بصيرت افزايي اشعار مداحي؛ نياز مجالس حسيني
ضرورت بررسي بدعت ها در مجالس عزاداري سيدالشهدا(ع) (بخش نخست)

پريسا جلالي
مي گويند وقتي مرحوم ميرزا عبدالجواد جودي خراساني شاعر اهل بيت(ع) تصميم مي گرفت شعري در وصف عاشورا بسرايد دلش را روانه كربلا مي كرد چنانكه يك روز تصميم گرفت خودش را در زيرزمين خانه اش زنداني كرده و با غل و زنجير پاها و سپس دستانش را محكم بست و وقتي حسابي خسته و درمانده شد آن وقت شروع كرد به شعرسرايي در وصف اسارت امام زين العابدين عليه السلام.
اين روايت شرح حال شعرايي است كه سال ها پيش به دور از فضاي موجود جامعه منفك از احساسات موهوم شعر مي گفتند و مداحان هم فارغ از هورموني موسيقي هاي غربي و آهنگ خوانندگان لوس آنجلسي، گرم كردن مجالس را فقط به شور و حرارت و اشك و آه محدود نمي كردند و تكايايي برپا مي شد كه نه مداحي هايش به تعبير علي معلم دامغاني شبيه ديسكوهاي غرب بود و نه اعمال و رفتارش مثل دوپينگ هاي ورزشي.
دستورالعمل مركز رسيدگي به امور مساجد براي نحوه عزاداري در مساجد طي ماه محرم و صفر موجي از واكنش هاي مثبت و منفي را به چنين بخشنامه اي درپي داشت.
در اين بخشنامه علاوه بر مخالفت با نصب شمايل ائمه و قمه زني و سينه زني برهنه مردان در مقابل بانوان، حضور مداحان و مطالبشان در مساجد منوط به تاييد صلاحيت پيش از اجراي مراسم شد.
بدنبال واكنش هاي متعدد در قبال اين دستورالعمل نياز بود پاي صحبت مخالفان و موافقاني بنشينيم كه علت مخالفت يا موافقت خود را با آن هراس از انحراف فرهنگ قيام كربلا و خلوت شدن مجالس مذهبي عنوان مي كنند.
اين اتفاق نظر از آنجاست كه مداحان با سابقه و منبري هاي باتجربه تلاشي جز ارتقاي جايگاه مجالس معنوي مذهبي در ميان مردم ندارند و قصد خيرشان را از واكنش در قبال اين بخشنامه صادر شده به سود دستگاه عزاداري سيدالشهدا(ع) عنوان مي كنند.
بخشنامه اي با موافقان و مخالفان فراوان
به راستي چگونه مي توان اشعاري كه با آهنگ و لحن خوانندگان فراري از كشور همرنگ شده را متناسب توصيف لحظات حزن و اندوه شيعيان و تسلاي خاطر منجي عالم بشريت(عج) ديد و از خطر بدعت آفريني در دين دم نزد؟
و ديگر اينكه به راستي چرا مجالس عزاداري امام حسين عليه السلام نيازمند آسيب شناسي و آماج نقد و انتقادات است تا از ورود خرافه، اشعار انحرافي و يا داستان هاي دروغ در امان باشد و در اين راستا نياز به دستورالعمل هايي دارد تا از آسيب هاي وارده جلوگيري شود اما در مقابل همين اقدام هم واكنش هايي از سوي جامعه مداحان و منبري ها ديده مي شود.
حجت الاسلام و المسلمين حسين ابراهيمي رييس مركز رسيدگي به امور مساجد علت واكنش هاي متفاوت به بخشنامه اين مركز را فقدان وجود تشكيلاتي براي تاييد صلاحيت مداحان عنوان مي كند ضمن اينكه متصدي خاصي هم عهده دار اين مسئوليت نيست. البته خود مداحان هم نتوانسته اند تاكنون فيلترگذاري كنند تا مداحان تازه وارد ملزم به عبور از آن باشند. به همين دليل هر كس كه صداي خوبي دارد و مي تواند شعري را از حفظ و يا از روي ورق بخواند يكباره مداح مي شود.
