چراساعات كار مفيد در دستگاه ها كم است؟ (بخش نخست)
احياي نشاط كاري با ضرباهنگ مديريت كارآمد
گاليا توانگر
هر وقت كه به تلفن همراهش زنگ مي زني يا خاموش است و يا روي پيغام گير. در اداره هر
روز شايد يك امضا از او نصيب ارباب رجوع بخت برگشته شود. يك ساعت مانده به وقت
ناهار در اتاقش كيپ كيپ است! و تا دو بعدازظهر به بهانه وقت استراحت سروكله اش پيدا
نمي شود. هميشه ارباب رجوع منتظر پشت در اتاق اين كارمند بست نشسته اند و براي
ديدنش صلوات نذر مي كنند!
اين درحالي است كه بزرگ ترين مصلحان ديني بر منبر امر به معروف بارها و بارها در
طول تاريخ فرياد زده اند: «كار مردم در اولويت است.» اين گونه است كه يكي از دغدغه
هاي مقام معظم رهبري نيز همين افزايش راندمان كار اداري در كشور مي شود و صراحتا در
سخنراني روشنگرانه خويش در جمع جوانان خراسان شمالي از همگان سؤال مي كنند: «چرا
ساعات كار مفيد در دستگاه ها كم است؟»
يك تصور غلط در بين كاركنان رده هاي مختلف اداري رايج شده كه اگر هميشه در دسترس
باشند، كسي قدر آنها را نمي داند و در نگاه ديگران مهم تلقي نخواهند شد. ولي اگر
مديري كه ارباب رجوع را بيشتر سر بدواند، بيشتر كمياب باشد، بيشتر روند پيگيري كار
را طول بدهد، مهم تر تلقي مي شود! گويي اين دسته از افراد تشنه اين هستند كه هميشه
در راهروها و دالان هاي اداري يك ارباب رجوع سرگردان سراغ ايشان را از اين اتاق به
آن اتاق بگيرد.
در صندلي اش پشت ميز اداري چنان فرو رفته كه گويي روي مبل خا نه لم داده باشد. مدت
هاست كه سرگرم جست وجوي اطلاعات در اينترنت است تا به اصطلاح اطلاعاتش را به روز
كند. اما چگونه اطلاعاتي؟ و آيا اصلا اين بهانه جست وجوي اطلاعات بهانه اي سرگرم
كننده است و يا كاربردي؟
چطور است كه روبه روي هر كارمندي يك مانيتور وجود دارد، اما براي پيگيري برخي امور
ارباب رجوع باز هم ناگزيرند پرونده به دست با سؤالي كه جوابش را نمي دانند وارد
اتاق مدير بخش شوند؟
اين روزها تلفن هاي ممتد و بي وقفه كاركنان، بازي با رايانه، گپ و گفت هاي دوستانه
و زائد حين كار بين كارمندان اگر به گزاف نگفته باشيم 80 تا 85 درصد وقت مفيد كاري
را به خود اختصاص داده اند.
متاسفانه بايد گفت نه تنها نيروي انساني اطلاعاتش به روز نيست، بلكه همواره در فكر
راه گريزي است كه از زير كار شانه خالي كند. اولين باور منفي كه نهادينه شده اين
است كه زرنگ ها از كار مي دزدند و بيشترين اضافه كاري را مي گيرند. نظام مديريتي و
ارزشيابي غلط نيز به اين باور دامن مي زند. چرا كه هنوز هم ملاك ارزيابي راندمان
كاري صرفا حضور فيزيكي كارمند، پر كردن ساعات كاري و اضافه كاري اوست!
نظام اداري در انتظار انقلابي جدي
در برخي اداره ها نظم اداري به چشم نمي آيد و نيروي انساني كه به شيوه هاي مديريتي
پوسيده اداره مي شوند، بيش از اين كه محيط كار را محيط تلاش براي سازندگي كشور
بدانند، محيطي براي گذران روزمرگي ها تلقي مي كنند! اين جمله را در احوال پرسي
كارمندي بارها مي شنويم كه در جواب سؤال چطوري، مي گويند: «روز مي گذرانيم!!»
