گشت وگذاري در بازار صنعت چرم ايران و چالش هاي پيش رو (بخش نخست)
صنعتي ايراني در خدمت خارجي ها ؟!

گاليا توانگر
حالا ديگر زمانه اي است كه چرم سازان در كارگاه عرق روي شيارهاي پيشاني شان زنگوله پشت زنگوله سر نمي خورد و تصاعدي پير نمي شوند. امروزه ماشين هاي صنعت چرم هر روز پيشرفته تر و پرسرعت تر مي شوند. دستگاه هاي برش ليزري در كارخانه هاي چرم ايتاليا طي چند روز به اندازه توليد يك سال در گذشته چرم ها را براي دوخت برش مي دهند. اما آنها چرم ايران را ندارند، بعضاً ترك ها و اروپايي ها چرم ايراني را مي برند و تنها برش و دوخت از آنهاست. حالا ببينيد در بازار وقتي مارك ايتاليايي روي چكمه اي كه با چرم ايراني دوخته شده، زده مي شود قيمت چطور تصاعدي بالا مي رود؟! چرم ايران يكي از بهترين چرم هاي دنياست، چراكه نژاد گوسفندهاي ايراني براي تهيه چرم بي نظير است. گوسفند استراليايي مرينوس هرچه مي خورد زير پوستش به صورت چربي ذخيره مي شود و اين مسئله در هنگام پرداخت چرم مشكلاتي ايجاد كرده و از مرغوبيت محصول مي كاهد. اما چرم گوسفند ايراني به دليل ذخيره كمتر چربي زير پوستش مرغوبيت بيشتري دارد.
صنعت چرم ايران بدون شك اگر مكانيزه تر شود و از آن حمايت هاي همه جانبه صورت گيرد، مي تواند فرصت اشتغال براي تعداد زيادي از جوانان را فراهم كند.
متأسفانه هنوز دستگاه برش ليزري به ايران نيامده و هنوز هم از نبود طراح براي پوشاك چرمي رنج مي بريم.
1500سال پيش از ميلاد ايرانيان پوست هاي بلند و بدون آستين مي پوشيدند كه تا زير زانوهايشان مي رسيد، به احتمال زياد مردم ثروتمند آن زمان از پوست يوزپلنگ و مردم فقير از پوست گوسفند استفاده مي كردند. تا قبل از مادها وحتي زمان مادها لباس هايشان همين طور بود و رسم انداختن پوست روي شانه تا امروز در بين چوپانان كوهستان آذربايجان رواج دارد. يكي ديگر از مهم ترين موارد استفاده از چرم براي توليد كفش بوده است. روپوش چرمي نيز توسط آهنگران مورداستفاده قرار مي گرفت.
در فاصله سال هاي 224 تا 650 بعداز ميلاد مسيح، دباغان و پوست اندازان تشكيل يك مجموعه اي به نام سنديكا را دادند كه افراد اين مجموعه جزو حرفه هايي بود كه از پدر به پسر و از استاد به شاگرد انتقال مي يافت و سعي مي كردند تا بيگانگان به اسرار و رموز كار آنها پي نبرند.
جالب است كه بدانيد تا همين 50سال گذشته دباغي به شيوه هاي سنتي صورت مي گرفت. تا اين كه كارخانه هاي بزرگ و مدرن چرمسازي در مناطق مختلف كشور مانند مغان و همدان راه اندازي شدند.
درحال حاضر 170 شركت چرم سازي سالانه 130ميليون فوت مربع (4ميليون و 334هزار مترمربع) چرم سبك توليد و به بازار عرضه مي كنند. بيشتر اين شركت ها وابسته به بخش خصوصي اند. همچنين 80 شركت توليد چرم سنگين نيز فعاليت دارند كه توليد سالانه آنها به 90ميليون فوت مربع مي رسد. استان هاي تهران، آذربايجان شرقي، همدان و خراسان مهم ترين مراكز چرم سازي ايران هستند.
چرم سبك و سنگين چه مصارفي دارند؟
در مكان هاي ماقبل تاريخ در سراسر ايران از جمله غار بلت در منطقه درياي خزر در شمال ايران و تپه يحيي در جنوب كرمان سنگ هاي تراشيده شده اي كشف شده كه براي تميز كردن و آماده سازي پوست حيوانات به كار مي رفته است. تاكنون روشن نشده كه انسان اوليه چگونه روشي يافت كه به وسيله آن روش توانست پوست هاي سخت و قابل فساد حيوانات را به چرمي نرم و دباغي شده تبديل كند.
