واردات بي رويه برنج خارجي و تأثير آن بر بازار داخلي عطر گمشده پلو ايراني در ديس برنج خارجي

حسن آقايي
هيچ كس در هيچ زمان و روزگار سرزمين مان حتي تصور نمي كرد شكوه و پيوستگي فراواني محصول كشتزارهاي سبز و شالي هاي طلايي گونه برنج در گستره خطه شمال به موقعيتي برسد كه امروزه روز در سايه برنج هاي وارداتي و بعضاً سمي قرار داده شود و شاليكار ايراني نگران محصولي باشد كه از سال پيش در انبارها و بي مشتري مانده است.
دفتر و دستك حساب و كتاب رسمي آن چنان لازم نيست كه ميزان عرضه و تقاضاي كالاي مورد مصرف عام برآورده شود. حتي هنگامي كه شاليكار پس از ماه ها زحمت و پايكوبي جشن درو و برداشت مي خواهد شيريني سلامتي محصول را بچشد اما ناگهان با حكايت غم انگيز واردات بي رويه برنج روبرو مي شود.
مهي رقيق و نرمه نسيمي روح پرور در شناوري بوي خوش خاك و عطر سبزه زارهاي پراكنده در هواي پس از مختصر باران شمال كه بند آمده است و نواي ويلن پرويز ياحقي و صداي گرم يكي از خوانندگان برنامه گلها، همگي دست به دست هم داده اند تا سرشار ديداري دلپذير از گستره فرش واره شاليزارهاي پشت كوچه اي مسكوني در محدوده «رويان» در شمال كشور فراهم شود. احساس مي كنم خون در بدنم شتاب فراتر از جريان معمولي دارد. كوچه نسبتاً طولاني است. يك طرف آن، خانه هاي اغلب يك طبقه و بعضاً حياط شني ساكنان بومي است. سوي ديگر، تقريباً سراسر مجتمع هاي ويلايي بنا شده است. محل اين ويلاها كه بيشتر يك طبقه هستند، باغات و اراضي كشت و زرع بوده اند و به مرور سال ها تبديل به ساختمان سازي شده اند. در لابلاي مجتمع ها هنوز يك دو باغ بدون كشت و كار باقي مانده كه تاكنون اره و كلنگ و... به سروقت شان نرفته است. به انتهاي كوچه مي رسم، پيچ كوتاهي را هم مي گذرانم. روبرويم زمين هاي كشتزارهاي برنج خواهند بود. سال ها پيش هم اينجا آمده ام و ساعت ها كار شاليكارها را تماشا كرده ام كه تا سر زانو چكمه هاشان توي آب فرو رفته است. حالا... اما...! يكبار ديگر به ستون بتن آرمه، و كلاف بندي تيرآهن ها خيره مي شوم... يك آن احساس سرگيجه مي كنم حتي به خود مي گويم: اشتباه آمده ام... اما نشاني و نشانه ها آشنايند. لحظه اي مژه برهم مي زنم و دوباره چشم باز مي كنم. يكبار ديگر كارگران را مي بينم كه مشغول ساختمان سازي اند و گله به گله مصالح ساختماني روي خاكي كه ديگر سبزينه اي نخواهد روياند قرار گرفته اند. نگاه مي كنم فاصله اين اندك كشتزار با آن قسمت كه در دست ساختمان سازي است شايد كمتر از صدمتر است و صداي چند نفر به گوش مي رسد. آنان چند ده متري با ساختمان هاي نيمه تمام فاصله دارند. آرام نزديك شان مي روم. ظاهراً چند غيربومي (مسافر) هستند. با يكي از افراد محلي درباره چند و چون خريد و فروش زمين و ويلا صحبت مي كنند. مرد واسطه فروش توضيح مي دهد و مخاطبان را به مناسب بودن منطقه، چشم اندازها، فاصله حدود دويست متر با ساحل دريا، قطعه بندي از چهارصدمتر به بالا و قيمت مناسب تشويق مي كند. بعد شماره تماس به يك دو نفر مخاطبان مي دهد... نمي خواهم شاهد شنيدن اين گفت وگوهاي ناخواسته باشم. دل ناخوش از آنچه بر سر كشتزارها آمده و خواهد آمد، راه برگشت را پيش مي گيرم.
توليد دو ميليون و سيصدهزار تن برنج
در سال
به گفته برخي از آگاهان كشت و زرع، توليد سالانه محصول برنج كشورمان حدود دوميليون و سيصدهزار تن است اما ميزان مصرف حدود پانصدهزار تن بيش از رقم توليد است. به اعتبار اين داده هاي آماري، كشورمان در سال نياز به واردات پانصدهزار تن برنج دارد اما شاهديم طي سال هاي اخير فراتر از نياز متعارف كنوني و حتي هم زمان با فصل درو و توليد در شمال كشور، برنج وارد مي شود. اين شيوه غيرمتعارف و بدون ضابطه سبب زيان مالي و سرمايه اي ميليون ها دست اندركار شاليكاري و خانوارشان مي شود.
