نتيجه از خود راضي بودن

قال الامام الهادي(ع): من رضي عن نفسه كثر الساخطون عليه
امام هادي(ع) فرمود: كسي كه از خودش راضي شود، ناراضيان از او فراوان شوند. (1)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- بحارالانوار، ج72،ص316

اعتدال و ساده زيستي پيامبر(ص)

امام صادق(ع) فرمود: روزي پيامبر(ص) روزه بود. هنگام افطار، پس از نماز مغرب در مسجد قبا تقاضاي نوشيدني كرد. يكي از اصحاب به نام «اوس بن خولي» رفت و ظرف شيري آورد و در ميان آن شير، اندكي عسل وجود داشت. آن ظرف را نزد پيامبر(ص) نهاد.
وقتي پيامبر(ص) اندكي از آن شير را خورد، آن را كنار گذاشت و فرمود: «دو نوشيدني است كه يكي كفايت مي كند، آن را نمي آشامم ولي آن را حرام نمي كنم. تنها به يك غذا اكتفا مي كنم تا در برابر خدا تواضع كرده باشم. كسي كه در پيشگاه خدا تواضع كند خداوند مقام او را بالا مي برد و كسي كه تكبر كند خداوند مقام او را كوچك مي نمايد، كسي كه در مصرف معاش راه اعتدال را بپيمايد، خداوند روزي او را تامين مي نمايد و كسي كه اسراف كند، خداوند او را محروم مي سازد و كسي كه بسيار درياد مرگ باشد، خداوند او را دوست مي دارد.» (1)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
1-اصول كافي، ج2، ص122

غرور علمي

پرسش:
غرور علمي چيست و چه شاخص ها و آثاري را بر رفتار و سلوك انسان مترتب مي كند؟
پاسخ:
به طوركلي هرچيزي در عالم ماده آفتي دارد كه هستي آن را تهديد مي كند. درخت علم و دانش هم «آفت» پيدا مي كند. آفت علم و عالم غرور است و يكي از مواردي كه به انسان حالت مستي دست مي دهد و عقل او را ممكن است تضعيف نموده و تحت الشعاع قرار دهد، مستي قدرت علمي است. غرور علمي به شكل هاي مختلفي بروز مي كند. بنابراين «آسيب شناسي» و «آفت زدايي» در حوزه دانش و در دوران تحصيل و تلاش هاي علمي، بر هر دانش پژوهي لازم و ضروري است.
شاخص هاي غرور علمي
امام صادق(ع) فرمود: هرگاه از يكي از شما چيزي پرسيدند كه نمي دانستيد، بگوييد: نمي دانم. (مجله البيضاء، ج1، ص 147)
گفتن اين پاسخ از كسي برمي آيد كه از غرور علمي بدور باشد و شهامت اعتراف به واقعيت را داشته باشد و نخواهد ديگران را فريب دهد و برتري علمي كاذب خود را به رخ ديگران بكشد.
غرور علمي افراد، گاهي سبب مي شود روشن ترين حقيقت ها را انكار كنند و در مقام بحث و مجادله «حق» را نپذيرند و در بحث حالت عناد و ستيزه جويي و يك دندگي نشان دهند و خطاهاي خود را توجيه كنند. ابن مسعود يكي از اصحاب پيامبر اعظم(ص) نقل مي كند: «كسي كه درباره هرچه از او بپرسند، فتوا و نظر بدهد، ديوانه است» (همان). اين سخن ، هشدار به كساني است كه خود را صاحب نظر در همه مقولات مي دانند و حاضر نيستند درموردي به دليل نداشتن علم و آگاهي، بگويند: نمي دانم. نتيجه اين گونه پاسخ دادن هاي بي محابا و نظرات برخاسته از غرور علمي، هم رسوا شدن خود انسان است و هم به گمراهي كشاندن مردم.
شاخص و جلوه ديگر غرور علمي، تكبر، فخرفروشي و تفاخر نسبت به ديگران و خود را تافته جدا بافته از ديگران دانستن است. كسي كه با فراگيري مشتي از اصطلاحات علمي، حاضر نيست دوستان قديمي و حتي پدر و مادر خود را تحويل بگيرد و توقع دارد همه به مقام علمي و برتري او خضوع كنند و او را درصدر نشانند دچار آفت غرور علمي شده است. اين است كسي كه خود را داناي همه فن و حريف بداند و در همه عرصه ها خود را كارشناس و متخصص بپندارد، به طور قطع و يقين دچار توهم «خودبرتربيني» و غرور علمي مي باشد.
