به بهانه روز کتابدار کتابدارى؛ کار فرهنگىِ برجسته

از کتاب و اهمیت آن گفتن و نوشتن توضیح واضحات است و امروزه همگان (از کتاب خوان و کتاب نخوان) یک صدا بر طبل اتفاق می کوبند که کتاب، این یار مهربان، موجب فهم و شعور و کمال و صحت عقل و برتری و بالندگی یک جامعه است. آنکه به این گنج گرانبها دست یافت مورد احترام است و به راستی که علم، حلم را نیز به دنبال خواهد آورد. پس هر که جویای فهم است کتاب را می جوید و در سایه سارش آرام می گیرد.
"کتابدار"، این واژه مهجور در ذهن اوهام، واژه‌ای که حتی در معدود مناسبت هایی که حول محور کتاب می گردند از هفته کتاب و کتابخوانی و یا رویدادی جهانی به نام نمایشگاه بین المللی کتاب تهران همچنان غریب بود و کمتر کسی با گفتن از کتاب و کتابخوانی یادی از آن می کرد.
29 تیر 1390 رهبر معظم انقلاب با جمعی از کتابداران و خادمان عرصه مطالعه دیدار کردند و این دیدار بهانه ای شد که در تقویم ایرانیان، 29 تیر ، "روز کتابدار" نام گیرد و این سرآغازی شد که لااقل یک روز در سال از کتابدار بگوییم و تلاش خادمان این عرصه را ارج نهیم.
محورهای کلی بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با کتابداران بدین شرح است :
اهمیت روزافزون کتاب در جامعه بشری:
1. اینکه کسی تصور کند با پدید آمدن وسائل ارتباط جمعی جدید و نوظهور، کتاب منزوی خواهد شد، خطاست، هیچ چیز جای کتاب را نمی گیرد.
2. مهم ترین هنر ابزارهاى نوظهور، انتقال راحت و آسان مضمون، محتوا و خود کتاب ها است.
3. افزایش ارتباط با کتاب،[ لازمه ] هم‌افزایی‌های فکری، تجربی، ذوقی و هنری.
4. کتاب پدیده اي ذىقیمت و مجموعه اى از محصولات فکر، اندیشه، ذوق، هنر و یافته های یک یا چند انسان است.
5. استفاده از محصول فکر آحاد گوناگون بشر، هدیه کتاب به ما است.
ترویج سنت کتاب خوانی در جامعه با اهتمام به کتاب خوانی:
1. لزوم اهتمام به کتاب، با ترویج سنت کتابخوانی در جامعه.
2. اثر حرکت و نهضتى که در کشورها براى ریشه‌کن کردن بیسوادى انجام می گیرد، عبارت است از استفاده از مجموعه عرضه کننده فکر و ذوق و استعداد دیگران و این بدون کتابخوانى امکان‌پذیر نیست.
3. تنبلى در خواندن کتاب، از بدترین و پرخسارت‌ترین تنبلى هاست.
4. از آموزش و پرورش و مدارس ابتدایی تا دستگاههاي ارتباط جمعی، تبلیغاتی، مطبوعات و صدا و سیما در ترویج کتاب خوانی مسئول هستند.
5. همه‌گیر شدن تبلیغات کتابخوانى، از کارهاى بزرگ و مهم در سطح جامعه است.
6. امروز براي برخی کالاهاي کم اهمیت و حتی مضر تبلیغات رنگینِ عجیب و غریبى در دستگاه هاى ارتباط جمعى، مطبوعات و صدا و سیما می شود[ اما ]براي محصولى با عظمت و ارزش کتاب تبلیغ و تشویق مناسبی صورت نمی گیرد.
7. با وجود افزایش حجم تولید کتاب در کشور در مقایسه با گذشته، شرایط کنونی کتاب و کتابخوانی در جامعه راضی کننده نیست.
8. کتاب باید در سبد کالاى مصرفى خانواده ها، سهم قابل قبولى پیدا کند.
