(صفحه(6(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(12(صفحه(9(صفحه(4(صفحه (2.3.10


سه شنبه 29 مرداد 1392 - شماره 20570 

نگاهی به وضعیت آب در کشور (بخش نخست)
زنگ خطر کم آبی به صدا در آمد
   


پریسا جلالی
اوایل همین ماه بود که شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرد مصرف آب تهرانی ها در روزهای گرم تابستان فراتر از انتظار بوده و این شرکت ناگزیر از قطع آب در برخی مناطق تهران است.
آن طور که شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرد مصرف آب تهران در روزهای گرم مرداد رکورد بی‌ سابقه‌ای از خود در طول ۵۰ سال گذشته بر جای گذاشته و به رقم ۳ میلیون و ۴۲۰ هزار متر مکعب رسیده است. براساس اخطار این شرکت با ادامه روند موجود در مصرف آب در روزهای گرم سال، تهران مشکل جدی در تامین آب آشامیدنی خواهد داشت اما بر اساس داده های وزارت نیرو این موضوع مختص به تهران نیست و مشکل کم آبی اکثر مناطق کشور را تهدید می کند. به طوری که اگر راهکارهای مناسبی برای کاهش مصرف به کار گرفته نشود قطعا در سال های آینده معضل آب در کشور به یک بحران جدی تبدیل خواهد شد.
بر اساس آمارهای موجود میانگین مصرف سرانه آب لوله کشی آشامیدنی در ایران حدود 142 متر مکعب در سال و بسیار بیشتر از استاندارد جهانی است. براساس آمار سازمان ملل متحد ایران در منطقه کم آب واقع شده که اگر در کاهش مصرف و مهار آن سرمایه گذاری و برنامه ریزی نشود این کشور در کنار خشکسالی و سوء مصرف با یک تهدید جدی روبه رو خواهد شد.
بر پایه این گزارش خشکسالی بخش های وسیعی از آمریکا، خاورمیانه، حوزه مدیترانه، آفریقا، مکزیک، استرالیا، روسیه و همچنین شمال چین را مورد تهدید قرارداده است.
کارشناسان بین‌المللی بر این باورند که کمبود ذخیره آب می‌تواند حتی در برخی کشورها منجر به جنگ داخلی و همچنین جرقه درگیری با کشورهای همسایه شود که شاید محتمل ترین آن در مورد احتمال درگیری اختلاف کشور اردن با رژیم صهیونیستی است.
زمین‌شناسان هشدار داده‌اند که پایتخت اردن ممکن است تنها تا 15سال دیگر آب داشته باشد. براین اساس در حال حاضر رود اردن با خطر خشکسالی روبه‌رو است و به‌دلیل استفاده بیش از حد از آن خطر آلودگی نیز آن را تهدید می کند.
اما چرا مصرف آب در بین ایرانی ها بالاتر از استاندارد جهانی است؟ چگونه می توان میزان مصرف آب در بین شهروندان ایرانی را کاهش داد؟ آیا مشکل کم آبی در کشور جدی است؟ چه زمانی مشکل کمبود آب در ایران جدی تر خواهد شد؟ چه کسی متولی فرهنگ سازی برای مصرف بهینه آب در بین مردم است؟ این گزارش تلاش کرده در کنار این سئوالات به سئوالات دیگری نیز که در مورد مصرف آب وجود دارد پاسخ هایی را پیدا کند.
شروع هشدارها به مردم
مشکل کم آبی شاید برای بسیاری از مردم کشور ما زیاد جدی نیست و آن را یک بحران در گذر تلقی می‌کنند آنها معتقد هستند  که کشور ما بی آب نیست و کم آبی زندگی ایرانی ها را تهدید نمی کند، اما اسد اصلانی، کارشناس مسائل آب با رد این مدعا به گزارشگر کیهان می گوید: رشد جمعیت شهر نشین و خشکسالی‌هایی که در این سال ها در کشور اتفاق افتاده یک زنگ خطر جدی برای تامین آب کافی است و این موضوع البته مختص کشور ما نیست و بسیاری از کشورهای دنیا و منطقه خاورمیانه با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند.