در تورات آمده است به صاحب دانش بگو كه به دانش فراوان خود مغرور نشود، اگر مغرور است و خيال مي كند كه خيلي مي داند و راست مي گويد، خبر دهد كه كي خواهد مرد؟ (بحارالانوار، ج77، ص42)
اينكه انسان از زمان و مكان و كيفيت مرگ خويش خبر ندارد، يك نمونه از محدودبودن علم آدمي است، پس ديگر چه جاي غرور است. امام علي(ع) در اين رابطه مي فرمايد: از فضيلت و يا فزوني علم تو، اين است كه دانش خود را كم و ناچيز بشماري. (غرر الحكم، حديث 9420)
مرحوم علامه طباطبايي(ره) كه به حق شايسته لقب علامه بود و از مفاخر جهان علم، حكمت و فلسفه و از افتخارات حوزه و تشيع به شمار مي رود، از تواضع علمي خاصي بهره مند بود. يكي از شاگردانش چنين نقل مي كند: «در طول سي سال كه افتخار درك محضر ايشان را داشتم، هرگز كلمه «من» از ايشان نشنيدم؛ درعوض عبارت «نمي دانم» را بارها در پاسخ سؤالات ازايشان مي شنيدم. همان عبارتي كه برخي افراد كم مايه از گفتن آن عار دارند. جالب اين است كه اين درياي پرتلاطم علم و حكمت از فرط تواضع و فروتني پاسخ سؤالات را به صورت احتمال و يا عبارت به نظر مي رسد بيان مي كرد.» آري او به راستي تجلي اين حديث معصوم است كه فرمود: «ثمره علم تواضع و فروتني است.» يعني يك انسان متاله همانند يك درخت هرچه بار علمي اش سنگين تر و افزون تر شود، تواضع و خاكساري او بيشتر مي گردد.

تپش قلم

عباسعلي كا مرانيان
افراط ، آن روي سكه تفريط است به همين جهت، زياده خواهان، هميشه كم بهره اند!
¤¤¤
سرمايه اصلي هر جامعه، انديشمندان مستقلي هستند كه نمي توانند جدا از حق جويي و حقگويي، زندگي كنند.
¤¤¤
نوشتن يا ننوشتن، گفتن و يا نگفتن و عمل كردن و عمل نكردن هر يك مسئوليت خاص خود را دارند، آه از احوال اولاد آدم در عرصه انتخابهايش!
¤¤¤
اگر عشق نبود، انسان ناتمام از دنيا مي رفت!
¤¤¤
انسان اگر بفهمد كه حاصل: لذت خداوند و لذت انسانهاست، با نفرت زندگي نمي كند!
¤¤¤
بر محدوديت عقل اولاد آدم همين بس كه: دائم در خاك اشتباهات خود مي نشيند و باز هم عبرت نمي گيرد.
¤¤¤
دست اندازهاي زندگي، پر از انسانهاي كم ظرفيتي است كه در اثر «يك خيال»، خود را در پيچ و تابهاي آن گم كرده اند!
¤¤¤
وقتي عوام به شدت به آرايش ظواهر زندگي مي پردازند، خواص بشدت مراقب باطن اعمال خويش مي شوند.

كلاس گذاري؛ مصداق تفاخر،تبذير و كمبود شخصيت

يكي از ناهنجاري هاي رفتاري كه درجوامع رفاه زده به عنوان ارزش مطرح مي شود،كلاس گذاري است. اين رفتار ناهنجار همان گونه كه از نظر روان شناسي اجتماعي و علوم اخلاقي و تربيتي از مصاديق تفاخر به شمار مي رود، از نظر علوم رفتاري نيز مصداقي از تبذير و اسراف است.
نويسنده دراين مطلب برآن است تا با بررسي اين ناهنجاري اخلاقي و رفتاري، ابعاد سوء آن را در شخصيت و جامعه نشان دهد و بر پايه آموزه هاي قرآني آثار و پيامدهاي آن را در زندگي مادي و معنوي و نيز دنيوي و اخروي تبيين كند.با هم اين مطلب را از نظر مي گذرانيم.
كلاس گذاري، بيماري روحي جوامع عقب افتاده
بسياري از رفتارهاي ما، متاثر از شرايط و مقتضيات دروني و بيروني ماست. به اين معنا كه تعامل ميان بيرون و درون است كه رفتارهاي ما را شكل مي بخشد. از اين رو شخصيت هركسي، رفتارهاي خاصي را موجب مي شود، چنان كه مقتضيات و شرايط محيط نيز برخي از رفتارهاي خاص را بر ما تحميل مي كند. اين جاست كه هيچ كسي نمي تواند به گونه اي رفتار كند كه خودش مي خواهد، هر چند كه اصرار دارد كه در آزادي است و اوست كه انتخاب مي كند چه بخورد، چه بپوشد و چه شغل و ماشين و خانه اي داشته باشد؟ ولي درحقيقت، عوامل بسياري اين آدم به ظاهر آزاد را از جهات متعدد محدود مي سازد و او را به سمت و سويي سوق مي دهد كه گاه كاملا در تضاد با علايق و خواسته هاي قبلي و دروني اش است.
