذی در مورد معاینه فنی پرداخته و
می‌گوید:«از مسئولان خواستیم این موضوع را با اعضای هيئت دولت مطرح کنند که در روز
29 دی روز هوای پاک، کلیه خودروهای خدمتی برای معاینه فنی به این مراکز مراجعه
نمایند.»
وی به نقل از آقای محمد طاهریان مدیر بهره‌برداری از مراکز معاینه فنی
تهران اعلام کرد: «چنانچه این موضوع تحقق یابد این مراکز آمادگی دارند معاینه فنی
مورد خودروها را در قالب گروه‌های 100تایی حتی در روزهای تعطیل انجام دهند.»
آلودگی هوا، کلاف سر در گم
چرا برخی از متولیان امر محیط‌زیست و مسئولان
دستگاههای اجرایی مسئله آلودگی هوا در کلانشهرها را در این فصل سال کلاف سردرگمی
می‌دانند که ظاهرا حل این مشکل لاینحل به نظر می‌رسد؟
عسگری، مدرس اکولوژی
(محیط‌زیست) پاسخ این پرسش را این طور بیان می‌کند: «برخلاف خیلی‌ها که فکر می‌کنند
آلودگی هوا، کلاف سردرگم است باید گفت که اصلا این‌طور نیست چون برای حل این مشکل
هم قانون وجود دارد، هم درد مشخص و هم راه‌حل درمان آن پیداست. فقط باید هم‌گرایی
بین تمام دستگاههای ذی ربط به‌وجود آید.»
و حالا اورژانس هم وارد این مسئله شده
است چرا که وقتی مراجعات بیماران قلبی را در شرایط آلودگی هوا 10درصد بیشتر اعلام
می‌کند، این بیانگر این است که به مرحله اجرای قانون نزدیک تر می‌شویم ولی نکته
قابل بحث این است که باید دید چرا در اجرا ضعیف هستیم؟
عسگری با اشاره به اینکه
آن قدر در مورد آلودگی هوا، کتاب و مطلب و اثر نوشته شده و این روزها نقل محافل شده
است که همه می‌دانند آلودگی هوا وجود دارد و برای سلامتی مضر است، خاطرنشان می‌کند:
«در این برهه از زمان به مرحله «آستانه بیهودگی» رسیده‌ایم و جامعه حساسیت خود را
نسبت به موضوع آلودگی هوا از دست داده است.»
این مدرس اکولوژیست این برهه از
زمان را مثل شرایطی که یک فرد به تازگی عینکی خریده و آن را به چشم می‌زند و روزهای
اول برایش دشوار است تشبیه می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه ما هم آرام‌آرام به این
وضعیت هوا در این فصل از سال عادت کرده‌ایم و آن قدر که در مورد آلودگی صحبت شده
است، حساسیت‌ها کم شده است.»
به او می‌گویم به نظر شما در این شرایط بهترین و
موثرترین راهکاری که می‌توان ارائه داد تا به نقطه مطلوب برسیم چه می‌باشد، این
مدرس اکولوژیست این‌طور پاسخم را می‌دهد: «اگر از راه همکاری و رفتارهای انسانی
محیط‌زیست را اصلاح نکنیم، محیط‌زیست خودش، خودش را بالانس خواهد کرد.»
وی در
توضیح بیشتر این مطلب می‌گوید:«در سال 1952 شرایط مشابهی در لندن بر اثر سوخت ذغال
سنگ به وجود آمده بود تا جایی که در فاصله زمانی 6-5 ماه، 8 هزار نفر در اثر مه
دودهای فتوشیمیایی جان خود را از دست دادند و شهر لندن خودش، خودش را بالانس کرد.
ما باید متوجه باشیم که وقتی تمام درختان را به راحتی از بین می‌بریم، سیل‌های مهیب
جاری می‌شود و وقتی آلودگی هم تشدید شود، قطعا مرگ افراد را در پی خواهد داشت و در
نهایت طبیعت خود را بالانس می‌کند، ولی با هزینه بسیار سنگین!!»
عسگری اضافه
می‌کند: «در مورد شهر تهران اگر دست به کار نشویم این اتفاق خواهد افتاد.»
وی با
اشاره به اینکه روزانه 170 نفر در تهران راهی بهشت زهرا می‌شوند، خاطرنشان می‌کند:
«در شرایطی که آلودگی هوا تشدید می‌شود باید به علت‌ها بپردازیم نه معلولها.»
مسئولیت‌پذیری به جای فرافکنی
در مدیریت شهری
با توسعه شهرها و افزایش جمعیت
و فقدان اقدامات کافی در کنترل آلودگی هوا به تدریج آثار زیانبارش بر محیط‌زیست و
انسان هر چه بیشتر آشکار می‌گردد. اثرات این بلایای انسان ساخت بر جسم، روان و
اقتصاد جامعه به شدت خسارت زده و این خسارات تا سالها پایدار می‌ماند.
در مورد
چگونگی وارد آمدن این اثرات نقطه نظر دکتر علیرضا اسماعیلی نوری، عضو هیئت دانشگاه
علوم انتظامی و عضو مرکز تحقیقات و پیشگیری از مصدومیت دانشگاه شهید بهشتی را جویا
شدیم، وی می‌گوید: «آمارها نشان می‌دهد که در روزهای آلوده هوای تهران، شمار
بیماران تنفسی تا 60 درصد افزایش می‌یابد. بیشترین عامل مرتبط با تشدید بیماریهای
سیستم قلبی، عروقی و ریوی، افزایش آلاینده‌های دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق و
منواکسید کربن است به طوری که آلودگی هوا در تهران به طور متوسط موجب کاهش 5 سال از
عمر تهرانی‌ها شده است.»
