نگاهي به جايگاه حجامت در علم پزشكي- بخش نخست
حجامت طب سنتي و مدرننزاع

صديقه توانا
حكايت حجامت اين روش ديرپاي درماني، داستان امروز و ديروز نيست. حكايت قرنها و قرنها ماندگاري در ميان روشهاي درماني بسيار موجود، آن هم در بين تكاپوي لحظه به لحظه عالمان علم پزشكي براي دست يافتن به روشهاي جديدتر و راحت تر است.
اين روزها مي بينيم با وجود همه پيشرفتهايي كه در علم پزشكي بوجود آمده هنوز هم كساني هستند كه چه در مرحله درمان و چه در مرحله پيشگيري رفتن زيرتيغ حجامت را به خيلي از درمانهاي جديد ترجيح مي دهند و دليل اين انتخاب خود را تجربه دوران قديم و زماني كه علم پزشكي اينقدر پيشرفت نكرده بود ذكر مي كنند. اما در كنار اين افراد بسياري از مردم يا خيلي از پزشكان حجامت را كاري بي فايده و دورريختن خوني مي دانند كه مي تواند نياز بيماري به خون را با اهداي خون تامين كند.
آنچه مسلم است و بنابر روايتي كه از ائمه معصومين«ع» در اختيار داريم تاريخ طب اسلامي حجامت به زمانهاي بسيار دور و حتي قبل از اسلام برمي گردد. حجامت داراي پيشينه كهن بوده و بعد از ظهور دين مبين اسلام، انجام دادن حجامت نيز به حضرت محمد«ص» توصيه شده است. ضمن اينكه حجامت در حال حاضر در بسياري از كشورهاي اسلامي كم و بيش رايج است و در كشورهاي غيراسلامي نظير آمريكا، ژاپن، آلمان و... هم رواج يافته و در بسياري از مراكز پزشكي جهان رونق گرفته است. براساس آمارهاي غيررسمي رواج آن به چند سال اخير مي رسد و ظاهراً غربيها به منافع سرشار آن پي برده اند. اما نكته حائز اهميت اختلاف نظر پزشكان طب سنتي با متخصصان علوم پزشكي مدرن بر انجام حجامت در كشورمان است.
طي چند سال اخير تبليغات گسترده و افتتاح درمانگاههاي اختصاصي انجام حجامت، زالو انداختن و فصد كردن (رگ زني) باعث ايجاد شبهاتي شده است كه آيا واقعاً حجامت كردن تاثيري بر درمان و پيشگيري از بيماري ها دارد و تفاوت آن با اهداي خون در چه مي باشد؟ چرا برخي از پزشكان انجام حجامت را كاري بي فايده و چه بسا باعث بروز بيماري هايي نظير هپاتيت و ايدز در افراد مي دانند؟
اگر واقعاً اينطور كه پزشكان مي گويند، درست باشد و حجامت باعث بروز اين بيماريها گردد، پس چرا مسئولان وزارت بهداشت اقدامي جدي جهت جمع آوري اينگونه مراكز درماني نمي كنند و چرا ممانعتي از فعاليت آنها به عمل نمي آورند و اگر هم حجامت كردن با سياستها و اصول پزشكي مدرن مغايرتي ندارد و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي با اين طب كهن و روش درماني مشكلي ندارد و آن را تاييد مي كند، چرا در پس پرده حجامت اين همه اما و اگر مي بينيم.
دردو شماره گزارش پيش رو چرايي اين سؤالات را مورد بحث و بررسي قرار مي دهيم.
حجامت كنيد، پوستتان شفاف مي شود!
درمانگاه... تحت نظارت دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، واحد حجامت ساعت 10 صبح، چند خانم و آقا در سالن انتظار روي صندلي هاي آبي رنگ نشسته و هر كس خودش را به نوعي سرگرم مي كند. سرصحبت را با يكي از خانمها كه مشغول ذكر گفتن است باز مي كنم. از او كه خانمي حدوداً 45 ساله به نظر مي آيد سؤال مي كنم براي حجامت و رفع چه مشكلي به اينجا آمده ايد؟ و او هم كه ظاهراً دنبال هم صحبت مي گردد، خيلي سريع و در توضيحات مفصلي مي گويد: «از بچگي حجامت مي كردم، خانمي بود اول بهار و پاييز به محله مان در منطقه گلوبندك مي آمد و بچه ها را حجامت مي كرد. وقتي او مي آمد از ترس فرار مي كرديم، اما پدر و مادرمان ما را به زور به دست آنها مي سپردند. بعدها هم عادتمان شد و هنوز هم سالي يكي دوبار براي حجامت به اينجا مي آيم و خدا را شكر كه چهارستون بدنم هم سالم است نه فشار خون دارم و نه ناراحتي قلبي.» و بدون اينكه سؤالي از او بپرسم در ادامه صحبتهايش اينطور مي گويد: «البته حجامت كردن الآن با زمانهاي قديم خيلي فرق مي كند، آن موقع نه بهداشتي بود و نه درمانگاه مخصوص، اما خوشبختانه امروزه پزشكان متخصص اين كار را انجام مي دهند و همه چيز كاملاً بهداشتي و استريل است.
