نگاهي به وضعيت كتابخانه هاي عمومي و مشكلات پيش رو( بخش پاياني )
بي رمقي كتابخانه ها و بي تحركي كتابداران

پريسا جلالي
سرانه مطالعه چشمگير نيست. عده اي صعود اندك آمار مطالعه را به گردن محتواي كتاب ها مي اندازند كه نتوانسته است آن طور كه بايد كتاب خوان ها را جذب كند و عده اي ديگر اين مشكل را از جانب نويسندگاني عنوان مي كنند كه دانسته هاي خود را با دانش جهاني همراه نمي كنند. گروه ديگري هم هستند كه كتابخانه ها و مشكلات موجود در آنها را دخيل مي دانند و معتقدند با بهبود وضعيت كتابخانه ها و افزايش امكانات و تجهيزات همچنين خريداري انواع كتب مناسب به تعداد كافي سرانه مطالعه ايرانيان را ارتقا مي دهد. عده اي هم غفلت در ترويج و تبليغ كتاب و تلاش محدود در باب گسترش فرهنگ كتابخواني را علت مي دانند. اما گروه آخر كه چندان هم بيراه نمي گويند پايين بودن سرانه مطالعه را معلول مشكلات اقتصادي خانواده ها و گران بودن فوق العاده كتاب، مطرح مي كنند.
بالا بودن سرانه مطالعه در هر كشوري مبين توجه آن ملت به فرهنگ كتابخواني و اهميت به جايگاه علم و پژوهش است. اما با توجه به دغدغه ارتقاي جايگاه علمي ايران هنوز اين رقم نتوانسته خود را با معيارهاي مورد نظر تطبيق دهد.
بنابراين در اين گزارش همانند شماره پيشين تنها قصد داريم به وضعيت كتابخانه ها بپردازيم چرا كه پردا ختن صرف به يك عامل ، تاثير بيشتري در ياري دادن به مسئولان در تامل و رسيدگي به مشكلات موجود و در نهايت رفع مشكلات موجود دارد.
از اين رو بررسي ديگر علل را به گزارش هاي بعدي واگذار مي كنيم.
كتابخانه هاي قديمي و جوانان به روز
هنگام گفت و گو با جوانان و مسن ترهاي حاضر در كتابخانه هايي كه سري به آنها زده ايم متوجه شديم ميان انتظارات اين دو گروه سني از كتابخانه ها هيچ تناسب چنداني وجود ندارد و جوان ترها توقع بيشتري از خدمت رساني دارند.
جوان ترها، نور، كيفيت ميز و صندلي ها، نحوه چيدمان، تجهيزات كامپيوتري، قفسه كتاب ها، محتواي كتب و حتي مجهز بودن كتابخانه به بوفه را حق عضوهاي كتابخانه مي دانند و هيچ يك از اقدامات انجام گرفته را كافي نمي دانند اما مسن ترها همه چيز را خوب و مناسب ارزيابي مي كنند و حتي نوع كتاب ها را مناسب مي دانند.
دكتر امان الله قرائي مقدم اين اختلاف فكري را اين طور تفسير مي كند: كتابخانه هايي كه قرار است شاخص رشد و توسعه كشورها باشند و هر سال گزارش هايي از كيفيت و كميت آنها توسط سازمان ملل متحد منتشر مي شود، هنوز راه درازي تا مقايسه آنها با شاخص ترين كتابخانه هاي دنيا وجود دارد. چون رشد و توسعه اقتصادي جامعه به محيط و شرايط فرهنگي جامعه بستگي دارد .
عضو هيئت علمي دانشگاه علت اصلي اين اختلاف را پويائي موجود در روحيه جوانان
مي داند كه به حرف و شعار نيست بلكه بايد از جان مايه گذاشت تا كشور سرفراز و نظام قدرتمند شود به همين منظور بايد كتابخانه هاي قوي و كتاب خوان هاي فعال، پويا و متوقعي داشت. اينكه جوانان از كتابخانه ها انتظارات زيادي داشته باشند اصلا موضوع بدي نيست، بلكه بايد خوشحال بود كه جوانان به كمبودهاي علم و دانش اهميت مي دهند و متوقف و ايستا نيستند. ضمن اينكه بيان انتقادات در اين زمينه به پويايي علم و گسترش دانش كمك مي كند .
اين جامعه شناس اضافه مي كند: موفقيت در جهاد اقتصادي در گرو جهاد جوانان كشور است. جوانان مي توانند از طريق انگيزه ها، توانايي ها و اعتقادات خود الگوي خوبي در پيشرفت كشور براي ساير كشورها باشند و بايد براي ورود آنان به ميدان جهاد اقتصادي و به نمايش گذاشتن توانمندي هايشان تلاش كرد .
