ضرورت بررسي تاثيرات روحي و رواني شب امتحان (بخش دوم)
دور زدن غفلت درس خواندن در شب امتحان!

در طول سال تحصيلي گرفتار نوعي بي خيالي يا يك چيزي در همين مايه ها بوده كه حالا ناگهان اسم امتحان نهايي، به مفهوم تشويش و باعث دگرگوني روحي و فكري او شده است؛ ناچار شب امتحان به تكاپوي خواندن و حفظ كردن درس ها و جزوات مي افتد و آرامش لازم و آمادگي امتحان صبح فرداي او را به هم ريخته و در جلسه آزمون كم خوابي و اعصاب ناراحت حافظه او را مختل كرده است.
اما اكنون به خود آمده ولي مرور انبوه درس هاي مانده براي شب امتحانات نهايي، كم خواني هاي سال تحصيلي را جبران نمي كند هرگز!
وقتي بي توجهي و غفلت بر اراده و ذهن دانش آموز مستولي شود، و كتابهاي درسي و دفترچه هاي يادداشت و پرسش و پاسخ كه حاصل يك سال تلاش معلم است، در گوشه اي پرت شود و بچه ها نسبت به تمام اين زحمات بي تفاوت باشند، در اين ميان فقط عمر گرانبهايي است كه يك سال هدر رفته و شاگرد به آنها هيچ توجهي ندارد. وقتي اين رويه غلط به عادت تبديل شود، طبيعي است كه هنگام امتحان اضطراب و استرس سراسر وجود دانش آموز را فرا مي گيرد.
دانش آموزان و اضطراب امتحان
مباحث اضطراب مضاعف ناشي از برگزاري امتحانات نهايي در حوزه غير از مدرسه ثابت دانش آموزان از ديدگاه مدير يك دبيرستان محور دو بخش، يكي موضوع مهم دانستن اتمام دوره متوسطه منتهي به ديپلم و درك شايستگي دانش آموزان به آن و ديگري مطلب بيم و نگراني برآمده از جابه جايي محل امتحان است كه به زعم وي سبب درهم ريختگي روحيه دانش آموزان مي شود.
«سيدمحمدرضا بهشتي» در دو سونگري خود به موضوع جابه جايي برگزاري امتحانات نهايي اظهار مي دارد: «يكي از ابعاد اين موضوع، بحث اهميت آزمون هاي پاياني مقطع متوسطه است به لحاظ اين كه دانش آموز موفق مي شود اين مقطع تحصيلي را پشت سر گذاشته و ديپلم بگيرد. اين مقطع روايي بودن آزمون ها است. لذا يكي از معيارهاي آزمون به صورتي برگزار مي شود كه دانش آموز بداند اين مقطع از اهميت بالاتري برخوردار است و وقت بيشتر نسبت به آن داشته باشد.» به گفته او جابه جايي مدرسه كمك مي كند دانش آموزان به اين اهميت پي ببرند، منتهي براي كم كردن اضطراب و دغدغه از جهت غريب بودن مكان جديد امتحان كه براي شان به وجود مي آيد، بايستي توسط مسئولان آموزش و پرورش به گونه اي حل شود كه دانش آموز پي ببرد چنانچه اطلاعات و دريافت و دانستن هاي مواد درسي و متون آموزشي شان كامل باشد، تغيير مكان آزمون براي او هيچ مشكلي ايجاد نمي كند مضافاً اين كه تمركز فكري او را بيشتر مي كند به لحاظ آن كه معلمان در آزمون شركت ندارند كه اين تمركز بهم بخورد.
برنامه ريزي براي رسيدن به موقع امتحان
«بهشتي» بخش ديگر بيان نظرات خود پيرامون فرآيندهاي جابه جايي محل امتحانات را معطوف به سويه ديگر اين موضوع كه مورد ظاهري مي خواند مي كند. گفته وي در همين باره دلالت مي كند به اين كه اگر جابه جايي مي تواند موجب ضعف يا افت در بخش مسايل دانش آموز شود شامل عدم برنامه ريزي مناسب براي رسيدن به هنگام به حوزه جديد و آشنا بودن با وضعيت فيزيكي آن، كيفيت برخورد مسئولان حوزه جديد امتحاني و...، پارامترهايي هستند كه مي توانند موجب كاهش بازدهي اطلاعات دانش آموز در آزمون شوند...»
ادامه صحبت هاي اين مدير دربرگيرنده تمهيدات لازم پيش از آزمون، تاثير درس خواني شب امتحان و برنامه ريزي زمان بندي طي سال تحصيلي و... مي باشد كه در شماره پاياني گزارش خواهيم خواند.
