ضرورت تفکر و تدبر در آیات قرآن کریم سعادت جامعه بشری در گرو تدبر در آموزه‌های قرآنی

صدیقه توانا
... قرآن چون برای فهمیدن است، صرف خلق امواج صوتی در فضا، بدون اینکه فایده دیگری بر او مترتب بشود، مطلوب نیست. برای فهمیدن می‌گویند قرآن را بخوانید که فهمیدن هم به دنبال خود البته عمل کردن دارد. درجه اول و قدم اول فهمیدن است. کسانی که معنای آیات قرآن را می‌فهمند و می‌دانند باید در آن تدبر کنند، با تکرار آیات الهی است که ایمان‌ها شکل می‌گیرد با تدبر در این آیات است که ایمان‌ها عمق پیدا می‌کند، هیچ واعظی بهتر از قرآن نیست و هیچ متفکر و بیان‌کننده مکتبی بهتر از قرآن نیست... من توصیه می‌کنم قرآن را برادران و خواهران با تأمل و تدبر بخوانند، ولو زیاد نخوانند. معمول مردم ما این بود که بعضی‌ها در روز دو جزء، مثلا یا سه جزء می‌خواندند. بعضی که بیشتر انس با قرآن داشتند اغلب یک جزء در روزهای ماه رمضان قرآن می‌خواندند... همتتان این باشد که در هر آیه‌ای غور کنید، تدبر کنید، وعده خدا، وعید خدا، عذاب خدا، رحمت خدا، معارف اسلامی را در آیات قرآن دریافت کنید مخصوصا از جوانها خواهش می‌کنم بیشتر با قرآن در ماه رمضان انس بگیرند...
متن فوق فرازی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی درخصوص اهمیت تدبر و تفکر در آیات قرآن کریم است.
وقتی شمیم رمضان از راه می رسد ، قلب و دل مؤمنان از عشق و لطافت و کرامت پرمی شود . رمضان با تمام خوبی‌هایش دوباره ما را به مهمانی خداوند دعوت می‌کند، رمضان می آید برای عبور از کوچه‌های سخت؛ رمضان برای تسکین دل مؤمنان آمده است. گویی آسمان و زمین دست در دست هم نغمه واحدی را سرمی‌دهند که ای بندگان خدا در این بزم و سرور داخل شوید که خدا شما را به این مهمانی فراخوانده است.
رمضان ماه عبور از انانیت‌ها و غرق شدن در لطافتی خداوندی است. ماهی که در آن درهای بهشت روی زمینیان گشوده شده است تا همگان از نسیم دل‌انگیز آن بهره‌مند شوند و در این ماه فرشتگان از اعلای آسمان به زمین می‌آیند تا بر بال‌هایشان برای زمینیان مغفرت و آمرزش به ارمغان آورند تا کسانی‌ که می‌توانند جرعه‌هایی از این همه رحمت و مغفرت الهی بنوشند و سیراب شوند و قفل محکمی بر گرداگرد گناهان بزنند و جان و دل خود را با تلاوت و تدبر در آیات الهی مصفا سازند.
چگونگی تفکر و تدبر در قرآن کریم و آیات رحمت و مغفرت و راههای عامل بودن به قرآن کریم همچنین خروج مهجوریت قرآن در این ماه پرفیض و برکت مهم‌ترین محورمورد بحث در دو شماره گزارش پیش روست.
ختم یک قرآن هدیه به روح پدر و مادرم
و شهدا
نسخه خطی قرآن را از کتابخانه بیرون می‌آورد و به همراه دو جلد دیگر کلام‌الله مجید که روی طاقچه است با خود به خانه خانم برناکی می‌برد که مجبور نباشد هر روز آنها را با خود ببرد و بیاورد. سالهاست که هر روز برنامه قرائت قرآن در خانه این مادر شهید برگزار می‌شود و زنهای محله برای تلاوت آیات قرآن روزی یک جزء دور هم جمع می‌شوند.
خانم مریم فلاحتی‌نژاد هم سالهاست این برنامه را در ماه مبارک برای خود دارد. از روز اول ماه رمضان تلاوت قرآن و 30 جزء آیات آن را ختم می‌کند.