بخشي ازرفتارهاي انسان هاي عادي و معمولي كه از ثبات شخصيت قوي برخوردار نيستند، متأثر از اين فشارهاي بيروني است. لذا برخلاف عقيده اي كه دارند رفتار مي كنند و به علايق و خواسته هاي خود پشت كرده و بر ضد آن عمل و رفتار مي كنند؛ زيرا تنها توجيه شان اين است كه اين كار كلاس دارد.
همان طور كه انسان هاي داراي شخصيت سست، بيش تر متاثر از گروه هاي اجتماعي و فشارهاي بيروني هستند و مي كوشند تا با همراهي و هماهنگي با آن ها براي خود شخصيت مستقل و معتدلي را نشان دهند تا بيش تر مورد پذيرش گروه شوند، هم چنين جوامع انساني نيز مي كوشند تا رفتارهايي را درپيش گيرند كه درجمع پذيرفته شوند و از جامعه جهاني طرد نشوند و يا بيرون از دايره تمدني شناخته نشوند.
بسياري از جوامع غير متمدن به ويژه درمنطقه جنوب جغرافياي زمين مي كوشند تا رفتارهاي خويش را همانند رفتارهاي جوامع منطقه شمالي استوا قرار دهند. از اينرو سرتا پا غربي و فرهنگي مي شوند درحالي كه اصول بسياري را در اختيار دارند كه مي تواند به سبب ارزش هاي عقلاني و جمعي به عنوان الگو حتي براي جوامع به ظاهر متمدن قرارگيرد.
همان گونه كه خودباختگي در شخصيت موجب مي شود تا انسان براي جلوگيري از رسوايي، همرنگ جماعت شود و حتي به رفتارهاي باطل و ضد ارزشي و غير عقلاني آنان تن دهد، هم چنين جوامع خود باخته نيز اين گونه رفتار مي كنند و در قالب كلاس گذاري آن را توجيه مي كنند.
فقدان شخصيت قوي و معتدل و متعادل در اشخاص به عنوان يك بيماري ظرفيت هاي شخص راكاهش مي دهد و او را براي دست يابي به آزادي واقعي باز مي دارد. اين گونه است كه اشخاص ديگري به طور مستقيم و غير مستقيم، اراده شخص را مهار و مديريت مي كنند و او را برده و بنده افكار و رفتارهاي خويش مي سازند، درحالي كه شخص فكر مي كند كه در آزادي مطلق است و از نعمت انتخاب و اختيار برخوردار است.
زيرا مي تواند رفتارهايي از خود بروز دهد كه حتي بيرون از دايره عقلانيت است و به سادگي مي تواند ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي را ناديده گرفته و آن را زير پا گذارد.
در جوامع غيرمستقل از نظر فرهنگي نيز اين گونه رفتار به شدت به چشم مي خورد. با آن كه اين جوامع، در ظاهر از استقلال سياسي، نظامي و اقتصادي برخوردارند، ولي از نظر فرهنگي به شدت وابسته هستند، لذا به شدت متأثر از فرهنگ هاي بيرون بوده و رفتارهاي جوامع ديگر را الگو قرار مي دهند و تبعيت مي كنند.
البته نبايد از عنصر تبليغات نيز غافل ماند، زيرا عنصر تبليغات موجب مي شود تا شخص باور كند جوامعي كه از نظر اقتصادي و فن آوري هاي روز پيشرفت كرده اند، در بعد فرهنگي نيز سرآمد هستند و بايد از آنان تقليد كرد.
چنين تفكري در بسياري از جوامع گذشته و حال وجود داشته و دارد؛ زيرا مردم به اين باور غلط مي رسند كه اگر شخصي در ثروت و قدرت تركتازي مي كند لاجرم از همه جهات پيشرو است، در حالي كه اين گونه نيست و نمي توان او را از هر جهت الگوي كامل قرار داد. از اين قرآن بارها از انسان هايي مانند قارون، فرعون، هامان، سامري و بلعم باعورا سخن مي گويد كه در اموري چون قدرت و ثروت و علم و بصيرت پيشتاز بودند و در اوج قرار داشتند ولي از نظرهاي ديگر هيچ برتري بر ديگر افراد جامعه نداشتند بلكه گمراه بودند و به سبب همين مسئله، شكست خوردند و نابود شدند.
هم چنين قرآن جوامعي را معرفي مي كند كه از نظر تمدني بسيار پيشرفه بودند كه از آن جمله جامعه عاد، ثمود و سبا است كه به سبب فقدان رشد فرهنگي و اعتقادي و گاه اخلاقي و شكست هنجارها و رفتارهاي ضدارزشي و عقلاني، نيست و نابود شدند.