اما علیرضا نوذری پور، معاون بهره برداری آب و فاضلاب استان تهران در گفت و گوبا گزارشگر کیهان با اشاره به وضعیت کم آبی در کشور تصریح می کند: امسال هشدارها نسبت به کمبود آب را از ابتدای تابستان شروع کردیم،چون بارندگی امسال نسبت به سال قبل 30 درصد کاهش یافته و حجم مخازن سدها هم به این نسبت یا بیشتر یعنی بین 30 تا 50 درصد کاهش یافته بود، به این علت به مردم هشدار دادیم که کمتر مصرف کنند، البته همیشه در استان تهران و کلاً در ایران که یک کشور خشک و نیمه خشک است شرایط کشورهای پرآب را نداریم و همواره با محدودیت منابع آب مواجه هستیم.
وی عقیده دارد: هر چقدر جلوتر برویم افزایش جمعیت داریم آب هم محدودتر می شود این افزایش جمعیت، سرانه مصرفی آب هر نفر را کاهش می دهد و کاهش آب سرانه در استان تهران زنگ خطری برای محدودیت آب است.
دکتر حمیدرضا عظیم زاده، کارشناس محیط زیست و رییس پژوهشکده مناطق خشک و بیابانی دانشگاه یزد هم کمبود آب در کشور را تایید می کند و با پرداختن به دلایل آن می گوید: به غیر از بحث خشکسالی که مدتی است مسلط شده، بحث کم آبی را هم در کشور داشتیم، از طرف دیگر بخش عمده ای از کشور گرم ترین بیابان های دنیا را دارد که از نظر دما رکورد آن ثبت شده بنابراین تبخیر زیاد است و کم آبی داریم، اما در کنار خشکسالی افزایش جمعیت را هم داریم.
پایین بودن راندمان آبیاری کشاورزی
اما کارشناسان مصرف بی رویه آب را در کشاورزی بیشتر از بخش های مصرف خانگی و صنعتی می دانند که نیازمند بازنگری جدی است.
عظیم زاده با اشاره به مصرف بی رویه در بخش کشاورزی اضافه می کند: مصرف کشاورزی و سیستم‌های آبیاری قدیمی مشکل زاست و با توجه به اینکه راندمان کشاورزان برای آبیاری 27 تا 28 درصد است و آنها عادت کرده اند همیشه آب در مزرعه فراوان باشد و محصولات غرق آب باشد بنابراین در بهره برداری از منابع آب با توجه به تغییر سیستم بهره برداری مشکل داریم که خیلی ضربه زده است؛ قبلا از سیستم قنات استفاده می‌کردیم و قنات یک هارمونی با طبیعت بود و متناسب با آب دهی قنات در سال های پرآبی سطح زیر کشت را بالا می بردند و در سال های کم آبی سطح زیر کشت را پایین می آوردند.
وی ادامه می دهد: اما الان چاه ها را هر سال غنی تر حفر می کنند در نتیجه در دشت های مهم کشور بین 10 تا 15 و حتی در دشت های مرکزی ایران تا سطح 50 سانتی متر افت سفره داریم. و هر روز به شدت این معضل افزوده می شود از طرف دیگر در مزارع هم راندمان پایین است یعنی آبی که استفاده می شود باید مقدار بیشتری محصول دهد طوری مدیریت می شود که مقدار مناسب را تامین نمی کند و راندمان آبیاری پایین می آید. با این حال باید در نظر گرفت که استفاده از سیستم های جدید و اصلاح فرهنگ مصرف کشاورزان و مصرف کنندگان خانگی کاری زمان بر و سخت است.
ادامه شرایط کنونی با توجه به تهدید هایی که در تامین آب وجود دارد قابل قبول نیست و باید راهکاری جدی برای مقابله با سوء مصرف یا کاهش مصرف آب اندیشید.