9. کتاب باید براي خواندن خریده شود، نه براي تزئین اتاق و کتابخانه و نشان دادن به این و آن.
مهم ترین و سنگین ترین وظیفه در کتابخانه ها، برعهده کتابداران است
1. نفس کتابدارى، کار انسانىِ فرهنگىِ برجسته‌ای است.
2. کتابدار صرفاً کسى نیست که خدمت آوردن و دادن کتاب را به عهده می گیرد بلکه می تواند منبع، منشأ و مرجعى براى راهنمائى مراجعه‌کنندگان به کتاب باشد.
3. عادت دادن ذهن [مراجعه کنندگان به کتاب ]به نظم در مطالعه، [نیازمند] راهنمائی هاي کتابدار است.
4. آمیختن مطالعه کتابهاي آسان با مطالعه کتابهایی که احتیاج به فکرکردن دارند، بهترین شیوه کتاب خوانی است.
5. عادت دادن ذهن به تأمل، تدقیق و فعالیت در مواجهه با کتاب، ضروري و نیازمند راهنمائی هاي کتابدار است.
لزوم تدوین برنامه مطالعاتی براي قشرهاي مختلف
1. [تدوین ]برنامه هاي مطالعاتى براى قشرهاى مختلف، از نیازهاي امروز جامعه ماست.
2. مجموعه متصدیان امر کتاب، در بخش هاى مختلف، براى قشرهاى مختلف، به شکلهاى مختلف و باتنوع متناسب، سیر مطالعاتى درست کنند.
3. لزوم دقت در انتخاب و گزینش کتاب مفید در کنار توجه به برنامه مطالعاتی.
4. لزوماً هر کتابى مفید نیست و هر کتابى غیرمضر نیست.
5. مجموعه اى که متصدى امر کتاب است، نباید هر کتاب مضرى را وارد بازار کتاب خوانى کند.
6. کتاب خوراك فکري است و اگر فاسد، مسموم و مضر بود نباید در اختیار افراد ناآگاه قرارگیرد.
7. باید مراقبت کرد تا کتابی که در اختیار افراد قرار می گیرد خوب، سالم، پرورش دهنده فکر و [هدایتگر ] راه درست باشد.
محتواي کتاب ها متناسب با نیاز جامعه باشد
1. ارتباط ملت مسلمان ایران با کتاب، ارتباط بنیانى، عمیق و کهن است و آشنایی آن با مقوله کتاب،[ آشنایی] امروز و دیروز نیست.
2. [ مسئولین و متصدیان امر کتاب]، جایگاه ایران را در نشر و استفاده از کتاب، بالا ببرند.
3. تولیدکنندگان کتاب[ در جهت رفع] خلأها و نیازهاى فکرى جامعه تولید کتاب کنند.
4. در بازار و مجموعه کتاب دستهایی فعالند که گاهى اوقات هدایتهاى همراه با انحراف را دنبال می کنند و کارهاي در ظاهر فرهنگی اما در باطن سیاسی را که براى ذهنیت جامعه و کشور، از لحاظ اخلاقى، دینى، اعتقادى و سیاسى زیانبخش است انجام می دهند.
5. بسیارى از کارهائى که در مقوله فرهنگ در جمهوري اسلامی از سوى بیگانگان، دشمنان، معارضان اسلام و نظام اسلامى ترویج می شود، ظاهري فرهنگى و باطنی سیاسى دارد.
6. [دست اندرکاران کتاب و کتابخانه ها ]باید توجه کنند که مواد تغذیه معنوي سالم، مفید و مقوي بایستی در سطح جامعه منتشر شود.
راضی کننده نبودن آمارهاي سرانه کتاب خوانی در کشور
1. تیراژهاي هزار و دوهزار و سه هزار شایسته کشوري با 75 میلیون نفر جمعیت و این همه جوان نیست.
2. آمارهاي سرانه کتاب و کتاب خوانی راضی کننده و قانع کننده نیست، باید یک حرکتی آغاز شود.