به هر حال نبايد فراموش كرد كه عنصر تبليغات حتي در كساني تأثير مي گذارد كه از نظر شخصيتي در تعادل و كمال هستند و ديگران به سادگي از طريق تبليغات و بزرگ نمايي مي توانند آنان را به سمت و سويي كه خود مي خواهند حركت دهند و برده و بنده افكار و رفتارها و خواسته هاي خودشان كنند.
كلاس گذاري و تفاخر
انسان هاي كم ظرفيت و يا كم جنبه، كساني هستند كه دچار بيماري فقدان تعادل شخصيت هستند. اين دسته از انسان ها به سبب اين كه نمي دانند و يا نمي توانند به كمالات واقعي دست يابند، به جبران آن از طريق همانندسازي با انسان هاي موفق اقدام مي كنند. لذا كمال سازي دروغيني را از خود به نمايش مي گذارند.
مي دانيم كه انسان هاي موفق، انسان هاي با همت بلند و كار مضاعف و پشتكار بسيار، بوده اند. همين انسان ها بودند كه جوامع را به سوي رشد و شكوفايي تمدني سوق داده و مي دهند. دانشمنداني كه شبانه روز در انديشه اختراع و اكتشاف بودند و حل مشكل و مسئله اي، دغدغه شبانه روزي آنان بوده است. برخي از آنها در خواب و رويا و برخي ديگر در حالتي از مكاشفه به كشف مطلب و حل مسئله و اختراع و مانند آن موفق مي شوند؛ زيرا تمام وجودشان را مسئله دربرمي گيرد و براي حل آن در انديشه فرو مي روند تا به حل آن نايل مي گردند.
همين افراد بلند همت و پرتلاش، ملتي را به تمدن مي رسانند و شرايط محيطي را براي شكوفايي اقتصادي و رفاه فراهم مي آورند. در اين ميان افرادي سودجو، از اين علم و دانش دانشمندان استفاده كرده به ثروت و قدرت مي رسند. آنها كساني هستند كه براي افراد ديگر جوامع به عنوان الگو مطرح مي شوند و مردم جوامع ديگر گمان مي كنند كه علم و دانش در كافه هاي شانزه ليزه توليد شده و مي شود. از اين رو آزمايشگاه تاريك و تلاش هاي شبانه روزي دانشمندي چون اديسون، ماري كوري، انيشتن، ابن سينا، زكرياي رازي، جمشيد كاشاني و مانند ايشان را نمي بينند و به جاي آن كه آنان را الگوي رفتاري خود قرار دهند، سوءاستفاده كنندگان از علم و دانش ايشان را الگوي خويش قرار مي دهند.
آناني كه از شخصيت متعادل و قوي بهره ندارند، براي جبران چيزي كه ندارند به تظاهر روي مي آورند كه تفاخر و فخرفروشي يكي از اين رفتارهاست. در داستان ابليس، هنگامي كه آگاه مي شود حضرت آدم(ع) از شخصيت قوي تر به سبب تعليم اسماي الهي برخوردار است، براي ارضاي خود بزرگ بيني خويش، از ماده اوليه خود يعني آتش سخن مي گويد كه عنصر پاك و برتر است، در حالي كه ماده اوليه انساني، گلي بدبو است. از اين رو با ناديده گرفتن عناصر قوي موجود در انسان مي كوشد تا اين گونه، برتري خويش را نشان دهد و با هنجارشكني و جابه جائي ارزشي، امري كم ارزش و يا حتي ضدارزشي را به عنوان امري ارزشي مطرح كرده و به آن ببالد. (اعراف، آيه12 و نيز سوره ص، آيه76)
كساني كه از نقصان سرمايه روحي و معنوي برخوردارند، با بهره گيري از قدرت و ثروت مي كوشند تا آن را جبران كنند. از اينرو ماشين گران بها و كاخ هاي شيشه اي براي آنها ارزش مي شود.
خداوند در آيات 1تا 5 سوره تكاثر، جهالت آدمي را ريشه برترنمايي و تفاخر و مسابقه رقيبان در كسب مال و مقام معرفي مي كند و آن را عامل كلاس گذاري مي برد و در وادي تفاخر قرار مي دهد. (كهف، آيات32و 34و 35و نيز نساء، آيات 36 و 38)
كساني كه به قدرت الهي (قصص، آيه78)، منشأ پيدايش نژادها (حجرات، آيه13)، تقدير الهي در ثروت و قدرت بخشي به افراد (كهف، آيات34و 39)، فرجام تفاخر (قصص، آيه78)، آخرت (تكاثر، آيات1 تا6) ايمان دارند، هرگز در دام تفاخر و كلاس گذاري نمي افتند؛ زيرا امكانات مادي و رفاه و اموري از اين دست را عامل فخر و تفاخر نمي دانند (مريم، آيات 73و 74) و براي آن ارزش ذاتي قايل نيستند تا اين گونه، كمالي را در تفاخر جست وجو كنند.