برخي همكاران را مي شناسيم كه يك يا دو دهه پيش به وقت جواني باانگيزه و بانشاط جذب
سيستم كار شده بودند، اما حال با گذشت دو دهه خموده، ساكت و مغموم از رديف پله هاي
راهروهاي اداره در آرزوي بازنشستگي مثل سايه اي بالا و پايين مي روند! خش و خش
دمپايي ايشان بر موزائيك هاي كف اداره صداي دردناك زخم هايي است كه بيت المال را
ثانيه به ثانيه به هدر مي دهند.
براساس پژوهش جمعي از روانشناسان افسردگي ناشي از محيط كار گريبان گير اغلب
كاركناني مي شود كه بيش از يك دهه در محيط كار خود انرژي شان بيشتر صرف رقابت هاي
بيهوده با همكارانشان و جنگي زير پوستي با مديرانشان شده است. سؤال اساسي اين جاست
كه هدر رفتن انرژي نيروي انساني در محيط كار تقصير خود كاركنان است يا مديران؟
دكتر داوود طالبي، عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي در گروه مديريت و معاون توسعه
مديريت و منابع در معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري هيچ يك يعني نه كاركنان و نه
مديران را به خودي خود مقصر نمي داند، بلكه به سراغ تحليل و تجزيه ساختار مديريتي
مي رود.
وي صراحتا عنوان مي كند: «يكي از انقلاب هايي كه بايد سريعا پس از پيروزي انقلاب
شكوهمند اسلامي به نتيجه مي رسيد، انقلاب اداري بود.
سياست هاي كلي نظام اداري كشور كه در 26 بند و در تاريخ 31/1/89 از سوي مقام معظم
رهبري ابلاغ شد، گام نويي در مسير تحقق انقلاب اداري به حساب مي آيد، اما بايد
كانال هاي اجرايي كردن مصوبات انقلاب اداري را تقويت كرد.»
وي مي گويد: «اين كه چرا انقلاب اداري روندي كند دارد؟ به سه چالش اساسي برمي گردد:
ابتدا اين كه ما هنوز ضرورت تحول در سيستم و نظام اداري را جدي تلقي نكرده ايم. دوم
اين كه همواره پيرو آيين نامه ها، قوانين و مقرراتي هستيم كه دستورالعمل ها و
استانداردهايشان تغيير نكرده اند، به عبارتي به روز نشده اند. گاه عمر اين قوانين
به نيم قرن هم مي رسد. مضاف بر اين كه پشت يك سري قوانين قديمي فكر دقيق و
كارشناسانه اي وجود ندارد. در وهله سوم بايد شيوه هاي مديريتي را بازبيني كرد.»
وي ادامه مي دهد: «در دل اين مثلث منابع و امكانات قرار مي گيرد. اين مثلث كه در
بالا تشريح شد، بايد به گونه اي عمل كند كه از منابع داخل مثلث به بهترين وجه
استفاده شود.»
طالبي جذب نيروي انساني با شيوه هاي ناصحيح، جدي نگرفتن آموزش تخصصي به كاركنان و
نيز سيستم ارزشيابي معيوب را سه چالش بزرگ پيش روي شيوه هاي مديريتي نيروي انساني
در ادارات مي داند و مي گويد: «در زمينه جذب اعضاي هيئت علمي در دانشگاه نظام جذب و
پذيرش قانونمندي برقرار شده كه قابل تعميم به ساير سازمان ها و ادارات كشور نيز مي
باشد. در دانشگاه بخش جذب اعضاي هيئت علمي متشكل از دو كارگروه است. يك كارگروه
صلاحيت علمي نيرو را مي سنجد و يك كارگروه صلاحيت عمومي وي را ارزيابي مي كند. سپس
در جلسه اي مشترك اعضاي هر دو كارگروه با هم پيرامون جذب نيروي معرفي شده نظر مي
دهند.
بنابراين لازم است در سازمان ها و ادارات هيئت هاي اجرايي جذب نيروي انساني شكل
بگيرد.»
