تا دمي مانده سر برآر از خواب
چگونه به خودسازي واقعي در فرصت هاي آسماني دست يابيم؟ - بخش نخست

صديقه توانا
صوت دلنشين ربنا و اللهم لك صمنا در وقت افطار و ذكر دعاي اللهم اني اسئلك من بهائك يابهاه» در سحر، لحظاتي ناب و بهشتي در ماه مبارك رمضان پيش روي زمينيان است كه اگر چشم دل بگشايي، لايق ديدار جانان مي شوي. ماه رمضان، ماه ضيافت الهي و ماه انسان سازي است ماه ذوب كردن گناه و خالي نمودن درون از شهوت ها است تا نور معرفت در آن بتابد و درهاي رحمت بر روح انساني گشوده شود. رمضان ماه رازونياز با رب الارباب است، غم دل با او گفتن و عقده هاي فراق در حضورش گشودن. غبار غفلت از آينه جان زدودن و نور ذكر در آن تابانيدن است كه همه و همه بر سر سفره رحمان و ضيافت رمضان ميسر است، فقط براي بهره مندي از اين همه فضايل بايد حقيقت اين لحظات را درك كرد و قدر شب هاي قدري كه در پيش رو داريم را دانست و از خوان گسترده حضرت دوست بهره جست.
اما براي درك حقيقت اين ماه و بهره مندي از فضايل شب هاي قدر چه بايد كرد؛ اينكه گفته مي شود ماه مبارك رمضان يكي از بهترين فرصت ها براي خودسازي و پالايش روح و جسم از گناهان است، امري واضح و روشن است، اما چگونه مي توان به اين خودسازي رسيد تا از اين فرصت يك ماهه به بهترين شكل ممكن استفاده كرد تا بعد از پايان اين ماه عزيز براي تمام طول سال توشه تقوي و ايمان همراه با چاشني قربت خداوند داشته باشيم؟
در دو شماره گزارش پيش رو راه هاي درك بهتر و بيشتر حقيقت ماه مبارك رمضان و چگونگي خودسازي را از زبان كارشناسان و اساتيد حوزه و دانشگاه مي خوانيم:
روزه و رستگاري
ماه مبارك رمضان فرصتي ارزشمند براي زدودن گناهان، پاك كردن نفس روشن و صيقل دادن روح انساني است كه خداوند به اين اشرف مخلوقات ارزاني داشته است.
حجت الاسلام خليل آقاخاني استاد حوزه و دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان با استناد به آيه 18 سوره بقره درخصوص علت نامگذاري ماه رمضان به ماه خودسازي مي گويد: «در اين آيه خداوند فلسفه و حكمت وجوب روزه را دستيابي بشر به تقوا و رسيدن به مقام متقين دانسته است و اين بدان معنا است كه ماه رمضان به سبب انجام آيين روزه داري از اين ظرفيت برخوردار مي باشد تا آدمي را به مقام متقين برساند.»
از آقاي آقاخاني مي پرسم چگونه مي توان مراحل خودسازي را طي كرد؟ مي گويد: «در حقيقت ماه رمضان يك دوره پودماني و كارگاهي است كه شخص در آن آماده مي شود تا در مسير خودسازي گام بردارد و پس از طي مراحلي به مقام متقين برسد.»
از اين استاد سؤال مي كنم مگر متقين در چه جايگاه و مقامي قرار دارند كه بر آن تأكيد مي كنيد در پاسخ مي گويد: «مقام متقين در فرهنگ قرآني، همان مقام انسان كامل است، زيرا تقوا هر چند كه داراي مراتب و درجاتي است، اما نهايت آن تقوا همان انسانيت كامل و فعليت يافته تمامي اسماي حسناي الهي است. شخص متقي، با مديريت نفس خود، تن و روان خويش را چنان مي سازد كه جز در مسير كمال گام برنمي دارد. او به خود اجازه مي دهد، بي آنكه قوه اي از قواي انساني خويش را تعطيل كند، با تعديل، مديريت و مهار آن، به بهترين وجه از آن بهره گيرد و تمام قواي بشري را به كمال شايسته و بايسته خويش برساند.»
اين استاد حوزه و دانشگاه درمورد اينكه حال اين خودسازي چگونه پديد مي آيد، با استناد به آيات قرآن اينطور توضيح مي دهد: «مجموعه احكام و قوانيني كه براي روزه داري بيان شده، مجموعه اي كامل براي خودسازي و تزكيه نفس و روان است، زيرا محور تزكيه و خودسازي تخليه و تحليه (آراسته شدن) است.»
