ضرورت بررسي چالش هاي نشر و محتواي كتاب ها ( بخش نخست)
غصه هاي تولد كتاب در مه آلود قلم به دستان معاند

گاليا توانگر
پشت ويترين كتاب فروشي هاي اين حوالي همه جور ژستي را مي توان مرور كرد! از چهره كراوات زده هاي سلطنت طلب پشت كتاب هاي تاريخي گرفته تا كلاه به سرهاي كمونيست بر جلد كتاب هاي ادبي! از شلختگي برخاسته از منش آزاد لائيك ها گرفته تا يقه پوسيده و نخ نماي انديشه هاي انحرافي!
نام و چهره هايي كه حالا ديگر نقاب از صورتشان برداشته شده و براي چشم هاي مردم ما بي اعتبار شده اند.
كمي آن طرف تر در بساط جوان مسخ شده اي عنوان «اصول بهائيت» به چشممان مي خورد! اعتراض مي كند كه چرا عكس كتاب هايش را انداخته ايم. از او مي پرسم: «به شما ايراد نمي گيرند كه چنين عناويني را در بساط دستفروشي خود جا داده ايد؟» به گفتن اين جمله در پاسخ سؤالمان بسنده مي كند: «من با آنها همكاري دارم!»
آنها چه كساني هستند؟ اشاعه دهندگان انديشه هاي انحرافي كه با اجيركردن افرادي چون اين جوان مسخ شده به صورت مافيايي عمل مي كنند و حتي مي توان با ارائه يك ليست از كتاب هاي زيرزميني از آنها همه جور خوراك فاسد ذهن دريافت كرد.
يكي از مهم ترين راهبردها در يك برنامه ريزي صحيح فرهنگي، رواج فرهنگ كتابخواني و مطالعه است. كتاب بهترين و ارزشمندترين هديه و راهكار براي رشد فكر انسان هاست.
دنياي بزرگ و شگفت انگيز كتاب و كتابخواني به گروه خاص و ويژه اي تعلق نداشته و هر فرد بايد با كتاب زندگي كند و مطالعه و كتاب خواني بايد به عنوان يك نياز و احساس دائمي لازم و روزانه در ميان عموم رايج و مطرح باشد تا افراد جامعه به خواندن و مطالعه ترغيب و فرهنگ كتاب و كتابخواني رواج پيدا كند.
رهبر معظم انقلاب در اين باره مي فرمايند: «اين بايد يك سيره و سنت در بين مردم ما بشود كه كتاب بخوانند و به بچه هايشان ياد بدهند... كتاب خواني بايد مثل خوردن، خوابيدن و ساير كارهاي روزانه در زندگي مردم وارد شود.»
براي هر فرد لازم است تا حداقل در تقسيم اوقات روزانه خود يك زماني را هم براي مطالعه اختصاص دهد تا اين فرهنگ در جامعه ما نهادينه شود.
تبليغ علني آثار معاندين نظام
از تريبون هاي مختلف!
خواندن يك صفحه از يك كتاب را مي توان چندگونه تعبير كرد: چيدن شاخه گلي از يك باغ، چشيدن جرعه اي از اكسير دانايي، لحظه اي همدلي با اهل دل، استشمام رايحه اي ناب، توصيه يك دوست براي دوستي با دوستي مهربان و... كتاب دوستي است كه اگر انسان راه استفاده واقعي از آن را در پيش گيرد، بي شك رستگار خواهد شد، چنانچه كلام خداوند «قرآن» كتابي است كه راه سعادت و نيكبختي را به بشريت نشان داده است و تمسك ورزيدن به آن جوامع بشري را از ظلمت نجات داده و به سعادت واقعي رهنمون مي سازد.