وي البته مداحان بد سابقه را افرادي مي داند كه به نام مداح بين مردم شهرت يافته اند و همه مي دانند كه صلاحيت لازم را براي مداحي ندارند. به عبارت ديگر اگر كسي بخواهد در مساجد مداحي كند بايد صلاحيت لازم را داشته باشد.
با توجه به اينكه اثر يك مداح گاهي از يك وعظ يا واعظ بيشتر است، رييس مركز رسيدگي به امور مساجد معتقد است كه وجود فرد يا افراد يا تشكيلاتي، مداحان را كنترل كند و به خوب ها بهاي خوب بدهد و جلوي بدها را براي آنكه تاثير خوب سخنان مداحان را خراب نكنند بگيرد، واجب است.
البته به اعتقاد وي اين تشكيلات بايد از سوي خود مداحان ايجاد شود. افرادي كه قابل اعتمادند و بين مداحان مقبوليت دارند از سطح سواد بالاتري برخوردارند مي توانند سبك هاي جديد مداحي را آموزش دهند تا از سبك هاي تقليدي خوانندگان بدسابقه استفاده نشود. چنانچه چنين تشكيلاتي از بين خود مداحان سازمان دهي شود بهتر است تا اينكه از سوي يك مرجع يا نهاد ديگر باشد.
نبود كارشناس اشعار مداحي
خلأ نظارت بر مداحان
در پاسخ به حجت الاسلام و المسلمين ابراهيمي، حاج محسن طاهري مديرعامل خانه مداحان اهل بيت(ع) و از مداحان با سابقه كشور گلايه اي دارد كه در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان اينطور بيان مي كند: بنا ندارم مقابل ايشان جبهه گيري داشته باشم اما اينكه اشعاري كه توسط مداحان خوانده مي شود را تاييد كنند بايد پرسيد آيا فردي به عنوان كارشناس هست تا اشعاري در خصوص اهل بيت را بررسي و كارشناسي كند؟ مسلما پاسخ اين سوال منفي است.
وي ادامه مي دهد: در اين صورت مداحان هم حاضرند اشعار و مطالبشان توسط كارشناسان و ناظران بررسي شود اما در حال حاضر چون اين شرايط محقق نشده مداحان نمي پذيرند. البته در مورد آيات و روايات كارشناس هست و مي تواند بررسي دقيق را داشته باشد اما اشعار چنين حالتي ندارد.
محسن طاهري البته همين شرط را فقط مختص مداحان جوان و تازه كار مي پذيرد آن هم در صورتي كه با برخورد محبت آميز همراه باشد و اشعاري جايگزين در اختيارشان قرار گيرد تا متوجه سستي مطالب قبلي شان شوند.
البته سيد احمد خاتمي عضو جامعه مدرسين حوزه علميه قم هم انتقاداتي به اين دستورالعمل مركز رسيدگي به امور مساجد دارد با اين تعبير كه نبايد امر و نهي ها آنگونه باشد كه خدايي نكرده منجر به خلوت شدن يا عدم حضور جوانان در مساجد شود.
وي ضمن اشاره به فرمايش امام راحل عظيم الشأن و تاكيدات مقام معظم رهبري در برپايي باشكوه عزاداري سيدالشهدا(ع) معتقد است: از سوي ديگر نمي توان از اين واقعيت گذشت كه چه بسا كساني در پي سوءاستفاده هايي از اين گوهر مقدس بوده اند و آسيب هايي به اين اعتماد ارزشمند زده اند.
وي البته در مورد اينكه اگر شخص مداح سابقه استفاده از سبك هاي نامناسب را دارد، نبايد در مساجد و هيات ها دعوت شود، شرط حضور اين مداحان را تغيير رويه و اصلاح آنها مي داند.
نياز به ساماندهي اشعار مداحي
وجود برخي اشعار در جلسات مداحي جوانترهاي اين كسوت، دلزدگي جوانان را فراهم مي آورد.
همانطور كه نه تنها مسئولان دستگاه هاي فرهنگي بلكه مداحان باسابقه هم اين موضوع را ضعف جلسات جوانان در عرصه مداحي قلمداد مي كنند.