3. مسئولان، برنامه ریزان، تولیدکنندگان و مخاطبان کتاب ها، نگاه جدید و جدي تري به مقوله کتاب داشته باشند و کتابخوانی را رایج کنند.
4. احتیاج انسان از اول سوادآموزى تا آخر عمر به درك مسائل و جذب مواد تغذیه معنوى و روحى و فکرى باید در سطح عموم جامعه فهمیده، دنبال و اقدام شود.
***
این که عالی ترین مقام رسمی کشور فارغ از دغدغه های روزمره اداره مملکت، ساعاتی را به دیدار با کتابداران اختصاص داده و بیاناتی را در خصوص اهمیت کتاب ایراد فرمودند؛ نشان از اهمیت والای کتاب در جامعه دارد. همانطور که بیمار بدون طبیب و شاگرد بدون معلم ابتر است، کتاب نیز بدون کتابدار بی معناست. گنجینه دانش نهفته در صفحات کتاب، بدون کتابدار فعلیت نمی‌یابد. کتابدار، کشکول دانش است که با دانش خود توانایی تشخیص نیاز مخاطب و استخراج اطلاعات از متون را داشته و اطلاعات بی مغز و کم مایه را از غیر آن تمیز می دهد؛ و این چنین مخاطبان خود را بالنده نموده و آنان را برای رویارویی با جامعه اطلاعاتی آماده می سازد. فراموش نکنیم کتابخانه جایی است که هر یک از افراد جامعه حداقل یک بار در طول عمر خود به آن مراجعه کرده و مهمان کتابدار بوده‌اند پس گشاده رویی و احترام به مخاطب می‌تواند تداوم این مراجعه را تضمین نماید.
n زینب صفوی
کارشناسان ارشد علم اطلاعات
و دانش شناسی

نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم؛ سبک زندگی قرآنی

ناهید زندی پژوه
بیست و یکمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم یک بار دیگر در ماه مبارک رمضان برگزار شد و فضای جامعه را هرچه بیشتر قرآنی کرد. روزه‌داران محترم با تمام سختی‌ها و گرمای فصل خود را به محل مصلای بزرگ امام خمینی(ره) می‌رسانند تا عطر قرآن را که در ماه صیام دوچندان شده را استشمام کنند و از خوان پرنعمت کلام وحی بهره ببرند.
نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم از 26 شعبان آغاز و به مدت یک ماه یعنی تا 26 ماه مبارک رمضان ادامه دارد. این نمایشگاه به لحاظ مدت برگزاری طولانی‌ترین نمایشگاه کشور است که نشان‌دهنده میزان استقبال مردم از امور دینی و قرآن است. شعار این دوره از نمایشگاه براساس منویات مقام معظم رهبری «سبک زندگی قرآنی» است که جای جای نمایشگاه پاسخی به این بیانات معظم له است.
نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم که نتیجه آن گسترش فرهنگ قرآنی است، محل تلاقی معارف قرآن با هنر قرآن است که هر یک در عقل‌ها و قلوب بازدیدکنندگان نفوذ و تاثیرگذار هستند. در نمایشگاه امسال نظم قبلی در چینش غرفه‌ها به طور کلی عوض شده است و برخی از قسمت‌هایی که از لحاظ محتوایی با هم در ارتباط بودند، در هم ادغام شدند اما ارتباط موضوعی آنها با یکدیگر کاملا رعایت شده تا نمایشگاه شکل جدیدی به خود بگیرد. پس از گذشت 20 دوره نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم به بالندگی رسیده است و این مهم از افتخارات نظام جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
