التيام زخم عاطفه و مهار خشونت
نگاهي به فرآيند تربيتي و آموزشي كودكان و نوجوانان در كانون اصلاح و تربيت -بخش پاياني

صديقه توانا
قلب كوچك و نحيف بچه ها همچون برگ گلي نازك و شفاف است و بسان لوحي سفيد و بي غل و غش آسماني است كه در ذات خود هيچ گونه كدورت و سياهي، خشونت و پرخاشگري ندارد، اما وقتي اين غنچه هاي تازه شكفته با خاري همنشين شوند يا در برابر تندباد ناملايمات پدر و مادر و اطرافيان قرار گيرند، همچون گلبرگي ترد شكننده مي شوند و خدا مي داند وقتي از درون مي شكنند و خرد مي شوند با كوچك ترين محبت و چتر حمايتي از سوي علف هاي هرز چسبنده جامعه در باتلاقي از خلاف ها و بزه هاي اجتماعي فرو مي روند و در اين مسير دست ديگران را هم براي نجات و همراهي خود مي گيرند و اگر مراكزي همچون كانون اصلاح و تربيت براي نگهداري و سرپرستي كردن از اين نونهالان نوپا در جامعه وجود نداشته باشد، معلوم نيست اين كودكان و نوجوانان ، اسير چه گرداب ها، باتلاق ها و طوفان هاي خانمان براندازي بشوند.
كانون اصلاح و تربيت، زندان نيست كه تصور كنيم وقتي كودكان و نوجوانان وارد اين محيط مي شوند بايد از پشت ميله هاي سرد آهنين به ملاقاتشان برويم، شايد بچه هايي كه در اين مراكز نگهداري مي شوند، مثل برخي بزرگسالان مرتكب كارهاي خلاف قانون و بزهكاري اجتماعي شوند، اما همه از روي ناآگاهي و جهل و بي توجهي والدين به تربيت صحيح اين بچه هاست و لذا، كارهاي تأديبي كه در مورد آنها صورت مي گيرد بسيار متفاوت با اقدامات تنبيهي افراد بزرگسال است، از همين رو مراكزي كه براي بازپروري و رشد شخصيتي آنها داير شده است، نه تنها هيچ شباهتي حتي از نظر ظاهري به زندان ندارد، بلكه فضايي است كه كاملا شبيه يك دانشگاه انسان سازي مي باشد؛ وجود كارگاه هاي متعدد، سالن هاي ورزشي، برپايي كلاس هاي آموزشي و تربيتي، آموزش احكام و قرآن و خوابگاه هاي تميز و مرتب اصلا تداعي يك زندان را در ذهن بازديدكننده ندارد. اما بي ترديد، حضور بچه ها در چنين اماكني، هرگز نمي تواند خلأ عاطفي و دوري آنها از خانه و خانواده را جبران كند. هر چند كه مسئولان كانون هم و غم خود را صرف محبت، آموزش و تربيت اين بچه ها مي كنند.
اگر خانواده خوبي داشتم...
امير كه در يك نزاع و درگيري دوستانه و صرفا از روي ناآگاهي و ندانم كاري و فقط به قصد دفاع با يك چاقوي آشپزخانه يكي از بچه هاي هم سن و سالش را به قتل رسانده مدتي است در كانون تحت مراقبت قرار دارد. او كه الآن شهردار بچه هاي كانون است و به خاطر رفتار و گفتار انساني اش به اين سمت انتخاب شده و از كرده خود بسيار نادم و پشيمان است، به گزارشگر كيهان مي گويد: «در طول مدتي كه در كانون هستم و زيرنظر مددكاران و مربيان مشغول كسب مهارت هاي زندگي اجتماعي مي باشم، صادقانه مي گويم متحول و خودساخته شده ام، و ديگر هرگز ذره اي فكر كار خلاف نه تنها به ذهن من كه به ذهن هيچ يك از بچه هاي كانون خطور نمي كند.»
او كه منتظر بخشش از سوي اولياي دم بخصوص مادر مقتول است، با تأكيد بر اين نكته كه آرزوي بخشش و طلب مغفرت دارد، از والدين مي خواهد از سخت گيري هاي نابه جا در مورد نوجوانان خود پرهيز كنند و به نوجوانان عشق و محبت ورزند و راه صحيح زندگي را با رفتار درست خود به بچه ها بياموزند.
«محمدرضا» كه 17 سال سن دارد دليل اصلي حضورش در كانون را جدايي پدر و مادرش از يكديگر مي داند و به گزارشگر كيهان مي گويد: «به جرم بزهكاري به اينجا آمده ام، اما اگر خانواده خوب و سالمي داشتم و مجبور نبودم همراه پدرم از اين شهر به آن شهر سفر كنم و همدست پدرم در كارهاي خلافش شوم هرگز ايام نوجواني ام اين چنين سپري نمي شد. هر چند كه فضاي كانون خيلي بهتر از آن محيطي است كه در آن زندگي مي كنم، اما الآن دوست داشتم در بيرون بودم. ولي در مجموع كانون بزرگ ترين دانشگاه دنيا براي من است.»
