نگاهي به جايگاه مطبوعات و چالش هاي پيش رو (بخش پاياني)
تدوين منشور اخلاقي ضرورت دنياي رسانه

صديقه توانا
هجدهمين نمايشگاه بين المللي مطبوعات و خبرگزاريها كه با شعار «جهاد اقتصادي، توسعه كيفي و تهذيب رسانه اي» كار خود را آغاز كرد با استقبال كم سابقه مردم و بازديدكنندگان روبه رو شد.
بسياري از فعالان عرصه اطلاع رساني عمده دلايل اصلي استقبال مردم از نمايشگاه امسال را علي رغم بارندگي هاي هفته گذشته، گستردگي فضاي غرفه ها و تنوع و تعدد نشريات مختلف با سلايق گوناگون مي دانند و بر اين باورند كه اين استقبال از جايگاه ارزشي رسانه هاي مكتوب و اينترنتي در نزد مردم خبر مي دهد و همين مسئله رسالت كار خبري را براي اصحاب رسانه سنگين تر و خطيرتر مي كند.
البته باتوجه به گستردگي فضاي مطبوعات در كشورمان و حضور 600 غرفه در نمايشگاه هجدهم لازم و ضروري به نظر مي رسد تا به آسيب شناسي اين موضوع بپردازيم و با استفاده از كارشناسان و صاحب نظران دنياي رسانه، نواقص و كاستي هاي اين عرصه را شناسايي و برطرف كنيم.
با اين حال بايد گفت كه در دنياي امروزي ملتي و كشوري قوي تر است كه از رسانه هاي مؤثر و جريان سازي برخوردار باشد و بتواند با صداقتي كه در انتشار اخبار و مطالب خود دارد، اعتماد عمومي را جلب كند. همين مسئله نشان مي دهد، كه از يك طرف مسئولان دولتي و در رأس آنها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي بايد در رفع مشكلات فعالان عرصه اطلاع رساني فعال باشد و از طرف ديگر قلم به دستان اصحاب رسانه نيز موظف به حفظ تعهد به آرمانهاي كشور و معيارهاي قانوني، عرفي و اخلاقي باشند و براي حاكميت، عدالت و مساوات به خوبي نمايندگي افكار عمومي را برعهده بگيرند و همراه و همدرد مردم به اقتدار كشور اسلامي بينديشند و منافع ملي، ديني و انقلابي را با هيچ چيز در جهان عوض نكنند.
توزيع بن هاي مطبوعاتي
در حاشيه نمايشگاه
يكي از حركتهاي حمايتي كه امسال از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي براي بازديدكنندگان و مسئولان غرفه ها و اهل مطبوعات در نظر گرفته شده بود، توزيع بن هاي رايگان تا سقف 20هزار تومان بود كه اين مبلغ براي دانش آموزان و اقشار ديگر جامعه با پرداخت مبلغ يك تا 4 هزار تومان و دريافت بن 20 هزار توماني صرفاً براي خريداري نمايشگاه مطبوعات در نظر گرفته شده بود و همين مسئله شوق مردم را براي خريد برخي از نشريات تخصصي بيشتر كرده بود.
تثبيت اعتبار مطبوعات نزد مردم
بسياري از مسئولان، كارشناسان و مردم، در بازديد از نمايشگاه و غرفه كيهان استقبال گسترده مردم از نمايشگاه مطبوعات را به نوعي نشان رشد فكري و فرهنگي جامعه قلمداد مي كنند و معتقدند كه در زمان حاضر و باتوجه به باز بودن بستر مطبوعات مردم رويكرد آرمان گرايانه اي نسبت به رسانه هاي مكتوب پيدا كرده اند.
اما شايد زيباترين تفسير از استقبال مردم را عليرضا كاردان پور مدير سايت روستانيوز در گفت وگو با گزارشگر كيهان بيان مي كند و مي گويد: «استقبال پرشور از نمايشگاه مطبوعات و خبرگزاري ها اعتبار واقعي مطبوعات در كشور را نشان مي دهد و به همين دليل فعالان عرصه خبر و مطبوعات بايد با صداقت و تهذيب رسانه اي، در حفظ اين اعتبار كوشا باشند.»
