نگاهي به لطمات ناشي از ورود گرد و غبار به كشور
مهار ريزگردهاي مهاجم با ديپلماسي فعال (بخش نخست)

پريسا جلالي
خس خس سينه امانش را بريده .
گوش هايش ديگر صداي سكوت را نمي شناسند.
رد دو انگشت به جا مانده اش از آن
سرزمين هاي مين زده روي چارچوب پنجره ها ديگر رمقي ندارند زير آوار غبارهاي خاك و غبار نفس هاي آخر را مي كشند.
مثل گنجشك هايي كه با آن قيافه استتار شده از هواي غبارآلود برايش يادآور خاطره شب هاي عملياتند.
كاش پرنده ها را آزاد نمي كرد و اجازه
مي داد همان دو مرغ عشقي كه در قفس بود در فضاي بسته اتاقش بمانند و همين جا كمي هوا بخورند.
باز هم سرفه و باز هم راديو كه تنها مونس صبحگاهي اش است كه اعلام مي كند: هواي امروز شهر در شرايط هشدار قرار دارد.
دوباره و چند باره صداي سرفه و سرفه و باز هم جست وجو به دنبال ماسك اكسيژن.
و ناگهان سكوت.
گرد و غبار در هواي استان به 43 برابر حد مجاز رسيد، وجود ذرات معلق در هوا ناشي از گردوغبار شديد سلامت مردم را به طور جدي تهديد مي كند، شدت آلودگي هوا در موارد مشابه تا اين حد گزارش نشده بود، پيش بيني مي شود پديده گرد و غبار تا 3 روز ديگر حكمفرما باشد، بارش گرد و خاك شديد ادارات، سازمان ها و مراكز آموزشي را تعطيل كرد، پرواز فرودگاه ها تا اطلاع ثانوي لغو شد، افق ديد به 50 متر كاهش يافت، از مردم خواسته شد براي ايمن ماندن از گرد و غبار هوا حتي المقدور از منزل بيرون نروند، گرد و غبار وضع هوا را در شرايط هشدار قرار داد . . . و خبرهاي ديگري از اين دست گوياي حقيقت تلخي از ماجراي ورود ريزگردهايي از سرزمين هاي عربي همسايه است كه در چند سال اخير مهمان بهار و تابستان شهرهاي مرزي شده است.
اهالي مرزنشين مهمان دوست در حالي كه شب زير آسمان مملو از ستاره و در هوايي صاف به خواب مي رفتند، صبح هنگام در برخاستن با هواي تيره و تار توام با گرد و غبار شديد مواجه مي شدند تا جايي كه اهوازي ها فكر مي كردند هنوز صبح نشده و ساعت، زمان را گم كرده است.
با گذشت چند سالي از مهماني اين ريزگردها آسمان زنجان ، كردستان ، كرمانشاه ، لرستان ، آذربايجان غربي و استان مركزي هم غبارآلود شد و با گذشت زمان ريه تبريزي ها و تهراني ها و دست آخر مشهدي ها سنگيني غبار را حس كرد تا با عطسه و سرفه و تنگي نفس، خوش آمدگوي اين مهمان ناخوانده شوند.
فعال شدن ستاد بحران، تشكيل كارگاه هاي آموزشي، تلاش رسانه ها و جرايد در اطلاع رساني بيشتر به شهروندان، توزيع ماسك از سوي اكيپ هاي هلال احمر و همه اقداماتي كه به مهار آسيب هواي آلوده كمك مي كند، انجام گرفت.
اما نه علت در دست مسئولان امر بود و نه معلول؛ همه تلاش ها در ديپلماسي فعال خلاصه مي شد و ارتباط متقابل با همتاياني كه آن سوي مرزها چندان فرصت و حوصله اي براي مهار ريزگردها نداشتند.
جلساتي تشكيل شد؛ وظايف محوله تشريح و قرار شد در داخل و خارج هر كس كاري از دستش برمي آيد انجام دهد تا شايد آسمان كمي آبي شود.
ريزگردها آلوده به تسليحات نظامي
خاك از كجا مي آيد؟ چرا در سال هاي گذشته گرد وغباري در كار نبود؟ آيا قبلا مالچ پاشي مي كردند و اكنون نمي كنند؟ متولي اين كار كيست؟
سوال هايي است كه مردم از يكديگر مي پرسند و رسانه ها از زبان مسئولان پاسخش را مي دهند.
ريزگردهاي موذي برخلاف ظاهر، فقط به سلامتي انسان ها آسيب نمي زنند بلكه سلامتي جنگل ها و مزارع، محصولات كشاورزي و منابع آب و حتي آثار باستاني را تهديد مي كنند.