آقاي آقاخاني در توضيح بيشتر معناي تخليه و تحليه اضافه مي كند: «تخليه به معناي آن است كه رذايل پست نفساني از روان و نفس آدمي بيرون رانده شود و به جاي آن صفات و فضايل خوب و خير جايگزين شود كه اين همان تحليه نفس است و روزه دار با عمل به احكامي كه در روزه داري بيان شده است مي تواند به اين تزكيه نفس و تحليه آن برسد و نه تنها خودسازي كند و تن و جان را از رذايل پست بشويد، بلكه مي تواند با عمل به احكام روزه و قوانين آن، خود را در فضايل بيارايد و تحليه نمايد.»
رمضان مناسب ترين فرصت
براي خودسازي
«در اين ماه خودسازي، درهاي بهشت برروي مؤمنان گشوده و درهاي جهنم بسته مي شود، نبايد كاري كرد كه در اثر آن كار، درهاي بهشت بر رويمان بسته و درهاي دوزخ گشوده شود.»
دكتر ابراهيم اميري استاد دانشگاه با بيان مقدمه فوق و با اشاره به اينكه در اين ماه پر بركت- چنانكه از روايات استفاده مي شود- بهشت را زينت مي دهند و پاداش كارهاي خير و عبادتها دو برابر مي شود در توضيحات بيشتري اضافه مي كند: «باتوجه به اينكه اين ماه، ماه آمرزش گناهان و مغفرت و ماه توبه، آزادي و رهايي از جهنم و دستيابي به بهشت است، لذا بايد در اين فرصت مغتنم از هر كار بد و حرامي دوري كنيم و تمام اوقات خود را با ياد و ذكر پروردگار بگذرانيم.»
دكتر اميري نظر خود را درخصوص چگونگي خودسازي در اين ماه صيام اينطور بيان مي كند: «كمترين خودسازي به اين است كه انسان «خودي» را براي خويشتن نشناسد و خدا را مالك خود بداند كه در اينصورت خدا را خواهد شناخت و حق عبوديت پروردگار را ادا خواهد كرد و از هر چه رنگ غيرخدايي دارد، دوري مي جويد.»
اين استاد دانشگاه اضافه مي كند: خودسازي و جدا شدن از تعلقات و هواهاي نفساني، منشا تمام كمالات و ملكات و فضائل انساني است و اگر كسي توانست خود را از تعلقات مادي برهاند و به ظواهر زودگذر دنيا بي اعتنا باشد، بي گمان به خدا توجه خواهد كرد و به سوي تكامل روانه خواهد شد و اين بالاترين پيروزي و سرفرازي انسان است.»
وي مي گويد: «خداوند مي داند تمام مفاسد جهان، ظلم ها، تعدي و تجاوزها و گردن كشي ها در اثر خودبيني و هواپرستي است، لذا در قرآن كريم همواره تزكيه و تربيت مقدم بر تعليم و آموزش ذكر شده است و خودسازي يعني تزكيه نفس و ماه رمضان، ماه تزكيه و تطهير نفس است پس بياييد با هم در اين ماه بزرگ تقرب به خدا را بجوييم تا در درگاهش ره يابيم و در روز رستاخيز سفيدروي گرديم.»
آهنگ تقريب جوييم
در آيات 138 تا 187 سوره مباركه بقره، به راههاي خودسازي در ماه مبارك رمضان تأكيد و بر رعايت تقواي مؤمنان توصيه شده است.
محمود كريمي حافظ كل قرآن كريم در گفت وگو با گزارشگر كيهان به بيان اين راهها مي پردازد و با اشاره به اينكه اول و آخر و ثمره روزه داري، تقوا است، خاطرنشان مي كند: «اگر انسان بخواهد درك درستي از فضايل اين ماه پرخير و بركت داشته باشد بايد تقواي خود را پررنگ تر كند كه با تدبر در اين آيات فوق مي توان به اين تقوا رسيد.»
آقاي كريمي قرائت، تفكر، تدبر و انس با قرآن كريم را يكي از مهمترين راههاي خودسازي ذكر مي كند و مي گويد: «قرآن كتاب هدايت است كه جز خير و سعادت براي انسان چيز ديگري نمي خواهد، و تأثير هدايتي عميقي در رفتار و كردار انسان دارد.»
اين حافظ كل قرآن كريم كه در نمايشگاه قرآن با وي آشنا شدم در ادامه سخنان خودآسان گرفتن كارها و امور روزمره را يكي ديگر از موارد مهم خودسازي در ماه مبارك رمضان مي داند و اضافه مي كند: «همانطور كه خداوند متعال تمام كارها را بر بندگان خود آسان مي گيرد، ما هم بايد مسائل مادي، و امور روزمره زندگي را سهل و آسان بگيريم و از تشريفاتي كه متأسفانه اين روزها به شدت در خانواده ها مشاهده مي شود، خودداري كنيم.»