از آقاي كاردان پور در مورد نقش مطبوعات در اطلاع رساني صحيح و درست و انجام اين رسالت خطير سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «مطبوعات در كشورمان طي سالهاي گذشته با فراز و نشيبهاي زيادي روبه رو بوده است، برخي از آزادي مطبوعات به شكل مفهومي از آن استفاده مي كردند و اصلا به معناي واقعي آزادي مطبوعات توجهي نداشتند كه اثر اين تعريف هنوز ادامه دارد، حال آنكه كاركرد مطبوعات بيان واقعيتها در جامعه مي باشد اما متأسفانه برخي از نشريات دچار افراط و تفريط مي شوند كه به نظرم رسالت اصلي مطبوعات در نظام جمهوري اسلامي حفظ تعادل در بيان حقايق جامعه است.»
مدير سايت روستانيوز كه در غرفه اي با دكوراسيون بسيار دلنشين روستايي و فضايي پر از معنويت و صفاي مردم آن ديار به ارائه آثار و فعاليتهاي سايت به بازديدكنندگان مي پردازد، هدف از راه اندازي اين سايت را آشنايي مردم با مشكلات، واقعيات و توانمندي هاي موجود در روستاهاي سراسر كشور ذكر مي كند و مي گويد: «اين سايت از سه سال قبل فعاليت خود را به منظور پوشش دادن اخبار روستاهاي سراسر كشور در كنار بانك اطلاعاتي روستاها آغاز كرده و تا امروز نيز دنبال اين است كه روستائيان را هم صاحب رسانه مستقل نمايد و صداي خيلي از روستائيان كه در نشريات شنيده نمي شود نيز از اين طريق به گوش هم ميهنان برسد.
مديرعامل بنياد خيريه خواجه نصيرالدين طوسي اضافه مي كند: «پايگاه خبري تحليلي روستانيوز» پاسخي به نيازهاي مرتبط با حوزه اطلاع رساني روستايي كشور و بخشي از فعاليتهاي بنياد است كه در عرصه روستايي و در بستر اينترنت منتشر شده است. بخش اخبار، مقالات و آموزش، معرفي روستاها، وبلاگ هاي روستايي معرفي كتاب، بانك اطلاعات روستاهاي كشور از جمله مهم ترين خدماتي است كه در اين سايت به مردم و علاقه مندان ارائه مي شود.»
خانم نسرين باقري هم كه در اين غرفه به فعاليت و معرفي اين سايت در فضايي روستايي به بازديدكنندگان مشغول مي باشد، به گزارشگر كيهان مي گويد: «هدف از برپايي اين غرفه شناسايي فرهنگ، آداب و رسوم و فعاليتهاي مختلف مردم روستا به بازديدكنندگان است و تأييد صحبتهاي خانم باقري بازديد چند دانشجو از اين غرفه است كه با شور و اشتياق خاصي در كنار اين غرفه عكس يادگاري مي گيرند و هدف از اين كار را عشق و علاقه به فضاي روستا و صميميت روستائيان ذكر مي كنند.»
قلب تپنده نمايشگاه غرفه شهداي
عرصه خبر
تنوع غرفه ها، نوآوري ها، چيدمانهاي جذاب در نمايشگاه امسال نكاتي بود كه همه بازديدكنندگان متفق القول آن را تأييد مي كردند.
سراي روزنامه نگاران ايران، نمايش اولين هاي مطبوعاتي كشور، غرفه ديرسالان مطبوعات، غرفه فروش كتب حوزه رسانه و اختصاص غرفه اي به نام 118 شهيد عرصه رسانه در يكي از بهترين نقاط نمايشگاه از برجسته ترين غرفه هاي هيجدهمين نمايشگاه مطبوعات و خبرگزاريها بود.