وي با اشاره به اينكه مدتي را در زندان بزرگسالان گذرانده و فضاي سنگين آنجا اثر سوئي بر روي رفتار و گفتارش داشته، مي گويد: «از اينكه به كانون آمده ام خيلي خوشحالم، اما يك پيام براي والدين دارم و آن اينكه صددرصد مشكلات بچه ها در خانواده به وجود مي آيد، بنابراين اگر والدين جاي دوست و رفيق ناباب ما را پر كنند، نوجوان و بچه خلافكاري در جامعه نخواهيم داشت.»
البته ناگفته نماند كه محمدرضا هم يكي از بچه هاي منتخب كانون است كه مدرس كلاس هاي يونيسف در كانون است و به مددجويان آموزش جلوگيري از خشونت، و مصونيت نوجوانان در برابر خشونت و پرخاشگري را ارائه مي دهد.
بچه هاي كانون خلافكار حرفه اي نيستند
به سالن ورزشي و بدنسازي كانون مي رويم، اما قبل از آن به اتفاق آقاي غياثوند معاون كانون اصلاح و تربيت كه در تمام مدت تهيه گزارش و بازديد از قسمت ها با سعه صدر ما را همراهي كرده است. وارد خوابگاه پسران مي شويم در يكي از سالن ها 40 نفر در هر اتاق وسيع و تميز و با امكانات خاص مثل تخت و تلويزيون و... زندگي مي كنند، فضاي خوابگاه نه تنها هيچ شباهتي به زندان ندارد كه هر فرد بازديدكننده را ياد خوابگاه هاي دانشجويي مي اندازد، تراكت هاي تبليغاتي، سخنان و پند و اندرزهاي حكيمانه بزرگان كه بر در و ديوار نصب شده همه در راستاي كارهاي تربيتي بچه هاي كانون صورت گرفته و ظاهرا هم مثمرثمر بوده است، چون نوجوانان و جوانان كانون هيچ شباهتي از نظر رفتاري و گفتاري با يك فرد خلافكار ندارند.
چون وقتي در سالن واليبال بدنسازي و كانون با بچه هاي معصوم گفت وگو مي كردم تنها چيزي كه به ذهنم خطور نمي كرد اين بود كه شايد يكي از آنها خلافكار حرفه اي باشد. سعيد و مهدي 17 ساله، ميلاد 13 ساله، فرزاد 14 ساله به خاطر اشتباهات دوران نوجواني يا با دوست و رفيق خياباني خود درگير شده و مشتي بر دماغ طرف مقابل خوابانده و او را مجروح نموده اند، يا از روي شيطنت هاي دوره نوجواني و عدم توجه والدين به تربيت صحيح بچه ها به كيف قاپي و موبايل زني روي آورده و خود را اسير كرده اند. كمتر ديده مي شد كه بچه اي براي بار سوم يا چهارم مرتكب كار اشتباهي شده و به كانون برگشته باشد، اكثرا دفعه اولي بود كه به كانون قدم مي گذاشتند و همه علي رغم رضايتي كه از فضاي آموزشي و تربيتي كانون داشتند، باز علاقه مند بودند كه نزد خانواده و كانون گرم خانه برگردند.
كارگاه هاي آموزشي و كلاسهاي پرورشي كانون در راستاي تربيت بچه ها
بي ترديد مسئولان كانون اصلاح و تربيت با برپايي كارگاه هاي متعدد آموزشي و كلاس هاي درسي تمام تلاش خود را در راه اصلاح و تربيت صحيح نونهالان كانون به خرج داده اند. علي رستمي مدير كانون اصلاح و تربيت درخصوص برنامه هاي متنوع آموزشي و پرورشي كانون براي كودكان محروم از آزادي به گزارشگر كيهان اين طور مي گويد: «برنامه هاي آموزشي كلاسيك شامل شركت در كلاس هاي نهضت سوادآموزي، آموزش ابتدايي، راهنمايي، دبيرستان (هنرستان كار و دانش) و يا شركت در كارگاه هاي فني و حرفه اي مخصوص دختران و پسران شامل عروسك سازي، سفال گري، معرق، رايانه، درودگري، برق ساختمان، مكانيك و برق خودرو، پيرايشگري و پرورش گل و گياه است و گزينش مددجويان براي هر يك از برنامه هاي آموزشي فوق بر پايه ميزان علاقه مندي و سطح سواد و جنسيت بچه ها و تحت نظر كارشناس اداره فرهنگي انجام مي شود.» از آقاي رستمي درمورد نحوه تحصيل بچه ها و معلمان آنها مي پرسم كه در پاسخ مي گويد: «تحصيل در مقاطع مختلف در مجتمع آموزشي كانون با بهره گيري از معلمين آموزش و پرورش منطقه5 با 68معلم انجام مي شود و در كارگاه هاي فني و حرفه اي 30مربي براي آموزش بچه ها فعاليت مي كنند.»