زير ذره بين نظارت، كار يواشكي ممنوع!
خيلي ها بوده اند كه به محض رسمي شدن شكل فعاليت شان در موسسه يا سازماني به اصطلاح
پي كار خود گرفته اند و همه قوانين را به فراموشي سپرده اند. فقط كارت مي زنند و مي
روند و مي آيند. هيچ هيئتي وجود ندارد كه روي تخصصي كار كردن، سالم كار كردن و در
يك كلام خوب كار كردنشان نظري بدهد. طالبي معاون توسعه مديريت و منابع در معاونت
علمي و فناوري رياست جمهوري تاكيد فراوان دارد كه نظارت هيئت هاي اجرايي جذب نيروي
انساني بايد در طول سنوات خدمت نيروي انساني جاري و ساري باشد.
وي مي گويد: «بسياري از كارشكني هاي كاركنان، اختلاس ها و عدم كارآيي نيروي انساني
از همين جا نشأت مي گيرد كه نيرو به محض استخدام شدن به اصطلاح قديمي ها خيالش از
هفت دولت آزاد مي شود و مي تواند بدون چشم هاي نظارتي هر كار يواشكي را در پيش
بگيرد.»
اما اين روزها كه كشورمان از هر جهت دستخوش توطئه هاي سياسي و تحريم هاي اقتصادي
است، كار مفيد و بي نقص نيروي انساني سازمان ها، ادارات و مؤسسات مي تواند سهم
بسزايي در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتي داشته باشد.
دكتر محمدحسن قديري ابيانه كارشناس مديريت استراتژيك و نويسنده كتاب« عوامل و موانع
فرهنگي كار» بيش از هر چيز چالش فرهنگي را سد راه توسعه راندمان كاري در كشور عنوان
كرده و مي گويد: «اگر بخواهيم تورم مهار شود و قيمت اجناس كاهش پيدا كند بايد با
تكيه بر وجدان كاري، توليد يا عرضه كالاي با كيفيت داخلي را افزايش دهيم. بيدار
كردن وجدان كاري فرهنگ سازي مبتني بر آموزه هاي اسلامي را مي طلبد.»
وي گله مندانه ادامه مي دهد: «متأسفانه بعد از اتمام جنگ تحميلي در خواب فرو رفتيم
در حالي كه مابقي كشورهاي درگير جنگ همچون ژاپني ها به محض رسيدن به دوران آرامش
روزانه 12 ساعت كار مفيد را سرلوحه برنامه هاي خود قرار دادند. اگر يك ساعت كار
مفيد فعلي را به دو ساعت افزايش مي داديم، امروز اميد دشمن به تحريم ها خيلي كمتر
مي شد.»
هرگاه در پي كاري هستي، بلند همت باش
در بند يك سياست هاي كلي نظام اداري چنين آورده شده: نهادينه سازي فرهنگ سازماني
مبتني بر ارزش هاي اسلامي و كرامت انساني و ارج نهادن به سرمايه هاي انساني و
اجتماعي و در بند 21 تأكيد فراوان بر احياي وجدان كاري مدنظر قرار مي گيرد: نهادينه
سازي وجدان كاري، انضباط اجتماعي، فرهنگ خود كنترلي، امانت داري، صرفه جويي، ساده
زيستي و حفظ بيت المال.
ضرورت دارد كه بين نظام اداري در جامعه اسلامي با نظام اداري جامعه سرمايه داري فرق
بسيار باشد و اين فرق بسيار از اين جا تشخيص و تميز داده مي شود كه در اسلام نيروي
انساني يك ابزار تلقي نمي شود، بلكه هم خود صاحب شأن است و هم بايد براي حفظ شأن
ارباب رجوع بكوشد. در حقيقت كار وسيله اي براي جلب رضايت الهي تلقي مي شود. در
جامعه سرمايه داري با نيروي انساني همچون رباتي رفتار مي شود.
