علي الله سليمي: خاكريزهاي اول را فتح كرده ايم

علي الله سليمي نويسنده كتاب باران جنوب مي گويد كه انتشار تعداد زيادي كتاب با موضوع آزادسازي خرمشهر يكي از اتفاقات بزرگ در ادبيات داستاني دفاع مقدس است.اين داستان نويس، مرحله اول كار را كه تهيه موادخام و اوليه را در قالب خاطره نويسي است تمام شده مي داند و مي گويد: درمرحله بعد پايه هاي ادبيات با كتاب هاي خاطره محكم مي شود و تبديل به آثار خلاقه مثل فيلمنامه، داستان و نمايشنامه مي شوند.سليمي افزود: اگر روزهاي ابتداي جنگ توقع داشتيم كتاب هايي در حوزه ادبيات داستاني دفاع مقدس منتشر شود شايد توقع زيادي بود، اما امروز با وجود اين منابع غني اتفاقات در ذهن نويسنده جاافتاده، ته نشين شده و آماده است كه تبديل به ادبيات خلاقه شود.

مديركتابخانه تخصصي جنگ خبرداد: ارتباط آنلاين و طرح پيك كتاب
مدير كتابخانه تخصصي جنگ دفتر ادبيات و هنر در بخش امانت، مي گويد: مدت هاست كتابخانه تلاش دارد براي سهولت استفاده اعضا و مراكز مطالعاتي و پژوهشي، طرح «پيك كتاب» را اجرا كند. اكنون زمينه اين كار فراهم شده و بنا داريم به شكل آزمايشي و محدود آن را به اجرا بگذاريم.به گزارش پايگاه خبري حوزه هنري صمدزاده مي گويد: ما تلاش داريم كه هزينه رفت و آمد اعضاي كلانشهر تهران را به لحاظ وقت و هزينه مادي به كم ترين حد خود برسانيم. ضرورت اين كار را بسياري از اعضاي كتابخانه به ما گوشزد كرده اند و ما به دنبال راه حلي بوديم كه كار عملي شود.
طراح و مدير كتابخانه جنگ حوزه هنري در ادامه با بيان اين كه كتابخانه قصد پذيرش از طريق سفارش تلفني را در آينده اي نزديك از طريق ارتباط آنلاين و طرح پيك كتاب دارد گفت: در شروع كار و به صورت آزمايشي، يك روز در هفته را انتخاب مي كنيم و به تمامي اعضا نيز اطلاع رساني خواهيم كرد كه مثلا كتابخانه جنگ چهارشنبه ها پيك كتاب دارد و درطول هفته سفارش اعضا را دريافت كرده و درهمان روز، آثار موردنظر را برايشان ارسال مي كنيم. پس از آن، با پايان مهلت دو هفته اي امانت كتاب، براي عودت آثار، مجددا پيك وارد عمل خواهد شد.

مهدي كاموس: ادبيات پايداري در تناسب با جنگ نحيف مانده است
ادبيات پايداري با توجه به ساير ژانرهاي ادبي موفق تر بوده، اما جايگاه اين ادبيات در تناسب با ارزش هاي ملي و مذهبي نحيف و لاغر مانده است.
«مهدي كاموس» داستان نويس و منتقد ادبي در گفت و گو با پايگاه خبري حوزه هنري گفت: توجه به شمارگان بالا و تبديل بسياري از اين آثار به فيلم، نمايش، سريال و جذب مخاطب خاص و عام و همچنين تمايل جواناني كه جنگ را نديده اند، اما از جنگ مي نويسند، نشان مي دهد اين نوع ادبي از ساير ژانرهاي ادبي مانند پليسي، اقليمي موفق تر بوده است. اما تناسب ادبيات پايداري نسبت به جنگ نابرابر هشت ساله و جنگي كه پيوند خورده با ريشه هاي مذهبي و آرمان هاي ملي كشورمان، تناسب كوچكي است. اين داستان نويس سه عامل مهم ضعف علم انسان شناسي و مردم شناسي، نداشتن علم تاريخ نگاري قوي و نبود نگاه جامع به جنگ تحميلي و نديدن مرزهاي بين المللي در جنگ را از علت هاي لاغر و نحيف ماندن اين ژانر ادبي دانست.