دلواپسي ناچيز و عادي است
مدير يك گروه پژوهشي- ارزشيابي نگراني دانش آموزان در جلسه امتحانات نهايي را به مانند منشوري برمي تاباند كه سويه هايش حاكي از وجود دلواپسي در همه دانش آموزان و امري طبيعي، تاثيرش ناچيز و بي قراري آن عادي است. «ايرج خوش خلق» عضو هيئت علمي و مدير گروه پژوهشي- ارزشيابي آموزش و پرورش، مي گويد: «دلواپسي در همه بچه ها ايجاد مي شود به دليل آن كه استرس قبول شدن يا نشدن يا چگونگي نحوه سؤالات باعث مي شود تا حالت دلواپسي به آنان دست دهد.»
وي در ادامه با بيان اين جمله پرسشي، اما سؤال اين است كه آيا دلواپسي تاثير روي عملكرد مي گذارد و بي عدالتي مي شود؟ بي معنا بودن نگراني و اثرگذاري ناچيز آن بر كار را مطرح مي كند و توضيح مي دهد: «اضطراب و دلواپسي طبيعي است، اين نوع اضطراب بين بچه ها معنا ندارد و تأثيرش روي عملكردشان ناچيز است. اين تفاوت بديهي است كه اضطراب ايجاد مي كند ولي عادي است.»
كالبدشناسي علم روان شناسي در شناخت موقعيت و فرآيندهاي دغدغه خاطر دانش آموز و دانشجو در ارتباط با امتحانات نهايي و آزمون، فاكتورهايي ارايه مي دهد كه چگونه راهكارهايي ضروري براي موفقيت در امتحانات و تخليه فشارهاي رواني بايد مدنظر باشد و از جمله... يكي اين كه دانسته باشيم اضطراب نه تنها لازمه اي در زندگي متعارف است بلكه در روند تحصيلي به عنوان يك ابزار محرك پيشرفت است در عين حال نبايد نگراني بيش از حد بر شخص غلبه كند كه باعث تقليل انسجام فكري و اختلال در آموزندگي مي شود همچنين در مبحث امتحانات اين توصيه است كه شب امتحان فرصتي باشد فقط براي مروري به نكات دروس و از بيدار ماندن به وسيله مصرف نوشيدني هاي محرك جهت درس خواندن پرهيز كرد.
نقش مثبت اضطراب در تحصيل
«دكتر فربد فدايي» مدير گروه روانپزشكي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي، درباره نگراني دانش آموزان و دانشجويان درخصوص امتحان و راهكارهايي براي كاهش آن، ديدگاه هاي علمي خود را با آنچه به نام استرس و فشار رواني خوانده مي شود جزو واقعيات و حتي ضرورت هاي زندگي مطرح مي كند. گفته وي همچنين حاكي از آن است كه دگرگوني هاي زندگي ضرورت سازگاري با شرايط تغيير يافته را ايجاب مي كند. اين وضعيت حالتي را به وجود مي آورد كه به استرس يا فشار رواني موسوم است و اضطراب و نگراني از نشانه هاي آن است.
وي در ادامه با اشاره به اين كه اندكي استرس براي تداوم زندگي لازم است، مي گويد: «اگر اضطراب براي امتحان نباشد ممكن است دانش آموز يا دانشجو اصولاً دنبال مطالعه درس نرود يا در امتحان دقت به خرج ندهد. در عين حال، اضطراب بيش از حد هم نامناسب است زيرا موجب كاهش تمركز و نارسايي در يادگيري و يادآوري مي شود.»
شب امتحان فقط مرور نكات مهم درسي
«فدايي» ادامه بيان ديدگاه هاي علمي- روانپزشكي خود را متوجه راهكارهاي كم شدن اضطراب قبل از امتحان مي كند از جمله: درس خواندن و مرور دروس در طول سال تحصيلي، شب امتحان كافي است نكات با اهميت تر درسي مرور شود.