حجت الاسلام عليرضا يحيايي محقق و پژوهشگر ضمن توصيه و ترغيب به مطالعه كتب ارزشمند هشدار مي دهد كه هر عنوان كتابي مناسب تغذيه فكري ما نيست. وي مي گويد: «هراز چند گاهي آگاهانه يا ناآگاهانه شاهد تبليغ و ترويج كتب اعم از ضلال، انحرافي، كمونيستي، الحادي و براندازانه و فاقد مجوز و برخي با محتواي مبتذل، عاشقانه هاي سخيف و عامه پسند از تريبون هاي مختلف هستيم. براي مثال همين چندي قبل شاهد پخش گزارشي از بازار رمان در تلويزيون بودم. رسانه ملي نبايد تريبون خود را آگاهانه و يا ناآگاهانه به معرفي آثاري اختصاص دهد كه حاوي مطالب نامناسبي هستند. گزارشگر اين برنامه با پرداختي ناقص به حوزه كتاب به صورت گزينشي به تبليغ برخي كتب خاص پرداخت و در برخي كتاب فروشي هايي كه كتاب هاي آن جريان هاي چپ و كمونيستي را تبليغ و ترويج مي كنند، حضور پيدا كرده بود. وي مي كوشيد تحت تأثير نام اين ناشران گزارشي از بازار كتاب و رمان به مخاطب عامي كه در پاي تلويزيون نشسته ارائه دهد.»
يحيايي ادامه مي دهد: «در اين گزارش دوربين برنامه براي لحظاتي رمان هاي عامه پسندي را به مخاطب پيشنهاد مي داد كه در ذات خود مروج دوستي هاي خياباني، عشق هاي مثلثي، ترويج اباحه گري و زيرپا گذاشتن احكام اسلام در پوشش و رفتار هستند. حتي برخي از اين رمان ها سال هاست مجوز تجديد چاپ نداشته و به دليل محتواي ناسالم اجازه حضور در نمايشگاه هاي كتاب را ندارند، ولي به راحتي مي توان آنها را در ويترين برخي كتاب فروشي ها و يا بساط هاي زيرزميني جست وجو كرد.
بعضاً اين كتاب ها به صورت آگاهانه يا ناآگاهانه از تريبون هاي مختلف مورد ترويج و تبليغ قرار مي گيرند. جالب اين جا بود كه اين گزارشگر ناگهان عنواني از كتاب هاي مسئله دار را جلوي دوربين گرفت كه در نمايشگاه قبلي كتاب به دليل ترويج براندازي و شورش هاي خياباني كلاً جمع شده بود! اين عنوان كتاب چند دقيقه رو به روي دوربين ثابت ماند تا نام كتاب و نام نويسنده در ذهن مخاطب حك شود!»
نيازمند سيستم تبليغ و توزيع منسجم هستيم
در حالي كه در اين سوي بازار كتاب معاندين و قلم به دستان به ظاهر نويسنده به مدد رانت بازي ها و ايجاد شبكه هاي مافيايي خيلي راحت در شبكه هاي زيرزميني به توزيع و تبليغ آثار خود مشغولند، در اين سوي شهر جواني صاحب انديشه اصيل و متعهد بايد برگه هاي اثر خود را زيربغل گرفته و از اين انتشارات به آن انتشارات سرگردان باشد، بلكه هزينه چاپ رقمي پايين تر بيايد و او بتواند ماحصل تفكر خود را نشر دهد.
محمدسرشار عضو گروه مطالعات فرهنگي پژوهشكده مطالعات فرهنگي و اجتماعي و دانشجوي دكتراي مديريت و برنامه ريزي فرهنگي، مهجوريت كتاب هاي ارزشي پشت ويترين هاي كتاب فروشي ها و در مقابل تبليغ و ترويج آثار معاندين با نظام به صورت آشكار در برخي كتاب فروشي ها را نتيجه كم كاري ها و نبود يك شبكه توزيع منسجم و دقيق مي داند و مي گويد: «پس از پيروزي انقلاب اسلامي، شبكه توزيع محصولات فرهنگي همسو با اين سخن نو شكل نگرفت و به تلاش هاي موردي و غيرمنسجم در مساجد، نمازهاي جمعه و ديگر تجمعات انقلابيون محدود ماند. به بيان ديگر ما شاهد رويش شبكه توزيع چهره به چهره محصولات فرهنگي متناسب با انقلاب اسلامي نبوده ايم. بنابراين انحصار شبكه توزيع خرد محصولات فرهنگي در دستان تفكرات وامانده ناشي از كم كاري ماست.