يك كشاورز مي گويد:چند سالي است محصول درختانم كم شده و كشاورزي ام از رونق افتاده است. فقط حرف من نيست، همه اهالي روستا و كشاورزان منطقه اين را مي گويند.
جواد نظري از كشاورزان با تجربه ايلامي است كه گلايه و شكايت زيادي از پديده گرد و غبار دارد و به گفته مهندساني كه با آنها مشورت كرده است، علت خشك شدن برخي از محصولاتش را ريزگردها مي داند و در ادامه به گزارشگر كيهان مي گويد: مردم براي فرار از آلودگي شهرها به روستاها مي آيند و تعطيلات عيد و تابستانشان را در جنگل ها و مزارع غرب كشور مي گذرانند اما مدتي است براي فرار از آلودگي و هواي غبارآلود بايد به شهرها پناه ببريم!
فرهاد نژاد كوركي كارشناس محيط زيست و عضو هيات علمي دانشگاه يزد حرف هايي در همين باب دارد.
او در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان با تاكيد بر اين كه احتمال آميختگي آلاينده هاي بيولوژيكي و فلزات سنگين با ذرات غبار وجود دارد، تصريح مي كند: بدن مردم كشور با اين آلاينده ها سازگار نيست و مي تواند عوارض زيادي برايشان داشته باشد و همين طور كاهش محصولات كشاورزي، فرسودگي سطح ساختمان ها و منازل و در صورت تركيب غبار به گوگرد و فلزات سنگين تخريب آثار باستاني را به دنبال دارد. در اصطلاح اثر هم بيشي يعني خاصيت تركيبي با مواد شيميايي و تسليحات نظامي در عراق جنگ زده ممكن است.
با وجودي كه خاصيت تركيبي مواد شيميايي و تسليحات نظامي با ذرات غبار تنها در حد احتمال است، قاعدتا سوال ما از اين كارشناس محيط زيست درباره ميزان مطالعات و اعتماد به اين احتمالات خواهد بود.
اوهم پاسخ به اين سوال را مهم مي داند البته به شرطي كه مطالعات مستند باشند پس در توضيح بيشتر مي گويد: در قالب ريزگردها بايد ملي و بين المللي تعريف و ارزيابي شود؛ آن هم مطالعات ملي و بين المللي و تحقيقات دانشگاهي مستند.يعني ارزيابي در قالب ريزگردها بايد ملي و بين المللي باشد البته مستند و علمي صورت گيرد تا از ميزان آثار مخرب آن اطلاع كسب شود اما به نظر مي رسد هنوز مطالعه مستندي انجام نشده باشد.
پيشروي غبار به سرزمين هاي شرقي
ريزگردها به غير از انسان روي آلودگي منابع آب هم تاثيرگذارو در نهايت آب هاي سطحي براي حاصلخيزي خاك مشكل زا هستند.
ناصر حافظي مقدس عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي شاهرود هم با بيان اين اظهارات در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان ادامه مي دهد: ريزگردها از جنوب شرق عراق و شرق كشور عربستان به سمت ايران مي آيند اما نشنيده ام مطالعه مستندي شده باشد.
وي معتقد است: هر چه از مسير طولاني تري بيايند بدترند چون درشت ها در راه رسوب
مي كنند و طي ادامه مسير ريزتر ها باقي
مي مانند و از طريق مويرگ ها جذب
مي شوند. مثلا در تهران يا شهرهايي كه بعد از آن مقصد ريزگردها است از ماسك هاي معمولي هم رد مي شوند و با ورود به بدن خطرناك تر
مي شوند.
با وجود اين صحبت ها كارشناسان محيط زيست از پتانسيل مناطق بياباني در جنوب غرب كشور غافل نيستند و در كنار منشا خارجي گرد وغبار بر بوته كاري و ايجاد پوشش گياهي براي مهار غبارهاي بيابان هاي داخلي تاكيد دارند تا بر حجم غبارها افزوده نشود.
حافظي معتقد است كه در صورت مهار نكردن ريزگردها هر سال با تشديد ميزان غبار و وسعت پراكندگي آن مواجه خواهيم بود كه دريك حساب سرانگشتي به طور مثال اگر در استان هاي مرزي در سال 81، 10 روز با
گرد وغبار مواجه بوديم سال 85 به 19 روز و سال 86 به 31 روز افزايش يافت. تا اينكه در سال 87، 51 روز و سال 88 به 120 روز رسيد. در اهواز سال هاي گذشته كمتر از 20 روز بود ولي امسال 120 روز طول كشيد. پنج سال است كه استان هاي مرزي با گرد وغبار دست و پنجه نرم مي كنند اما دو سال است كه تهران شاهد اين پديده است و امسال مشهد و تبريز را هم فرا گرفت.
