آسيب شناسي بيست و ششمين نمايشگاه بين المللي کتاب تهران(بخش پاياني) کندي نبض کتاب در شريان زندگي

ليلا کريمي
وقتي که خوب فکر مي کنم، يادم مياد اولين کتابي که از کتابخانه محل به امانت گرفتم و خواندم داستان کلاغ رنگارنگي بود که از همه پرنده ها يک پر تو بال هايش زده بود ... شايد کتاب را واو به واو يادم نيايد اما دست کم شيريني هاي دوران کودکي ام را مديون همين کتاب هايي هستم که طعم کودکي را برايم همچنان دلچسب کرده است .
نويسنده سال ها براي نوشتن کتاب وقت خود را صرف مي کند و به توليد فکر و انديشه در قالب کتاب مي پردازد ، البته بايد ديد چه کتابي با چه هدفي نوشته شده است !
رهبر معظم انقلاب كتاب را غذا و نوشيدني روح مي داند، غذايي که اگر مقوي باشد روح را تقويت مي‌کند و سفارش مي کنند از اين نوشيدني بخوريم اما هشدار مي دهند که نوشيدني مبادا مسموم، خطرناك، فاسد، گنديده و مضر با رنگ‌آميزي هاي خاص، دست مردم داده شود....
سخنان رهبر فرزانه انقلاب نشان دهنده اين است که با درايت و تدبير جامع ،کتاب و نويسنده کتاب را بر گزينيد چون شما از افکار نويسنده آن آبشخور کرده و با آن جهان تازه تري را نگاه مي کنيد .
مهم ترين اتفاق نمايشگاه
رهبر معظم انقلاب چون ادوار گذشته روز شنبه 14 ارديبهشت به بازديد نمايشگاه رفتند؛ نبض نمايشگاه کتاب بيست و ششم تحت تاثير قدم هاي رهبري بسيار دقيق مي زد . برخلاف سال هاي قبل ايشان در شبستان با ناشران ديدار کردند و چون سال هاي گذشته بحث‌هايي درباره كتاب و كتابخواني را مطرح کردند . رهبر عزيزمان مثل هميشه با سعه صدر از دغدغه‌هايشان در اين حوزه نکات مهمي را بيان داشتند.همچنين ايشان کتاب “ ضد “ اثر جديد فاضل نظري يکي از شاعران جوان را هم خريداري کردند.
غرفه کودک و نوجوان در انتظار جنبش و هياهو
سالن کودک و نوجوان نمايشگاه در حالي کار خود را آغاز کرده است که با انتظار ديدار کودکان وقت را سپري مي کند ؛ شروع امتحانات پيش از موعد غرفه کودک و نوجوان را کمي خلوت تر از سال هاي قبل کرده است .
محمد ميرکياني، نويسنده کودکان و نوجوانان اوج شلوغي نمايشگاه را چهار روز آخر آن مي داند و مي گويد :” جابه‌جايي و جلو انداختن امتحانات دانش آموزان و دانشجويان ؛ بر روند نمايشگاه تاتير گذار است . در روزهايي که اوج برگزاري نمايشگاه است ؛ قشر دانشجو و دانش آموز در حال خواندن درس هستند و خانواده ها در مرحله اول ترجيح مي دهند که بچه ها به درسشان برسند . همين که کودکان و نوجوان به نمايشگاه مي‌آمدند گروه هاي سني ديگر هم به واسطه آنان سر شوق مي‌آمدند که در نمايشگاه حضور يابند و اين گونه رشد مضاعف مي شد. “
محمد مير کياني نويسنده “ مجموعه قصه ما مثل شد” درباره خصوصيات کتاب کودک و نوجوان
مي افزايد :” يکي از راه هايي که ناشران کودک و نوجوان بايد لحاظ کنند اين است که به موضوعات کاربردي کودک و نوجوان بپردازند. يعني هرچقدر به نياز هاي روزمره و زندگي آنان بپردازند؛ اين آثار مخاطبان گسترده تري خواهند داشت.