جهاد در تمام زمينه ها به صورت كيفي و نه به شكل كمي است .بنابراين بياييم از اين انتظارات و توقعاتشان استفاده كنيم. بارها شاهديم كه مسئولان از انتقادات جوانان دلخور مي شوند. نبايد اينطور باشد بلكه وقتي دغدغه علم افزايي را در جوانان مي بينيم بايد به دنبال راهكاري باشيم كه به اين دغدغه ها پايان بدهيم و شرايط را براي ارتقاي آنان فراهم كنيم .
دكتر قرايي تاكيد مي كند: ارتقاي سطح شاخص هاي پژوهشي از طريق بهره مندي كتابخانه هاي عمومي و دسترسي اعضا به منابع علمي و پژوهشي يكي از نيازهاي پژوهشگران است. ضعفي كه پژوهشگران و تحصيل كرده ها را آزار مي دهد اين است كه كتابخانه ها آن طور كه بايد فرصتي براي ارتقاي جايگاه علمي و پژوهشي فراهم نمي كنند. ضعف كتابخانه ها باعث شده جوانان ترجيح دهند به جاي رفتن به كتابخانه و استفاده از كتب قديمي آن يا سيستم اينترنتي بعضا ناقص، خودشان وارد سايت هاي علمي شوند و اطلاعات بيشتري هم كسب مي كنند.
به راستي يكي از پيشنهاداتي كه مي تواند جوانان را در علم آموزي و تطبيق دانش و افزايش دانسته هايشان ياري دهد كسب دانش كتابداران براي ارايه مشاوره در خصوص مراجعه به سايت هاي علمي و پژوهشي و حتي سرگرمي دنيا است .
اتفاقي كه هم كسالت و رخوت را از كتابداران دور مي كند و هم تسهيل در ايجاد زمينه هاي مناسب براي دسترسي كتابخانه هاي عمومي به منابع علمي جهان و توليد محتواي آثار مورد نياز كتابخانه هاي عمومي را آسان مي كند.
طرح ها و اقدامات
اگرچه نمي توان منكر مشكلات موجود در كتابخانه ها شد اما تلاش هاي زيادي طي
سال هاي اخير صورت گرفته كه نمي توان يادي از آنها نكرد.
مانند اقداماتي كه منصور واعظي دبيركل نهاد كتابخانه هاي عمومي از آنها خبر مي دهد .او از رشد 50 درصدي كتابخانه هاي عمومي در
3 سال اخير مي گويد و اينكه طي اين مدت تعداد كتابخانه هاي عمومي كشور از 1574 باب به 2672 باب رسيده است .
وي همچنين عقيده دارد: دولت نهم و دهم نقطه بي بديل در ارتقاي كتابخانه هاي كشور است. همچنين از سال 86 تاكنون نگاهي جديد به كتابخواني، رويكرد اصلي نهاد كتابخانه ها را تشكيل داده است كه اين تعريف متكي بر مباني فرهنگ ملي و ديني در نقد باورهاي نظام آكادميك سكولار موجود در جهان است .
دبير كل نهاد كتابخانه هاي عمومي به طراحي نقشه راه توسعه و تعريف كتابخانه استاندارد براي خدمت به 25 هزار نفر، طراحي كتابخانه هاي مركزي و روستايي همچنين راه اندازي 700 بخش كودك و 38 بخش تخصصي نابينايان اشاره و در ادامه تصريح
مي كند: سرانه فضاي مطالعاتي با رشد 61 درصد از 9/0 مترمربع براي 100 نفر به 45/1 مترمربع رسيد و طراحي منشور اخلاقي كتابداران و جذب 800 كتابدار متخصص دركنار تغيير سيستم حقوق و دستمزد از نظام كارگري به نظام هماهنگ پرداخت از اقدام هاي نهاد كتابخانه ها براي ارتقاي جايگاه كتابداران بوده است .
وي البته خبر خوش ديگري هم دارد و آن اينكه طي اين مدت تعداد كتاب هاي كتابخانه ها 67 درصد رشد كرد و تدوين طرح انقلاب كتابخواني و پيگيري تصوير طرح با عنوان نهضت مطالعه مفيد در شوراي فرهنگ عمومي و اجراي دو پيمايش ملي در موردسرانه مطالعه از جمله برنامه هاي انجام شده توسط نهاد بوده است .
انعقاد تفاهمنامه همكاري معاونت پژوهشي وزارت علوم و نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور به منظور ارتباطات كتابخانه ها با وزارت علوم و دسترسي به منابع غني و پرمحتوا همچنين زمينه سازي براي توليد علم ديگر اقدامي بود كه طي اين مدت انجام شد.
هر ماه جايزه بگيريد
« هر ماه در مسابقات اينترنتي كتاب خواني شركت كنيد و از صدها جايزه ارزشمند بهره مند شويد.»
عبارت فوق امكاني است كه توسط نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور فراهم شده و كتابخوانان را به كتابخواني تشويق مي كند.