نمایشگاه امسال به موازات ارائه و نمایش قرآن‌های نفیس، ترجمه‌ها و تفاسیر مختلف، سعی کرده تا موجباتی را فراهم آورد تا از طریق برپایی جلسات سخنرانی توسط محققان، اندیشمندان و نخبگان امر تفسیر و تاویل یافته‌های جدید قرآن‌پژوهان عرصه و فضایی برای پرسش و پاسخ علاقمندان مباحث قرآنی با صاحب‌نظران را فراهم آورد. این بخش‌ها عبارتند از: علم، دانشجو، دانشگاه قرآن، نوجوانی بهار شکوفایی، پژوهش‌های قرآنی، سبک زندگی بسوی تمدن قرآنی، در ضیافت ادب قرآنی، کویر شیطانی بهشت رحمانی، فرهنگ ملل مسلمان، بیداری اسلامی، به سوی آیه‌های آسمانی، قرآن و آیین جوانمردی دانش‌های قرآن بنیان، قرآن و سبک زندگی جهادی، گل‌های بهشتی، وحی و قلم، حاملان وحی قهرمانان قرآنی، بر‌آستان قله‌های تهذیب، دولت قرآنی و با کاروان شهادت، هزار توی اندیشه، مدینه‌العلم، نعیمه اسلام و قرآن باوران فاطمی، در آسمان ولایت، ره یافتگان، مشاوره و گفت‌وگوهای قرآنی، نهادها و موسسات مردمی قرآن، قرآن آموزگار دلها، محصولات فرهنگی و هنری، صحافی، رسانه‌های دیجیتال، کتاب و نشر مکتوب، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، عفاف و حجاب، معاونت قرآن و عترت، جشنواره‌های بین‌المللی قرآنی آیات و تشریفات و محافل و مراسم است!
در بخش معاونت قرآن و عترت، 300 هزار جلد قرآن کریم برای توزیع رایگان در نظر گرفته شده که قرار است بعد از اتمام نمایشگاه توسط مراکزی که متعاقبا اعلام می‌شود واگذار شده و تمامی مساجد می‌توانند قرآن‌های چاپ قدیم خود را توسط این مراکز عوض کنند و قرآن جدید را دریافت کنند. بخش عترت دو سال است که در نمایشگاه حضور جدی دارد امید است که در سال‌های آتی حضور گسترده‌تری داشته باشد.
بخش «مشاوره و گفت‌وگوهای قرآنی» با رویکردی جدید به صورت متمرکز به بازدیدکنندگان از نمایشگاه خدمات مشاوره‌ای ارائه می‌کند. خدمات مشاوره‌ای این بخش در سه محور مذهبی، تربیتی، خانواده بالینی و حرفه‌ای ارائه می‌شود. کارشناسان پس از بررسی مخاطبان، تشخیص می‌دهند که هر فرد به کدام گروه از مشاوران باید مراجعه کند. جالب توجه اینکه یکی از مهمات جدید این بخش تشخیص حافظه قرآنی است، بدین معنا که چگونگی و مدت زمان مورد نیاز برای حفظ قرآن در هر فرد تشخیص داده می‌شود که در این راستا کارشناسان حرفه‌ای با فرم‌ها و نرم‌افزارهای در اختیار تشخیص می‌دهند که هر شخص چگونه و در چه بازه زمانی باید به حفظ قرآن مشغول شود. در ضمن تبیین سبک زندگی دینی و مؤمنانه در کارگاه‌های تخصصی و مشاوره‌های گروهی بخش با جدیت دنبال می‌شود.
بخش «نهادها و مؤسسات» به معرفی اطلاع‌رسانی و عرضه محصولات، استعدادها، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های قرآنی نهادها، مؤسسات قرآنی دولتی و غیردولتی، تقویت زمینه تعامل چندجانبه بین فعالان، عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان محصولات و تولیدات قرآنی و نیز هم‌اندیشی و تبادل اطلاعات و تجربیات و آشنایی با ویژگی‌های یکدیگر و ارتقاء جایگاه قرآن در فرهنگ عمومی می‌پردازد. برگزاری مسابقات حضوری قرآن برای کودکان و نوجوانان، برگزاری مشاوره تأسیس مراکز و مؤسسات قرآنی غیرانتفاعی، برگزاری مسابقات و نظرسنجی‌های پیامکی و حمایت از حضور مؤسسات شهرستانی از دیگر برنامه‌های این بخش محسوب می‌شود.