دو دختر جوان كه در صندلي رو به روي ما نشسته اند خيره به حركات لب اين خانم براي متوجه شدن صحبتهاي او، وارد بحث مي شوند و خطاب به او مي گويند: «به ما گفته اند براي شفاف و صافتر شدن پوستتان بايد حجامت كنيد به همين دليل الآن اينجا منتظر مانده ايم، واقعاً نمي دانيم اين كار نتيجه مثبتي دارد يا نه؟ اما در هر حال هر كاري به يك بار تجربه اش مي ارزد.»
رو به يكي از آنها مي گويم: «شما كه پوست خوبي داريد و خيلي جوان هستيد، چرا به جاي اين كار، به سازمان انتقال خون مراجعه و خون اهدا نمي كنيد تا هم خودتان فايده ببريد و هم جان چندين بيمار نيازمند به خون را نجات دهيد؟»
مكث كوتاهي مي كند و نگاهش را به زمين مي دوزد و دوستش وسط صحبت مي پرد و مي گويد: «خانمهاي ايراني اغلب دچار كم خوني هستند و هر وقت خون مي دهند تا مدتها بايد دچار ضعف و سرگيجه باشند، من خودم اين را تجربه كردم، يك بار خون دادم، حالم خيلي بد شد، اما حجامت اينطور نيست، خون كثيف را از بدنمان خارج مي كنيم و شاداب و سرحال مي شويم.»
جاي تيغ حجامت آزارم مي دهد
مرد جوان پشت ميز كارش نشسته است. دو دستش را به قفسه سينه مي چسباند و به ياد ايام كودكي تك سرفه اي براي تأييد صحبتهايش مي زند و نظرش را در مورد حجامت كردن اينطور مطرح مي كند: «از دوران بچگي، آنموقع كه 5 سال بيشتر نداشتم هر روز صبح سرفه هاي شديد واقعا آزارم مي داد، مادرم مرا نزد حجامت گر معروف محله مي برد و او وسط سينه ام را حجامت مي كرد، هنوز به خانه نمي رسيديم كه سرفه هايم قطع مي شد. چند سالي اين مشكل را داشتم تا الان كه به حمدالله حالم خوب است.»
وقتي به او مي گويم اگر خدايي ناكرده باز هم دچار مشكل ريوي و يا سرفه شويد، آيا باز هم حاضريد براي رفع مشكل، حجامت كنيد، با كمي تأمل و دقت بيشتر مي گويد: «الان ترجيح مي دهم به پزشك متخصص مراجعه كرده و به صورت اصولي و با استفاده از دارو تحت درمان قرار گيرم.»
وي در ادامه با اشاره به اينكه الان به جاي حجامت كردن به سازمان خون جهت اهداي خون مي رود، مي گويد: «جاي تيغ زدنهاي حجامت را با هيچ چيز نمي توان از بين برد و اين موضوع هميشه مرا آزرده خاطر مي كند.»
خون كثيف در بدن معنا ندارد!
حجامت در ايران مسير پرفراز و نشيبي را طي كرده و با وجودي كه يكي از اركان طب سنتي و اسلامي محسوب مي شود، از ديرباز مخالفان زيادي داشته است و پزشكان مخالفان اصلي حجامت اند. دليل عمده مخالفتشان هم احتمال بيماريهاي عفوني و ويروسي از اين طريق است.
دكتر محمدرضا حيدري، پزشك عمومي حجامت را مثل تمام اقدامات ديگري كه منجر به تماس مستقيم با خون مي شود خطرناك مي داند و به گزارشگر كيهان مي گويد: «براي پيشگيري از انتقال بيماري هايي مثل هپاتيت B و C و ويروس HIV بايد مانع انجام حجامت شد و افراد مي توانند به جاي حجامت خون اهدا كنند.»
دكتر حيدري در ادامه با اشاره به اينكه در زمانهاي قديم چون سازمان انتقال خوني وجود نداشت تا فرآورده هاي خوني براي بيماران مورد استفاده قرار گيرد، اضافه مي كند: «در آن دوران فردي كه ناراحتي كبدي داشت حجامت مي كرد و با برداشت حجمي از خون بيمار، حال عمومي افراد بهتر مي شد.»