نوذری با اشاره به کمبود آب در تهران و یادآوری اینکه امسال جیره بندی آب نخواهیم داشت و جیره بندی اتفاق افتاده در اوایل دهه 80 به دلیل خشکسالی های پی در پی بوده درباره راهکارهای مقابله با سوء مصرف آب اظهار می دارد: اتفاق اصلی امسال کاهش بارندگی است ولی بارندگی ها اگر در سال بعدی هم کم باشد شرایط سخت تر می شود و شرایط مناسبی نخواهیم داشت بنابراین یک راه حل اساسی برای تامین آب مدیریت آن متناسب با افزایش جمعیت است.
افزایش چشم گیر مصرف آب در 65 سال اخیر
نوذری پور با اشاره به اینکه در ایران طی 65 سال اخیر یعنی از سال 1335 تا حالا سرانه مصرف آب تجدید پذیر به ازای هر نفر از هفت هزار مترمکعب در سال به 1700 مترمکعب افزایش داشته یعنی دو منحنی که دائم درحال فاصله گرفتن از هم هستند، اضافه می کند: هرچقدر جمعیت افزایش پیدا کند با محدودیت سرانه آب در اختیار هر نفر مواجه خواهیم بود و با توجه به اینکه در کشور بیش از 130میلیارد مترکعب آب تجدیدپذیر در اختیار نداریم چاره ای جز کنترل مصرف آب نداریم.
معاون بهره برداری آب و فاضلاب استان تهران با یادآوری اینکه با دو جنبه در آب با عنوان تولیدکننده و بخش مصرف کننده روبه رو هستیم اظهار می دارد: تولیدکننده، شرکت های آب و فاضلاب هستند و به دلیل اینکه منابع مالی آنها روزبه روز درحال محدود شدن است واز طرف دیگر به دلیل منابع محدود، قیمت تولید آب سال به سال افزایش می یابد درحالی که سال‌هاست قیمت فروش آب تغییری نکرده و تعادل اقتصادی بر آن حاکم نیست. همزمان با قانون هدفمندی یارانه ها افزایش قیمت داشتیم که آن هیچ ارتباطی به شرکت آب و فاضلاب پیدا نمی کند و مبلغ به خزانه واریز می‌شود و تحت عنوان یارانه در اختیار مردم قرارمی گیرد.
کمبود منابع مالی
موضوع دیگری که شرکت های تولید کننده آب با آن مواجهند کمبود منابع مالی است؛ مسایلی که می‌تواند به بحران آب اضافه شود.
در این ارتباط نوذری پور می گوید: با توجه به اینکه شرکت های آب و فاضلاب غیردولتی هستند و از منابع عمومی و بودجه دولت استفاده نمی کنند و تمام اتکای شان به درآمدهای بخش آب و فروش انشعاب است چنانچه قیمت ها واقعی نباشد شرکت های آب و فاضلاب هم منابعی ندارند که تأسیسات خودشان را اصلاح کنند و به مرور درحال استهلاک است. در بخش مردمی هم به دلیل اینکه سیستم سنتی در لوله کشی ساختمان ها وجود دارد و از تجهیزات نو در ساختمان ها استفاده نمی شود و سازندگان مسکن از همان تأسیسات قدیمی و به دور از تکنولوژی بهره می‌گیرند و به سراغ شیرآلات که سنسورهای الکترونیکی یا فتوالکترونیکی دارند نمی روند نمی توان چندان به صرفه جویی در مصارف خانگی امید داشت.
نوذری پور به مردم توصیه می کند که از فلاش تانک هایی که چند مرحله ای هستند و قابلیت مصرف آب کمتری را دارند استفاده کنند و سردوش های حمامی را مورد استعمال قرار دهند که مصرف را تا 40 و 50درصد کاهش دهد، اما مهم ترین موضوع، بحث فرهنگ مصرف آب است. وقتی ما ایرانی ها در همه زمینه های مصرف در دنیا رکورددار هستیم بخش آب هم جدا از این نیست.