مدير كانون اصلاح و تربيت به برنامه هاي پرورشي كه در كنار برنامه هاي آموزشي انجام مي شود، اشاره مي كند و مي گويد: «مددجويان مي توانند از برنامه هاي پرورشي كه شامل چهار گروه فرهنگي (عقيدتي)، مذهبي، ورزشي و فوق برنامه است، استفاده كنند و در بخش عقيدتي كانون داراي دارالقرآن مي باشد كه از سال 88 افتتاح شده است و هدف از ارائه برنامه هاي پرورشي ايجاد نشاط و شادابي، روحي و جسمي در ميان مددجويان و زمينه سازي براي شكوفايي استعداد و توانايي مددجويان در خلاقيت و نوآوري است.»
از او مي پرسم آيا شركت در برنامه ها اجباري است كه مي گويد: «حضور بچه ها در كلاس هاي آموزش كلاسيك و درسي، اجباري و در كلاس هاي پرورشي اختياري است و كار بچه ها از 6 صبح به صورت بيدارباش و ورزش صبحگاهي آغاز مي شود و برنامه ها طبق زمان بندي مشخص تا 10 شب ادامه دارد.»
وي ضمن بيان فعاليت هاي ورزشي كه شامل شنا، فوتسال، واليبال، بسكتبال، هندبال، تنيس روي ميز و بدن سازي مي باشد به فوق برنامه هاي كانون هم اشاره مي كند و مي گويد: «برپايي مراسم و جشن هاي ديني و ملي، اجراي مراسم در مناسبت هاي مختلف، نمايش فيلم، تئاتر، موسيقي و عكاسي از ديگر برنامه هاي جنبي كانون است.»
عوامل بزهكاري در نوجوانان
از آقاي رستمي درمورد عوامل بزهكاري بچه ها و دلايل روي آوردن نوجوانان به رفتارهاي خلاف اخلاق هم سؤال مي كنم كه در توضيحاتي مي گويد: «مهاجرت هاي بي رويه از روستاها به مناطق حاشيه اي شهرهاي بزرگ، عوامل خانوادگي و عدم تربيت صحيح بچه ها از سوي والدين، اعتياد و جدايي پدر و مادر و طلاق مهم ترين دلايلي هستند كه در روي آوردن بچه ها در سنين نوجواني به انواع بزهكاري هاي اجتماعي تأثير بسزايي دارد.» وي با بيان اين نكته كه منطقه15 تهران بيشترين آمار ورودي بچه هاي كانون را به خود اختصاص داده است مي گويد: «با توجه به اينكه بچه ها در اين سنين از نظر رواني و ذهني سعي دارند الگوپذيري زيادي از اطرافيان خود داشته باشند، لذا سعي ما براين است كه الگوهاي مناسبي براي آنها جهت آموزش ارائه دهيم و مهارت آموزي كنيم و شيوه كنترل كردن خشم را به آنها بياموزيم و در زمينه آموزش به كودكان دختر كه اكثراً از سوي خانواده تحقير مي شوند و اقدام به فرار از خانه مي كنند، سعي شده است الگوهاي مثبت و آموزش صحيح زندگي به آنها داده شود چون اكثر دختران دچار خلاء هاي عاطفي هستند و لذا دست به رفتار مخربانه مي زنند، البته اين خلاء عاطفي در مورد پسران هم صادق است.»
جرائم دختران نوجوان
آمار نشان مي دهد بيشترين جرائم بين دختران 11 تا 18ساله را فرار از منزل، خريد و فروش مواد مخدر و... تشكيل مي دهد.
زهرا كه 14سال سن دارد و خانواده او در آمل زندگي مي كنند به جرم مشاركت در فروش موادمخدر وارد كانون شده است. او دليل كار خلاف خود را نياز مالي عنوان مي كند و مي گويد: «دفعه اول است كه به كانون آمده است. او مقصر اصلي اين اتفاق را خانواده مي داند و اعتراف مي كند گول دوست و رفيق را خورده و الان هم به شدت پشيمان است و آرزو دارد هرچه زودتر به شهرش و نزد خانواده خود برگردد.»
عسل كه بچه ميدان خراسان است و 18سال سن دارد به جرم مصرف موادمخدر به كانون آمده وي 3سال شيشه مصرف مي كرده است.