دنياي کتاب خالي از اينترنت
او مي افزايد:” نکته اي که در نمايشگاه خيلي به چشم مي آيد، اين است که؛ غالبا خانواده ها ، کودکان و نوجوانان در تکاپوي مطالعه کتاب هاي خاصي هستند که مربوط به مسايل روزمره و بالا بردن دانش و اطلاعات آنان از زندگي و مفاهيم آن است و در مجموع اطلاعات و دانشي که خيلي در اينترنت ديده نمي شود ، چون خود اينترنت مرکز دانش جهاني است و اگر کودک و نوجوان همان چيزي را که در اينترنت مي بينند ؛ در کتاب کودک و نوجوان هم ببينند به آن جهت سمت و سو پيدا نمي کنند . بايد آثاري را براي کودک و نوجوان منتشر کنيم که نياز هاي امروزي خود را در جايي جز کتاب جست وجو نکند. “
کودکان و نوجوانان چه کتاب هايي بخوانند
حميدرضا شاه‌‌آبادي، نويسنده کتاب کودکان و نوجوانان، ادبيات را چکيده تجربه بشر مي داند و توضيح مي دهد :” کسي که با کتاب محشور مي شود در واقع خودش را درتجربه کساني که قبل و هم دوره او بوده‌اند، شريک و سهيم مي داند. کودکان و نوجوانان هم در شرايطي هستند که اولين مواجه خودشان را با دنياي بيروني پشت سر مي گذارند و اولين درس هاي زندگي را دريافت مي کنند و شخصيت و نگاهشان نسبت به آينده در حال شکل گيري است. به همين دليل ادبيات و خصوصا کتاب هاي ادبي همنشين خوبي مي تواند براي آنان باشد و به حرکت آنها به سمت آينده کمک کند .”
او مي افزايد :” پيشنهاد مي کنم کودکان و نوجوانان به سراغ آثاري بروند که اولا در قالب هيچ مشکلي نداشته باشند و ويژگي هاي قالب کتاب در آنها رعايت شده باشد و نيز در محتوا بتوانند تجربه صحيح و خوب را به آنها منتقل کنند. خيلي از ما شناخت اوليه خود را از جهان توسط کتاب ها به دست آورديم و اين شناخت گاهي شيرين و دلچسب بوده است،طبيعتا ماهم دوست داريم اين تجربه شيرين براي فرزندانمان هم تکرار شود . “
ترجمه مسيرهاي ميانبر براي سودآوري!
شاه آبادي مسئول طرح” رمان نوجوان امروز” با اشاره به بازار خوب فروش کتاب کودکان مي گويد :”‌مخاطبان کتاب کودک از نظر گروهي تعدادشان زياد است و خانواده ها در سنين پايين به خريدن کتاب براي کودکانشان به عنوان يک امر آموزشي نگاه مي کنندو کتاب اين گروه وضعيت خوبي در فروش دارد شايد به همين دليل است که ناشران با تفکر سود آوري مالي کتاب هاي کودکان را چاپ مي کنند؛ تا اينجاي قضيه هيچ مشکلي وجود ندارد؛ مشکل زماني آغاز مي شود که اين ناشران به دنبال مسيرهاي ميانبر براي سود‌آوري هستند. قطعا انتشار کتاب هاي ترجمه به شکل برنامه ريزي نشده و غير هدفمند يک مسير ميانبر براي سودآوري است .”
