گشت وگذاري در بيست وپنجمين نمايشگاه بين المللي كتاب تهران( بخش نخست)
با«انيس گنج تنهايي»

صديقه توانا
ارديبهشت، فصل كتاب در پايتخت ايران اسلامي است، يك رويداد بسيار باشكوه و فرخنده كه هر ساله با حضور دوستداران و عاشقان هميشگي و پر و پاقرص اين يار مهربان در تهران برگزار مي شود و علاقه مندان به كتاب و كتابخواني را از اقصي نقاط كشور دور هم جمع مي كند و اغلب هموطنان رنج سفر را به جان مي خرند و در مصلاي تهران گرد هم مي آيند و چند روزي را ميهمان پايتخت نشينان مي شوند، بدان اميد كه بتوانند با دستي پر به ديار خود برگردند و روح تشنه مطالعه شان را با تهيه كتاب هاي مناسب سيراب كنند.
گرچه سرانه مطالعه و كتابخواني براساس آمار موجود در ايران براي هر نفر تنها 18دقيقه اعلام شده است، اما عشق به كتاب در سيماي تك تك بازديدكنندگان بيست وپنجمين نمايشگاه بين المللي كتاب حتي در ساعت هاي اوليه صبح پس از اولين روز افتتاحيه نمايشگاه، موج مي زند و حضور انبوه مردم اعم از زن و مرد، دانش آموز و دانشجو، پير و جوان، شاغل و خانه دار مؤيد اين مطلب است كه مردم فهيم كشور دوستدار كتاب اين تنها يار مهربان هستند به شرط آنكه مسئولان برپايي نمايشگاه كتاب به خوبي بتوانند روح اين تشنگان را سيراب و غذايي متناسب با نياز و فرهنگ و درخور شأن مردم در اين فضاي فرهنگي فراهم كنند. اينكه دنياي متنوع، بزرگ و شگفت انگيز پررمز و راز كتاب و كتابخواني به گروه خاص و ويژه اي تعلق ندارد، بر كسي پوشيده نيست، اما اينكه آيا واقعاً كتاب هاي ارزشي و پرمحتوا در دسترس همه است و اصلاً آيا ناشران به سراغ چاپ و نويسندگان سراغ تأليف چنين كتابهايي مي روند، خود جاي تأمل دارد. چون درحال حاضر در شرايطي قرار داريم كه از همه سو به خصوص ازنظر فرهنگي مورد هجمه دشمنان و افكار مردود غربي ها هستيم و بر فرهيختگان، نويسندگان و قلم به دستان كشور است كه با تأليف كتاب هاي ارزشي،آن ها را جايگزين كتاب هاي بي ارزش و كم محتواي غربي كنند.
حضرت آيت الله خامنه اي، رهبر معظم انقلاب كه از آغازين دوره هاي نمايشگاه كتاب تاكنون در بيشتر دوره هاي برگزاري آن از نمايشگاه بازديد كرده اند، و هر ساله هم رهنمودهاي تازه براي بهتر برگزار كردن نمايشگاه ارائه داده اند تأكيد مجددي بر اهميت كتاب و كتابخواني و ترويج مطالعه كتاب خوب داشته اند. مقام معظم رهبري در اين خصوص در بازديد از ششمين نمايشگاه بين المللي كتاب فرموده اند: «بايد به فكر باشيم و دغدغه نوع كتاب هايي كه توليد مي شود نيز در ما باشد. بايد كتاب خوب توليد شود، كتاب يك غذاست، يك غذاي روح است، يك نوشيدني روح است و چنانچه مقوي باشد، روح را تقويت مي كند... اگر كتاب فاسدي هم به مردم داده مي شود بايد با آن مقابله شود. البته من اعتقاد ندارم كه بايد هر كتاب و نوشته اي را كه با سليقه خاصي نمي سازد و مضر به نظر مي رسد جلويش را بگيريم، لكن كتب و نوشته هايي هست كه مضر بودنشان براي مردم واضح است، يعني ترويج فحشا و فساد و از اين قبيل است كه براي مردم زيان آور است، نبايد اجازه بدهند كه چنين كتب و نوشته هايي چاپ و منتشر شود.» اما به راستي حال كه نمايشگاه بين المللي كتاب تهران ربع قرن تولد فرهنگي خود را جشن مي گيرد، توانسته است به آن جايگاه شايسته اي كه بايسته است برسد؟ آيا توانسته است نياز همه مخاطبان خود به خصوص نسل جوان كه نياز به آموختن دارند را تأمين كند؟ آيا فضاي نمايشگاه بيست وپنجم امكانات رفاهي ويژه براي بازديدكنندگان خود تعبيه كرده است؟ و ناشران توانسته اند تاكنون روح تشنه فرهنگ دوستان ايراني را سيراب كنند و كتاب هاي ارزشي را در دسترس مردم قرار دهند؟ آيا برپايي نمايشگاه كتاب آن هم سالي يك بار و فقط در شهر تهران مي تواند پاسخگوي نياز همه مخاطبان در سراسر كشور باشد؟ و آيا اين رويداد بزرگ فرهنگي آنچنان كه شايسته است پس از پايان اين جشن ملي و فرهنگي مورد تجزيه و تحليل مسئولان براي رفع كم و كاستي ها در سال بعد و سال هاي آتي قرار مي گيرد؟
حال و هواي نمايشگاه امسال، شنيدن نقطه نظرات مردم و بازديدكنندگان و پاسخ مسئولان به سؤالات فوق، مهم ترين محورهاي چند شماره گزارش ما از بيست وپنجمين نمايشگاه بين المللي كتاب تهران است.