فرهاد شرف پور، مسئول غرفه شهداي عرصه خبر و متخصص عمليات امداد و نجات در هلال احمر نيز با بيان اينكه با شهدا بودن بركت است و حضور در ميان عكسها و تصاوير شهدا براي اهل رسانه و مطبوعات خيري بزرگ محسوب مي شود، در گفت وگو با گزارشگر كيهان نقطه نظرات خود را در خصوص برپايي نمايشگاه و رسالت خطير مطبوعات و روزنامه نگاران اين طور بيان مي كند: «اين شهدا هيچ گاه فراموش نمي شوند و ياد و خاطره شان هميشه در دل اصحاب رسانه زنده است، طوري كه با نگاه كردن به چهره شهدا، تمام خاطرات مشترك خبرنگاران ديروز و امروز شهدا زنده مي شود. غرفه شهداي عرصه خبر قلب تپنده نمايشگاه است و مثل ستاره اي درخشان نورافشاني مي كند.»
وي مي گويد: «اين شهدا به فضاي نمايشگاه روح دادند و اين در سيما و حضور بازديدكنندگان كاملا مشهود است.»
توسعه كيفي مطبوعات
نقش رسانه هاي عمومي و به خصوص مطبوعات در دنياي امروز بر كسي پوشيده نيست اين موضوع در كشورمان به دليل دارا بودن ماهيت اسلامي و انقلابي، بي شك متفاوت تر و متمايزتر از ساير كشورهاست، به گونه اي كه پس از انقلاب، مطبوعات صاحب شأن و منزلت ويژه اي شدند و حال كه مطبوعات اين شأن و جايگاه را كسب كردند مسئولان و دست اندركاران آن بايد به فكر توسعه كيفي و تهذيب رسانه اي باشند و صفحات جرايد و مجلات را با سياه نمايي و اخبار كذب پر نكنند. در شرايطي كه تنوع مطبوعات در كشور وجود دارد، اما به راستي اين نشريات تا چه حد توانستند پاسخگوي نيازهاي مردم باشند؟
بيژن مقدم مدير مسئول روزنامه جام جم نيز در پاسخ به اين سؤال به گزارشگر كيهان مي گويد: «نيازهاي مردم متنوع است و در همه انواع و ژانرها هم روزنامه و مجله وجود دارد و افراد به فراخور نيازها مي توانند نشريه مورد نظر خود را تهيه كنند و اين مسئله نشان از شناخت مخاطب و نياز آنها از سوي مطبوعات و دست اندركاران اهل قلم و رسانه دارد.»
وي در ادامه به مطبوعات حزبي و سودجويي اين افراد در عرصه رسانه اشاره مي كند و مي گويد: «برخي مطبوعات حزبي، جهت گيري هاي روشن سياسي دارند و خيلي به مخاطب و نياز او توجه نمي كنند و صرفا براي حزب و جريان سياسي خود چاپ مي شود و به طور طبيعي متناسب با شرايط كشور، افت و خيزهاي زيادي پيدا مي كنند و در اين وضعيت گاهي كارشان مورد توجه قرار مي گيرد و گاهي حتي نمي توانند پاسخگوي مخاطب باشند و آنها را پيدا كنند و اين وضعيت براي اين گونه نشريات اصلا خوب نيست.»
از مديرمسئول روزنامه جام جم در مورد مهمترين چالشي كه پيش روي نشريات وجود دارد سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «با توجه به مشكلات فرهنگي، مطبوعات جزء سبد هزينه و مصرف مردم نيست و بين نسبت جمعيت كشور با نسبت تيراژ مطبوعات فاصله زيادي وجود دارد و اين امر دلايل متعددي دارد.»
مقدم عدم ميل مردم به مطالعه را يكي از اين دلايل ذكر مي كند و مشكل ديگر را نگرش مطبوعات همچنين ورود افراد غيرحرفه اي به عرصه اطلاع رساني مي داند و اضافه مي نمايد: «به دلايل فوق بايد مشكلات اقتصادي را هم اضافه كرد هر چند كه اقتصاد مطبوعات را با توجه به هزينه هاي بازار بايد مدنظر قرار داد، اما در مجموع تمام موارد دست به دست هم داده و مشكل ساز مي شوند.»
وي وجود شبكه ها و فضاي مجازي و ايجاد خبرگزاري ها را در سرعت اطلاع رساني بسيار مؤثر مي داند و مي گويد: «در چنين شرايطي كه اكثر افراد از گيرنده هاي شخصي مثل تلفن همراه و اينترنت برخوردارند، لذا مطبوعات و روزنامه ها بايد در توسعه كيفي و تهذيب رسانه اي خود بيشتر كار كنند و طبق فرمايشات رهبر معظم انقلاب بر تعهد كاري خود بيفزايند. مطبوعات نبايد دنبال سياه نمايي به صورت آگاهانه يا ناآگاهانه در جامعه باشند. آنچه مردم به آن نياز دارند القاي اميد و روحيه اعتقادي به آينده خوب مي باشد و اين رسالت مطبوعات است كه بايد شرايط را فراهم كنند.»
