نگاهي به آلودگي هواي تهران و راهكارهاي پيش رو
هواي آلوده در زونكن تصميم مسئولان

محمد امين آبادي
زماني كه آقامحمدخان قاجار تصميم گرفت تهران را مركز حكومت خود قرار دهد، روحش هم خبر نداشت در مدت زماني نه چندان دور تهران با مشكل بزرگي به نام آلودگي هوا روبه رو شود. يكي مي گويد تقصير اين چند ميليون ماشين و موتورسيكلتي است كه روزانه در سطح شهر تهران تردد مي كنند، آن يكي غير استاندارد بودن خودروهاي ساخت داخل، و از رده خارج نشدن خودروهاي فرسوده را علت سوزش چشم و تير كشيدن قلب خود مي داند. كارشناس ديگري علت را كارخانجات و مؤسسات صنعتي مي داند كه در اطراف شهر، تهران را همچون نگيني در آغوش كشيده اند. يكي ديگر مي گويد، اگر طرح زوج و فرد خودروها را دائمي و سيستم حمل و نقل عمومي را تقويت كنند و معاينه فني خودروها را جدي بگيرند، مشكل آلودگي هوا حل ميشود.
با تعطيل كردن مدارس و دانشگاه ها و ادارات نميشود جلوي آلودگي را گرفت. جلسات ستاد مديريت بحران پايتخت نيز ظاهراً كارساز نيست و دست آخر نيز عده اي هوا را مقصر مي دانند! و معتقدند كه اگر باد بوزد و بارندگي شود و اين هوا تكاني به خودش بدهد ملت يك نفس راحتي خواهند كشيد.
علل آلودگي هواي تهران
نخستين زنگ خطر جدي درباره آلودگي هواي تهران سال74 به صدا درآمد. در آن سال عده اي از كارشناسان محيط زيست درپي نشستي در پارك شهر تهران متني موسوم به بيانيه، هواي تهران74، منتشر كردند كه در آن براي نخستين بار از آلودگي هواي تهران به عنوان يك بحران ملي كه راه مقابله با آن عزم ملي است نام برده شد. در سال هاي پس از آن نيز مطالعات گسترده اي در زمينه منشاء و علل آلودگي هواي تهران انجام شد. درپي اين مطالعات، برنامه اي تحت عنوان «برنامه جامع مبارزه با آلودگي هواي تهران» در سال 1379 طراحي و تصويب شد تا طبق اين برنامه ظرف مدت 10سال هواي پايتخت به كيفيت سالم و قابل تنفس برسد. اين برنامه شامل 7محور ذيل بود: استانداردسازي خودروهاي نو، از رده خارج كردن خودروهاي فرسوده، ارتقاي حمل ونقل عمومي، بهبود كيفيت سوخت، معاينه فني خودروها، مديريت ترافيك و آموزش همگاني در دهمين و آخرين سال اجراي اين طرح يعني سال89 كه قرار بود مردم تهران هواي سالمي را تنفس كنند كميته اضطراري آلودگي هواي تهران، اعلام كرد «به دليل طولاني شدن هواي آلوده و ناسالم و افزايش ميزان آلاينده ها، همه ادارات، نهادها، سازمان ها، بانك ها، مدارس و دانشگاه هاي تهران در روز چهارشنبه سوم آذرماه تعطيل خواهند بود، اين تعطيلي براي روزهاي چهارشنبه و پنج شنبه هفته بعد از آن نيز درست به همين علت تكرار شد. حال آيا اين پرسش در افكار عمومي مطرح نمي شود كه يكي از دلايل اصلي آلودگي هواي تهران تعلل در اجراي قانون بوده است؟
با اين حال اگر محور قانون مصوب سال79 از سوي مسئولان امر اجرا مي شد، ديگر نيازي نبود پشت سرهم مدارس، ادارات و دانشگاه ها را تعطيل كنيم، در بين علل متعدد آلودگي هواي تهران بايد تعلل مسئولان را نيز اضافه كنيم.