بيهقي، گزارش گر حقيقت

علي خوشه چرخ آراني
تاريخ بيهقي، نوشته دبيرفاضل و نويسنده قادر قرن پنجم هجري ابوالفضل بيهقي بحق از شاهكارهاي نثر فارسي است و عنوان نثر مرسل عالي بر قامت رعناي آن برازنده است. اين اثر گران قدر كه علاوه بر آنكه موضوع خود كه تاريخ و تاريخ نگاري است از جهت دقت و ضبط وقايع و تعهد در اداي امانت و هنرمندي خاص و به تصويركشاندن جزئيات حوادث و نگريستن به زواياي مختلف مسائل كم نظير و شايد بي نظير است.
از لحاظ محتوا بر بسياري از سنن و آداب و رسوم اجتماعي و درباري و نظامي و سياسي نيز تاريخ بيهقي خود فرهنگي جامع است و هنگامي كه اين آداب و رسوم با عبارات شيوا و دقيق و نگاه تيز و كنجكاو بيهقي همراه مي شود، خواننده احساس مي كند كه به قرون گذشته رجوع و خود شاهد جريان امور و همراه حوادث است. اين امري واضح است كه خواندن و مطالعه تاريخ بيهقي انسان را خسته نمي كند و ما خواندن هرصفحه اي از آن، كنجكاو و علاقه مند به خواندن صفحات بعد كشيده مي شود و بي جهت نيست كه به اعتقاد بسياري از ژرف انديشان تاريخ، از ميان تاريخ نويسان ما هيچ كس به اندازه بيهقي به فنون تاريخ نويسي و آن هم نزديك به 10 قرن پيش آشنانبوده و پس از او نيز هيچ يك از تواريخي كه پس از او انگاشته شده و ژرف نگري و صحت و امعان نظر و اصالت و اسلوب تاريخ نگاري به درجه و جايگاه بيهقي نرسيده است.
روش بيهقي به عنوان يك مورخ، آميزه اي از فنون دبيري و برداشت وي از ارزشهاي تاريخ نگاري است؛ وي در طول كار خود پيوسته با خوانندگانش در ارتباط است و درباره نظم و ترتيب مطالب و جايي كه بدان ها اختصاص مي دهد و دلايل آن را به خوانندگانش توضيح مي دهد؛ جملاتي مانند «بيارم پس از اين به جاي خويش» و يا «بيارم پس از اين شرح اين قصه» و يا «چون درتاريخ بدين جاي رسم اين حال به تمامي شرح دهم» و... زياد است و نشان مي دهد بيهقي درحين نوشتن از توجه به نظم كار و دورانديشي نسبت به آن چه خواهد نوشت غافل نبوده است. از اين گذشته بيهقي به اين مسئله اهميت مي دهد كه مبادا خوانندگانش برخي نكات كتاب را اعم از اين كه به مطلب اصلي مربوط باشد يا نباشد، بي ربط بدانند و به همين دليل بيهقي با وجود نبوغ ومهارت در نويسندگي و تاريخ نويسي كه اين توانايي گاهي موجب تفاخر مي شود بسيار فروتن و متواضع است و برخلاف مسعودي كه از مورخ بودن خويش اطمينان خاطر داشته است، مكررا از خوانندگان خويش به خاطر ساختمان كتاب خود و روشي كه در نگارش آن به كار بسته پوزش مي خواهد و «غرض من آن است كه مردم اين عصر را بازنمايم حال سلطنت مسعود- انارالله برهانه- كه او را ديده اند و از بزرگي و شهامت و نفوذ وي در همه ادوات سياست و رياست واقف گشته اما غرض من آن است كه تاريخ پايه اي بنويسم و بنايي بزرگ افراشته گردانم چنان كه ذكر آن تا آخر روزگار باقي ماند، (تاريخ بيهقي، صفحه112)