وقتي به او مي گويم متأسفانه تا وقتي كه تشريفات و تجملات در زندگي برخي ها به شدت وجود دارد، چطور مي توانيم مردم را به ساده زيستي سفارش كنيم، اينطور مي گويد: «با نظر شما كاملاً موافقم، تا زمانيكه الگوهاي جامعه ساده زيست نباشند، نمي توان از مردم عادي چنين توقعي داشت، اما نكته مهم اين است كه هر كس بايد خودسازي را از خود شروع كند ما بايد زندگي حضرت علي«ع» و حضرت فاطمه زهرا«س» را الگو و سرمشق زندگي خود قراردهيم.
كريمي همچنين شكرگذاري از نعمات پروردگار و ذكر ادعيه مستحبي در تمام طول سال و بخصوص در ماه مبارك رمضان را از ديگر راههاي خودسازي عنوان مي كند و مي گويد: «قرائت دعاهاي افتتاح، مجير، ابوحمزه ثمالي و جوشن كبير كه در اين ماه بسيار سفارش شده است، را به همه توصيه مي كنم. چون روزه داري فقط تحمل گرسنگي نيست، بلكه به جا آوردن اعمال مستحبي در اين ماه مبارك هم جزو فضايل بي شمار اين ماه مغفرت و رحمت است.»
وي در ادامه مردم را به مهرباني و عطوفت به همنوع و حضور در مساجد دعوت مي كند و مي گويد: «با رعايت تقواي الهي كه از راههاي فوق الذكر حاصل مي شود، مي توان از خطاها و لغزشها مصون ماند كه البته رعايت اين نكات بايد مقدمه اي باشد تا بتوانيم در طول يك سال و تا ماه رمضان سال آينده خود را در برابر گناهان بيمه كنيم.»
به او مي گويم، در تمام طول سال كه نمي توان روزه گرفت تا از خطا مصون ماند، پس براي اينكه در طي اين مدت بيمه شويم چه كارهايي را مي توان انجام داد، خيلي صريح و شفاف مي گويد: «براي اينكه در تمام طول سال حضور قلب داشته باشيم قرائت قرآن را فراموش نكنيم حتي اگر در حد روزي يك جزء يا يك سوره باشد، ضمن اينكه با زيارت مرقد مطهر بزرگان دين و ائمه معصومين«ع» و سفرهاي زيارتي مي توان پل ارتباطي خود را با خدا مستحكم تر نمود و روح را صيقل داد.»
مسير قطعي و مطمئن تقرب الهي
ماه رجب ماه ولايت، شعبان ماه رسالت و رمضان ماه خدا نامگذاري شده است و مسير صحيح، قطعي و مطمئن تقرب الهي و رسيدن به مقام وصل، ولايت و رسالت است.
حجت الاسلام والمسلمين رحيم جعفري كارشناس مسائل قرآني در گفت وگو با خبرنگار كيهان در خصوص چگونگي بهره مندي از فضايل ماه مبارك رمضان با ذكر مقدمه اي چنين مي گويد: «ماه رمضان يك تعريف و شخصيت شكلي و صوري دارد و آن امساك ظاهري است كه انسان از اذان صبح تا اذان مغرب از چيزهايي كه روزه را باطل مي كند خودداري مي كند، اما رمضان يك تعريف و شخصيت حقيقي، باطني و محتوايي هم دارد و آن امساك از گناه و ظلم به ديگران و امساك از هرگونه انحرافي ولو كوچك است كه حيثيت انساني و اخلاقي را مخدوش مي كند.»
وي در ادامه مي گويد: «انجام كارهاي خير مثل خدمت به ديگران، كمك رساني به نيازمندان، تقويت بنيه هاي اخلاقي و تربيتي و ارتقاء آن مثل صبر و تحمل و بردباري، صداقت و يكرنگي و ايثار و فداكاري و همچنين كنار گذاشتن بديها مثل كينه و قهر، دروغگويي، ريا و شرك و سوءنيت... ماهيت اصلي ماه رمضان است.»
وي با اشاره به اينكه رمضان ماه پالايش، بازنگري و بررسي و تسويه حساب و تعيين تكليف انسان با خودش مي باشد مي گويد: «تمام زمينه هاي تحول بهره برداري و در نهايت تصميم گيري سرنوشت ساز در اين ماه فراهم است كه براحتي مي توان از آن استفاده كرد و نتيجه گرفت.»
حجت الاسلام جعفري مي گويد: «اگر بدرستي و با عزم قاطع وارد ماه رمضان شويم و اكسير خلوص و بهره برداري هاي معنوي و روحي و ارتباط و اتصال به خداوند را به آن ضميمه كنيم و با همين عزم از اين ماه خارج شويم، قطعاً تأثيرات مثبت و ماندگار آن براي انسان خواهد ماند و سرنوشتي سعادتمند را براي ما رقم خواهد زد.»
گزارش روز