طولاني ترين روزنامه ديواري جهان
يكي از حركتهاي جذاب و ديدني در نمايشگاه امسال كه توسط صدها دانش آموز به مرحله اجرا درآمده بود، تهيه طولاني ترين روزنامه ديواري جهان با موضوع برجسته انقلاب، ولايت و امام بود. دانش آموزان منطقه 15 آموزش و پرورش استان تهران در سه مقطع تحصيلي به همراه مربيان دلسوز خود به ميدان آمده بودند تا آنها هم ثابت كنند كه اين پتانسيل و توانمندي را در عرصه خبر و اطلاع رساني دارند و بايد اين استعدادها نيز جدي گرفته شود وبه آنها فرصتي ويژه براي آموزش داده شود.
عاطفه طيبي كه در مقطع پيش دانشگاهي مشغول تحصيل است هدف از اين حركت فرهنگي را مشاركت در اطلاع رساني و آمادگي قشر جوان براي فعاليت و حضور در اين عرصه مي داند و از مسئولان و دست اندركاران مطبوعات مي خواهد زمينه آموزش را براي آنها در فضاي نمايشگاه فراهم كنند.»
رسالت اجتماعي و تعهد اخلاقي
در عرصه مطبوعات با دو دسته چالش سخت افزاري و نرم افزاري روبرو هستيم و مهم ترين بحث كه در چالش نرم افزاري فراروي مطبوعات قرار دارد، رسالت اجتماعي و تعهد آنهاست كه دست اندركاران مطبوعات بايد بدانها توجه نمايند.
رضا قرباني دانشجوي دكتري رشته ارتباطات و استاد دانشگاه در حاشيه بازديد از نمايشگاه مطبوعات در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مقدمه فوق مي گويد: «رسانه ها بايد دغدغه بصيرت افزايي جامعه را داشته باشند، حتي در غرب هم به مقوله تعهد و مسئوليت روزنامه ها در قبال جامعه شان تاكيد دارند. اگر روزنامه نگاران را در طبقه روشنفكر جامعه طبقه بندي كنيم، يك روزنامه نگار نمي تواند در قبال آنچه كه در جامعه اش مي گذرد، بي تفاوت باشد، بايد عدالت و حقيقت را پيگري كند. در دنياي هنر بعضا برخي از هنرمندان عنوان مي كنند براي دل خودمان كار مي كنيم. آيا هنر آنها تاثيرگذاري دارد؟ مسلما هنري كه محتوايش ارضاي تمايلات شخصي باشد هنر تاثيرگذاري نخواهد بود. در عرصه روزنامه نگاري نيز اين مسئله صادق است، اگر نوشتن براي ارضاي تمايلات، سليقه و نفسانيات خود باشد، چه سودي به حال جامعه خواهد داشت؟»
اين استاد دانشگاه ادامه مي دهد: «ارزش ها در رسانه زماني نمود پيدا مي كنند كه تعهد و مسئوليت روزنامه نگار تبلور پيدا كرده باشد، يك روزنامه نگار خبره بايد مصالح زمان و مكان را تشخيص دهد، نقاط قوت خود و كشورش را بشناسد و به رسالت مطبوعاتي در جامعه انقلابي متعهد باشد. حتي مي توان فراملي هم نگريست و جريان حق طلبي را بين روزنامه نگاران جهان اسلام به خروش آورد.»
دكتر باقري كه با قشر جوان- كه در آينده مي خواهند روزنامه نگار شوند- از نزديك حشر و نشر دارد، تاكيد بسياري بر بصيرت افزايي روزنامه نگاران و نيز انتقال حقايق به جامعه دارد و مي گويد: «حقيقت اصولا از قلمي برمي خيزد كه در پشت آن فكري آزادانديش و با بصيرت وجود داشته باشد.»
گزارش روز