او از 13سالگي به دليل اختلافات شديد خانوادگي و اعتياد برادرش معتاد شده و به انواع بزه هاي اجتماعي آلوده گرديده است. اما الان كه در كانون تحت مراقبت و تربيت قرار گرفته، احساس آرامش مي كند و تنها آرزويش اين است كه نزد مادرش برگردد و سر بر دامان پرمهر او نهد تا بار ديگر فقط دستان گرم مادرش نوازشگر او باشد.
فاطمه هم كه 35روز است به كانون آمده از منزل فرار كرده است او 17سال سن دارد و دليل اين اقدام توجيه ناپذير خود را برخوردهاي بسيار بد و سخت گيرانه برادر و خواهر بزرگ تر از خود و بخصوص مادرش مي داند كه دائم او را از بيرون رفتن از منزل مي ترساندند. او مي گويد: «خانواده ام آن قدر به من گفتند حق نداري از خانه بيرون بروي كه براي امتحان و تجربه اين كار را كردم و در نهايت مأموران مرا دستگير كردند و به كانون آمدم.»
روزانه 7نوجوان از كانون آزاد مي شوند
«در هر روز به طور متوسط 9بچه وارد كانون شده و 7نفر آزاد مي شوند كه از اين تعداد 20درصد دوباره مرتكب جرم شده و به كانون بازمي گردند.»
عطاءالله محمدي روان شناس كانون اصلاح و تربيت نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان با ارائه مطلب فوق به عوامل بزهكاري نوجوانان اشاره مي كند و مي گويد: «عوامل اجتماعي، وضعيت اقتصادي، پايين بودن علم درست زندگي و نامناسب بودن وضعيت اخلاقي و اجتماعي والدين در ساختار تربيتي فرزندان تأثير زيادي در بزهكاري بچه ها و روي آوري آنها به كارهاي خلاف قانون دارد.»
وي خشونت و تأمين نشدن نيازهاي اوليه عاطفي و اجتماعي بچه ها در خانواده را از ديگر عوامل بزهكاري ذكر كرده و خاطرنشان مي كند: «وقتي در خانواده اي با فرزند خود با خشونت رفتار مي شود فرزند در خانواده آسيب مي بيند و ديگر خانواده را محل امن و آسايش خود نمي داند و از خانه بيرون مي زند و چون هيچ نظارتي بر رفتار وي از سوي والدين نيست، اين بچه هاي نوجوان گروه هايي را بين خود تشكيل مي دهند كه خرده فرهنگ دارند و رفتارهاي خلافكارانه و حتي خشونت آميز بيشتري بين آنها رايج است و جزو ارزش بين آنها محسوب مي شود كه اگر فرد تازه وارد آنها را نپذيرد در گروه پذيرفته نمي شود و به ناچار نوجوان تازه كار به اين رفتارها تن در داده و وارد اجتماع مي شود و به راحتي كارهاي خلاف اخلاق انجام مي دهد.»
محمدي در ادامه به زيرپا گذاشتن حقوق افراد توسط نوجوانان در جامعه اشاره كرده و مي گويد: «وقتي سيستم اخلاقي و سلوك رفتاري بچه ها در خانواده دچار اشكال شود، آنها نمي توانند حقوق ديگران را به راحتي رعايت كنند و لذا به حقوق ديگران تجاوز كرده و با افراد به خاطر پول يا منافع برخورد مي كنند و درگير مي شوند كه اصلاح اين بچه ها قطعاً دشوارتر از ديگران است.»
اختلال سلوك در كودكان و نوجوانان
دكتر فربد فدايي روان شناس و مدير گروه روانپزشكي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي در گفت وگو با گزارشگر كيهان ضمن تعريف اختلال سلوك كه به مجموعه اي از رفتارهاي درازمدت گفته مي شود كه در طول زمان آشكار مي شود و مميزه آن معمولاً پرخاشگري و تجاوز به حقوق ديگران است مي گويد: «به طور كلي هيچ علت واحدي را نمي توان مسئول رفتار ضداجتماعي و اختلال سلوك كودك دانست اما عوامل زيستي، رواني و اجتماعي فراواني در ايجاد اين اختلال دخيل هستند.»
وي به اين عوامل اشاره مي كند و مي گويد: «عوامل والدي، اجتماعي و فرهنگي، عصبي و زيست شناختي، كودك آزاري و بدرفتاري با او نيز جزو مهمترين محورهاي اين اختلال سلوك هستند و براي درمان اين اختلال سلوك بايد به برنامه هاي درماني چند وجهي كه همه منابع خانوادگي و اجتماعي در دسترس را به كار مي برد استفاده كرد و اين احتمال وجود دارد كه بهترين نتايج در غلبه بر رفتار ناشي از اختلال سلوك را به دست دهد.»
گزارش روز