نحوه استفاده بيهقي از منابع كتاب هم حائزاهميت است. بيهقي براي بازگوكردن سلطنت سلطان مسعود منابع معاصر را در توضيح وقايع ترجيح مي دهد و به نظر مي رسد كه اكثر منابع مربوط به سلطنت مسعود كه مورد استفاده وي بوده به وسيله خودش تهيه شده و اغلب برمبناي مشاهده عيني خود وي تنظيم شده نه به طريق استفاده از اسناد و اگر چه بيهقي قصد شمارش اين اسناد را در سرداشته، اما هرگز اين كار را انجام نداده است. پژوهش بسياري از محققان نشان مي دهد كه بسياري از اسنادي را كه مورخان پيش از بيهقي به تاريخ خود افزوده اند مخدوش بوده و حتي خود بيهقي از اين كه اسناد طولاني به تاريخ خود مي افزايد از خوانندگانش طلب پوزش مي نمايد و از آنها مي خواهد تا بر او خرده نگيرند زيرا اغلب اسناد يادداشت شده زماني كه وي محبوس بوده توقيف شد و او حسرت مي خورد كه اگر دشمنانش اين چنين نكرده بودند تاريخ او رنگ و جلوه اي ديگر داشت. «اگر كاغذ و نسخت هاي من به قصد ناچيز نكرده بودند اين تاريخ را لوني ديگر آمدي» (تاريخ بيهقي، صفحه454)
... نامه هاي حضرت خلافت و از آن خانان تركستان و ملوك اطراف همه به خط من رفتي و همه نسخت ها من داشتم و به قصد ناچيز كردند و دريغا و بسيار دريغا كه روضه رضواني برجاي نيست كه اين تاريخ بدان چيزي نادر شدي و نوميد نيستم از فضل ايزد عز ذكره كه آن به من باز رسد تا همه نبشته آيد.» (تاريخ بيهقي صفحه 211)
ارزش شواهد و نحوه ارائه آن ها نيز در تاريخ بيهقي قابل توجه است. بيهقي هنگام استفاده از مطالبي كه جمع آوري كرده بود به صحت و درستي آن ها و نيز نقل آن ها كامل توجه داشت و اين دو عامل را از هم جدا نمي دانست، البته معناي اين سخن اين نيست كه تمامي مطالب از صحت كامل برخوردارند بلكه مؤيد توجه بيهقي است بر لزوم صحيح بودن مدارك و اين كه نبايد از اين امر غفلت كرد. در موارد شواهد عيني هم وقتي كه شاهد خود وي نبوده مصر بود كه گوينده روي بر نيكويي و صحت آن داشته باشد و حتما در ادعاي خود صادق باشد چنان چه ادعاي راوي روشن نبوده بيهقي مدتي به تفصيل سعي مي كرد كه آن را طي متن ثابت كند.
به نظر مي رسد كه روش بيهقي چنين بوده است كه وقتي مطالب مهم بود سعي مي كرد كه نشان دهد كه منبع موجهي است و درباره مطالب كم اهميت به ارزيابي انتقادي از منبع چندان اهميت نمي داد. «يا از كسي بايد شنيد يا از كتابي خواند و شرط است كه گوينده بايد كه ثقه و راست گوي باشد» (تاريخ بيهقي، صفحه409)
نمي توان سخن را به پايان برد و از آهنگ و طنين خاص نثر بيهقي ياد نكرد. هر فارسي زبان در كلام بيهقي موسيقي اثربخش را حس مي كند و اين آهنگ موزون از يك سو به دليل انتخاب خوب واژگان و از سوي ديگر محصول حسن تأليف كلام اوست از اين رو نثروي زنده و پرتحرك و به اقتضاي كلام و مقام اوج و فرودي خاص دارد و به اين جهت است كه گويند لحن بيهقي آرام است و سنگين و متين و عبرت انگيز.
