(صفحه(12(صفحه(6(صفحه(9(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14


دوشنبه 11 مرداد 1389- شماره 19706

بررسي دلايل گرمايش زمين و پيامدهاي مخرب آن ذوب يخچال ها و سرنوشت شناور كره خاكي! - بخش پاياني



بررسي دلايل گرمايش زمين و پيامدهاي مخرب آن ذوب يخچال ها و سرنوشت شناور كره خاكي! - بخش پاياني

گاليا توانگر
آب و هوا، به عنوان يكي از عوامل محيط طبيعي، اثرات متعددي بر نحوه زندگي بشر دارد. انسان ها از ديرباز از ناحيه اقليم، تلفات و خسارات زيادي را متحمل شده اند و از اين رو به اشكال متفاوت در شناخت ويژگي هاي آب و هوا و كنترل اثرات نامطلوب آن كوشيده اند. امروزه اين كار به كمك علومي چون هواشناسي و اقليم شناسي كه نقش عوامل طبيعي و انساني را در تغييرات آب و هوا مطالعه مي كند، انجام مي گيرد و معلوم شده است با وجود اين كه عوامل طبيعي مانند نوسان تشعشع خورشيدي، تغيير در محور زمين، وقوع آتشفشان هاي شديد و... نقش اساسي در تغيير شرايط آب و هوايي دارند، اما فعاليت هاي صنعتي بشر و بهره برداري هاي حريصانه او از منابع طبيعي نيز در تغييرات آب و هوا موثر هستند و پيامد آن، وقايع ناگواري است كه در مناطق متفاوت زمين رخ مي دهد.
100 هزار سال پيش در محل فعلي لندن، فيل و اسب آبي زندگي مي كردند. در كتاب «تيمور جهان گشا» اشاره شده است: «سپاهيان تيمور هنگام عبور از ارتفاعات زاگرس به جنگل هاي انبوه و متراكم برخوردند كه مانع از عبور لشكريان شد.» چنين جنگل هايي در شرايط آب و هوايي امروز زاگرس وجود ندارند.
تغيير اقليم، نظم حاكم بر سيستم هاي طبيعي و روابط موجود بين عناصر آن ها را برهم مي زند و سيستم ها را از تعادل خارج مي كند كه ايجاد نظم و تعادل جديد، صدها سال زمان لازم دارد. از اين رو، تغييرات آب و هوايي اثرات مخرب و زيان بخشي بر زندگي گياهي و جانوري و سيستم هاي طبيعي برجا مي گذارد و به تبع آن جوامع انساني نيز از ناحيه آن دچار خسارت هاي مالي و تلفات جاني مي شوند. با وجود اين كه در كشور ما بيشترين تلفات جاني از ناحيه زلزله بوده، اما برآوردها در سال هاي اخير نشان مي دهند كه بيشترين خسارت هاي اقتصادي از عامل طبيعي سيل بوده است كه ريشه در تخريب محيط زيست و نوسانات آب و هوايي دارد. تغييرات آب و هوايي براي جامعه جهاني به قدري مهم بوده كه در سال هاي اخير در سازمان هواشناسي جهاني (WMO)، كميته بين المللي تغيير اقليم (IPCC) تشكيل شده است.
ورود به ششمين دوره انقراض بزرگ!
طي يك قرن اخير استفاده غيرمسئولانه بشر از منابع موجود در كره زمين شرايط جديدي را ايجاد كرده است. در حال حاضر 40درصد از زمين هاي زراعي جهان آسيب هاي طولاني مدت ديده اند و هر ساله 13 ميليون هكتار از جنگل هاي جهان نابود مي شوند. يكي از هر چهار پستاندار، يك پرنده از هر هشت پرنده و يك دوزيست از هر سه دوزيست در خطر انقراض قرار دارند. به علاوه افزايش گازهاي گلخانه اي ناشي از مصرف غيرمسئولانه بشر طي چند قرن اخير شرايط طبيعي زمين را تحت تأثير قرار داده است.