این پرستار بازنشسته در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان علاوه بر آنکه به جوانان و نوجوانان توصیه می‌کند از همین ایام باید انس با قرآن را آغاز کنند در مورد تدبر در آیات الهی می‌گوید: «آن موقع که ما بچه بودیم به همراه بزرگ ترهای خود در جلسات قرآن شرکت می‌کردیم و الان هم علاوه بر آنکه به حضور در این جلسات عادت داریم، ماه رمضان را فرصتی مغتنم برای درک بیشتر آیات خداوند می‌دانیم.»
او البته بر اینکه در این جلسات، از بحث تفسیر قرآن غفلت می‌شود گله می‌کند و از مسئولان فرهنگی می‌خواهد نظارت خود را بر این جلسات بیشتر کنند و به مسئله تفسیر آیات قرآن توسط افراد آگاه و کارشناس بپردازند.
نیاز به قرآن و رفع عطش
در آیات متعددی آمده است خداوند که خالق انسان است، تمام آنچه در آسمان و زمین و بین آن قرار دارد را برای انسان آفریده است و آنچه در هستی است برای انسان می‌باشد و همه آنچه در عالم گیتی است نیز به اندازه آفریده شده است حال که این همه هستی برای انسان است آیا انسان بیهوده آفریده شده یا برای هدفی ویژه؟!
قاعدتا اگر انسان بخواهد در مسیر اصلی و اهدافی که خداوند برای او آفریده ملاک و میزان داشته باشد، باید تمام ظرفیت‌های وجودی خود را از حالت بالقوه به بالفعل درآورد به شرط آنکه به نظام هستی هیچ ضرری نرساند و الزاما باید به آن دستورالعمل‌هایی که خداوند در قرآن به آنها برای هدایت انسان اشاره کرده است مراجعه و عمل کند.
دکتر رحیم قربانی، مسئول مرکز قرآن و عترت سازمان بسیج دانشجویان کشور نیز در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با بیان مقدمه فوق به دلیل اهمیت تدبر در آیات قرآن به خصوص در ماه مبارک رمضان اشاره کرده و می‌گوید: «عمل نیاز به قرآن اگر در مرحله اول در وجود افراد حفظ واحساس نشود، فرد قطعا به سمت قرآن روی نخواهد آورد.»
پس در وهله اول به خاطر نیاز است که به سمت قرآن می‌رویم و به آیات آن توجه می‌کنیم و سپس به فهم و تدبر در آیات قرآن می‌پردازیم و به مرور تدبر در قرآن به وجود می‌آید و سپس به عمل به آن منجر می‌شود و این است که ایجاد تشنگی در فرد به وجود می‌آورد، پس ضروری است که نیاز به قرآن را در مرحله اول حس کنیم و در افراد به وجود آوریم و زمینه آن را برای مخاطبان ایجاد نماییم.»
دکتر قربانی تاکید می‌کند: «در این صورت است که می‌توان گفت هر کس وقتی تشنه شود خودش دنبال رفع تشنگی یا گرسنگی می‌رود.»
وی می‌گوید: «اگر کسی مزه واقعی قرآن را با تدبر در آن بچشد هرگز از قرآن جدا نمی‌شود و با توجه به آیات مختلفی هم که در قرآن در مورد تدبر داریم خداوند تاکید دارند که ای پیامبر این قرآن کتاب مبارکی است که بر تو نازل کردیم تا مردم در آن تدبر کنند.»
تدبر در آیات الهی وظیفه همگانی
مسئول سازمان قرآن و عترت بسیج تهران‌بزرگ در ادامه بحث خود با تأکید بر این نکته که تدبر در قرآن برای افراد خاص و ویژه نیست و همه باید در آیات الهی غور و تدبر نمایند، خاطرنشان می‌کند: «تدبر جزو وظایف همگانی است و در آیات متعددی بر این مسئله تأکید شده است که قرآن را برای همه آسان قرار دادیم که اگر کسی در آن ورود پیدا کند و بخواهد تدبر نماید، امکان تفکر و تدبر برای همه میسر باشد و این همگانی بودن از کلماتی همچون ایها الناس و ایها الانسان هویداست، حتی پیامبران می‌فرمایند قرآن خطاب به همه مردم جهان است و برای همه پیام دارد.»