در تأمل در تاريخ بيهقي استنباط مي شود كه وي بر زبان فارسي تسلط كامل داشته و اين كتاب مجموعه اي از لغات غني و ارزشمند است كه در نهايت دقت و به دور از هرگونه تكلف و كلمات زايد نثر را به صورتي زدوده و خالص و رسا و شيوا جلوه گر ساخته است.

راه همچنان باقي است...

ليلاكريمي
هر عصري با توجه به شرايط سياسي و فرهنگي و اجتماعي و... گونه هاي ادبي را از دل ادبيات متولد مي كند و مي پرورد. ادبيات را با عناوين و نام هاي مختلف مي شناسيم اما اين دسته بندي ها جايز است يا نه، جاي بحث دارد. چيزي كه در اين ميان حائز اهميت است نقش ادبيات بر روي افكار عمومي جامعه است. ادبيات بايد به صورت هدفمند نقش ايفا كند.
شاعر و نويسنده متعهد بايد با توجه به ارزش ها و جريانات سياسي و اجتماعي با سلاح ادبيات بر روي افكار عمومي جامعه و حتي جهاني تاثيرگذار باشد. يك شيوه براي ايفاي نقش، ترجمه آثار متعهدانه است. دراين سال ها ادبيات دفاع مقدس در كشورهاي ديگر ترجمه و منتشر شده است.
«يال اسپراگمن» نايب رئيس مركز مطالعات دانشگاهي خاورميانه در دانشگاه راتجرز آمريكا، اولين كسي بود كه به ترجمه رمان هاي دفاع مقدس به زبان انگليسي اقدام كرد. اين مترجم درسال 1385 در جلسه رونمايي كتاب «سفر به گراي 270 درجه» گفت: «احساس كردم كتاب آقاي دهقان ممكن است براي دانشجويان آمريكايي جالب باشد؛ زيرا اولا داستان جنگ است... دوم اينكه درباره شخصي است كه هنوز دبيرستان را تمام نكرده، وارد جنگ مي شود و در شرايط جنگي بزرگ و بالغ مي شود. صحنه هاي جنگي هم زيبايي دارند و هم زشتي. دراين كتاب، نوعي زيبايي وجود دارد.» استقبال اين مترجم از رمان پايداري باعث شد رمان «شطرنج با ماشين قيامت» اثر «حبيب احمدزاده» را درسال 1386 به زبان انگليسي ترجمه و در آمريكا منتشر كند.
رمان «فال خون» اثر ديگري از «داوود غفارزادگان» بود كه در حيطه ادبيات دفاع مقدس به زبان انگليسي توسط محمدرضا قانون پرور ترجمه شد. البته ترجمه اين گونه آثار هنوز ادامه دارد. ادبيات داستاني و جنگ يكي از گونه ها يا به اصطلاح ژانرهاي مهم ادبي درهر كشور است. ملت هاي گوناگوني كه در طول تاريخ با پديده جنگ درگير بوده اند به آفرينش ادبيات جنگ دست زده اند.
ترديدي نيست كه جنگ بخش عمده اي از آثار داستاني جهان را شامل مي شود، ادبيات مقاومت فرانسه، ادبيات جنگي ايالات متحده، ادبيات ضدجنگي آلمان، ادبيات دفاع مقدس و پايداري ايران و...
داستان نويس ها با نوشتن وقايع جنگ در قالب رمان، شكست ها و پيروزي ها را به تصوير كشيده اند و دراين ميان جنگ هاي اول و دوم جهاني دستخوش خلق آثار ادبي بسياري در دنيا شدند.
«تولستوي» رمان نويس روسي زواياي از صحنه هاي جنگ هاي روسيه و فرانسه در رمان عظيم جنگ و صلح خلق كرد و اين رمان جهاني شد. اما بي شك بايد گفت آنچه كه ادبيات پايداري ايران را از ديگر آثار جنگ دنيا جدا كرده است انعكاس مفاهيم ارزش گرايانه چون «شهادت» در داستان هاي جنگ است.