دغدغه هاي شاليكاران
ارزيابي عضو يك خانواده برنجكار پرسابقه در لاهيجان نيز براين محور است كه واردات برنج به سود يك عده و خسارت زياد توليدكنندگان برنج داخلي تمام مي شود مضاف به اين كه شاليكار نگران كاهش شايان توجه قيمت برنج مقطع كنوني در مقايسه با سال گذشته است. اين وضعيت، نهايتاً به تشويش خاطر تأمين معاش زندگي شان انجاميده است.
«دكتر ابوالحسن مهاجري» مي گويد: «امسال برنج توليد نكردند چون هزينه ها از جمله دستمزد كارگران بالا است. از طرفي سال گذشته هر كيلو برنج داخلي 2500 تومان فروش مي رفت اما امسال همان برنج كيلويي 1700 تومان فروخته مي شود.»
اين خانواده شاليكار، سال 87 در زميني به مساحت پنج هزار مترمربع كاشت برنج داشته كه سود حاصل آن فقط 100هزار تومان بوده است، در حالي كه گفته مي شود ارزش همين متراژ زمين حدود 250 ميليون تومان است. در چنين وضعي دست اندركاران توليد برنج و سايرين حاضر نمي شوند سرمايه، جواني و سلامت خود را در شاليكاري خرج كنند.
برنجكار صاحب شاليزار خود و 5فرزندش در طول ماه ها سختي شرايط كار را تحمل مي كنند به اميد اين كه محصول شان به موقع و به نرخ مناسب وارد بازار فروش شود اما با واردات همزمان برداشت برنج داخلي، موزائيك انتظارشان ترك مي خورد. اين وضعيت در شرايطي اتفاق مي افتد كه مقاديري از محصول برنج سال 87 در انبار و روي دست شان مانده است. مي گويد: «هيچ كس حامي پايدار كشاورزان نيست.» همچنين به باور «مهاجري» برنجكاران تنها در سال قبل نفس راحت كشيدند. قبل و بعداز آن همچنان دغدغه تامين روزي شان را داشته و دارند. به همين سبب است كه اكثر كشاورزان سلف فروش هستند و محصول شان را زيرقيمت بازار عرضه مي كنند.» وي ولي اين را هم به زبان مي آورد: «دولت ما انقلابي، طرفدار- مستضعف و عدالت مدار است، بنابراين از كارگزاران و مديران دستگاه هاي اجرايي انتظار مي رود با عدالت محوري، برنجكاران را مورد حمايت قرار دهند.»
حرف آخر اين كه نرخ برنج هاي وارداتي بالاتر از قيمت برنج توليد داخل است، اگرچه ظاهر پاره اي از برنج هاي خارجي مثلا درشت بودن دانه و يازودپخت بودن توجه برخي را جلب مي كند ليكن عطر و كيفيت برنج محصول داخل را ندارند. به همين دليل اكثر مردم شمال به رغم فراواني برنج خارجي و بسيار بيش از برنج داخل در همين خطه، همچنان لذت چشايي خود را حفظ كرده و برنج داخلي مصرف مي كنند.
خريد تضميني
خريد تضميني برنج پرمحصول از كشاورزان مازندران از حدود دو هفته پيش شروع شده است.
به گفته «حيدري» مديرعامل شركت غله و خدمات بازرگاني منطقه دو تا هفته اول مهرماه 4هزار تن برنج پرمحصول از كشاورزان برنجكار خريداري شده است.
خريد برنج در استان مازندران طي سال هاي گذشته به عهده دو مركز بود. بنابه آنچه كه اين مديرعامل اظهار داشته است امسال استقبال بيش از حد كشاورزان در تحويل برنج به دولت به چهار مركز اصلي و يكصد مركز فرعي كه عموما كارخانجات شاليكوبي هستند افزايش يافته است.
وي همچنين به «مهر»گفت شركت بازرگاني دولتي ايران هيچ زماني خريد تضميني برنج محلي را در دستور كار خود قرار نداده بود.