دكتر عباس كنگي، دانشيار گروه زمين شناسي دانشگاه آزاد اسلامي شاهرود ضمن عنوان اين آمار توضيح مي دهد: «اين تأثيرات به گونه اي است كه برخي از دانشمندان بر اين عقيده اند كه بشر جهان را وارد ششمين دوره انقراض بزرگ كرده است. دانشمندان طي دو دهه گذشته همواره خطر افزايش درجه حرارت زمين را مورد توجه قرار داده ند، اما تغييرات آب و هوايي سال هاي اخير نتايج حاصل از آن را آشكارتر كرده است، اتفاقي كه اكنون رخ داده نتيجه رفتارهايي است كه انسان در طي چند قرن و به خصوص قرن اخير نسبت به طبيعت درپيش گرفته است. آب و هوا و همه موجودات در نظمي حكيمانه به يكديگر مرتبط بوده و مشكل با گسسته شدن اين پيوند ايجاد مي شود. متوسط دما در 15 سال گذشته بالاترين عدد است كه تاكنون ثبت كرده اند.»
وي ادامه مي دهد: «اين افزايش ميانگين درجه حرارت كره زمين با ذوب شدن يخ هاي قطب، بالا آمدن آب اقيانوس ها و از همه مهمتر بي نظمي هاي آب و هوايي همراه است. اين بي نظمي هاي آب و هوايي به صورت هاي متفاوت از جمله توفان هاي شديد، بارش هاي بي هنگام، خشكسالي ها و... آشكار مي شود. بسياري از دانشمندان بر اين عقيده اند كه طي 20 سال آينده اين بي نظمي هاي آب و هوايي به عنوان يك پديده دائمي در وضعيت اقليمي زمين ديده خواهد شد. در حقيقت اين رويدادها واكنش طبيعت به دستكاري هاي انسان در شرايط زيستي زمين است.»
كنگي معتقد است اين شرايط حيات بسياري از موجودات زنده از جمله انسان را با مشكل روبرو مي كند. وي ادامه مي دهد: «اين بهاي سنگين فعاليت هاي غيرمسئولانه انسان در طي قرن اخير است كه هزينه آن را كساني پرداخت خواهند كرد كه اغلب نقشي در آن نداشته اند. دستاوردهاي علمي دهه هاي اخير حكايت از آن دارد كه عوامل متعددي همواره حيات موجودات زميني و از جمله تمدن بشري را تهديد مي كنند. اين عوامل طي 500 ميليون سال گذشته موجب 5 مورد انقراض بزرگ از جمله نابودي دايناسورها شده است. در برخي از اين دوره هاي انقراض در طي مدت زماني كوتاه بيش از 70درصد موجودات كره زمين در سطح خشكي ها و داخل درياها نابود شده اند و بخش اعظم پوشش جنگلي جهان از بين رفته است.»
اين دكتر زمين شناس نظريات نابودي زمين را مطرح كرده و مي گويد: «هر چند طي نيم قرن گذشته انديشه برخورد اجرام آسماني با زمين، ذهن دانشمندان را به خود مشغول كرده بود، اما تحقيقات سال هاي اخير حكايت از آن دارد كه اغلب اين دوره هاي انقراض تحت تأثير تغييرات شديد آب و هوايي ايجاد شده است. به عنوان مثال 3 درجه گرم شدن زمين با ذوب يخچال هاي قطبي و 7 متر بالا آمدن سطح اقيانوس ها و زير آب رفتن بخش هاي بزرگي از سواحل همراه خواهد بود. به علاوه اين افزايش حرارت نابودي جنگل هاي استوايي كه دوسوم اكسيژن اتمسفر را تأمين مي كنند، موجب مي شود. به علاوه تغييرات آب و هوايي با رويداد توفان هاي شديد و دائمي، ايجاد خشكسالي هاي پيوسته، نابودي جنگل ها و نابودي منابع تغذيه موجودات زنده همراه خواهد شد. بدون شك بسياري از موجودات زنده امكان سازگاري با چنين شرايط دشواري را ندارند. از اين رو بايد به طبيعت به عنوان مجموعه اي هماهنگ نگريست كه هرگونه آسيبي به آن روزي به خود ما نيز بازمي گردد. به طور مسلم طبيعت راه صحيح را در پيش مي گيرد و تمدن بشري به ما بستگي خواهد داشت كه در آينده چه خواهيم كرد؟»
گرمايش زمين و از بين رفتن زمين هاي كشاورزي
در طول حيات كره زمين، تغييرات آب و هوايي مكرر رخ داده اند، به طوري كه در آخرين دوره زمين شناسي (كوارتز) چهار مرحله تغيير آب و هوايي به نام عصر يخبندان رخ داده است. هر يك از اين دوره هاي يخبندان و دوره هاي بين آنها هزاران سال طول كشيده است. دوميليون سال پيش، شمال غرب اروپا زير يخ مدفون بود. بديهي ترين و بيشترين اثر اين تغييرات آب و هوايي روي زندگي گياهي و جانوري مناطق بوده است، چنان كه تغيير در حيات جانداران ملاك طبقه بندي دوران هاي زمين شناسي قرار گرفته اند. بنابراين حيات كره زمين به آب و هوا وابستگي بيشتري دارد. اساسي ترين عوامل تغييردهنده آب و هوا، طبيعت و اجزاي متشكله آن هستند، هر چند اخيرا عوامل انساني هم به آن افزوده شده است.