مقصر كيست؟
اين روزها همه از آلودگي هواي تهران صحبت مي كنند. با مروري به سايت هاي خبري و پرسه زدن در سطح شهر و گفت وگو با مردمي كه از نزديك با اين آلودگي دست و پنجه نرم مي كنند، متوجه مي شويم پاسخ به اين سؤال كه چرا هواي تهران آلوده است زياد كار سختي نيست.
احمد راننده تاكسي كه در مسير آذربايجان، ميدان جمهوري كار مي كند به گزارشگر كيهان مي گويد: «آن قدر ماشين زياد است كه آدم كلافه مي شود، معلوم است علت آلودگي هواي تهران، اين همه ماشين و موتورسيكلتي است كه بي حساب و كتاب در سطح شهر درحال حركتند، اگر من جاي مسئولان بودم، دستور مي دادم كسي حق ندارد ماشين تك سرنشين سوار شود.» از او مي پرسم اين شد راه حل؟ مي گويد: «بيشتر از اين چيزي به ذهنم نمي رسد شما هم اگر مثل من هر روز از صبح علي الطلوع تا شب در اين هواي آلوده و كثيف با انواع و اقسام ذرات معلق كه با چشم هم ديده نمي شوند، سرو كله مي زديد مختان سوت مي كشيد.»
تا صحبت از آلودگي هوا مي شود، همه نگاه ها به سمت اين 5ميليون موتور و ماشيني مي رود كه همه روزه در سطح شهر درحال ترددند.
طبق آمارهاي ارائه شده از سوي مسئولان 80درصد آلودگي هواي تهران به خاطر تردد ماشين ها و موتورسيكلت ها است. «تقاضا براي خودرو وجود دارد، ما هم طبق قانون عرضه و تقاضا توليد مي كنيم.» اين جوابي است كه خودروسازان مي دهند. ولي حبيب الله بوربور رئيس شوراي عالي هماهنگي ترافيك شهرهاي كشور، تعداد خودروها در تهران را بيش از 4برابر ظرفيت اين شهر مي داند و مي گويد: «ظرفيت خيابان هاي پايتخت سالهاست كه براي ورود خودروي جديد تمام شده است.»
مسئولان شركت بازرسي كيفيت استاندارد خودروسازان نيز براين باورند استانداردي كه اتومبيل ها در كشورهاي اروپايي دارند، استاندارد يورو 4 است و اين استاندارد در كشور ما يورو2 است كه نشان مي دهد ميزان آلاينده هاي خودروهاي اين كشورها نصف و حتي كمتر از خودروهاي ايراني است. خودروها در تهران آلايندگي بالايي دارند كه اين موضوع به كيفيت تكنولوژي خودروهاي داخل و سوختشان مربوط مي شود.»
هرچند اين مسئولان استانداردهاي خودروهاي موجود در كشور را يورو2 اعلام مي كنند، اما به گفته مسئولان سازمان محيط زيست تا سال80 خودروهاي كشور استاندارد يورو يك را داشته اند و اين موضوع در آن زمان بيشترين درصد تخريب محيط زيست تهران را به همراه داشته است.
نمايندگان در خانه ملت چكار كردند؟
انوشيروان بندپي سخنگوي كميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي نيز همين نظر را دارد. وي به گزارشگر كيهان مي گويد: «متأسفانه دانش فني خودروسازان داخل در زمينه بهينه سازي مصرف سوخت و نيز جلوگيري از احتراق ناقص ضعيف است، خودروسازان ما استانداردهاي زيست محيطي را درمورد توليد خودروها رعايت نمي كنند. علاوه بر آن مشكل موتورسيكلت ها را نيز داريم كه 8برابر خودروها احتراق ناقص دارند.»
