ضرورت بررسي تأثيرات روحي و رواني شب امتحان (بخش نخست)
امتحانات نهايي روي موج استرس

حسن آقايي
عكس: وحيد بهادري
... شمارش لحظه هاي پر طنين كوبه هاي تشويش بر تار و پود ظريف ذهن، مزاحم آرامش روح و تمركز فكر شده؛ صبح، شب، خواب، خوراك و استراحت همه در امتحان خلاصه شد.
فصل امتحانات پايان سال تحصيلي قوه محركه التهاب زندگي اغلب دانش آموزان از جمله دبيرستاني شده اگرچه پيمانه زمان شبانه روز دوره كردن درس ها و مرور چندباره از سر اطمينان آمادگي امتحان سرريز شده باشد ليكن باز استرس سمفوني مغشوش ترديدها خطوط ذهن خراش زده و اين گونه بوده كه از هميشه زمان دور تاكنون و...، حساسيت واژه امتحان خاري شايد هم مبهم، نامحسوس به روان و انديشه خيلي از دانش آموزان بوده است.
در اين سري گزارش برآنيم تا سايه روشن هاي تأثيرات منفي، رواني و احساسي فصل امتحانات نهايي و استرس هاي خاص آن را مورد بررسي قرار دهيم. در اين باره نظرات دانش آموزان، برخي كارشناسان در حوزه هاي آموزشي، روان شناسي و ديگراني را پرسش مي كنيم. شماره نخست گزارش را با هم مي خوانيم.
دمساز شدن با محيط
انسان گرچه داراي چنان خصيصه اي است كه مي تواند با محيط هاي ناآشنا و افراد و اطراف غريب دمسازي كند ولي چشم و دلش هواي محيط و فضا و مردم ديرآشنا دارد.
سرشت عاطفي انسان چنين است كه معمولا با محيط هاي كاري و زندگي به خوبي عادت مي كند و با بندبند ساختارهاي فيزيكي محيطش پيوند احساسي برقرار مي نمايد.
رابطه دانش آموز با مدرسه هم همين طور است. دليل اساسي و اصلي دانش آموزي كه مي گويد دوست دارد در مدرسه اش كه چند سال در فضاي آن نفس كشيده و انس يافته است، امتحاناتش برگزار شود همانا آشنا بودن با محيط كلاس ها، مسئولان و معلمان است.
اما حال به نقل ديرينه، الزام رفتن دانش آموز سال آخر دبيرستان به مدرسه اي ديگر براي امتحانات پايان سال تحصيلي؛ محيطي كه هيچ دانش آموزي چهره اي آشنا، محيط مأنوس و خاطره اي نمي يابد ولي تشويش در همان اول ورود به نظرش موج مي زند مبحثي است كه جاي بحث و بررسي دارد.
از «علي خسروي» كلاس دوم تجربي، نظرش را درباره برگزاري امتحانات نهايي در مدرسه ديگر مي پرسم. او مي گويد: «امتحان دادن در مدرسه ديگر اثر منفي روي روحيه دانش آموزان مي گذارد و باعث استرس مي شود.»
سؤال مي كنم: «چرا اين گونه احساس مي كني؟» جواب مي دهد: «چون زمان امتحان با محيط مدرسه و مراقبان امتحانات آشنا نيستيم. محل امتحان نهايي اگر در مدرسه فعلي دانش آموزان باشد زمان بري زياد ندارد، ولي در مدرسه منطقه اي ديگر باشد مشكلات ترافيك دارد. به موقع سر جلسه امتحانات رسيدن براي همه بچه ها مسلماً باعث آرامش است. كلا به نظرم بهتر است در دبيرستان خودمان امتحان نهايي بدهيم چون محيط براي همه آشنا است.»
آنجا مجالي براي تقلب نيست
يك دانش آموز بر اين نظر است كه تغيير مكان برگزاري امتحانات نهايي جاي امن براي جلوگيري از خلاف برخي در انجام تقلب است.
محمدمهدي جعفري مي گويد: «امتحان نهايي در جايي غير از دبيرستان فعلي براي دانش آموز سخت تر است، چون استرس بيشتر دارد.» مي گويم: «پس عقيده داري دانش آموزان در مدرسه خود دغدغه ناآرامي هنگام امتحان ندارند؟» وي مي گويد: «در مجموع برگزاري امتحانات نهايي در مدرسه ثابت دانش آموز بهتر و آرامش بخش تر است و يك حسن آن آشنايي با محيط و ديگر اين كه دانش آموزان همديگر را مي شناسند.»