حجت الاسلام و المسلمين احمد زادهوش معاون فرهنگي تبليغي دفتر تبليغات اسلامي در اين زمينه معتقد است: در نياز به ساماندهي اشعار مداحي شكي نيست اما بايد توجه كنيم برگزاري اين برنامه ها مردمي و برخاسته از متن جامعه است و طبيعتا وجود برخي خطاها به دور از انتظار نيست. اما اينكه براي ساماندهي اشعار يا مداحي ها و مجالس بخواهيم دولتي عمل كنيم يا انتظار هزينه كردن و كنترل مجالس را از دولت توقع داشته باشيم مطلوب نيست.
اين مقام مسئول فرهنگي در ادامه مي گويد: بايد نقاط ضعف و قوت را بررسي و مجالس را حمايت و هدايت كرد به طور مثال برخي اقدامات مثل برگزاري همايش هاي حوزوي و حمايت از آثار و اشعار برتر، انتشار كتب يا نشريات انجام شده و در ادامه به كمك رسانه ملي نياز دارد تا از ترويج اشعار و مداحي هاي خرافي و سطحي جلوگيري شود.
زادهوش با ابراز اميدواري نسبت به روند مطلوب مبارزه با سطحي نگري در مراسم مذهبي مي گويد: بايد در ميان سراينده ها اين نگرش اصلاح شود تا شاهد اشعار بصيرت افزا و حماسي بين مردم باشيم.
تاكنون اقدام وفعاليت هاي خوبي توسط ستاد شئون اسلامي در تهران توسط سازمان تبليغات اسلامي تشكيل شده است كه اهم آن را مي توان تغذيه فرهنگي، تربيت مبلغان خواهر، تدوين شيوه نامه وآيين نامه برگزاري مجالس برشمرد.
زادهوش هم با تاكيد بر اهميت نظارت بر مجالس مذهبي تصريح مي كند: تاحدود زيادي با همكاري دستگاه هاي اطلاعاتي و انتظامي در برخورد با شياداني كه از طريق مجالس مذهبي از احساسات مردم سوء استفاده مي كردند موفق بوده ايم و تقريبا بساط اين مدعيان و نمايندگان دروغين امام زمان(عج) برچيده شده است.
حجت الاسلام والمسلمين اسماعيل قبادي،رييس سازمان تبليغات اسلامي استان كرمانشاه نيز در گفتگو با گزارشگركيهان مي گويد: متاسفانه در برخي اشعار مداحان نسبت هاي نادرستي به ائمه معصومين عليهم السلام زده مي شود.به عنوان مثال كلمات و جملاتي كه حكايت از خاري،التماس و ذلت امامان معصوم(ع) خصوصا در حادثه كربلا دارد در اشعار برخي مداحان ديده مي شود، كه اين وضع بايد ساماندهي شود.
قبادي مي گويد: معمولا مداحان پيش كسوت اين نكات را رعايت مي كنند و تنها مشكل ما با مداحان جواني است كه براي رسيدن به شهرت در ميان مردم دست به ابداع سبك هايي خارج از عرف مي زنند و نتيجه اش اين مي شود كه مي بينيم در يك مداحي اشعاري خوانده مي شود كه زيبنده مراسم سوگواري امام حسين(ع) نيست.
وي به برخي ديگر از انحرافات در اشعاربرخي مداحان اشاره مي كند و مي گويد: در برخي از اشعار خوانده شده توسط مداحان ديده شده كه به زبان اهل بيت امام حسين(ع) در روز عاشورا چنين مي خوانند؛خاك عالم شد به سرم، برادرم! . . . اين در حالي است كه اهل بيت شهادت را افتخار مي دانستند و اينچنين با خفت و خاري و ذلت در رثاي شهيدان خود سخن نمي گفتند و مداحاني كه اينچنين اشعار بي محتوايي را مي خوانند نشان مي دهد كه از تاريخ حادثه كربلا و حكايت هاي اهل بيت كاملا بي خبرند و هيچگونه مطالعه اي در اين باره ندارند و بر همين اساس يك سري اشعار بي محتوا را مي خوانند كه حتي بعضا كفر آميز بوده و سنخيتي با مرام و مسلك امامان معصوم(ع) ندارد.