وي ادامه مي دهد: «قانونگذار معين كرده هر ساله درصدي از خودروهاي فرسوده از رده خارج شوند و به جاي آنها، ماشين هاي با احتراق مناسب جايگزين شود، علاوه بر آن الزام به معاينه فني خودروها نيز راه حل ديگري بود كه پيش بيني شد، ولي متأسفانه جديتي در اجرا ديده نمي شود. از سال 1374 كه قانون آلودگي هوا در مجلس تصويب شد تا سال89 متأسفانه در اين 15سال بيشتر حرف زده ايم تا عمل»
بندپي به اقدامات كميسيون بهداشت و درمان مجلس درباره آلودگي هوا اشاره كرده و تأكيد مي كند: «كميسيون بهداشت مجلس در خردادماه امسال با حضور همه مسئولان مربوطه كه به نوعي درگير مسأله آلودگي هواي تهران هستند جلسه اي را ترتيب داد كه متأسفانه گزارشات ارائه شده قانع كننده نبود. قرار شد آمار كمي و كيفي ارائه شود كه تا اين لحظه خبري از آن نيست.»
شهرياري عضو ديگر كميسيون بهداشت مجلس با اشاره به اين جلسه به گزارشگر كيهان مي گويد: «ما جلسه مفصلي با مسئولان داشتيم كه خود وزير بهداشت و درمان نيز حضور داشتند. در اين جلسه مسئولان مربوطه گفتند باتوجه به افزايش تعداد خودروها به صورت ساليانه، فقط وضعيت را جوري نگه داشته ايم كه آلودگي هواي تهران بدتر از سال گذشته نشود.»
وي ادامه مي دهد «در زمينه آلودگي هوا و كنترل آن خلاء قانوني وجود ندارد در كميسيون بهداشت مجلس تصميم گرفته ايم به محض اين كه بررسي برنامه پنجم توسعه تمام شد؛ وقت بيشتري در اين زمينه بگذاريم و جلسات كميسيون بهداشت با مسئولان دخيل در زمينه آلودگي هواي تهران ادامه خواهد يافت.»
منابع ديگر آلودگي هواي تهران
براساس اظهارات مسئولان يكي ديگر از منابع آلودگي هوا نيروگاه ها و پالايشگاه هاي اطراف تهران است. براساس اعلام كارگروه آلودگي هواي تهران، مجموع ذرات معلق توليدي در نيروگاه ها و پالايشگاه تهران به اندازه ذرات معلقي است كه يك ميليون دستگاه خودروي استاندارد توليد مي كند.
براساس گزارش همين كارگروه منشاء اصلي توليد ذرات معلق 2/5ميكرون در سطح شهر كه سيستم دفاعي بدن به هيچ وجه در مقابل آن قادر به مقاومت نيست، نيروگاه ها، پالايشگاه ها و نيز كارخانجات سيمان اطراف تهران است.
فكر دگري بايد
تعطيلي چاره اي از سر ناچاريست، مسكن خيلي ضعيفي است كه خيلي زود اثر آن از بين مي رود. تقريباً اكثر كارشناسان و مسئولان امر و نيز مردم اتفاق نظر دارند اين تعطيل كردن ها، تأثير چنداني در كاهش آلودگي هواي تهران ندارد. از يك راننده تاكسي در مسير انقلاب، پيچ شميران مي پرسم تعطيلي چه تأثيري در كاهش آلودگي هواي تهران دارد؟ مي گويد: «ظاهراً كه تأثير خاصي نداشته است.»
يك خانم خانه دار كه كارمند است در پاسخ به همين سؤال به گزارشگر كيهان مي گويد: «پسر من دانش آموز است، راستش براي درس پسرم مي ترسم مشكل بوجود بيايد تداوم تعطيلي ها باعث مي شود تا دانش آموزان از درس و مدرسه عقب بمانند.»