در بخش «فرهنگ ملل»، 30 کشور حضور داشته و در سال جاری این بخش تجمیعی از دو بخش فرهنگ ملل، بین‌الملل و نهادهای مذکور است. در این بخش تأثیر فرهنگ بر سبک زندگی جوامع مسلمان و شیعی و نیز سبک زندگی قرآنی در کشورهای مختلف تشریح می‌شود. از برنامه‌های این بخش واکاوی جریان تکفیر به عنوان شعبه ای از وهابیت و سلفی‌گری از برنامه‌های بخش فرهنگ ملل است. معرفی شاخص‌های اسلام ناب و تعارض دیدگاه‌های تکفیری با قرآن از دیگر برنامه‌های این بخش است. البته در تمامی برنامه‌ها تأکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر رعایت اصل وحدت و عدم توهین به مقدسات مذاهب اسلامی در اولویت قرار دارد. نکته مهم اینکه برخی برنامه‌های این بخش مثل «سبک زندگی قرآنی» در عرصه بین‌المللی با حضور میهمانان منطقه‌ای مقطعی است.
بخش «دولت قرآنی» که امسال راه‌اندازی شده، وظایف دولت در قبال مردم و مردم در برابر دولت از نگاه قرآن را تعریف می‌کند؛ اینکه چه حقوقی به عهده آنها بوده و جامعه ایده‌آل قرآنی چه رفتاری باید داشته باشد. در بخش «خانواده» ارتباط بین پدر و مادر، رزق و روزی خانواده و شرایط اقتصادی خانواده مورد توجه قرار گرفته است.
در بخش «هنر»، هنرهایی از جمله صنایع دستی قرآنی و به طور کلی هنر قرآنی به نمایش گذاشته شده است. و همچنین هنرمندان زیادی ازجمله شاعران آیینی و خطاطان حضور دارند.
بخش «پژوهش» به رسالت‌های اصلی پژوهش در نمایشگاه پرداخته و فعالیت‌های گسترده‌ای در حوزه تحقیق و مقاله‌نویسی، کتاب نویسی، تحلیل سیر مطالعاتی و... ارائه می‌شود و نیز اساس و مبانی پژوهش‌های دینی در اختیار مردم گذاشته می‌شود و پژوهش‌های قرآنی به مردم معرفی می‌شود.
در این دوره از نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، علمای دینی و عرفانی که به تازگی در شهر تهران از دست رفته‌اند به مردم معرفی و روش عرفانی این علمای بزرگ دینی منجمله مرحوم آیت‌الله مجتهدی و آیت‌الله مجتبی تهرانی و آیت‌الله حق‌شناس و آیت‌الله خوشوقت به عنوان «ستارگان آسمان تهران» ارائه می‌شوند. فضایی که امسال به بخش «دانشگاهی» اختصاص داده شده است، فضای بسیار مطلوبی است. نکته مهم اینکه اگر در نمایشگاه قرآن برای دانشجویان تشریح شود که بین قرآن و علم یک رابطه وجود دارد، این امر می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای پژوهش‌های مختلفی که در آینده شکل خواهد گرفت. می‌توان گفت نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم خرده فرهنگ‌هایی مانند فرهنگ تدبر در قرآن، فرهنگ روخوانی و آموزش‌های قرآنی، فرهنگ استنطاق و... را در خود گنجانده است. طبق بیانات مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: «نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم یک اردوگاه معرفتی و دوره آموزشی و به تعبیری دهکده معنوی است که تلاش دارد تا همچون دانشگاه عمومی نیازمندی‌های مخاطبین خود را مرتفع سازد.» آری، نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم امسال با محوریت سبک زندگی قرآنی آغاز به کار کرد و 40 بخش نمایشگاه در این راستا سازماندهی و عملیاتی شده است و تلاش وافر دارد با پاسخگویی به سؤالات مطروحه رهبر معظم انقلاب درباره سبک زندگی، راه کارهای عملی در این باره را به تمامی اقشار جامعه ارائه دهد.