از سوي ديگر استفاده از شبكه هاي توزيع موردي و بيماري زا، اهداي گسترده كتاب توسط نهادها و سازمان ها، اعطاي تخفيف هاي بالاي 30 درصد و... سبب شده كه فكر ايجاد يك شبكه منسجم توزيع محصولات فرهنگي، به مخيله جهادگران فرهنگي خطور نكند. چرا كه با يك حساب سرانگشتي، غيراقتصادي بودن اين تلاش، روشن و آشكار است.»
اين مدير فرهنگي كه ادامه صحبت هايش نويدبخش حركت هاي اصلاحي و رشد كتاب هاي ماندگار ارزشي است، مي گويد: «مهم اين است كه در بسياري موارد، در فرآيند توليد محصولات فرهنگي، ويژگي هاي يك محصول مقبول خريدار رعايت نشده است. مشكلات در توليد محتواي مورد نياز مخاطب- و نه مورد پسند مديران فرهنگي- و رعايت كمينه هاي كيفي در طراحي جلد، صحافي و... سبب گرايش كمتر مخاطب به كتاب هاي ارزشگرا شده است. البته در دهه اخير، با توانمندي بيشتر ناشران ارزشي، اين مشكل كمتر گرديده و روندي رو به اصلاح دارد.
با توجه به اين دلايل، مي توان گفت كه در صورت رعايت كيفيت توليد و نياز مخاطب، محصولات فرهنگي همسو با گفتمان انقلاب اسلامي توانسته اند اين مرزبندي هاي ايدئولوژيك را بشكنند و شبكه توزيع وامانده از انقلاب اسلامي را به تسليم وادارند. قرار گرفتن كتاب هاي ارزشمندي چون «دا»، «بابانظر»، «نورالدين پسر ايران» و... در ويترين اين فروشگاه ها، پرچم هاي گرانبهاي اين به زانو درآمدن است.»
سرشار در مورد نحوه حمايت از تلاش هاي نويسندگان جوان صاحب ذوق و تعهد مي گويد: «وجود محدوديت ها براي نويسندگان جوان و صاحب انديشه، مسئله اي طبيعي و جهان شمول است. نويسنده جوان بايد توانمندي خود را به جامعه ثابت كند و اين اثبات، زمان بر است. بنابراين تنها عرق ريزان روح براي جوانان كافي نيست و بايد به دنبال شناساندن قدرت قلم خود به ديگران باشند.
برعكس فكر مي كنم ايجاد تسهيلات غيرطبيعي براي جوانان و ايجاد كانال هاي گلخانه اي براي رشد آنان، در درازمدت به ضرر همين جوانان خواهد بود.
مشكل اساسي در اين مورد، سودجويي برخي ناشران از جواني نويسندگان است. آنان به جاي سرمايه گذاري بر استعداد اينان، به دنبال كسب منفعت مستقيم از نويسندگان جوان و خروج از دايره فعاليت حرفه اي هستند و اين مسئله، آسيب جدي موجود در اين عرصه است. در واقع بايد از ناشران مطالبه شود تا با نويسندگان جوان، رفتار حرفه اي داشته باشند.»
كالاي لوكس گران قيمت!!
صادق مطوري فوق ديپلم معماري يك سال و نيم است كه در كتابفروشي كار مي كند. او بيشتر در زمينه رشته تحصيلي اش مطالعه دارد.
وي مي گويد: «چون بيشتر به فروش كتاب هاي معماري و عمران مشغولم، مي خواهم اطلاعاتم در مورد كتاب هاي اين حوزه به روز باشد تا اگر احيانا كتابي كه يك دانشجو مي خواهد نداشته باشيم، نمونه مشابه آن را به مشتري معرفي كنم.»