دستگاه هاي كارت خوان بانك صادرات و مسافران معطل
صوت دلنشين اذان جمع كثيري از بازديدكنندگان نمايشگاه را به سوي نمازخانه چادري روبه روي شبستان براي اقامه نماز ظهر و عصر دعوت كرده است و درست كمي پايين تر از اين چادرها بوي دود كباب كه با روغن دودكرده و سوخته درآميخته است، اشتهاي گرسنگان را تحريك مي كند. اما هركس به فراخور اولويت هايش برنامه ريزي مي كند. آنان كه صبح خيلي زود به نمايشگاه آمده اند پس از گشت اوليه در بخش شبستان نمايشگاه ترجيح مي دهند نماز بخوانند و با يك ساندويچ ضعف دلي بگيرند و دقايقي روي چمن هاي خيس و گلي كه با چند ورق روزنامه فقط نم آن را مي گيرند، نفسي تازه كنند و به بخش هاي ديگر نمايشگاه هم سري بزنند.
اسماعيل حميدپور 22ساله چون مسافر است نمازش را شكسته مي خواند، درحالي كه بند كفش كتاني هاي سفيد مارك دارش را مي بندد نظرش را درمورد فضاي نمايشگاه و حال و هواي فرهنگي آنجا مي پرسم و او با اشاره به اينكه امسال، دومين سالي است كه در نمايشگاه حضور پيدا مي كند، مي گويد: «امسال متأسفانه خيلي از كتاب هايي را كه مي خواستم نتوانستم در نمايشگاه پيدا كنم، البته هنوز از تمام غرفه ها و بخش هاي نمايشگاه ديدن نكرده ام ولي اميدوارم بتوانم كتاب هاي موردنظرم را در اين فرصت كوتاهي كه دارم پيدا كنم.»
او توضيح مي دهد: «از خوزستان آمده ام و دو روز بيشتر فرصت ندارم، ضمن اينكه يك مشكل ديگري هم كه با آن روبه رو هستيم اين است كه عملاً از بن هاي دانشجويي كه به ما داده اند نمي توانيم استفاده كنيم چون دستگاه كارت خوان بانك صادرات هنوز راه اندازي نشده است و متأسفانه تاكنون نتوانسته ام از بن هايي كه در اختيار دارم استفاده كنم و اگر تا فردا دستگاه ها فعال نشوند بن هايم مي سوزند.»
بازديدكنندگان و شكايت از اطلاع رساني ضعيف
نايلون هاي سفيد رنگي كه پر از كتاب است را دور و برش چيده و براي رفع خستگي روي پله هاي بيروني شبستان زير تيغ آفتاب نشسته است البته با لباس محلي سفيد رنگ و بلندي كه پوشيده خيلي گرما اذيتش نمي كند، چون به قول خودش نيم ساعتي است كه منتظر ديگر همشهريانش است تا به او بپيوندند. خودش را «لقمان رباني» و 33ساله معرفي مي كند، از سرپل ذهاب آمده و الان هم تعداد زيادي كتاب و تفسير قرآن خريده است. به او مي گويم، چند روز براي نمايشگاه وقت مي گذاريد، مي گويد: «يك هفته». مي پرسم آيا نمايشگاه امكانات رفاهي براي شما كه از راه دور به تهران آمده ايد و رنج سفر به جان خريده ايد دارد؟ سرش را با حالت نيمه رضايتي تكان مي دهد و مي گويد: «سالهاي قبل بهتر بود، امسال خيلي راضي نيستم، اطلاع رساني خيلي ضعيف است و بايد ساعتها دنبال كتاب مورد نظر خود بگرديم.»