از يك شهروند بازنشسته به نام «امين» در حالي كه جلوي يك مغازه تمام عيار برنج فروشي ايستاده وبرنج ها و نرخ ها را مظنه مي كند، درباره برنج هاي وارداتي و قيمت ها مي پرسيم. تبسمي مي كند مي گويد: «حقيقت اين است سال ها پيش كسي فكر نمي كرد نياز به واردات برنج داشته باشيم. همه مان از بچگي با برنج شمال آشنا شده ايم. آنچه از دوستان شمالي ام شنيده ام اين است كه ما نياز به اين همه برنج خارجي نداريم. در حالي كه مي گويند برنج از پارسال انباشته مانده است. الان مي بينم بيش از برنج داخلي، برنج وارداتي است. اين مسلما روي توليد و ذائقه مان اثر مي گذارد، قيمت هاشان هم آن چنان ارزان و مناسب نيست.»
وي مي گويد: «به نظر من براي حمايت و رونق مناسب توليد داخلي يك راهش اين است كه تمام ادارات چه كارگري و كارمندي و بازنشستگان برنج توليد خودمان را با نرخ متعادل در دسترس اين قشرها قرار دهند. قيمت برخي برنج هاي وارداتي كه اوايل واردات شان بسيار ارزان بود. الان نزديك به نرخ برنج هاي داخلي 5-4 سال پيش رسيده است.»
پازل نامشخص
روي ميز اصرار و انكار
پازل كارشناسي تخصصي آلوده بودن يا نبودن برنج هاي وارداتي از 20 كشور روي ميز نشست چند جانبه مسئولان ذيربط برخي دستگاه هاي رسمي در چند هفته اخير هنوز چينش مشخصي نيافته و ترديد وجود آلودگي فلزات سرب، كادميوم و آرسنيك و يا سمي نبودن برنج هاي موصوف بر اذهان مردم سايه افكنده است.
بر پايه آمارهاي منتشره طي سال هاي 86 و 87 و سه ماهه 88 بيش از دو ميليون و هشتصد هزار تن برنج وارد كشور شده است.
از طرف ديگر ميزان توليد برنج داخل همانطور كه پيشتر اشاره شد حدود دو ميليون و سيصد هزار تن و ميزان مصرف دو ميليون و هشتصد هزار تن است. در نتيجه سالانه حدود پانصد هزار تن نياز به واردات احساس مي شود. حال چنانچه رقم توليد داخل را از مجموع ميزان واردات دو سال و اند مذكور كم كنيم و سپس جمع كسري نيازمان در همين مدت زمان از مجموع رقم واردات مزبور كم كنيم درمي يابيم يك ميليون و ششصد و هفتاد و پنج هزار تن برنج مازاد بر نياز كشور ظرف دو سال و سه ماه ياد شده، واردات برنج داشته ايم. اين اتفاق يعني بي ضابطگي برنامه ريزي، خروج ارز (سرمايه) ملي، تضعيف و به سايه كشاندن توليد داخل، انبار شدن برنج خودمان و... و... و همين معماي سمي بودن واردات برنج.
برنج مخل سلامت در سفره مردم!
برخي از دست اندركاران و منتقدان بر افراط و بي رويگي واردات برنج تاكيد دارند و معتقدند نبايد شرايطي به وجود آيد كه نبض بازار متعادل از دست دستگاه هاي دخيل و مسئول و حتي شاليكاران، در دست عده اي سودجو و دلال، آرام و قرار گيرد. برنج در كشورمان بعد از نان، غذاي دوم مردم است، پس نبايد غفلت كرد و گذاشت واردكنندگان به ضرب تبليغات و تزريق وسوسه ها از جمله شعار مرغوبيت چنين برنج هاي وارداتي مخل سلامتي را سر سفره ميليون ها خانواده ايراني بگسترانند، چرا كه به زيان اقتصاد و توليد كشور، مأيوس كردن و ضرر برنجكاران و تغيير ذائقه مردم مصرف كننده خواهد انجاميد.
ديگ واردكنندگان براي خودشان مي جوشد
«موسي زاده» شغل آزاد، با لحن معترضانه اي به سؤالم كه پرسيدم چه نظري درباره برنج هاي وارداتي داريد؟ چنين پاسخ مي دهد: «اگر سخت گرسنه هم باشم لب به برنج خارجي نمي زنم. برنج خودمان باب خوراك و دندان ماست. اين همه تبليغ مي كنند فلان برنج بخريد، خوش عطر است. يك بند انگشت قد مي كشد! نبايد زير بار اين حرف ها برويم. اين ها كه برنج هاي خارجي وارد مي كنند ديگ دلشان براي ما نمي جوشد. فكر جيب خودشانند. همه ما بايد به فكر ادامه كار شاليكار و باغدارمان باشيم كه با عرق جبين قوت ما مردم را تامين مي كنند.»