وی با رد این نظریه که القائاتی در مورد آیات قرآن شده که بیشتر آیات قرآن در مورد مرگ و میر است، خاطرنشان می‌کند: «قرآن نه تنها برای آخرت انسان برنامه دارد بلکه به عنوان کتابی آسمانی برای زندگی انسان طرح و برنامه‌های زیادی دارد. ما می‌توانیم زندگی خود را با قرآن تطبیق دهیم و درس عدالت- تقوا و درس زندگی بگیریم.»
دکتر قربانی همچنین با رد این نقطه‌نظر که از سوی برخی مطرح شده که قرآن انسان را به گوشه‌گیری دعوت می‌کند با استناد به آیات الهی می‌گوید: «در آیاتی از قرآن خطاب به قارون که مال و منال زیادی هم داشت، آمده است: تو می‌توانی نصیب خود را از دنیا حفظ کنی ولی آخرت خود را هم داشته باشی.»
دکتر قربانی اضافه می‌کند: «تدبر در قرآن مقدمات خاص خود را دارد که انس با قرآن، تلاوت و گوش دادن و ترویج و نشر آن نیز جزو این مقدمات است. وقتی ضرورت نیاز به قرآن در فرد احساس شود، ضرورت به تلاوت و نگاه کردن به آیات قرآن هم به‌وجود می‌آید و وقتی تدبر در آیات الهی انجام شود خودبه‌خود عمل به قرآن در وجود انسان نهادینه خواهد شد.»
تدبر، مقدمه عمل به قرآن
تدبر، مقدمه عمل است و انسان برای آنکه بتواند عامل به آیات الهی باشد باید ابتدا بر فهم قرآن تدبر کند، سپس به دستورات الهی جامه‌عمل بپوشاند. اینکه چگونه در ماه رمضان و این فرصت در قرآن تدبر کنیم سؤالی است که حجت‌الاسلام رضا خدری، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به آن پاسخ می‌دهد و می‌گوید: «درک مفاهیم عالی آیات قرآن‌کریم، مقدمه‌ای برای عمل به آموزه‌های الهی، این مصحف شریف است.»
وی با تأکید بر اینکه بسیاری از مشکلات و معضلات جامعه بشری به ویژه جوامع اسلامی نشأت گرفته از بی‌توجهی به آموزه‌های قرآنی است، تصریح می‌کند: «سعادت جامعه بشری در گرو عمل به آموزه‌های قرآنی است، هرگونه غفلت در این زمینه، موجب بروز انحرافات آشکار عقیدتی و رفتاری است.»
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه قرآن کتاب آسمانی و راهنمای راستین و صدیق تمامی بشریت است خاطرنشان می‌کند: «ماه مبارک رمضان و این لحظات معنوی ضیافت الهی، فرصتی مغتنم برای درک حقایق و تدبر در آیات قرآن‌کریم است.»
حجت‌الاسلام خدری می‌گوید: «در این ماه پرخیر و برکت نباید تنها به قرائت قرآن اکتفا کرد، چرا که روزها و شبهای با فضیلت و رحمت، فرصتی مناسب برای انس بیشتر و درک مفاهیم این کتاب آسمانی است.»
وی با تأکید بر اینکه تدبر، فهم دقیق و عمل به قرآن نیاز امروز جامعه اسلامی است، خاطرنشان می‌کند: «تفسیر به رأی و غلط از آیات قرانی موجب کج‌فهمی از آموزه‌های اصیل دینی می‌شود، مسئله‌ای که طی سالیان گذشته و از صدر اسلام تا امروز موجب بروز بسیاری از بحران‌های فکری و عقیدتی بوده است.»
همراه با قرائت الهی باید بر معانی و توصیه آن توجه بیشتری شود تا بتوان از فیوضات قرآن بهره کافی را برد در غیر این‌صورت نه تنها قرائت قرآن حاصلی برای فرد نخواهد داشت، بلکه شأن و عظمت حقیقی این کتاب الهی نیز رعایت نشده است. این نکته‌ای دیگر بود که حجت‌الاسلام خدری در سخنان خود بر آن تأکید کرد.
خروج قرآن از مهجوریت
«یکی از مصادیقی که بتوان قرآن را از مهجوریت خارج کرد، تدبر در قرآن است و قرآن نتیجه تدبر خداوند است و لذا ما باید بتوانیم در قرآن تدبر کنیم.»
این نکته‌ای است که حجت‌الاسلام محمدمهدی مرادی، کارشناس مسائل فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به آن اشاره می‌کند.