كلاس گذاري، شيوه انسانهاي خود كم بين
عنوان عاميانه «كلاس گذاري» در واقع مترادف مفهوم تكبر، تفاخر و خودبزرگ بيني است كه متأسفانه در جامعه ما در حال رشد و گسترش است و تبديل به يك فرهنگ غلط و غيراسلامي شده است.
اين اصطلاح غيرعلمي و عاميانه در جامعه تا به آنجا پيشرفت كرده كه جزئي از ادبيات و فرهنگ روزمره تمامي افراد اعم از جوان و بزرگسال، زن و مرد، پزشك و مهندس، كارمند و غيره شده است و در رد و بدل كردن حرف هاي روزمره از آن استفاده مي كنند در حاليكه نه تنها اين اصطلاح بلكه كلمات مشابه ديگر نيز بايد از صفحه ادبيات شيرين فارسي پاك شود.
شايد درك واقعي اين واژه باعث شود كه اين كلمه از دايره المعارف كلمات روزمره فرهنگ عاميانه دوم كشورمان زايل گردد و ديگر شاهد نباشيم كه افراد از اين گونه واژه ها استفاده كنند. در واقع معناي واقعي كلاس گذاشتن همان فخر فروختن، تكبر، غرور و خودخواهي و اسراف و تبذير است كه متأسفانه برخي افراد خودكم بين از آن استفاده مي كنند.
فخر فروختن و تكبر شامل همه موارد مي شود چه از لحاظ ظاهري و نوع پوشش و لباس، چه از نظر مسكن، وسيله نقليه شخصي، و گاه فراتر هم مي رود و برخي افراد، معلومات، تحقيقات و ياحتي برخي صفات معنوي را هم به رخ هم مي كشند و احساس غرور و تكبر مي كنند.
البته تعريف، تمجيد و ستايش به ويژه از ديگران اگر در جاي خود به كار رود و كسي به جا و به موقع از ديگران تعريف كند نه تنها بد نيست بلكه در بسياري از مواقع باعث ايجاد اعتماد و عزت نفس در فرد مقابل مي شود ولي تعريف و ستايش بي جا و بي مورد فقط حس رضايت فرد را بر مي انگيزاند و به اشتباه وي را وادار به پذيرش برخي باورها و صفات مي كند كه واقعاً در آن شخص وجود ندارد.
تكبر و فخر فروختن فقط به كار افرادي مي آيد كه در خود احساس ناامني مي كنند و از استعدادها و توانايي هاي بالايي بهره نبرده اند، به همين دليل براي سرپوش گذاشتن بر معايب و ضعف هاي خود به غرور و تكبر مي پردازند و به اصطلاح عاميانه براي خود كلاس مي گذارند و سعي دارند خود را بهتر،بالاتر و بااستعدادتر قلمداد كنند در صورتي كه اذهان آگاه و وجدان هاي بيدار هيچگاه اين افراد متكبر و خودخواه را باور نمي كنند و ماهيت وجودي آنان را مورد شناسايي قرار مي دهند.
از سوي ديگر افراد از خودراضي و مغرور كه هر جا فرصت را مناسب ديدند به تعريف و تمجيد از خود مي پردازند معمولاً درجامعه، انسان هاي منزوي و مطرودي هستند كه ديگران با آنها روابط اجتماعي برقرار نمي كنند چرا كه عامل اصلي ايجاد يك رابطه خوب اجتماعي صداقت، بي ريايي و سادگي است و اگر كسي از اين چارچوب خارج شود و دوستي و رفاقت را فقط براي ابراز وجود و خودنمايي بخواهد سريعاً از حيطه مسائل اجتماعي خارج خواهد شد و كسي تمايل به دوستي با چنين اشخاصي ندارد.
هرچند كه عامل اصلي انزوا و دوري گزيدن برخي افراد از ديگران همين مسئله دورويي، تفاخر، تكبر و خودبزرگ بيني نيست ولي يكي از عوامل مهمي است كه باعث دوري فرد از اجتماع مي گردد و انسان رامنزوي مي كند. بنابر اين مطابق فرمايش قرآن كريم كه همه انسان ها برادر و برابر هستند بايد اين الگوي رفتاري در اذهان عمومي مردم جاي بگيرد كه هيچ كس برتري بركس ديگر ندارد مگر به واسطه تقوي و عمل صالح، در غير اين صورت همه با هم برابر و يكسان هستند و نبايد به همديگر فخر بفروشند.
آيات و احاديث بسياري وجود دارد كه همگي آنها دلالت بر اين حقيقت دارد كه افراد متكبر و خودخواه در روي زمين جايي ندارند و يا اينكه اگر كسي از روي تكبر و غرور در روي زمين راه برود همه فرشتگان خدا از او دور خواهند شد با توجه به اينكه خداوند خالق انسان هاست و از انسان ها حمايت مي كند بنابر اين توجه به فرامين الهي مي تواند افراد را از تكبر، نخوت و غرور دور كند و به صراط مستقيم الهي رهنمون سازد.