اين دانش آموز رشته تجربي، درباره حوزه امتحانات نهايي در مدرسه ديگر مي گويد: «محل امتحان در جاي ديگر امن تر براي سلامت كامل امتحان است، چون بچه ها همديگر را نمي شناسند و فرصت و امكان تقلب نيست.»
امتحانات نهايي
مقاطع تحصيلي در مدرسه ديگر
«برگزاري امتحان نهايي در يك محيط ناشناس باعث به هم ريختگي روحيه دانش آموزان مي شود. به نظرم اين جابه جايي مكان، منطقي نيست.» اين را مهدوي شاغل در يك مؤسسه انتشاراتي مي گويد و ادامه مي دهد: «دانش آموزان در مدرسه خودشان هم كم و بيش تحت تأثير رواني امتحانات قرار مي گيرند اما از انتقال شان به يك مدرسه ديگر استرس بيشتر دارند. ما هم زمان دانش آموزي اضطراب و جو تشويش را احساس كرده ايم كه به روحيه مان تأثيرگذار بود. در چنين وضعيتي براي رفع اين مشكل روحي به نظرم در تمام مقاطع تحصيلي امتحانات پايان سال در مدرسه اي ديگر انجام شود تا بچه ها به مرور دوران تحصيلي به اين شيوه عادت كنند و فشار رواني شان كم شود. خلاصه اين كه بايد كاري كرد كه استرس كم شود و به حداقل برسد و دانش آموزان در محيط آرامش بخش امتحان بدهند.»
يك دانش آموز سال سوم دبيرستان، هم اين باور را دارد كه برگزاري امتحان نهايي در مدرسه خود بهتر است.
محمدرضا اهراني دليل اين نظرش را آشنا بودن بچه ها با محيط مدرسه با همديگر و معلمان مي خواند چون اگر اشكالي باشد راحت تر پرسيده مي شود. به گفته او عوض شدن محل امتحانات باعث استرس دانش آموزان مي شود. وي ادامه مي دهد: «يك مشكل ديگر تغيير مدرسه اين است كه برخي بچه ها از راه هاي دور به مدرسه مي آيند، حتي يكي از دوستانم از اسلامشهر به تهران مي آيد. در اين شرايط، مسئله ترافيك و امكان تأخير به جلسه امتحان، خود باعث نگراني شان مي شود.»
يك كارشناس ارشد برنامه ريزي آموزشي، در برابر سؤالم پيرامون تأثير منفي انتقال و فضاي ناآشناي محل امتحانات نهايي سال سوم دبيرستان و استرس برآمده از غلبه احساس غريبگي با ناظران امتحاني در تمركز فكري دانش آموزان، توضيحاتي مي دهد. وي مي گويد: «فلسفه اين جابه جايي، تأثيرات منفي و راهكارهاي برون رفت از شيوه كنوني برگزاري امتحان است. مضاف بر اين كه پيشنهادي هم به ازاي اعمال روش كنوني نقل و انتقال مكاني امتحانات نهايي مقطع دبيرستان دارد.»
رضا مددي كه 30 سال تجربه در سطوح گوناگون آموزش و پرورش در كارنامه فعاليت خود دارد، با بيان اين كه جابه جايي محل امتحانات نهايي قانوني و فلسفه اش اين است كه امتحانات نهايي و سؤالات آن به صورت كشوري مي باشد و براي دانش آموز نوعي آزمون كنكور بوده و ديپلم با پشت سر گذاشتن مقاطع تحصيلي دانش آموز جايگاه شاخص خود را دارد، مي افزايد: «اگر امتحانات نهايي در دبيرستان خود دانش آموزان باشد احتمال- شبهه- اعمال نظري به نفع دانش آموزي متصور خواهد شد. همچنين به لحاظ عواطف و احساسات در مدرسه، دانش آموز گمان كمك داشته باشد، بنابراين حدس زدن ها، امتحانات نهايي در محل غير از مدرسه دانش آموزان برگزار مي شود. لذا يك بخش ديگر از فلسفه برگزاري امتحانات نهايي در مدرسه اي ديگر، به شكل كشوري و تصحيح اوراق امتحاني توسط معلمان به نمايندگي آموزش و پرورش هر منطقه انجام مي شود، ضمن آن كه مشخصات سؤالات براي مصححان معلوم نيست و من مصحح نمي دانم ورقه امتحاني مال كدام دانش آموز است. بر اين اساس بي طرفي در تصحيح اوراق امتحاني را رعايت مي كنم. در اين ميان مي ماند برگزاري امتحان، لذا براي اين كه اين بخش هم از هر مداخله اي - احتمالي- مصون بماند، دانش آموزان سوم دبيرستان براي امتحانات از مدرسه خود به مدرسه ديگر انتقال داده مي شوند. در يك كلام، فلسفه كلي سلامت برگزاري امتحانات سوم دبيرستان طراحي، اجرا و تصحيح اوراق امتحان هم در جاي ديگر انجام مي شود. اين شيوه كار برقراري عدالت است.»