ناصر حافظي مقدس زمين شناس و عضو هيئت علمي دانشگاه صنعتي شاهرود مي گويد: «چنانچه زمين 1 تا 5 درجه گرمتر شود، بارندگي 11 تا 19درصد كاهش پيدا مي كند. پيش بيني شده كه تا سال 2100 درجه حرارت در كشور ما 5 درجه افزايش پيدا كند و 19 درصد كاهش بارندگي خواهيم داشت. كاهش آب بر روي كشاورزي تاثير مستقيمي مي گذارد و توليد غلات، برنج و پنبه به مقدار قابل توجهي كم مي شود. فرسايش و تخريب خاك نيز از مساحت زمين هاي كشاورزي مي كاهند. اين گونه فقر در جهان روز به روز افزايش پيدا مي كند.»
اتفاقا كشورهاي بزرگ صنعتي در پي آنند كه با ايجاد كارخانه هاي بيشتر و توليد دوچندان 2CO و نيز نقض آشكار كنوانسيون هاي بين المللي دام ديگري براي به سلطه گرفتن كشورهاي ضعيف پهن كنند. آنها هيچ گاه به معاهده هاي حفظ محيط زيست پايبند نبوده اند، چون اساسا نمي خواهند با حذف كارخانجاتي كه توليد مواد سمي شان آثار مخربي دارد و يا سوخت هاي فسيلي را مي بلعد، از پول بيشتر محروم بمانند.
حافظي مقدس ذوب يخچال ها و بالا آمدن سطح آب اقيانوس ها را يكي ديگر از آثار گرمايش زمين مي داند و توضيح مي دهد: «سطح آب درياها كه افزايش پيدا كنند، سواحل جابه جا مي شوند و سيلاب در سواحل فعلي رخ مي دهد. چنانچه آب به ارتفاع 10تا 15 سانتي متر بالا بيايد، عملا جلوآمدگي آب چند كيلومتر مي شود.»
بنابراين افزايش سرعت ذوب يخچال هاي قطبي و كوهستاني يكي از اثرات گرم شدن هواي كره زمين و از نمودارهاي تغيير اقليم است. پيامد آن در وهله اول افزايش سطح آب اقيانوس ها و درياها و برهم خوردن تعادل استاتيك خواهد بود. برآوردها از زير آب رفتن جلگه هاي پست و شهرها و روستاها و تاسيسات واقع در آن ها حكايت دارد. اثرات بعدي اين واقعه، برهم خوردن نظم بارندگي ها و دماي هواست. در برخي مناطق زمين، بارش ها افزايش يافته اند و در مناطقي ديگر شاهد تشديد اقليم خشك هستيم. در مكزيك تعداد بارش هاي سنگين افزايش داشته و در مقابل تعداد بارش هاي سبك كاهش پيدا كرده است. در استراليا بارش هاي تابستانه كم و بارش هاي زمستانه افزايش يافته اند. برهم خوردن تعادل ايزوستازي در مناطق قطبي، تهديد منابع آب شيرين در سواحل و... از ديگر پيامدهاست. اين وقايع توليد مواد غذايي را در بعد جهاني به خطر مي اندازد.