همه امكاناتي كه خداوند بر روي زمين قرارداده و نعمت هايي كه به وفور در اختيار انسان گذاشته براي ابراز بندگي و رسيدن به خدا است درك عظمت و توانايي خداست كه انسان ها را حامد، شاكر و مريد مي سازد و از صفات زشت و ناپسند دور مي كند.
بنابر اين با حمد خداوند مي توان از تكبر و خودبيني جلوگيري كرد و عملاً به مبارزه با چنين فرهنگ تفاخرمدارانه برخاست.
برخي مصاديق كلاس گذاري و تبذير و اسراف
اصولا كساني كه از فقدان چيزي در درون رنج مي برند ولي به سبب موقعيت اجتماعي نمي توانند آن را داشته باشند، به گونه اي ديگر مي كوشند تا آن را دارا شوند. لذا كلاس گذاري روشي براي جبران نداشته هاست. بارها ديده ايم كه كسي سيب را پوست مي كند در حالي كه مي داند كه فوايد پوست سيب هم كم نيست، ولي به جهت آن كه مي خواهد به زعم خود كلاس بگذارد حتي بخشي از سيب را نمي خورد و دور مي اندازد.
در رستوران ها بارها با مجموعه سفارش هاي هنگفت مواجه مي شويم كه تنها بخشي اندك از آن خورده مي شود و بقيه يا دست نخورده يا دست خورده به سوي ظروف اشغال هدايت مي شوند؛ زيرا اين گونه كارها كلاس دارد. گذاشتن باقيمانده چاي و نوشابه و مانند آن زياد ديده مي شود. البته در برخي از رستوران ها، براي افراد ظرفي براي غذاها و مواد غذايي اضافي تدارك مي بينند ولي از آنجايي كه كلاس دارد مي بايست اين غذاها همان جا روي ميز بماند و در ظرف اشغال ريخته شود.در عروسي ها و ميهماني هاي بالا شهري، اصولا كلاس، در ريخت و پاش و تبذير است. اين تبذير غير از اسراف است؛ زيرا مسرف مي خورد و زياده روي مي كند و خودش را اذيت مي كند ولي مبذر كسي است كه ريخت و پاش مي خورد و مصداق «نه خود خورد نه كس دهد، گنده كند به سگ دهد» مي كند. اي كاش طوري مي كرد كه اين نعمت خداوند به سگها و گربه ها مي رسيد ولي اين گونه نمي شود بلكه دور ريز مي شود و هيچ موجودي جز انگل ها از آن استفاده نمي كنند، در حالي كه انگل ها مي توانند از طريق ديگر به سادگي تغذيه كنند و نيازي نيست تا از غذايي كه ديگر موجودات بلكه حتي انسان ها به آن نياز دارند، دور ريز شود تا انگل ها بهره برند.
از ديگر مصاديق كلاس گذاري در جامعه، داشتن گوشي هاي متنوع و شيك تلفن همراه است. كساني كه هرازچندي گوشي موبايلي را عوض مي كنند تا از كلاس گذاري جا نمانند. سفر به اروپا و حتي سفر به مكه و عتبات از سوي برخي و تغيير دكوراسيون منزل هر از گاهي ولو با قرض از ديگران، تغيير مدل ماشين ها و آرايشگاه هاي زنانه و مانند آن كلاس هاي بي جايي است كه براي پركردن كمبودها و جبران نقصان در شخصيت، مد روز شده است.
خريد كوله پشتي تجملاتي و با حال از جنس ضد واتر (كه قابل شست وشو هم هست)، يا خريد مدل هاي جديد كامپيوترهاي قابل حمل از نوع ريز و درشت آن، يا تلويزيون هاي جديد كه اندازه خود ديوار اتاق است و چسباندن آن به ديوار خانه و مانند آن نيز از كلاس گذاري روز است.
دريكي از نوشته ها، نمونه هاي ولو طنز ولي در حقيقت محل ابتلاي جامعه را ديدم كه درباره كلاس گذاري بود. نويسنده آورده بود:
1- فقط آب معدني بخورين چون كلاس داره!!!
2- براي هر ده انگشت خودتون انگشترهاي نگين دار بخرين (حالا هر رنگي) چون كلاس داره!!!
3- يكي دو تا از كتابهاي پائولو كوئيلو رو بخونين و براي ديگران تعريف كنين (البته من خودم كه سر در نمي آرم ولي مهم نيست) مهم اينكه كلاس داره!!!
4- سرپاچه هاي شلوارتون و آستينهاي لباستون رو نخ، نخ كنين (حالا مهم نيست كه بهتون بگن سرخپوست...) مهم اينه كه كلاس داره!!!