آنچه ماهيت دفاع مقدس را تشكيل مي داد و در طول اين هشت سال دفاع مقدس، حماسه آفريد. مي توان گفت اين وجه تمايز ادبيات دفاع مقدس را خواندني تر كرده است.
در زمان جنگ، ادبيات دفاع مقدس دستخوش هيجانات زودگذر و سطحي بود اما رفته رفته با پايان جنگ نوع ادبيات پايداري در قالب هاي جديد و نگاه جديدي از سوي نويسندگان روبه رو شد.
دراين ميان برخي سفارشي شدن آثار ادبيات دفاع مقدس را باعث آسيب زدن به ادبيات دفاع مقدس مي دانند. اما اين نكته را نبايد از نظر دور داشت كه سفارشي نوشتن اگر در قالب كمك و حمايت از اين نوع آثار باشد خوب است اما اگر اين سفارشي بودن آثار دفاع مقدس به معنا ي دستورالعمل و قالب و چارچوب تعيين كردن براي نگارش آثار دفاع مقدسي باشد آسيب زا است.
راه همچنان باقي است و نويسندگان متعهد كه در زمينه دفاع مقدس قلم مي زنند هنوز نتوانسته اند اندكي از درياي خروشان دفاع مقدس را به نمايش بگذارند. دراين مجال بر آنم از چند رمان خوب دفاع مقدس نام ببرم. كتاب هايي چون «فرمانده من» شامل روايت هايي از فرماندهان سال هاي دفاع مقدس، داستان «قاصدك» نوشعه علي مؤذني، فال خون اثر داوود غفارزادگان داستان ماجراي يك سرباز عراقي و مافوق اوست، رمان «سفر به گراي 270 درجه» اثر احمد دهقان، «شب ايوب» نوشته داوود غفارزادگان، روايتگر لحظات زندگي يك جانباز نابينا است، «داستان هاي شهر جنگي» مجموعه داستاني از حبيب احمدزاده است كه درسال 77 نوشته به چندين زبان ترجمه شده است، «آقاي شهردار» داستاني از مقاطع مختلف زندگي «شهيد مهدي باكري» اثر داوود اميريان، «زندگي خوب بود» اين كتاب خاطرات خود نوشتي است از حسن رحيم پور، از 15 روز حضور در يك بيمارستان صحرايي مناطق جنگ تحميلي، «پل معلق» اثر محمد بايرامي، كتاب «در كمين گل سرخ» نوشته محسن مؤمني، روايتي از زندگي شهيد علي صيادشيرازي است و به عنوان بهترين كتاب دفاع مقدس در سال 83 انتخاب شد، «شطرنج با ماشين قيامت»، اثر حبيب احمدزاده، مجموعه داستان «رفاقت به سبك تانك» اثر داوود اميريان براي گروه سني نوجوان نوشته شده، مجموعه داستان «گوساله سرگردان» نوشته مجيد قيصري روايت هايي دروني و ذهني از اتفاقات جنگ، كتاب «بابانظر» كه شامل خاطرات شفاهي شهيد محمدحسن نظرنژاد است. در نهايت كتاب ارزشمند «دا» از زهرا حسيني. اين كتاب بيشترين توجهات اهالي كتاب را به خود جلب كرد زهرا حسيني راوي اين كتاب است و خاطرات خود را از 33 روز محاصره خرمشهر با ذكر جزئيات و با زبان و نگاه زنانه و جست وجوگرانه خاص خودش نقل كرده است. اين كتاب لقب پرفروش ترين اثر ادبي را به خودش اختصاص داد و در مدت دوسال توانست به بيش از 120 چاپ برسد.اميد است كه در سال هاي آينده نويسندگان با توجه به ادبيات فاخر و ارزشي دفاع مقدس، از ابعاد مختلف جنگ تحميلي آثار تاثيرگذارتر براي اهالي كتاب خلق كنند.راه همچنان باقي است.