قبادي اظهار اميدواري مي كند كه سازمان تبليغات اسلامي بتواند در آينده اي نزديك با بدعت هاي نامتعارف در اشعار مداحان برخورد كند و مداحان جوان را دراين باره توجيه كند و كلاسهاي آموزشي براي آنان داير نمايد.
دقت در انتخاب اشعار، مانع دلزدگي حضار
به طور حتم هيچ چشم پر از اشك ياد حسين(ع) كوشش مداحان صادق و فعال كه نسل به نسل پرچمدار برپايي با شكوه مجالس مطهر روضه و مداحي بوده اند را انكار نمي كند. هيچ سينه پردردي هم از مصيبت اسراي كربلا حلاوت ذكر و ياد خدا را بي واسطه مداحان و منبري ها رد نمي كند.
اما هستند تعدادي از مداحان نوپرداز كه به معناي واقعي فرامين مقام معظم رهبري را توجه نكرده و با اشعار و آهنگ هاي نامتناسب به كار خود مشغولند.
اما شعراي برجسته و متدين و مداحان زيادي داريم كه حفظ منابع مذهبي و شئون اسلامي برايشان اهميت دارد و البته از سوي جوانان هم مورد استقبال قرار مي گيرند.
حجت الاسلام و المسلمين ابوالقاسم شجاعي از منبري هاي به نامي است كه بهره برداري از دستگاه عزاداري امام حسين(ع) را توسط مردم به دو شكل عنوان مي كند.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: گروهي كه فقط به ارضاي احساسات از طريق صرفا سينه زني و دم گرفتن و گريه سردادن بسنده مي كنند و گروه ديگري كه بهره برداري از جنبه هاي عظيم معنوي يعني قيام و ظلم ستيزي و به طور كلي به فلسفه قيام عاشورا توجه دارند.
وي ادامه مي دهد: وظيفه بانيان و سخنرانان و مداحان جذب مستمع براي بيان اينگونه مسايل است. اينكه امام حسين(ع) حتي يك لحظه هم زير بار ظلم و زور نرفت بنابراين ملت مسلمان هم بايد تحمل ظلم و ستم را ننگ بداند.
شجاعي توجه به جهاد اكبر و مبارزه با نفس و شهوات را ديگر درس قيام كربلا مي داند و در اين رابطه وظيفه خطيبان و مداحان را در بيداري مردم مسلمان براي مبارزه با استكبار مهم ارزيابي مي كند.
وي به همين علت توجه به اشعار مداحي را مهم مي داند ضمن آنكه تاكيد دارد: از اشعاري استفاده شود تا به بصيرت مردم بيافزايد. بسياري از مداحان در عرصه مبارزه با فتنه خوش درخشيده اند و هنر ارزشمند ديني خود را در عرصه بصيرت به كار برده اند.
درست است كه از چند سال قبل تاكنون تحول شايسته اي در عرصه مداحي پديد آمده و برخي از مداحان خود پيشگام اين موضوع و مبارزه با غلو هستند و اغلب از سبك هاي غيراسلامي در مداحي اجتناب مي كنند. بسياري از مداحان در عرصه مبارزه با فتنه خوش درخشيده اند و هنر ارزشمند ديني خود را در عرصه بصيرت به كار برده اند.
اما هستند مداحان نوپايي كه مناسك عزاداري را تكيه گاهي براي كسب شهرت و ماديات قرار داده اند و آسيب هايي به جامعه مداحي و فرهنگ عزاداري وارد مي سازند كه ضربات آن سخت تر از صدماتي است كه دشمنان مي توانند وارد كنند.
نبايد از اين واقعيت هم غافل بود كه امروز خطابه و اين هنر ارزشمند ديني متمم يكديگر هستند و نبايد ادبيات سخنانمان به گونه اي باشد كه هيچ يك از اين دو نهاد تضعيف شود. مداحي در جايگاهي قرار دارد كه بدون اتكا به شعر خوب و مطلوب و رعايت اخلاق مداحي به ثمر نمي رسد بنابراين پناهگاهي براي هدايت و حمايت از مجالس و همه نيازهاي آن ضرورتي اجتناب ناپذير است.
گزارش روز