5- شبانه روز عينك آفتابي به چشماتون بزنين (مهم نيست هوا ابريه يا بارون مياد) مهم اينه كه كلاس داره!!!
6- عكسهاي دوران بچگي خودتون رو قاب كنين بزنين به ديوار (حالا اگه عكساتون خيلي بي ريخت بود مشكلي نيست از عكسهاي ديگرون مي تونيد استفاده كنين) آخه كي به كيه!! مهم اينه كه كلاس داره!!!
7- وقتي مي خواين از خونه برين بيرون هف هش تا كتاب بزرگ و قطور بگيريد دستتون (هرچي كتابها بزرگتر باشه بهتره، فكر اينو كه دستاتون خسته ميشه نكنين) مهم اينه كه كلاس داره!!!
8- اگه پاچه هاي شلوارتون بلنده، تاش بزنين (البته ديگه الان تمام شلوارا كوتاه هستن) مهم نيست كه بهتون بگن داره ميره فرش بشوره!! مهم اينه كه كلاس داره!!!
9- شلوار شما بايد از بالا يا پايين كوتاه باشد، هرچند كه بدجوري تو چشمه!!، ولي كلاس داره!!!
اين ها نمونه اي از فرهنگ غلط و رايج كلاس گذاري در جامعه ماست و اگر بخواهيم اين فهرست را كامل كنيم خود مثنوي هفتاد من كاغذ مي شود.اين در حالي است كه خداوند در آيات زيادي از قرآن، مسرفان و مبذران را دشمن خويش و دوستان شياطين برمي شمارد (اسراء آيه 72 و آيات ديگر) زيرا با اسراف و ريخت و پاش كردن، نه تنها كفران نعمت مي كنند بلكه اجازه نمي دهند تا ديگران از نعمت هاي خداوند به درستي بهره گيرند. چنان كه همين مترفان و مسرفان و مبذران هستند كه زمينه افزايش جرم خيزي در جامعه را فراهم مي كنند و رفاه زدگان، خود بزرگ ترين مجرمان جوامع بشري بشمار مي روند.
مسرفان مايه فساد انگيزي و تباهي در جوامع و زمين هستند (شعراء، آيات 151 و 152) در حالي كه از نظر خودشان رفتارشان بسيار ارزشي و درست است (يونس، آيه 21) از اين رو خودپسندي نمي گذارد تا در مسير درست قرار گيرند و دست از كلاس گذاري كه موجبات اسراف و تبذير و فساد مي شود بردارند.
با توجه به آنچه گذشت نتيجه گرفته مي شود كه كلاس گذاري براي ديگران، نماد بارزي از فخرفروشي و تفاخر است كه از نظر قرآن و روايات معصومين عملي شديداً مذموم و مخالف آموزه هاي الهي بشمار مي رود. جا دارد حسن ختام اين مقاله را حديث زيبايي از علي(ع) قرار دهيم كه هشداري است جدي به همه كساني كه دنيا و زرق و برق پوچ و بي ارزش آن، آنان را فريفته و دچار غرور وتفاخر و كلاس گذاري كاذب و توخالي كرده است: آن حضرت مي فرمايد: «مالا بن آدم والفخر اوله نطفه و آخره جيفه ، لا يرزق نفسه ولا يدفع حتفه= فرزند آدم براي چه فخرفروشي و كلاس گذاري مي كند؟ او كه در آغاز، نطفه اي گنديده و در پايان مرداري بدبو است، نه مي تواند روزي خود را تأمين كند و نه مرگ را از خود دور سازد! (نهج البلاغه، حكمت 454)

رابطه فكر و عمل و بحث حجاب

سيد محمد كميل حسيني رستمي
در مورد برخورد با موضوع بدحجابي، نكات فراواني قابل تأمل است گروهي برخورد فيزيكي را نهي كرده و بر كار فرهنگي تأكيد مي كنند و گروهي ديگر تأكيد بر هنجارشكني و خط شكني داشته و برخورد را ضروري مي دانند و بر تركيبي از برخورد فيزيكي و كار فرهنگي معتقد مي باشند.
اجازه بدهيد نگاهي ريشه اي به رابطه فعل و ذهن انسان ها داشته باشيم و بعد از آنجا بيانديشيم كه برخورد با انحرافات اجتماعي و ازجمله بي حجابي بايد چگونه باشد. در ابتدا معترف بر اين مطلب مي باشيم كه اين نوشتار به صورت بسيار مختصر و تنها به جنبه اي از اين موضوع وسيع پرداخته است. اينك با هم مطلب را از نظر مي گذرانيم.