دکتر اسماعیلی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان با
اشاره به اینکه تهران شهری است که از سه جهت سلسله کوههای البرز آن را احاطه کرده،
می‌گوید: «سالانه مقادیر زیادی منواکسید کربن، اکسیدهای ازت و آلاینده ذرات معلق
در فضای آن پخش می‌شود. خسارات مرگ‌و میر ناشی از آلودگی هوا در تهران سالانه 640
میلیون دلار و بیماریهای ناشی از آلودگی سالانه حدود 260 میلیون دلار به اقتصاد
کشور لطمه می‌زند.»
وی می‌گوید: «در سال 1374 نزدیک به یکصد نفر از کارشناسان و
مدرسان محیط‌زیست، جغرافیا و شهرسازی در پی نشستی در سالن اجتماعات پارک شهر تهران،
متنی موسوم به بیانیه «هوای تهران 74» منتشر کردند که در آن برای نخستین بار از
آلودگی هوای پایتخت به عنوان یک «بحران ملی» که راه مقابله با آن «عزم ملی» است،
نام برده شد. از آنجایی که زندگی در کلانشهرها به سرعت در حال تغییر است، اگر
برنامه‌ریزی و سازماندهی لازم برای مواجهه با مشکلات آن پیش‌بینی نشود، زندگی در
شهرها ناممکن می‌گردد در حالی که چنین اتفاقی در حال وقوع است.»
به اعتقاد دکتر
اسماعیلی نوری اولین قدم در این راه، تدوین الگو با توجه به عوامل توانمندساز در هر
بخش و مسئولیت‌پذیری نهادها، سازمان‌ها و ارگانهای مختلف در مسائل زیست‌محیطی و
تبعیت از یک مدیریت واحد در شهر است.
در صورت وجود یک مرکز واحد تصمیم‌گیر در
مدیریت شهر می‌توان به ایجاد طرح فرآیند خود ارزیابی امیدوار بوده و مراحل توسعه را
یکی پس از دیگری طی کرد. شناخت اولویت‌ها، برنامه‌ریزی و انجام طرحهای کوتاه و
بلندمدت در کنار مسئولیت‌پذیری می‌تواند مهم‌ترین خط‌مشی و راهبردی سازنده برای
رسیدن به شهری سالم باشد.
وی می‌گوید: «افسوس از عدم وجود رویکردی منطقی، منسجم،
یکپارچه و باثبات و بی‌توجهی به نیازهای حال و آینده و عدم تمرکز خاص بر نیازهای
شهروندان که طرفهای ذینفع در اقدامات این سازمان‌ها محسوب می‌شوند اجازه اتخاذ
تصمیمات نظام‌مند را به دستگاههای متعدد متولی کلانشهرها و تهران نمی‌دهد.»
دکتر اسماعیلی نوری با اشاره به اینکه نقطه ضعف عمده دستگاههای متعدد که خود را
متولی مدیریت کلانشهرها می‌دانند، توجه انحصاری آنها بر نقاط قوت خود است، می‌گوید:
«در این میان کمبودها نه تنها شناسایی نشده که به دلیل بسیاری از سیاسی‌کاری‌ها و
حواشی به فراموشی سپرده می‌شوند.
کلانشهر تهران متولیان بسیاری دارد، از
استانداری و فرمانداری و سازمان حفاظت محیط‌زیست گرفته تا نمایندگان تهران در مجلس
شورای اسلامی، شورای اسلامی شهر تهران، شهرداری تهران، پلیس راهنمایی و رانندگی
وخرده سازمانهای دیگری که به درست یا غلط خود را متولی اداره پایتخت می‌دانند.»
این عضو هیئت دانشگاه علوم انتظامی می‌گوید: «متاسفانه به دلیل عدم وجود یک نهاد
مشخص، متمرکز و پاسخگو برای مدیریت پایتخت، مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی در تمام
نهادهای متولی شهر، ادغام شده است و هر یک راهبرد والگوی ارزشی خاص خود را دارند
ودر هر مرحله‌ای درجات مسئولیت‌گریزی و نه پذیری خود را به نسبت حجم بحران تعیین
می‌کنند و در نتیجه هیچ‌گاه در مقابله با چالش‌های پیش رو آن گونه که لازم است مجهز
نیستند.»
بنابراین امروز شاهد فرافکنی دستگاه‌ها برای اجرای طرح جامع مدیریت در
حوزه مقابله با آلودگی هوا در شهر تهران که پایداری و توسعه آن مهم‌ترین ضرورت
مدیران است می‌باشیم و هر سال در اواخر پاییز و اوایل زمستان تب کاهش آلودگی هوا و
طرحهای آرمانی مسئولان شهری وکشوری به صورت سریالی ابلاغ می‌گردد ولی صد افسوس که
مردم تهران از همان سال 74 تا امروز نتوانستند طعم هوای پاک را بچشند.
حال آنچه
مسلم است، مغفول ماندن اراده لازم و مستحکم در مواجهه با بحرانهایی از این دست است.
گزارش روز
|