بازار در قبضه برنج خارجي
يك خواربارفروش كه تمايل ندارد خود را به نام فاميل معرفي كند و نام كوچك خود را «سعدالله» مي گويد، در خصوص برنج هاي وارداتي، چنين اظهار مي دارد: «از چند هفته پيش كه صحبت و خبرها از آلوده بودن اين برنج ها شد، مشتري كمتر به سراغ برنج خارجي مي آيد مگر برخي كه چندان وسع مالي ندارند. برنج داخلي نسبتاً معروف الان هر كيلو دو هزار و خرده اي فروخته مي شود و برنج نيمدانه چيزي حدود هفتصد تومان است. برنج هاي خارجي بازار را قبضه كرده است. يكي از مشتريان آشنا مي گفت برنج خودمان مطمئن ترين و خوش طعم ترين برنج هاي دنيا است. وارد كردن برنج خارجي باعث ركود مصرف برنج داخلي نمي شود اما از كشتكاران برنج آن طور كه بايد حمايت نمي شود.» وي مي افزايد: «واردات برنج بايد به حد نياز كنترل شود و هر برنجي وارد نشود. سلامت برنج بايد به تأييد وزارتخانه هاي مربوطه برسد، چون الان مسئله همين است. مردم چه خبر دارند كدام برنج سالم است. پيش از توزيع و پيش از واردات لازم است از هر جهت دقت شود. واردكننده اول از همه صلاح و مصلحت خودش را در نظر مي گيرد.»
انتشار خبرهاي آلوده بودن و قابل مصرف نبودن برنج هاي وارداتي و سپس تناقض نظرات مسئولان دستگاه هاي ذيصلاح و نظارتي، خواسته ناخواسته مي تواند تأثرات رواني در مردم ايجاد كند به ويژه آن كه سال ها واردات برنج از كشورهاي دور و نزديك ادامه داشته است و تا حال بحث تأييد يا تكذيب مبني بر آلودگي يا عدم آلودگي برنج هاي وارداتي به فلزات سمي، در ميان مسئولان ذيربط و آزمايشگاهي نبوده است. در هر حال بحث اين موارد و عدم شفافيت و اعتمادسازي براي مردم پس از چند هفته حساسيت هايي ايجاد كرده است و دامنه موضوع به صحن مجلس هم كشيده شد.
كميسيون مشترك مديران و مجلس آزمون نهايي
عضو كميسيون كشاورزي مجلس شوراي اسلامي، چند روز پيش از برگزاري جلسه بررسي آلودگي برنج هاي وارداتي در كميسيون مذكور با حضور مسئولان ذيربط دستگاه هاي دولتي خبر مي دهد. به گفته «داود محمدجاني» در جلسه مزبور پس از ابراز نظرات مسئولان در خصوص صحت و سقم آلوده بودن برنج هاي وارداتي، مسئولان گمرك اعلام كردند بدون استعلام از مراجع ذيربط از جمله سازمان حفظ نباتات، وارداتي انجام نشده است و برنج هاي موجود در بازار داراي مجوز هستند اما مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، برنج وارداتي را بررسي كرده كه بخشي از آن مشكل آلودگي داشته و وجود فلز سنگين و سمي آرسنيك در حد بالاتر از استاندارد در آن ديده شده است.»
نماينده مردم آباده، بوانات و خرم بيد در مجلس، مي افزايد: «آنچه سازمان استاندارد قبلا اعلام كرده درباره 13 نوع برنج از يك كشور است، در حالي كه ايران از بيست كشور برنج وارد مي كند و فقط يكي از اين كشورهاي مبدا داراي مشكل بوده است. بقيه برنج هاي وارداتي به گفته اين مديران حاضر در جلسه مشكلي نداشته است. لذا به جهت اعلام قبلي همه برنج هاي وارداتي داراي مشكل نيستند. در اين زمينه بين مديران مختلف اختلافاتي وجود داشت كه در نهايت تصميم بر اين شد كار گروه مشتركي از مديران مربوطه دولتي با كميسيون كشاورزي تشكيل شود و نمونه هاي برنج وارداتي در آزمايشگاه پيشرفته اي مورد آزمون قرار گيرد و در اسرع وقت گزارش آن به كميسيون ارسال شود.»
وي در ادامه مي گويد: «تا آخر هفته آينده- هفته دوم مهر ماه- بايد نتايج اعلام شود. در اين جلسه حساسيت نمايندگان به افراد ذيربط دولتي در مورد سلامت مصرف كنندگان اعلام و خواستار بررسي جدي تر مسئله شدند. اگر پس از آزمايش هاي دقيق، برنج خارجي مشكل داشت، همگي با توافق اعلام كنند و اگر مشكل نداشت نيز به اطلاع مردم برسد تا مصرف كننده و واردكننده دچار زيان نشوند.»