در مورد رابطه ذهن با عمل مي توان به دو انديشه اصلي اشاره كرد:
1-گروهي كه اصالت را به ذهن مي دهند و معتقد مي باشند كه فعل انسان برآمده از ذهن اوست و او باتوجه به انديشه ها، پيرامون هدف هاي خود تصميم مي گيرد. مثلاً كسي باتوجه به ايدئولوژي خود تصميم مي گيرد فلان كار را انجام دهد و يا از كاري ديگر خودداري كند. اين نوع انديشه درباره نحوه رفتار انسان تا حد زيادي در جامعه عموميت دارد كه فعل را برآمده از ذهن و انديشه فرد مي دانند.
2-اما در مقابل انديشه بالا انديشه اي معتقد است كه آن فعل و محيط مادي و اجتماعي افراد است كه براي آنها ايدئولوژي سازي و معنا ايجاد مي كند. مثلاً اگر فردي در نظامي تحت ظلم و ستم قرار گرفته با بافتن انديشه هاي گوناگون در ذهن خود اين موقعيت را براي خود قابل تحمل مي سازد.
براي نمونه آن را به تقدير و سرنوشت ربط مي دهد. به عبارتي آن محيط مادي و خواست و فعل فرد است كه باعث ايجاد ايدئولوژي خاصي در ذهن او مي گردد. نمونه بارز اين نوع تفكر را در اين جمله كه انسان ها آن طور كه فكر مي كنند زندگي نمي كنند، بلكه آن طور كه زندگي مي كنند فكر مي كنند مي توان ديد. اما در مقابل اين دو نوع تفكر نوعي تفكر ميانه نيز وجود دارد كه ذهن و فعل آدمي را در رابطه اي متقابل مي بيند. به اين معنا كه هم فكر و ايدئولوژي بشر بر عمل او تأثير دارد و هم نوع زندگي كردن او در فكر و انديشه او. براي نمونه يك انسان متدين ممكن است در جاهايي دين و تعلقات مذهبي او را از انحرافات باز دارد اما در مواردي كه به خاطر فشار اجتماع مجبور به ارتكاب گناه مي شود براي اين فعل خود توجيهاتي مي آورد.
مثلاً اگر آن انسان در جامعه اي باشد كه دروغ گفتن مرسوم است و او به نوعي تحت فشار مجبور به دروغگويي مي شود، براي اين فعل خود سعي در ايجاد معنا و دليل مي كند. شايد يكي از دلايلي كه در انديشه اسلامي به كرات هم به فكر و ايمان و هم به عمل صالح تأكيد شده و هركدام از آنها را بدون ديگري ناقص و ناكارآمد مي داند همين موضوع باشد. (ان الانسان لفي خسر الاالذين امنوا و عملوا الصالحات)
يك نكته اساسي اين جاست كه اگر ارتكاب به كژروي و انحراف ادامه پيدا كند معنا و ايده برآمده از آن محكم تر مي گردد و فرصت براي نفوذ بيشتري مي يابد. مثلاً اگر رشوه در جامعه اي زياد شود كم كم ايده برآمده از آن تسلط بيشتري مي يابد و برخورد با آن مشكل تر مي شود.
در كشور ما در مورد بسياري از گناهان ازجمله دروغ، غيبت، چشم چراني و... اين موضوع وجود دارد و افراد جدا از اعتقاد قلبي و حتي عملي خود به دين و آيين اما در مواردي براي خود معاني سازي و ايدئولوژي پروري كرده اند كه خارج از حقيقت دين است و يكي از اين گناهان بي حجابي است.
يعني استمرار بي حجابي در طول زمان باعث معنابخشي از ايدئولوژي سازي براي آن در ميان مردم در شكل هاي گوناگون شده است و شما مي توانيد افراد بي حجابي را ببينيد كه به دين و خدا و پيغمبر اعتقاد داشته و بسياري از واجبات خود را انجام مي دهند اما در مورد حجاب براي خود معناسازي و دين سازي كرده اند.
از نكاتي كه در بالا گفته شد مي توان نتيجه گرفت كه تنها فرهنگ سازي كافي نيست بلكه بايد نسبت به فعل افراد نيز در جامعه حساس بود زيرا استمرار فعلي نامناسب مي تواند خود فرهنگي نامناسب را نيز نهادينه كند. اما تأكيد بر اين نكته لازم است كه در فضاي عمل اجتماعي بسياري از ابعاد و پارامترهاي مؤثر وجود دارند، كه تنها تحليل آنها از يك بعد كافي نيست و ممكن است عمل بر مبناي تفكري يك بعدي باوجود منطقي بودن نسبت به آن بعد، در فضاي اجتماعي كارا نباشد.
در مورد حجاب نيز اوضاع به اين گونه است يعني اين موضوع بايد از جنبه هاي گوناگون تحليل شود و در برخورد نيز از روش ها و شيوه هاي گوناگون در لايه هاي مختلف استفاده شود تا اين انحراف فردي و اجتماعي رفع گردد.