اين جوان كتابفروش با گله مندي از افزايش قيمت كاغذ معتقد است هنوز هم قيمت بالاي كتاب و قرار گرفتن اين كالا در رديف كالاهاي لوكس مهم ترين عامل بازدارنده افزايش آمار كتابخواني در كشورمان است.
مطوري خود در خانه كتابخانه كوچكي با 50، 60 عنوان كتاب دارد و وقت مطالعه آزاد هم ندارد.
حمزه كني كتابفروش جوان ديگري است كه صرفا قيمت بالاي كتاب را مانع اصلي كتابخوان شدن نمي داند و مي گويد: «من فكر مي كنم هنوز نتوانسته ايم فرهنگ كتابخواني را جا بيندازيم. صرفا برگزاري نمايشگاه ها كفايت نمي كند. شخصي كه كتابخواني در درونش نهادينه شده صبر نمي كند تا يكبار در سال نمايشگاه برپا شود و ده درصد تخفيف بگيرد. سوار مترو مي شود و خودش را به مركز كتاب فروشي مي رساند و ده درصد تخفيف را هم از فروشنده مي گيرد. نمايشگاه فقط كمك حال كتابخانه هاي نهادها و سازمان هاست كه در سال ليست كتاب هاي مورد نيازشان را به نمايشگاه مي آورند و بالاي 25 درصد هم تخفيف مي گيرند. پس صرفا با برپايي نمايشگاه ها نبايد انتظار داشته باشيم كه آمار كتابخواني رشد داشته باشد. بايد لذت كتابخواني را به مردم بچشانيم و اين مهم از طريق فرهنگ سازي محقق مي شود.»
وي به آمار پايين تيراژ كتاب ها اشاره كرده و مي گويد: «اوايل انقلاب از هر عنوان كتاب پانصد هزار تيراژ داشتيم، الان يك عنوان كتاب طي سه نوبت چاپ اگر 3 هزار تا فروخته شود، اظهار خوشحالي مي كنيم! اتحاديه ناشران تصميم گرفته اند از اين به بعد كتاب ها را همچون كالاهاي لوكس روانه بازار كنند و بر پشت جلد آن ها هيچ قيمتي نزنند! يا بايد مردم را تشويق به خريد كتاب كرد و از سوي ديگر حمايت از بازار نشر را در پيش گرفت و يا به زودي كتاب در رديف كالاهاي لوكس عرضه خواهد شد!»
تلاش براي افزايش دقايق مطالعه
يك آسيب شناس اجتماعي با استناد به نتايج يك تحقيق، متوسط سرانه مطالعه در ايران براي هر نفر را 18 دقيقه عنوان مي كند و مي گويد؛ «گرايش به رايانه و اينترنت، تماشاي تلويزيون، ماهواره و استفاده از نوار، سي دي، موزيك و موسيقي جايگزين مطالعه براي نوجوانان و جوانان شده است. سرانه مطالعه غيردرسي براي دانش آموزان و مطالعات نشريات و روزنامه ها براي افراد ديگر، 18 دقيقه است و سرانه مطالعات درسي نيز از 44 دقيقه تا 6 ساعت بسته به پايه تحصيلي تعيين مي شود. مطالعه غيردرسي دختران دو برابر بيشتر از پسران بوده و اصلي ترين منابع مطالعه آنها كتب شعر، رمان و موضوعات ادبي است. افراد شاغل و خانه دار براي مطالعه روزنامه و نشريات تخصصي و... روزانه 44 دقيقه وقت صرف مي كنند.»