تلقي سرمايه داران اين است كه نيروي انساني بايد همچون برده اي در خدمت اهداف
سرمايه داري قرار بگيرد. در آن نظام فقط پول مهم است و حتي كارشكني ها، رفتار
غيرانساني و بي وجداني در جهت كسب ثروت گويي مجاز شناخته مي شود. در دين مبين اسلام
كار و كارگر اهميت ويژه اي دارد. در قرآن و روايات و احاديث نيز به مطالب مهمي
اشاره شده و ذكر آن نشان از توجه اسلام به مسئله كار و قشر شريف و زحمتكش كارگر را
دارد.
در جوامع امروزي سازمان ها و نهادهاي مختلفي با تصويب كنوانسيون ها و قوانين مختلف
سعي در حمايت از كار و كارگر داشته اند، غافل از اين كه در چندين قرن پيش
پيامبراكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در سخنان خود به اين موارد اشاره كرده بودند.
حجت الاسلام محمدي، كارشناس امور فرهنگي درباره كيفيت كار دو حديث از پيامبر
اكرم(ص) نقل مي كند: «حضرت محمد(ص) درباره انجام كار به نحو شايسته و نيكو مي
فرمود: هرگاه يكي از شما كاري انجام مي دهد، آن را محكم و استوار انجام دهد.
در جاي ديگري نيز فرمود: بهترين مردمان كسي است كه- هنگام انجام كاري- همه كوشش خود
را به كار گيرد.»
وي با استناد به احاديث و روايات و نيز آنچه كه در مكتب بنيان گذار جمهوري اسلامي
ايران امام خميني(ره) آموخته، مي گويد: «در مورد كارگران نيز پيامبراكرم(ص) نكات
ارزشمندي را هميشه سفارش مي كردند. حضرت به كارگيري مزدبگيران (كارگران) را پيش از
آگاه كردن آنان از دستمزدشان ممنوع اعلان كرده بود. اين همان چيزي است كه امروز به
عنوان قرارداد نام گرفته است.
از سوي ديگر مي فرمود: پيش از خشك شدن عرق آنها، دستمزدشان را بدهيد. حضرت همواره
نسبت به پرداخت حقوق كارگران تأكيد داشت و مي فرمود: كسي كه در دستمزد به مزد بگيري
(كارگري) ستم كند، پروردگار كارهاي نيك او را نابود مي كند و بوي بهشت را بر او
حرام مي سازد. بوي خوشي كه از فاصله پانصد ساله به مشام مي رسد.
حضرت امام خميني(ره) نيز فرمودند: «در مكتبي كه پيغمبرش دست كارگر را مي بوسد،
نيازي به مكاتب شرق و غرب ندارد.»
ضرورت بومي كردن علوم مديريتي
اما به روز كردن دانش مديريتي به معناي پيروي كوركورانه از متدها و علم غربي نيست.
امروز با وجود اين كه آمار دانشجويان و فارغ التحصيلان رشته هاي مديريتي در كشور
جزء يكي از پرجمعيت ترين شاخه هاي دانشگاهي ما است، متأسفانه هنوز نتوانسته ايم در
مسير بومي كردن علم مديريتي و نيز به كارگيري شيوه هاي بهينه در مسير افزايش
راندمان اداري گام مؤثري برداريم.
مرتضي صفاري يك بازنشسته دولتي با سي سال سابقه خدمت مي گويد: «متأسفانه به روزآوري
شيوه هاي مديريتي در ادارات ما جزو آخرين اهداف نظام اداري مان قرار دارد. با اين
كه در فرهنگ ايراني و اسلامي خوب كار كردن يك وظيفه الهي است، اما عملا مي بينيم كه
اين فريضه ناديده گرفته مي شود. بنابراين هم كار فرهنگي در اين زمينه دچار نقص است
و هم مديران حاضر نيستند براي افزايش راندمان كار به خود و نيروهايشان آموزش دهند.
شايد اين خودخواهي حاكم شده كه اكثر افراد مي پندارند آن چه را نياز است به قدر
كفايت مي دانند، پس براي چه بايد زير بار هزينه آموزش بروند و وقت بگذارند؟ با چنين
نگرشي دنيا هر روز جلوتر مي تازد و ما حتي از داشته هاي خود نيز عقب مي افتيم.»
گزارش روز
|