احمدرضا ميرصفايي، يكي از توليدكنندگان چرم توضيح مي دهد: «پوست به دو دسته سبك و سنگين تقسيم بندي مي شود. پوست هاي سبك مانند: گوسفند، بز، آهو، سمور، بزغاله، روباه و پوست هاي سنگين مانند: اسب، شتر، گاوميش، گوساله و زرافه.»
وي درباره موارد استفاده از پوست هاي سبك گوسفندي مي گويد: «از پوست گوسفند چرم تهيه مي شود كه از آن چرم در تهيه لباس، دمپايي، كالاهاي سراجي نظير كيف، كمربند، قلاده، لگام، تهيه جير براي كيف، تهيه آسترهاي پشم دار و انواع پوستين استفاده مي شود.»
اما اين كارشناس موارد استفاده از پوست هاي سنگين را اين گونه بيان مي كند: «بيشتر جهت تهيه چرم براي تخته چرم يا تخته پوست، رويه كفش، رويه مبلمان و انواع مصنوعات چرمي، پوست هاي مورد مصرف در ايران نيز عبارتند از: بز، بزغاله، گوسفند، گاو، شتر و شترمرغ.»
وي در تكميل صحبت هايش مي گويد: «پوست سالم پوستي است كه به شيوه صحيح دباغي شده و فاقد قسمت هاي زائد، اضافي و سوراخ و جاي زخم كه در زمان حيات حيوان باقيمانده و التيام يافته است، باشد. درمورد پوست هاي سبك در گذشته پوست را در محفظه هايي به مواد چرب كننده آغشته مي كردند و با پا لگدمال مي شد تا روغن كاملاً جذب پوست شده و در آن نرمي و لطافت ايجاد مي شد.
از داروخانه يك كفي بخريد و ته كفش بيندازيد!!
در خيابان فردوسي راسته بهترين برندهاي چرم ايران، به دنبال يك متخصص اهل فن مي گردم كه هم چالش هاي پيش روي توسعه اين صنعت را توضيح دهد و هم براي خودش كاركشته اي باشد.
در فروشگاهي سر بحث مشتري و پسر جوان صاحب مغازه از راه مي رسيم. مشتري يك لنگه كفش تقريبا باد كرده را از كيسه پلاستيكي بيرون مي كشد و به مغازه دار توضيح مي دهد: «اين كفش را شهريور ماه از شما خريدم. جلوي كفش احساس مي كنم فرو رفته، آيا تعمير مي كنيد؟»
من با تعجب به كفش چشم مي دوزم و يكباره بلندبلند فكر مي كنم كه اگر اين چرم است، پس چرا در مدت كوتاهي جاي استخوان قوزك شست پا روي رويه كفش كاملا مشخص شده و كفش از شكل و قيافه افتاده است؟! جوان صاحب مغازه درحالي كه مويرگ هاي صورتش گويي پاره شده اند و يكباره صورتش گر گرفته، مي گويد: «شما تا به حال كفش چرم ديده ايد؟»
تازه متوجه مي شوم كه چقدر صريح سؤال كرده ام و حالا بايد يك جوري اين صراحت لهجه را درست كنم كه درگيري پيش نيايد.
به او مي گويم: «آخر كفش چرم به سرعت چند ماه كه چنين بلايي سرش نمي آيد؟! اين كفش ها ضمانت هم دارند يا بايد براي تعميرشان هم پولي پرداخت كرد؟»
پسر صاحب مغازه سرسري توضيح مي دهد: «براي دوخت رويه كفش اگر پاره شده باشد، پول نمي گيريم براي ساير تعميرات هزينه دريافت مي شود.»
بحث به سمت قيمت تعمير مي چرخد و مرد مشتري رو به جوان بدخلق مي گويد: «نمي خواهم از حضور اين خانم خبرنگار سوءاستفاده كرده باشم، ولي چقدر بايد بپردازم؟»
جوان پاسخ مي دهد: «خودتان مي توانيد از داروخانه يك كفي بخريد و ته كفش بيندازيد.»
مرد كه اصرار بر تعمير كفشش توسط توليدي دارد، پسر صاحب مغازه مجبور به پذيرفتن كفش براي تعمير مي شود و زير لب با اخم مي گويد: «مي شود دو، سه هزار تومان.» من زير لب زمزمه مي كنم: «اگر ضمانت چند ماهه دارد كه پول تعمير نمي گيرند!»
تكميل مراحل پرداخت چرم نيازمند تأمين امكانات
كسي كه كاركشته اين صنف باشد و صادرات و تجارت سرش شود، به خوبي مي تواند اهميت معرفي فعاليت هاي اين صنف را درك كرده و با دل و جان از گفت وگو استقبال مي كند. مهدي يوسفي فر مديرعامل يكي از معتبرترين برندهاي چرم ايران از اين دست افراد است. وي به سرعت پذيرايمان شد و با سعه صدر و دقت به تك تك سؤالاتمان پاسخ داد. يوسفي فر 20 سال است كه در اين صنف فعاليت دارد. دلسوز است و تا پاسي از شب دوندگي مي كند. حتي سرمايه گذاري كرده كه تعدادي از دانشجويان طراح آموزش ببينند، بلكه با دانش آنها طراحي پوشاك چرم داخلي متحول شود.