در مدرسه آموختم رسم قربت را
«عسگري» حسابدار يك شركت خصوصي، مي گويد ديپلمش را در امتحانات متفرقه گرفته است، اما تا قبل از اخذ ديپلم در مدرسه مثل ساير دانش آموزان درس مي خوانده است. در دوران دبستان تا اواسط دوره متوسطه همواره از آوردن و ياشنيدن اسم امتحانات نگران مي شده است، ولي اين تصور را داشته كه مدرسه اش به مرور سال ها مثل خانه شان دوست داشتني بوده، چون چند سال در آنجا تحصيل مي كرده، مدير، ناظم، معلم و حتي پيشخدمت به نظرش از آشنايان نزديك خانوادگيش بوده اند. او مي گويد: «جوري به محيط مدرسه عادت كرده و علاقه مند شده بودم كه اگر فرضاً يك مسابقه ورزشي مثلاً واليبال بين مدرسه مان و يك مدرسه ديگر در منطقه اي ديگر قرار بود برگزار شود، من به عنوان يك بازيكن با اكراه همراه بچه ها مي رفتم. مي توانم بگويم دلم نمي خواست ساعتي در مدرسه اي ديگر باشم. موقع امتحان بچه هاي سال آخر دبيرستان كه به حوزه امتحان در مدرسه ديگر مي رفتند، احساس ناراحتي مي كردم...» مي پرسم چرا؟ و چرا تحصيل بدون ديپلم را ترك كرديد؟ وي مي گويد: «معلمان مدرسه ام با بچه ها واقعاً مثل فرزندان خودشان رفتار مي كردند. اگر كسي مشكلي داشت آن ها راهنمايي مي كردند.كسي اگر دفتر و كتاب نمي توانست تهيه كند، نمي گذاشتند ناراحت شود. من در آن مدرسه آموختم رسم زندگي و قرابت را تاحالا كه متأهل شده ام. اين كه چرا ترك تحصيل كردم، اما همان وسوسه و نگراني بچه ها از دلشوره هاي مبهم امتحانات نهايي بود كه از بس برخي مي گفتند حاضرند سخت ترين سؤالات را مدرسه خودمان در محيط بدون استرس بدهند پاسخ مي دهيم. درمدرسه ديگر حالت غريبي به بچه ها دست مي داد. بعدا من اتفاقا آماده مي شدم در امتحان نهايي براي ديپلم شركت كنم؛ چرا كه خانواده ام مي گفتند اگر قبول شوم يك دوچرخه جايزه مي دهند، اما يك حادثه خانوادگي باعث ترك تحصيلم شد، ولي چندسال بعد در امتحانات متفرقه شركت كردم و قبول شدم.»
دلايل توليد استرس
جابه جايي محل امتحانات
از «مددي» كارشناس ارشد برنامه ريزي آموزشي، در ادامه گفت وگو سؤال مي كنم تغيير محدوده جغرافيايي و انتقال دانش آموزان به محل ديگر تأثير منفي روي دانش آموزان مي گذارد؟ او جواب مي دهد: «بدون شك اين جابه جايي چه بسا تأثيرات دارد. علت آن است كه هر فضا و محيط جديد تا برقراري ارتباط مناسب با آن مقداري مشكل است. جابه جايي دانش آموزان به محيط جديد، ارتباط اعم با معلمان و افراد غريب و فضاي فيزيكي موجب استرس شده و انطباق آنان با محيط جديد مقداري سخت مي شود. اين قطعي است، اما اثرات منفي براي امتحانات اول، بيشتر است كه به مرور زمان كمترشده و خواهدشد. در عين حال و به طور كلي مي توان گفت اين اثرات منفي احتمالي است.»
گزارش روز