جنگ چهارم جهاني!
وقوع برخي تغييرات در كيفيت داده ها به خصوص در روند دماي حداقل و حداكثر و كاهش فاصله آنها يكي ديگر از پيامدهاي گرمايش زمين است. مقدار اين كاهش براي اصفهان 4درجه بوده است. بررسي دماي 50 سال گذشته مشهد نشان مي دهد، اكثر پارامترهاي دمايي روند افزايشي داشته اند.
دكتر حاجي كريمي آب شناس و عضو هيئت علمي دانشگاه ايلام مي گويد: «در همين استان ايلام كه ساكن هستم، بيابان ها هر روز توسعه پيدا مي كنند. كاهش پوشش گياهي، بارندگي و افزايش روان آب ها جزء مشكلات اساسي خشكسالي هاي اخير بوده است. وقتي آب ها وارد سفره هاي آب زيرزميني نشوند و با شيب تند جريان پيدا كنند (سيلاب)، اندك اندك سفره ها فقير مي شوند و همان ميزان آبي هم كه از قبل بوده به علت تماس طولاني مدت با املاح مخزن براي بسياري از كاربري ها بلااستفاده مي ماند.»
اين گفته ما را به اين نتيجه مي رساند كه آيا جنگ چهارم جهاني بعد از جنگ اول و دوم و سرد جنگ بر سر يافتن منابع آبي نخواهد بود؟
وي يكي از مهمترين عوامل گرمايش زمين را استفاده از سوخت هاي فسيلي عنوان كرده و مي گويد: «هرچه از انرژي پاك نظير انرژي هسته اي بهره ببريم، جلوي بحران را گرفته ايم و پيامدها را تخفيف مي دهيم. اگرچه زمين در پي هر تنشي و آسيبي درصدد توازن بر مي آيد، اما اين موازنه گاه هزاران سال طول مي كشد و وقتي آب اقيانوس ها بر اثر گرمايش به طور اعجاب برانگيزي بالا آمد، عملا از دست كسي كاري ساخته نيست!»
جديدترين شيوه ها براي مهار افزايش 2CO جو
دانشمندان مي گويند مي توان 2CO را براي جلوگيري از گرم تر شدن زمين زير بستر درياها ذخيره كرد! براساس اين پيشنهاد، گاز 2CO چندين كيلومتر زير زمين پمپ و سپس زيربستر درياها تزريق مي شود. تيم مشترك محققان دانشگاه هاوارد، موسسه فني ماساچوست (ام آي تي) و دانشگاه كلمبيا در نشريه اي گزارش داد كه زيردرياها فضاي كافي براي ذخيره كردن ميزان نامحدودي 2CO متصاعد در جو وجود دارد. طرح هاي قبلي براي انباشتن 2CO زير درياها به دليل نگراني نسبت به نشت احتمالي و ايمني اين شيوه مورد انتقاد قرار گرفته بود. اما حاميان طرح تازه مي گويند اين طرح چنين خطراتي ندارد و مي توان آن را با فناوري هاي موجود اجرا كرد.
به هر جهت تغييرات آب و هوايي خواه ريشه در عوامل طبيعي داشته باشند، خواه در عوامل انساني اثر خود را به محيط زيست و بر جوامع انساني خواهند گذاشت و در آينده بايد منتظر رويدادهاي اقليمي ناگوار بيشتري باشيم. از اين رو، شهروندان جهاني موضوع تغيير اقليم را به عنوان يك مسئله و بحران جهاني شده تلقي مي كنند كه همگان پيامدهاي آن را تجربه خواهند كرد و ناچار در كنترل و مهار آن نيز همه بايد مشاركت داشته باشند. شناخت عوامل موثر بر تغييرات آب و هوايي و پيامدهاي آن و نيز عمل كردن به توصيه ها و مقررات مرتبط با آب و هوا و محيط زيست، از اولين وظايف شهروندان در اين زمينه است.
گزارش روز

 

(صفحه(12(صفحه(6(صفحه(9(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14