او ادامه مي دهد:” ناشر، کتاب حاضر و آماده‌اي را بدون پرداخت حق کپي رايت و هزينه اي براي گرافيک،تصويرگري و جلد آن؛ سريع به چاپ مي رساند و به سود خود مي رسد که اين يک مسير ميانبر است.کتاب هاي ترسناک هم از اين نوع است،که اين موضوع صحيح نيست . “
اين نويسنده اضافه مي کند:”هر ناشري حق دارد به فکر سود باشد اما اين سود بايد از راه صحيح و درست کسب شود . اگر کتاب هاي ترجمه صرفا به عنوان يک مسير ميانبر و با هدف سود جويي منتشر شود،قطعا اتفاق خوبي نيست. ولي اگر به ترجمه به عنوان پنجره اي براي استفاده از تجربه انسان ها در سرزمين هاي ديگر استفاده مي کنند،عمل پسنديده اي است. “
نمايشگاه کتاب تهران
در هر فصلي برگزار شود
جواد کامور بخشايش ، نويسنده کتاب “خاطرات آيت الله سيد محمد خامنه اي”؛ نمايشگاه را بهترين مرکز براي خريد کتاب مي داند و مي گويد:” نمايشگاه همان طور که از اسم آن معلوم است محل نمايش کتاب است . البته از نمايشگاه کتاب تهران هم انتظار نمايش و هم فروش کتاب را داريم. انتظاري که من مخاطب از نمايشگاه دارم، اين است که محدوديت زماني از آن برداشته شود. از سراسر کشور براي 10 روز اساتيد، دانشجويان، محققين،پژوهشگران و...برنامه ريزي مي‌کنند تا در نمايشگاه حضور يابند ولي اگر نمايشگاه کتاب بصورت فصلي برگزار شود از هيجان و هجوم و موج مردم براي حضور در نمايشگاه کاسته مي شود . اجراي اين امر سخت است اما دسترسي به نمايشگاه کتاب سهل الوصول مي شود .”
او ادامه مي دهد :” بايد بتوانيم روش هايي را پيدا کنيم که کتاب را به آسان ترين وجه در اختيار مردم قرار دهيم. در کل دنيا هم نمايشگاه سالانه داريم و هم فصلي . در ايران هم بايد بياييم نمايشگاه فصلي را يک بار در تهران و در سال بعد در شهرستانها برگزارکنيم و همه چيز در تهران متمرکز نباشد. “
اين نويسنده پيشنهاد مي دهد که “ اگر شبکه اي به نام شبکه کتاب داشته باشيم و در آن به معرفي و تبليغ کتاب ها بپردازند قبل از اينکه به نمايشگاه کتاب بياييم ، هدفمند کتاب خود را انتخاب مي کنيم و بعد براي تهيه آن به نمايشگاه مراجعه مي کنيم.”
مهم ترين کارکرد نمايشگاه در حال حاضر
احمد شاکري، نويسنده و منتقد ادبي؛ کارکردهاي نمايشگاه کتاب را هم در طول ادوار گذشته و بايسته‌هاي آن و هم به وضعيت نمايشگاه بين المللي کتاب بيست و ششم، اين گونه مي پردازد:”مهم ترين کارکردي که در حال حاضر نمايشگاه کتاب دارد عرضه و فروش کتاب است به اين معنا کساني که مي خواهند بدانند در طول سال چه کتاب هاي جديدي چاپ شده؛ نمايشگاه را بهترين مجرا براي تهيه آن مي دانند . چون همه ناشران خارجي و داخلي در يک مکان گرد هم مي آيند وشرايط تخفيف و نکات ديگرهم لحاظ مي شود . “
اين نويسنده دفاع مقدس با اشاره به اينکه نمايشگاه کتاب بايد از کارکرد خودش به عنوان بازار فروش و تجارت کتاب فاصله بگيرد ، ادامه مي دهد:” اين بدان معنا نيست که به تجارت، بازار، فروش و توزيع کتاب توجه نشود بلکه بدين معنا است که راهکارهاي سهل‌تر و دائمي تري براي تضمين توزيع کتاب مي توان در نظر گرفت. به عنوان مثال ما نيازمند شبکه اي هستيم که کتاب به نحو دقيقي در آن معرفي شود. سايت هايي در اين باره موجود است و عموما به مجمل گويي کتاب مي‌پردازند و معرفي کتاب به صورت دقيق صورت نمي‌گيرد و يا گستره بازار نشر را شامل نمي شود و کتاب هاي محدودي را معرفي مي کند.”