نظر دكتر حيدري در خصوص اينكه موافقان و پيروان حجامت معتقدند با اين كار خونهاي كثيف را از بدنشان خارج مي كنند، جويا مي شوم كه در توضيحاتي مي گويد: «در گذشته اين باور وجود داشت كه رگي بين دو كتف وجود دارد كه خون كثيف در آن جمع مي شود و فرد با حجامت و بادكش كردن اين خونهاي كثيف را از بدن خود خارج مي كند. اما امروزه اين مسئله كاملا رد شده است چون اگر فردي در هر نقطه اي از بدنش مثل عمل حجامت 8 خط تيغ بزند باز هم خون مي آيد كه اگر بپذيريم با تيغ زدن خونهاي كثيف از بدن خارج مي شود، بنابراين بايد نتيجه گيري كنيم در تمام بدن ما خونهاي كثيف زيادي وجود دارد كه فقط از طريق حجامت يا تيغ زدن بايد خارج شود.»
دكتر حيدري در ادامه با اشاره به اينكه وظيفه خون رساندن قند و اكسيژن به سلولها و گرفتن دي اكسيدكربن و سموم از آنها و پاكسازي سلولها مي باشد، خاطرنشان مي كند: «خوني به نام خون كثيف اصلا در بدن وجود ندارد، هر زمان كه خون پر از قند و اكسيژن باشد، خون تميز و روشن خواهد بود و هنگامي كه خون دي اكسيدكربن و گازهاي سمي را از سلولها مي گيرد، رنگي تيره و سياه پيدا مي كند و زماني كه اين خون تيره به ريه مي رود با گرفتن اكسيژن از آن و قند از كبد دوباره رنگ شفاف و روشن پيدا مي كند و به اصطلاح خون پاكسازي مي شود.»
حجامت در هاله اي از ابهام
پزشكان زيادي معتقدند كه حجامت در ايمن ترين شرايط و با استفاده از وسايل استريل نيز هيچ مزيتي بر اهداي خون ندارد يا حداقل هيچ مطالعه علمي، تاكنون برتري حجامت بر اهداي خون را اثبات نكرده است.
دكتر بشير حاجي بيگي، مديركل انتقال خون استان تهران در گفت وگو با گزارشگر كيهان با تاكيد بر اينكه اهداي خون در دنيا يك نياز محسوب مي شود به تفاوت تشخيص هاي پزشكي در قديم و دنياي امروز اشاره مي كند و مي گويد: «با توجه به پيشرفتهاي علم پزشكي در حال حاضر قريب به اتفاق بيمارستانهاي تهران و شهرستانها داراي بخش خون و آنكولوژي هستند كه خون آنها براي نجات جان بيماران بايد از طريق اهداي خون افراد سالم تامين شود و اگر اين افراد مبادرت به انجام حجامت كنند و خون خود را اهدا نكنند، سازمان انتقال خون جوابگوي نياز بيماران نخواهد بود.»
وي مي گويد: «در حجامت خون فرد دور ريخته مي شود، اما در اهداي خون، خون اهدا شده براي سه بيمار نيازمند گلبول قرمز فشرده شده، پلاكت و پلاسماي آن و بسياري فرآورده هاي خوني ديگر مورد استفاده قرار مي گيرد كه اين مي تواند جان افراد را نجات دهد.»
دكتر حاجي بيگي اضافه مي كند: «ترويج استفاده از روش حجامت در زماني صورت مي گرفت كه علم اهداي خون وجود نداشت، ولي امروزه كه امكان اهداي خون و نجات زندگي افراد وجود دارد، استفاده از حجامت روش مناسبي نيست.»
مديركل انتقال خون استان تهران مي گويد: «كسانيكه حجامت مي كنند 6 ماه تا يكسال نمي توانند خون اهدا كنند و به صورت موقتي از چرخه اهداي خون خارج شده و معافيت موقت مي گيرند.»
وي با اشاره به اينكه 150 بيمارستان دولتي و خصوصي در شهر تهران روزانه به 3 هزار واحد خون، پلاكت، پلاسما و كرايو نياز دارد و سازمان انتقال خون اين نياز را به صورت رايگان در اختيار بيماران قرار مي دهد، خاطرنشان مي كند: «اين سازمان امانت دار خون هموطنان است و مردم هم بدون هيچ چشم داشتي و فقط به عنوان حس نوع دوستي خون اهدا مي كنند و اين خون به صورت امانت 2 تا 3 روز در اختيار ماست و در بخش هاي مختلف مورد آزمايشات متعدد قرار مي گيرد و پس از طي مراحل خاص به بيمارستان ها تحويل داده مي شود.»