مسابقات ماهانه در بخش هاي عموم مخاطبين، دانشجويان و طلاب، نابينايان و
كم بينايان، كودكان و نوجوانان و در بخش نويسندگي با معرفي كتاب هاي خاصي در اين حوزه ها از سوي نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور در كتابخانه ها برگزار مي شود .
اما صالحي معاون يكي از كتابخانه هاي شهر تهران به برنامه هايي اشاره دارد كه در حال حاضر در كتابخانه ها اجرا مي شود و نتايج مثبتي داشته اند.
وي نيز به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: بخش ايثارگران و پيك فرهنگ براي ارسال كتاب هاي سفارشي ايثارگران و معلولان، بخش نابينايان و امكان مطالعه كتاب ها براي اين عزيزان، بخش كافي نت و بخش كودك براي مادران و كودكان از جمله امكانات خوبي است كه اخيرا ايجاد شده و نتايج مثبتي در ترويج كتابخواني به همراه داشته است.
كتابداران را دريابيد
يكي ديگر از موضوعاتي كه كمتر در كتابخانه ها به عنوان مشكل به چشم مي خورد، مشكلات نيروي انساني مشغول در كتابخانه هاي كشور است.
كتابداراني كه به ظاهر شغلي آرام و بدون استرس و بي دغدغه دارند اما در باطن و با ورود به جمع شان به تعريف ديگري از اين شغل مي رسيم.
كسالت، رخوت و بي حوصلگي؛ صرف وقت زياد بدون تحرك با روحيه هر انساني جور
در نمي آيد و هيجان و تحولي كه خيلي ها در شغل شان به دنبال آن هستند را ندارد.
اين افراد هميشه با انتقادات فراواني مواجهند و در مورد همه كمبودها و كاستي هاي كتابخانه ها بايد به اعضا پاسخ بدهند.
«كتابداران اطلاعات زيادي در اختيارمان نمي گذارند. آنها فقط راجع به چند كتاب كه البته مورد علاقه شان باشد اطلاع دارند در حالي كه بايد اطلاعات خوبي راجع به كتاب هاي جديد داشته باشند و بتوانند ديگران را راهنمايي كنند. »
اين گلايه اي است كه مراجعان به كتابخانه ها و البته اغلب دانشجويان دارند.
سيامك احمدزاده دانشجوي سال آخر رشته اقتصاد است كه مي گويد: كتابداران اغلب خسته و بي حوصله اند و برايشان فرقي نمي كند عضو كتابخانه در نهايت جست وجويش به نتيجه مي رسد يا نه. در حالي كه استاندارد
كتابخانه ها در حداقل امكانات بايد راهنمايي كتابداران نسبت به كتاب ها باشد.
وي ضمن اشاره به اينكه انتظارش از كتابداران راجع به كتب تخصصي نيست تصريح مي كند: من نمي گويم كتابداران از كتاب هاي تخصصي اطلاعات داشته باشند بلكه وقتي از آنها راجع به برخي كتاب هاي مشهور هم سوال مي كنيم بعضي از آنها حرفي براي گفتن ندارند و اصلا كتاب را نخوانده اند.
اتفاقي كه مدير كل نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور هم بدان اشاره دارد كه اصلي ترين مشتري فارغ التحصيلان رشته كتابداري در كشور را نهاد كتابخانه هاي عمومي است و هر سال 500 نفر از كتابداران به صورت مستقيم جذب نهاد
مي شوند اما متاسفانه فارغ التحصيلان اين رشته در ساليان گذشته قابليت هاي لازم را در دانش كتابداري نداشته اند.
اما دكتر رحمت الله فتاحي استاد دانشگاه و مدير گروه كتابداري دانشگاه فردوسي مشهد مي گويد: كتابدارها بر اساس درس هايي كه خوانده اند مي توانند در هر جايي از كتابخانه حتي پشت ميز امانت كتاب يا مخزن كتابخانه تحول ايجاد كنند و نبايد منتظر تحول از بالا و از سوي دولت بود .
جايگاه و مشكلات معيشتي كتابداران و ذهنيت مردم از آنها به عنوان «انباردار كتاب» تعريف خوشايندي نيست. منزلت اجتماعي حرفه شان در سطح قابل قبولي نيست و تصور و ذهنيت جامعه اين است كه كتابداري يك شغل در حد بسيار پايين است. »
در حالي كه خود كتابداران هم نسبت به اين موضوع گلايه دارند و دغدغه هاي مالي و حقوق پايين بر اين دغدغه ها مي افزايد. همان گلايه اي كه خانم ستاري كتابدار باسابقه تهراني بدان اشاره دارد و معتقد است با وجود انتقادات بسياري كه به سيستم كتابخانه هاي كشور و حتي مديريت آن وارد است اما گوشي براي شنيدن آن نيست و همه مسايل به بودجه و اعتبار محدود نهاد كتابخانه ها معطوف مي شود بدون اينكه ترتيب اثري داده شود.
گزارش روز