كوتاهي مسئولان عراقي
هر چند هواي آلوده در برخي نقاط باعث تعطيلي مدارس و ادارات شد اما به نظر مي رسد اتلاف هزينه و زمان براي جبران خسارت هايي كه به سلامت و اقتصاد تحميل مي شود ارزش هر اقدامي را دارد حتي مالچ پاشي عراق توسط ديگر كشورها.
يك كارشناس مي گويد بايد سرزمين هاي منشأ آلودگي مالچ پاشي شود. همكارش معتقد است اگر آلودگي مهار نشود هر سال شدت مي يابد. كارشناس ديگري مي گويد بايد هر چه زودتر فكري به حال سلامت مردم كرد و مسئول ديگري هم صحبتش روي بودجه و ميزان اعتبار لازم است.
اما استانداران و مسئولان استان ها همّ و غم خود را روي بوته كاري و پوشش گياهي مناطق بياباني استان شان گذاشتند.
اما سيد جعفر حجازي استاندار خوزستان فكر ديگري دارد و معتقد است تا تالاب هاي عراق پرآب نشوند، گرد و غبار ادامه خواهد داشت.
او تاكيد دارد كه سازمان حفاظت محيط زيست پيگير حل مشكل گرد وغبار است و اقدامات بين المللي در حال انجام است.
مي گويند علت موج آلودگي ذرات معلق اخير عدم مالچ پاشي دولت عراق در بيابان هاي اخير اعلام شده، يعني رژيم سابق عراق گرد و غبار بيابان هايش را با مالچ پاشي مهار مي كرد اما مسئولان عراقي به بهانه اينكه هنوز دولت در اين كشور تشكيل نشده است، قادر به
مالچ پاشي نيستند.
البته اين بهانه ها با گذشت زمان و تشكيل دولت در اين كشور رنگ ديگري به خود گرفت و از اولويت اقدامات اين كشور خارج شد.
در حالي كه نماينده اهواز در مجلس شوراي اسلامي درباره وضعيت بحراني هواي خوزستان مي گويد: پيگيري هاي انجام شده در بخش بين المللي براي رفع مشكل گرد و خاك راه به جايي نبرده و روند اجرايي شدن مصوبات براي رفع مشكل گرد و خاك كشور به كندي پيش مي رود.
عبدالجبار كرمي عضو كميسيون بهداشت و نماينده مردم سنندج از تشكيل جلسه مشترك با حضور مسئولان خبر مي دهد كه مقرر شده نتيجه مذاكرات با مقامات عراقي در اين جلسه اعلام شود.
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان ضمن تاكيد بر تفاهم و ديپلماسي متقابل در رفع اين مشكل تصريح مي كند: برطرف كردن اين مشكل نيازمند همكاري متقابل و شفاف ايران، عراق، كويت و سوريه است و به تنهايي نمي توان آن را حل و فصل كرد. البته مشكل از طرف ما نيست. دولت عراق بايد اقدامي براي مهار خاك وغباري كه به علت طوفان پراكنده مي شوند، انجام دهد.
كرمي در ادامه به اختصاص 100 ميليارد تومان براي مالچ پاشي و مهار ريزگردها اشاره و تاكيد مي كند: دولت فقط همين رقم را توقع داشت و منتظريم بودجه به دولت ابلاغ شود چون بنا به گفته رييس سازمان حفاظت محيط زيست تنها منابع مالي مشكل زا بوده است.
خودمان دست به كار شديم
علي محمد شاعري معاون انساني سازمان حفاظت محيط زيست هم از اعزام هيات ايراني به عراق براي حل مشكل گرد و غبار خبر
مي دهد و آغاز اين جلسه را منوط به برگزاري سومين اجلاس براي حل مشكل گرد و غبار در سوريه و مي داند و احتمالا تا 10 روز ديگر هياتي از ايران به همراه بخش خصوصي وارد كشور عراق خواهند شد.
او همچنين تاكيد دارد كه در اين سفر وزارت محيط زيست عراق را موظف به اجراي تعهداتش در زمينه مبارزه با گرد و غبار مي كنيم. همچنين هماهنگي هايي را انجام داده ايم تا سازمان هاي
بين المللي از جمله صندوق تسهيلات زيست محيطي جهاني فشار لازم را به كشورهاي منطقه براي اجراي تعهداتشان وارد كنند. محققان داخلي مالچ بيولوژيك تهيه كرده اند كه
هيچ گونه آسيبي به محيط زيست وارد نمي كند. بعد از امضاي قرارداد عمليات مالچ پاشي در عراق از استان الانبار كه منشا اصلي اين پديده است، آغاز مي شود.
گزارش روز