وي درباره تاريخچه چرم توضيح مي دهد: «قدمت پوشاك چرم از لحاظ تاريخي به 1600 تا 2000 سال پيش مي رسد. اما به صورت صنعتي، پرداخت چرم در ايران يكصد سال است كه صورت مي گيرد. جالب است كه بدانيد بزرگ ترين كارخانه هاي چرم اروپا مثل كارخانه هاي چرم ايتاليا و يا حتي تركيه را ايراني ها افتتاح كرده اند.
خوشبختانه خداوند متعال هم به ما ايراني ها لطف داشته و بهترين نژاد گوسفندي از لحاظ تهيه پوست و چرم را به ما هديه داده است. گوسفند نژاد ايراني چربي زيادي زير پوستش جمع نمي شود و اين ويژگي به پرداخت بهتر چرم كمك مي كند.»
وي يكي از مشكلات صنعت چرم ايران را نداشتن امكانات كافي براي پرداخت كامل چرم دانسته و مي گويد: «در كشورمان چرم به صورت كامل نشده، صادر مي شود. ما چرم را تنها تا مرحله وت بلو و سالامبور پرداخت مي كنيم و از آن به بعد چرم ايراني با قيمت خيلي پايين صادر مي شود. درحالي كه اگر همه مراحل پرداخت چرم كامل انجام مي گرفت، چرم ايراني ارزش ده برابري پيدا مي كرد. مثلا چرم 100 هزار توماني را مي توانستيم يك ميليون تومان بفروشيم.»
اين كارشناس چرم به مشكل ديگري كه نتيجه پرداخت كامل نشده چرم است، اشاره كرده و توضيح مي دهد: «پس از مرحله پشم زدايي از پوست جهت نگهداري و صادرات به آن ماده كروم افزوده مي شود كه اين ماده براي محيط زيست جالب نيست. ما با معاون وزير صنايع آقاي ضيغمي جلسات مشتركي داشته ايم كه هم بتوانيم مراحل پرداخت چرم را با تأمين امكانات كامل كرده و هم با افزايش امكانات طراحي و دوخت در داخل از صادرات بي رويه چرم جلوگيري كنيم.»
تربيت طراح پوشاك چرم ضروري است
يكي ديگر از چالش هاي اساسي پيش روي صنعت چرم ايران كمبود طراح پوشاك چرم در داخل كشور است. مهدي يوسفي فر يكي از فعالان عرصه چرم ايران صادقانه مي گويد: «خيلي از توليدي ها در اين رشته كارگر فصلي تحت اختيار مي گيرند، اما كارگرهاي ما دائمي هستند. با اين كه دائمي هستند، ولي باز هم چون آن چنان كه بايد حمايت نمي شوند، كار را جذاب نمي بينند و به دليل سختي كارشان دلگرم نيستند. مشكل بزرگ تر ما نداشتن طراح پوشاك چرم است. ما در شركت خودمان برنامه هايي را در دست اجرا داريم كه اگرچه در ابتدا هزينه بردار هستند، ولي مطمئنيم در درازمدت صنعت چرم ايران را متحول خواهند كرد. براي مثال از آقاي مولود اوزدير تركيه اي كه يك طراح بين المللي است، دعوت كرده ايم كه به ايران بيايد و حدود 100 نفر از دانشجويان مستعد دانشگاه هنر و دانشگاه علمي و كاربردي را آموزش دهد تا نهايتا از بين آنها 50 طراح درجه يك ايراني در عرصه پوشاك چرم تربيت كرده و جاني دوباره به اين صنعت ببخشيم.»
يوسفي فر در تكميل صحبت هايش مي گويد: «فرهنگ ما اسلامي است و در اين فرهنگ ما به چرم حلال به شدت اعتقاد داريم. بنابراين شايسته نيست كه از چرم هاي چيني استفاده كنيم. ما بايد براي كارگران و فعالان اين صنعت دلگرمي ايجاد كنيم و هرچه سريع تر با خريد ماشين آلات به روز اين صنعت را مكانيزه كرده و توسعه دهيم. در پس اين تلاش ها مطمئنا اشتغال زايي براي جمع كثيري از جوانان صورت مي گيرد. بنده به روزي مي انديشم كه هر ايراني لااقل يك كت چرم ايراني داشته باشد.»
گزارش روز