فاطمه- س كه به همراه دوستش كه هر دو دانشجوي ارشد روابط بين الملل هستند سوژه ديگر گزارشم قرار مي گيرند با آنها در صف طويلي كه منتظر پيدا كردن آدرس ناشر مورد نظر هستند و عصباني هم به نظر مي آيند به گفت وگو مي پردازم. فاطمه يكي از دانشجويان مي گويد: «اطلاع رساني نمايشگاه بسيار ضعيف است، دو نفر خانم را جلوي اين درب ورودي گذاشته اند كه پاسخگوي سؤالات خيل عظيم بازديدكنندگان به شبستان باشد.
نيم ساعت است كه منتظر مانده ايم تا آدرس ناشران مورد نظر ما را پيدا كنند، اما متأسفانه فقط آدرس دو تا ناشر را به ما داده اند كه فكر مي كنم بايد ساعتها دور خودمان چرخ بزنيم تا بتوانيم كتاب و ناشر مورد نظر را تهيه كنيم.»
به آنها مي گويم، نقشه نمايشگاه را تهيه مي كرديد، بهتر نبود، مي گويند: «نقشه فقط براي فضاهاي بيروني نمايشگاه است كه آن هم بايد از جلوي چند در ورودي تهيه شود.»
ميليونها تومان صرف خريد كتاب بايد كرد
پيدا كردن غرفه هاي مورد نظر بازديدكنندگان در نمايشگاه علي رغم دشواري هايي كه به خاطر ازدحام جمعيت از سراسر كشور دارد و دسترسي بازديدكنندگان به غرفه هاي مورد نظرشان را سخت مي كند، اما همين سختي هم بخشي از شيريني نمايشگاه است چون اگر غير از اين بود هرگز شاهد حضور چشمگير مردم براي تهيه كتابهاي مورد علاقه خود از اقصي نقاط كشور به نمايشگاه نبوديم و خوشبختانه باتوجه به فضاي وسيع نمايشگاه اين امكان براي همه فراهم مي شود كه اگر كمي سعه صدر را چاشني كار كنند، اوقات خوشي را در اين فضاي فرهنگي خواهند داشت و كتاب مورد علاقه خود را به راحتي تهيه خواهند كرد.
به زعم خانم رقيه جوادزاده كه از شهرستان مراغه براي بازديد از نمايشگاه به تهران آمده است، اين شلوغي و ازدحام جزء لاينفك نمايشگاه است و مردم بايد با حوصله و تحمل بيشتري براي بازديد از غرفه هاي مختلف وقت بگذارند.
نظر او را در مورد قيمت كتابها جويا مي شوم كه در پاسخم مي گويد: «در بخش نرم افزاري تخفيف خيلي خوبي ديدم اما در كتابهاي ديگر تا الان كه شاهد 10درصد تخفيف بودم ولي به نظرم اگر انسان ميليونها تومان صرف تهيه كتاب كند ارزش دارد، براي كتاب هر چقدر سرمايه گذاري كنيم باز هم كم است.»
با خانم بيگدلي در يكي از غرفه هاي كتاب ادبي و تاريخي هنگام تسويه حساب، صحبت مي كنم، او كه يك ساك دستي چرخ دار پر از كتاب جلوي پايش است مبلغ 600 هزار تومان بابت خريد كتابهايش پول به آقاي ارمغان مسئول غرفه مي دهد (البته كارت مي كشد) و يك خودكار پاركر هم اشانتيون دريافت مي كنند. او كه حرفه خود را اوديولوژيست« متخصص شنوايي سنجي » معرفي مي كند نقطه نظرش را در مورد قيمت كتابها اين طور مطرح مي كند: «تخفيف 10 تا 20 درصدي در نمايشگاه خيلي رقم ناچيزي است با اين قيمت هاي زياد استقبال مردم از خريد كتاب كم مي شود، مسئولان نمايشگاه بايد اقداماتي جهت ترويج فرهنگ كتابخواني د رجامعه و به خصوص بين نسل جوان انجام دهند، حال كه چنين نمايشگاه عظيمي در كشور سالي يك بار برپا مي شود فرصت بسيار مغتنمي است تا نوجوانان و جوانان و همه اقشار جامعه به سمت كتاب خواندن سوق داده شوند.»