وي در اين زمينه اظهار مي دارد: «براي كاهش اضطراب قبل از امتحان رويكردهاي درازمدت و پيشگيرانه و كوتاه مدت و درماني وجود دارد. راه حل بلند مدت: براي پيشگيري از اضطراب زياد پيش از امتحان، دانش آموز و دانشجو بهتر است درس را در طول سال خوانده و مرور كرده باشد به نحوي كه شب امتحان فقط به مرور يادداشت ها و نكات مهم اكتفا كند. دانش آموز يا دانشجويي كه به توانايي درسي خويش اطمينان دارد طبعاً كمتر دچار نگراني از امتحان مي شود. اما راه حل كوتاه مدت عبارت است از مرور نكات مهم درس ها، پرهيز از مصرف چاي، قهوه و ديگر مواد محرك براي بيدار ماندن در شب امتحان و استراحت كافي. براي اضطراب هاي حاد و شديد كه جنبه بيمارگونه دارد، يعني با اين كه دانش آموز و دانشجو به درس مسلط است اما هنوز هم اضطراب شديد دارد، مراجعه به پزشك و آموختن روش هاي تن- آرامي يا مصرف داروهاي مقتضي (كه طبعاً پزشك باتوجه به وضع بيمار، مناسب ترين راه را توصيه مي كند)، ضروري است.
نام و ذكر خدا پيش از امتحان
مدير گروه روانپزشكي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي ادامه مي دهد: «نكته مهم در همه موارد آن است كه با نام و ذكر خدا پيش از امتحان، آرامش بر جسم و روان فرد حاكم مي شود. بهترين زمان مرور يادداشت ها نيز در آغاز صبح و پس از انجام فريضه نماز است كه ذهن بيشترين آمادگي دريافت و پذيرش مطالب علمي و درسي را دارد.»
وي سپس به نحوه برخورد نامناسب برخي از والدين با فرزند دانش آموزشان اشاره مي كند و مي گويد: «گاهي اطمينان دادن هاي غلوآميز والدين خود عاملي براي افزايش اضطراب دانش آموز يا دانشجو مي شود. براي نمونه گفتن: «من مطمئن هستم كه در امتحان بالاترين نمره را مي گيري.» از سوي پدر و مادر، اضطراب دانش آموز را مي افزايد زيرا او اكنون نه فقط نگران است كه مبادا نمره كم بگيرد، بلكه اين نگراني را هم پيدا مي كند كه مبادا به علت نمره كم در امتحان، احترام پدر و مادر را هم از دست بدهد. بهترين اطمينان خاطر از طرف پدر و مادر اين است كه بگويند: «تو كوشش شايسته اي براي مطالعه درس ها كرده اي و از اين بابت از تو راضي هستيم.»
درس خواني شب امتحان
جبران كم خواني يك سال نمي شود
در طول سال ها معلمي بسيار ديده ام كم نبودند بچه هايي كه با چشمان پف كرده و خسته و قرمز شده سر جلسه امتحان آمده اند و در مدت فرصت پاسخگويي به سؤالات، حالت گيج و مات داشته اند.
اين تجربه يك معلم بازنشسته است كه گفتارش را با تبسم تعريف مي كند. «فراهاني» مي افزايد: «مشكل يك جا و دو جا نيست. مسأله اين است كه برخي از بچه ها در كلاس با تمام حس و حواسشان به گفته و درس معلم گوش نداده و در نتيجه چيزي كه بايد ياد نگرفته و نهايتاً حافظه شان از آموختن چندان پربار نيست. اين مشكل از جاي ديگر هم آب مي خورد: محيط خانواده. در خانه بزرگ تر يا آن قدر توقع از فرزندشان دارند كه شاگرد اول شوند و جلوي در و همسايه و اقوام زبان زد شود يا آن قدر او را سرزنش مي كنند كه شوق و تلاش بچه را مي گيرند. در اين ميان بچه هايي هميشه درس خوان و موفق شده كه اول در هر فرصت سال تحصيلي دروسشان را به روز مي خوانند و تفريح و استراحت به موقع هم داشته اند.»
وي ادامه مي دهد: «در بين آنان كساني هم بوده اند كه با كم و كسري هاي اقتصادي، يك زندگي معمولي، پدر و مادر با ايمان و با كمترين امكانات بهترين شاگردان مدرسه بوده اند و هيچ گاه هم كلاس فوق العاده نرفته و پول توجيبي آن چناني هم نداشته اند، آرام درس سر كلاس را گوش داده اند و نتيجه خوبي هم گرفته اند و اكثرشان هم در آزمون سراسري دانشگاه قبول شده اند.»
اين معلم بازنشسته در جمع بندي سخنانش مي گويد: «درس را بايد در كلاس ياد گرفت و در طول سال بايد مطالعه كرد تا از دروس عقب نماند و شب امتحان نخواهند يك سال كم درس خواندن را جبران كنند. كسي كه تكاليف اش به روز باشد شب امتحان با مختصر مرور دروس، راحت سر جلسه امتحان مي رود و حتماً نتيجه و حق قبولي خود را به دست مي آورد.»
گزارش روز