وقتي به او مي گويم چه نوع آزمايشاتي روي خون ها صورت مي گيرد تا احيانا جلوي بيماري هاي احتمالي را بگيرد، در پاسخم چنين مي گويد: «در روي تمامي خون هاي اهدايي مردم آزمايشات هپاتيت B و C، HIV، RPR جهت تشخيص بيماري هاي آميزشي و تعيين گروه هاي خوني صورت مي گيرد.»
دكتر حاجي بيگي در ادامه با اشاره به اينكه روزانه در تهران 1200 اهداكننده خون داريم كه از خون آنها 1200 واحد پلاكت خون براي بيماران سرطاني و 600 واحد پلاسما براي سوختگي ها و بيماران كبدي به دست مي آيد، به انجام عمل خداپسندانه اهداي خون تأكيد و خاطرنشان مي كند: «مردم بايد بپذيرند كه اهداي خون يك نياز جدي براي جامعه است و به جاي اينكه حجامت كنند به سازمان هاي انتقال خون و پايگاه هاي ثابت و سيار مراجعه كرده و خون پاك و سالم خود را اهدا نمايند.»
وي مي گويد: «با توجه به اينكه سن اهداي خون در ايران از 18 تا 65 سالگي مي باشد بنابراين مردم بايد اهداي خون را به عنوان يك فرهنگ بپذيرند و در تقويم سالانه خود دو روز را براي اهداي خون در نظر بگيرند.»
از دكتر حاجي بيگي سؤال مي كنم چرا از خون حجامت شده نمي توان استفاده كرد كه در پاسخ مي گويد: «سيستمي كه در حجامت براي خارج كردن خون از بدن به كار مي رود، سيستمي كاملا باز است كه خون را به سرعت لخته و منعقد مي كند، به همين دليل نمي توان مجددا از آن استفاده كرد، درحالي كه در روش اهداي خون، سيستم كاملا بسته و استريل است و اين خون تا 35 روز بعد از جدا كردن فرآورده ها قابل نگهداري است ضمن اينكه فردي كه خون اهدا مي كند سالم است و در حين صحت و سلامت خون مي دهد، اما فردي كه به سراغ حجامت مي رود، براي رفع بيماري خود، خون مي دهد.»
وقتي به او مي گويم ظاهرا در پشت پرده مخالفت مسئولان سازمان انتقال خون با مسئله حجامت، مباحث مادي نهفته است و چون اهداي خون درآمدزايي براي سازمان دارد، پزشكان با حجامت مخالفت مي كنند، خيلي قاطعانه مي گويد: «اصلا موضوع اين طور نيست چون به صورت رايگان از مردم خون مي گيريم و رايگان هم در اختيار بيمارستان ها قرار مي دهيم، حال اگر بيمارستان ها از بيماران جهت تزريق خون و فرآورده هاي آن پولي دريافت مي كنند، مسئولان بيمارستان ها بايد پاسخگو باشند. درحالي كه مي بينيم اگر فردي جهت حجامت به درمانگاهي مراجعه كند، بايد رقمي بين 15 تا 30 هزار تومان پرداخت كند.، ضمن اينكه در يك واحد اهداي خون فرد 450 سي سي خون مي دهد و در حجامت فقط 50 تا 100 سي سي از او خون گرفته مي شود.»
حجامت قابل رد كردن نيست
«حجامت سابقه چند هزار ساله دارد و از قبل از اسلام هم رايج بوده كه به هيچ وجه نمي توان آن را رد كرد.»
دكتر حسين خيرانديش، مديرعامل موسسه تحقيقات حجامت ايران و استاد دانشگاه طب سنتي در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه حجامت ادعاي درماني در بيماري هاي گوناگون دارد و اهداي خون فقط در چند مورد خاص ادعاي درمان دارد، خاطرنشان مي كند: «اهداي خون براي گيرندگان خون سودبخش است، حال آن كه حجامت براي خود فرد نقش درماني ايفا مي كند، همچنين در طب سنتي، اسلامي و گزارشات علمي ثابت شده است كه مهمترين اثر حجامت در پيشگيري از سكته هاي قلبي مي باشد و اين مسئله در مجلات آمريكايي هم چاپ شده است.»
دكتر خيرانديش تأكيد مي كند: «روند گرايش به طرف كل دستورات طب سنتي يك گرايش جهاني است كه حجامت نيز يكي از دستورات مهم اين طب محسوب مي شود به نحوي كه سازمان بهداشت جهاني به اين عمل توجه خاص دارد و به تمام كشورهاي عضو توصيه كرده زمينه حقوقي آن را در سيستم درماني خود فراهم كنند.»
گزارش روز