نويسنده کتاب “ انجمن مخفي “ مي افزايد :” بحث ديگرفروش است که با راه اندازي و تثبيت شبکه فروش مجازي مي توان بدان دست يافت.بدين گونه که اين راهکار براي خريداران کتاب کم هزينه تر و هم براي ناشران جنبه سهل تري خواهد داشت. اين دو نکته معرفي ، تبليغ کتاب و بحث خريداري آن را مي توان از مجراري راحت تر و دائم تري طي کرد غير از زمان نمايشگاه کتاب، حال مي توان گفت کارکرد نمايشگاه کتاب چيست ؟”
عدم ارتباط بين ناشران داخلي و خارجي
محمد حمزه زاده؛ مدير انتشارات سوره مهر به وضعيت نابسامان توزيع کتاب در کشور اشاره دارد و ادامه مي دهد :” موسسات توزيع کتاب منسجمي نداريم و شبکه هاي فروشگاهي قوي شکل نگرفته است. با وجود چنين معضلي فضاي نمايشگاهي و فضايي که براي فروش کتاب مهيا مي شود؛مغتنم است اما اگر بخواهيم راجع به يک نمايشگاه استاندارد صحبت کنيم نمايشگاهي است که در آن به جاي خريد و فروش کتاب عمدتا متوليان حوزه توليد و نشر با همديگر تعامل دارند.”
وي مي گويد:”در برخي از نمايشگاه هاي خارجي فروش کتاب ممنوع است. در صورتي که فروش کتاب در نمايشگاه تهران اصل است و ارتباطي بين ناشران وجود ندارد، اين در حالي است که در نمايشگاههاي کتاب در خارج از کشور ارتباط بين ناشران کشورهاي مختلف برقرار مي شود . همچنين بازتاب بين المللي خريد و فروش کپي رايت و بقيه تبادلات فرهنگي بين ناشران اتفاق مي افتد. اما اينجا ما حوزه بين الملل را هم به اين معنا نداريم البته برخي از مراودات و بازديد ها وجود دارد که بعيد مي دانم کمکي به ارتقا نشر بکند ؛ بنابراين نمايشگاه بين المللي کتاب تهران خيلي هم شبيه نمايشگاه بين المللي نيست . “
احمد شاکري با اشاره به روند برپايي نمايشگاه هاي بين المللي کتاب در دنيا مي گويد :” به نظر مي رسد بخشي از نمايشگاه هاي مهم دنيا عملا مخاطب خاص را به سمت نمايشگاه کتاب جذب مي کنند و نمايشگاه بستري براي تعاملات فرهنگي بين کساني است که در مقوله کتاب کار مي کنند اعم از ناشر و کساني که اقتباس ادبي ، سينمايي و سياست گذار حوزه فرهنگ و برنامه ريز و نويسندگان کتاب و مخاطب خاص هستند. البته نمايشگاه کتاب با تاسيس سراي اهل قلم و غرفه هاي ديدار و برخي برنامه هاي جنبي تا حدودي تلاش کرده است به اين موضوع نزديک شود . اما ترديدي نيست که در حال حاضر عمده فعاليت نمايشگاه، بحث فروش است . “
معيار کيفي به جاي معيار کمي
شاکري مي افزايد :”نقدهايي که به اين دوره نمايشگاه صورت مي گيرد عمدتا متوجه بخش فروش است و اگر ارزيابي هم از نمايشگاه مي شود بحث تعداد فروش کتاب است. مثلا ميزان فروش به اندازه دو سوم سال گذشته است يا ميزان بازديد کنندگان تغيير کرده است.”
وي ادامه مي دهد:” به نظر من اين ها معيارهاي کمي است و ثانيا معيارهايي نيست که کارکرد اصلي نمايشگاه را ارزيابي کند و نمايشگاه قرار نيست مکاني براي فروش کتاب طراحي شود . البته مشکلات اقتصادي که طبعا همه کشور و جنبه هاي مختلف آن را متاثر کرده است و در اين زمينه ناشر و نويسنده را هم تحت فشار قرار داده است.”