از وي مي پرسم پس به جاي تعطيل كردن، مسئولان چه كار بايد بكنند؟ مي گويد، به جاي تعطيلي مدارس به دنبال چاره اي اساسي براي اين معضل باشند و مثلاً ماشين هاي فرسوده را از رده خارج كنند، كارخانجات را از شهر تهران دور كنند، معاينه فني خودروها را با دقت اجرا كنند.»
توسعه حمل ونقل عمومي، ايجاد فضاي سبز، افزايش محدوده طرح ترافيك و مجبور كردن خودروسازان به توليد خودروهاي با كيفيت نيز راه هاي ديگري است كه شهروندان در گفتگو با گزارشگر كيهان مطرح مي كنند.
تعطيلي پايتخت
به زيان اقتصاد كشور است
دكتر الياس نادران عضو كميسيون اقتصادي مجلس در پاسخ به اين سؤال گزارشگر كيهان كه آيا تعطيل كردن روزهاي كاري براي كاهش آلودگي هواي تهران راه حل خوبي است يا خير؟ مي گويد: «بدون شك تعطيل كردن ادارات و ارگان هاي دولتي در تهران به خاطر آلودگي هوا تأثير منفي در اقتصاد كشور دارد و بيشترين تأثير منفي را در سيستم بانكي كشور مي گذارد.»
وي ادامه مي دهد: «پديده وارونگي هوا، از طريق ساز و كارهاي علمي و كارشناسي قابل پيش بيني است و اگر مسئولان بخواهند، مي توانند با ارائه راهكارهاي مناسب با اين معضل برخورد كنند.»
بندپي نايب رئيس كميسيون بهداشت مجلس نيز در اين باره مي گويد «با يك بحران مواجه هستيم، حل بحران اراده جدي و قوي مي خواهد، الان احساس مي شود جديتي در اجراي قانون وجود ندارد. سالانه ضرر ناشي از آلودگي هوا 7تا 8ميليارد دلار است كه به اقتصاد كشور تحميل مي شود و طبق پيش بيني ها تا سال 2016 اين رقم به 16 ميليارد دلار مي رسد.»
رجبعلي خسروآبادي مدير اتحاديه هتلداران استان تهران درباره ضرر و زيان آلودگي هواي تهران مي گويد: «متأسفانه آلودگي هوا در پايتخت، هتل ها و هتل آپارتمان ها را خالي از مسافر و گردشگر كرده است و از اين جهت ما متحمل خسارات سنگيني شده ايم.»
محمد نهاونديان رئيس اتاق بازرگاني هم درباره خسارت ناشي از تعطيل كردن به اقتصاد كشور مي گويد: «اگر فردي پيدا بشود كه خسارات اين تعطيلات را به توليدكنندگان بدهد، توليدكنندگان نيز واحدهاي خود را تعطيل مي كنند، تعطيلي ها، توليد را متوقف مي كند ولي هزينه ها را تعطيل نمي كند.»
بدون شك تعطيلي به خاطر آلودگي هواي تهران تأثيرات منفي بسياري به سيستم اقتصادي كشور و بخش خصوصي وارد مي كند و در اين مسئله همه كارشناسان اتفاق نظر دارند. از آخرين راه حل هايي كه براي برطرف كردن آلودگي هواي تهران ارائه شده است متعلق به معاون رئيس جمهور و رئيس سازمان حفاظت محيط زيست كشور است. محمدي زاده در اين باره مي گويد: «دولت درصدد است با بارور كردن ابرها و توليد باران مصنوعي و نيز با ايجاد تفاوت حرارت ميان لايه هاي بالا و پايين زمين اختلاف دما و توليد باد مصنوعي اين مشكل را برطرف كند.» آخرين راه حل توليد باد و باران مصنوعي است، اگر اين هم جواب ندهد بايد دست نياز به درگاه حضرت احديت دراز بكنيم تا با بارش باران و وزش باد طبيعي مشكل آلودگي هواي تهران حل و فصل شود.
گزارش روز