اين اوديولوژيست مي گويد: «مسئولان بايد كاري كنند كه كتابخوان در جامعه زياد شود و به نظرم بايد كتابها به قدري ارزان باشد كه همه احساس كنند رايگان كتاب در اختيارشان گذاشته مي شود.»
به او مي گويم، شما چند ساعت مطالعه مي كنيد و آيا صرفاً كتابهاي تخصصي مي خوانيد؟ مي گويد: «روزي 4 ساعت مطالعه آزاد دارم و هر سال به نمايشگاه مي آييم و كتابهاي ادبي، تاريخي و روانشناسي خوبي تهيه مي كنم.»
تسهيلات ويژه ارشاد به دوستداران كتاب
نمايشگاه امسال در فضايي با 125 هزار مترمربع داير شده است كه 50 هزار مترمربع از آن مسقف و بقيه در فضاي باز و با احداث سازه هاي مناسب تعبيه شده است.
بهمن دري، معاون فرهنگي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و رئيس بيست و پنجمين نمايشگاه بين المللي كتاب تهران در گفت وگو با گزارشگر كيهان ضمن ارائه اطلاعاتي در خصوص بخشهاي مختلف نمايشگاه به توضيحاتي در مورد برنامه هاي ويژه نمايشگاه اشاره مي كند و مي گويد: «ربع قرن جهاد فرهنگي، ناشران داخلي و خارجي، بيداري اسلامي ديدار با منتخبان فصل، بخش ويژه با عنوان سالن ويژه «ياس» از برنامه هاي جنبي و غرفه هاي اين نمايشگاه است.»
باتوجه به گله مردم از تخفيف كم كتابها از آقاي دري در مورد تسهيلات ويژه اي كه براي بازديدكنندگان و دوستداران كتاب در نظر گرفته شده، سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «يكي از مهم ترين اقدامات ما پيش از نمايشگاه پخش تسهيلات با اعطاي يارانه هاي خريد كتاب است كه امسال بالغ بر 3ميليارد تومان به 25هزار دانشجو، دو ميليارد تومان براي تجهيز كتابخانه هاي دانشگاه، 2ميليارد تومان به افرادي كه دانشگاهها معرفي كرده اند، دو ميليارد تومان به طلاب و يك ميليارد تومان نيز به اداره هاي فرهنگ و ارشاد در استانهاي مختلف تحويل شده تا مطابق با تفاهم نامه هاي خود اين مبالغ را اختصاص دهند.»
از وي در مورد تعداد ناشران شركت كننده در نمايشگاه بيست و پنجم سؤال مي كنم كه مي گويد: «در نمايشگاه امسال 1396 ناشر در بخش عمومي، 610 ناشر دانشگاهي، 146 ناشر آموزشي و 299 ناشر ويژه كودك و نوجوان حضور دارند، همچنين در مجموع 2451 ناشر در بخش داخلي در نمايشگاه حضور دارند و 207 هزار و 170 عنوان كتاب طبق آمارها حضور خود را اعلام كرده اند و البته روز به روز آمار انتشار كتابهاي ناشران اضافه مي شود.»
از رئيس نمايشگاه بين المللي كتاب تهران در مورد ناشران بين المللي و حضور كشورهاي ديگر باتوجه به تحريم هاي موجود سؤال مي كنم كه مي گويد: «برخلاف سنگ اندازي هاي برخي از كشورهاي خارجي بسياري از ناشراني كه قبلا به نمايشگاه كتاب نمي رسيدند امسال حضور دارند و تعدادشان به 1600 ناشر رسيده است.»
وي مي گويد: «اصولا با دخالت مسائل سياسي در حوزه فرهنگي مخالفيم اما برخي از كشورهاي غربي چنين رويكردي را اعمال كردند اين نشانه خوي استكباري آنهاست.»
حضور كشورهاي خارجي در نمايشگاه
77 كشور در نمايشگاه كتاب بيست و پنجم شركت كرده اند. برخي به صورت دولتي و برخي به صورت مستقيم، همچنين غرفه هايي هم براي سازمان ملل، كميسيون حقوق اقتصادي، كشورهاي عضو اكو... اختصاص يافته و برخي از كشورها از قبيل برزيل، افريقاي جنوبي، تاتارستان و مصر براي اولين بار در نمايشگاه تهران حاضر شدند.
گزارش روز