تدبر یعنی خوب گوش کردن و باور داشتن و ایمان آوردن به آنچه که گوینده آن برای ما آورده است.
حجت‌الاسلام مرادی تدبر کردن در قرآن را گاهی به نگاه کردن به دریا از راه دور توصیف می‌کند، گاهی لمس کردن آن و گاهی غواصی کردن در دریا. و گاهی هم به دست آوردن لوءلوء و مرجان از دریای بیکران که در اختیار داریم.
از دیدگاه این کارشناس فرهنگی، تدبر کردن یعنی غواصی کردن و کشف معارف قرآنی و اینکه بفهمیم جامعه به چه چیزی نیاز دارد و بتوانیم از آن مفاهیم عمیقی که قرآن دارد، نیازهای جامعه را بیرون آوریم.
بنابراین ماه رمضان، ماه عبادت و خودسازی و ترک معصیت و انجام طاعات است و برای تحقق این امر نیاز به تعلیم و تربیت داریم و در این راستا قرآن ما را تعلیم و روزه ما را تربیت می‌کند و اگر بخواهیم به هدف خلقت انسان که کمال است، برسیم باید قرآن و روزه را در کنار هم داشته باشیم، چرا که روزه بدون قرآن، آموزش و تربیت ناتمام است.
راههای انس با قرآن‌کریم
چه کنیم که با قرآن مأنوس شویم؟
برای انس با قرآن راههای مختلفی وجود دارد که حجت‌الاسلام مرادی، استاد دانشگاه به آنها اشاره می‌کند و در توضیحات بیشتری در این خصوص می‌گوید: «ارتباط مستمر با آیات قرآن یکی از آن راههاست. چگونه وقتی اگر غذایی با ذائقه ما مأنوس نباشد، پس از چندین بار چشیدن به آن مزه عادت می‌کنیم. اگر کسی قرآن را کلام خداوند بداند، خدایی که قادر است خدایی که به او اجازه می‌دهد بخوابد، بیدار شود و بنشیند، قطعا با آیات آن مأنوس خواهد شد و همه این آیات نشانه هدایت است و چه لذتی بالاتر از اینکه پای صحبت قرآن بنشینیم.»
وی می‌گوید: «انس با قرآن راهکارهای عملی دارد مثلا اگر روزی چند سوره از آیات الهی را بخوانیم، کمتر بخوابیم و با نفس اماره مبارزه کنیم و به ندای فطرت‌مان که همان اطاعت از دستورات خداوند است عمل کنیم، آداب ظاهری و باطنی این ماه مبارک را رعایت کنیم و همیشه با وضو باشیم یقین بدانیم انس با قرآن حاصل می‌شود.»
تدبر عمیق در قرآن
چگونه تدبر عمیق در قرآن داشته باشیم؟
این کارشناس فرهنگی برای این سؤال هم پاسخ جالب و خواندنی دارد و به گزارشگر کیهان چنین می‌گوید: «ما متأسفانه به قرآن در حد کنار دریا ایستادن و به آن نگاه کردن توجه داریم، ما قرآن را از متن به حاشیه زندگی برده‌ایم و در حاشیه دنبال حقایق هستیم در حالی که اگر احساس نیاز واقعی به قرآن پیدا کنیم و اینکه یقین بدانیم قرآن دستورالعمل است، این کتاب الهی وارد متن زندگی ما می‌شود.»
وی می‌گوید: «برخی از ما هنوز به این باور نرسیده‌ایم، ما به کلام خدا اعتقاد داریم ولی اعتماد نداریم. بعضی از ما اعتماد ضعیفی داریم که قرآن نسخه شفابخش امراض روحانی و شفابخش روح است، اگر اعتماد و اطمینان خود را به خداوند و قرآن بیشتر کنیم و بتوانیم انسانهای بیشتری را به کتاب آسمانی روی آوریم، قطعا بسیاری از مشکلات انسانها حل می‌شود.»
از وی در مورد راهکارها سؤال می‌کنم که این کارشناس توصیه می‌کند: « آیات موضوعی را برای جوانان پیش آوریم و مطرح کنیم، آیات را موضوع‌بندی کنیم و در این راستا باید از خود جوانان استفاده شود و برنامه‌های متنوعی را که در لابه‌لای آیات الهی گفته شده است برای جوانان بازگو کنیم و آنها را با حقایق الهی آشنا سازیم.»
گزارش روز