البته اين نگراني در ساير كشورها نيز كاملا مشهود است. در يك مؤسسه انگليسي 18 هزار نوجوان مورد مطالعه قرار گرفتند و در 111 مدرسه تحقيقاتي صورت گرفت از اين رو محققان متوجه شدند نوجوان ها تا چه ميزان وقت خود را هدر مي دهند. مشخص شد 13 درصد نوجوانان، طي يك ماه حتي يك كتاب نيز باز نكرده و نخوانده اند. يك پنجم نوجوانان گفتند هرگز كتابي هديه نگرفتيم. يك هشتم ابراز داشتند كه هرگز وارد كتابفروشي نشده اند و 7 درصد عنوان كردند كه هرگز كتابخانه نديده اند.
¤ به گزارش اتحاديه دموكراتيك فرهيختگان تركيه، آماري جالب براي مردم اين كشور منتشر شد كه براساس آن در اين كشور هر 10 سال يك كتاب خوانده مي شود!
¤ براساس يكي از گزارش ها DESAM مبني بر «عادت مطالعه» در تركيه، بيشتر كتاب هاي خوانده شده درباره موضوع هاي سياسي و عشقي است. مردم تركيه در سال تنها 6 ساعت وقت صرف خواندن كتاب مي كنند.
با اين حال هنوز هم دست اندركاران حوزه كتاب بايد در پي اين باشند كه 16 تا 18 دقيقه مطالعه روزانه هر ايراني را به دقايق و ساعات بيشتري افزايش دهند. چرا كه بر هيچ كس پوشيده نيست كه ماحصل علمي و فكري انديشمندان ايراني تغذيه كننده منابع علمي دنياست.
گزارش روز

توضيح حسينيان درباره بخشي از گزارش كيهان

به دنبال چاپ گزارش بلند و مستند سه شماره اي كيهان درباره عملكرد غيرقابل توجيه «شهر كتاب»، حجت الاسلام والمسلمين حسينيان در تماس با كيهان به بخشي از شماره پاياني گزارش ياد شده- 11/2/91- كه در آن انتقادي نيز متوجه ايشان شده بود پاسخ داد. در اين بخش كه فقط چند سطر از گزارش مزبور بود به بازديد آقاي حسينيان از ساختمان مركزي شهر كتاب كه همراه با مهندس فيروزان صورت گرفته بود اشاره شده و به سكوت ايشان در قبال پلشتي هاي آشكار شهر كتاب انتقاد شده بود. آقاي حسينيان در تماس با كيهان اعلام داشت كه در بازديد ياد شده به فقدان كتاب هاي ديني و وجود برخي از كتاب هاي مسئله دار و ضد انقلابي در شهر كتاب اعتراض كرده و نزديك به يك ساعت در اين خصوص با مهندس فيروزان به گفت وگو نشسته است.
كيهان از توضيح آقاي حسينيان استقبال مي كند و اشاره به اين نكته را نيز ضروري مي داند كه در هيچيك از نشريات و سايت هاي خبري به انتقاد ايشان از شهر كتاب اشاره اي نشده بود و فقط سايت شهر كتاب در تاريخ سه شنبه 13 دي ماه سال 90 خبر بازديد آقاي حسينيان را منتشر كرده و ضمن اشاره به استقبال وي از شهر كتاب تنها به اين جمله كوتاه بسنده كرده بود كه «پيشنهاد وي براي شهر كتاب، بهاي بيشتر دادن به كتاب هاي مذهبي بود؛ به عقيده وي بايد بتوانيم مذهب را به گونه اي معرفي كنيم كه بخشي از جامعه، از نيروهاي مذهبي غول نسازند»... از اين روي در گزارش كيهان با توجه به ده ها اقدام ضد اسلامي و ضد ايراني شهر كتاب از حضور و بازديد بدون اعتراض ايشان ابراز تعجب شده بود كه توضيح آقاي حسينيان نشان مي دهد سايت شهر كتاب در گزارش خود اعتراض ايشان را سانسور كرده است و البته جا داشت حجت الاسلام والمسلمين حسينيان در همان هنگام اعتراض خود را به سايت ياد شده اعلام مي كردند.
گزارش روز