فرصت ها و تهديد ها
شاکري به فشارهاي اقتصادي به عنوان يک فرصت براي رشد نگاه مي کند و مي افزايد: “ در سال گذشته در مورد ادبيات با اين مشکل روبه رو بوديم توليد انبوه آثاري در حوزه ادبيات نازل و عامه پسند با شمارگان زياد و عناوين مختلف. اگر چه به لحاظ آماري افزايش داريم اما به لحاظ کيفي معيار خوبي براي ادبيات نيست. با وجود شرايط اقتصادي ، ادبيات بايد اين فرصت را براي غني تر شدن بهره بگيرد . اين توجيه که مردم به دليل مشکلات اقتصادي سهمي را براي خريد کتاب اختصاص نمي دهند توجيه کاملي نيست . چون اگر در حوزه ادبيات – خلاق و خاطره نويسي – به غناي لازم دست يابيم ، در مرحله بعدي مخاطب مطالعه آن ها را جزو ضرورت هاي مطالعه قرار خواهد داد.”
در نمايشگاه به کيفيت آثار توجه شود
اين نويسنده مي افزايد :” در اين مقطع بايد به کيفيت آثار بيشتر توجه شود و برخي از ناشران با شرايط جديد دست به انتخاب آثار بزنند و بايد اين تبديل به يک فرصت شود و ادبيات واردمرحله جديدي گردد، به شرط آنکه ما سهم خودمان را به عنوان نويسنده فراموش نکنيم تا مخاطبانمان را حفظ کنيم . “
آينده نشر کشور
احمد عطايي، مدير انتشارات قدر ولايت با اشاره به اينکه فرهنگ بايد از حيطه اختيارات دولت بيرون رود، مي گويد:” هر دولتي که مي آيد به طور طبيعي وزير ارشاد را تغيير مي دهد و آن وزير هم معاون جديدي بر سر کار مي آورد. يک دولت مي آيد؛ اساس کارش اقتصادي است و دولت ديگر فرهنگ را وسط مي کشد اما به انحراف مي رود . با آمد و رفت دولت ها نبايد در فرهنگ تغييري حاصل شود. “
خروجي نمايشگاه
عطايي به نمايشگاه سال قبل اشاره مي کند و ادامه مي دهد :” پارسال رهبرمعظم انقلاب عنوان کردند که آمارهاي بازديد روزانه که مثلا 600 هزار نفر در روز دوم آمدند، آيا به تناسب استقبال ساعت کتابخواني در کشور افزايش داشته است؟ متوسط مطالعه الان 17 دقيقه است آيا سال ديگر 20 دقيقه مي شود؟ ايشان عنوان کردند که يک گروه تحقيقاتي شکل دهيد ببينيد چرا استقبال از نمايشگاه زياد است اما فرهنگ کتابخواني کم است؟ “
او توضيح مي دهد : “ اگر ما تبعيت از حضرت آقا را فرض مي دانيم چرا گروه تحقيقاتي تشکيل نشد! و به فرهنگ کتابخواني به اندازه توليد بها نداده ايم ؟بايد فضاي تعامل بين ناشر و مولف و مخاطب را ايجاد کنيم تا فرهنگ کتاب خواني رشد يابد و نيازها شناسايي و بر اساس نياز مخاطبين کتاب توليد شود. “
باز تعريف مجدد فرهنگ
محمد حسين کريم پور ، مدير انتشارات روايت فتح هم به نگاه و رويکرد دولتي نمايشگاه کتاب اشاره مي کند و مي گويد :” فرهنگ نيازمند باز تعريف مجدد است و برنامه ريزي ها و هدايت و نظارت و مديريت بايد متوجه بخش خصوصي و ظرفيت هاي بي شمار اين بخش شود و با بهره گيري از تجارب افراد و بخش خصوصي و انجام مطالعات استراتژيک و راهبردي از دوران تصدي گري دولت به دوران مديريت کلان حوزه فرهنگ گام بر داريم و دولت نقش خودش را در مديريت موضوع فرهنگ جست وجو کند نه در اجراي آن .”
گزارش روز