شاهد هستیم که در شستن ظرف و لباس ونظایر آن از ابتدا تا انتها شیر آب را باز نگه می داریم و یا در دیگر مصارف مثل استحمام و غیره اسراف می کنیم. بنابراین توصیه می شود از لباسشویی و ظرفشویی درحد امکان استفاده شود ولی از تمام ظرفیت آن استفاده کنند و از طرف دیگر رسانه ها هم کمک کنند این پیام را برسانیم که روشهای گذشته را کنار بگذاریم و مصرف را مدیریت کنیم. دیگر لازم نیست شلنگ آب را بگیریم و حیاط خانه و آسفالت خیابان را با آن بشوییم. روشی که برای باغچه و استخرهایی که با آب شرب شهری آبیاری و پر می کنیم را کنار گذاریم، اگر مردم ایران نخواهند در بخش مصرف مخصوصاً آب تجدیدنظر کنند و الگوی خود را اصلاح کنند نباید برای آینده آب کشور خوشبین باشیم.
قطعی آب نخواهیم داشت
برداشت از آبهای زیرزمینی لطمات زیادی به سفره‌های آب زیرزمینی زده و در خیلی از دشت ها بحران داریم. برای نمونه در استان تهران دشت هایی وجود دارد که سالانه بیش از یک متر ونیم افت سطح آبهای زیرزمینی داشته است.
دکتر علی طالبی جانشین دانشکده منابع طبیعی دانشگاه یزد و کارشناس محیط زیست با تایید بر اینکه باید راهکارهای سریع برای کاهش آب اندیشید در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان اضافه می کند: اگر هرچقدر هم آب را خوب مدیریت کنیم که قطع نشود به دلیل مصرف بالا باز هم منابع آب در حال از دست رفتن است و هر سال با محدودیت منابع مواجه هستیم. هرچند درست است به خاطر مدیریت خوبی که در شهرهای مختلف رعایت می شود به قطعی آب برنخواهیم خورد ولی به خاطر برداشت بیش از حد از سفره های آب زیرزمینی منابع آب دائما محدودتر می شود. این مشکلی است که مردم متوجه نیستند با مصرف بی رویه نه تنها میزان آب بلکه کیفیت آب هم ممکن است خراب شود پس قطعی آب نقطه آخر است و مردم فکر می کنند هر وقت آب جیره بندی شد با مشکل آب مواجهیم.
وی ادامه می دهد: در صورتی که طی این چند سال به خاطر مصرف بالا در  اکثر دشت های کشور مقدار آبی که از طرف سفره ها وارد می شود نسبت به مقدار برداشت آن کمتر است. یعنی آب بیشتری برداشت می کنیم. برای مثال در دشت یزد هر سال سطح آب 60 سانتی متر پایین تر می آید. یعنی هر سال 60 سانتی متر از آب دورتر می شویم. پس باید انرژی بیشتری هم مصرف کنیم تا آب را از سفره ها بالا بکشیم. اما مردم عادی این را به چشم نمی بینند. آن ها فقط قطعی آب را می بینند.
وی راه حل های مدیریت در مصرف آب را این طور شرح می دهد: آب شرب نباید با آب شست وشو یکی باشد. در همه شهرها آب را تصفیه می کنیم با هزینه کلان اما همان آب را برای شست وشو و حمام مصرف می کنیم. در اکثر خانه ها که باغچه بزرگی دارند آن باغچه ها با آب تصفیه شده آبیاری می شوند. در صورتی که آب بارندگی را می شود طی زمستان در منبعی جمع کرد. از شیرآلات قطع و وصل یکسره و تاسیسات خانگی جدید مختص صرفه جویی آب استفاده کنیم.
اصلاح فرهنگ مصرف هم بعد اصلی کار است که وی می گوید: فرهنگ مصرف را باید اصلاح کنیم. مثلا در اروپا با یک لیوان آب مسواک می زنند اما در ایران 2 تا 3 لیتر آب مصرف می شود تا دندان ها شسته شوند بنابراین نیاز به فرهنگ سازی دارد و کار ساده‌ای است. در بعد کلان تر بحث کشاورزی مطرح است در ایران 90 درصد آب در اختیار کشاورزان است اما در نرم جهانی و دیگر کشورها 70 درصد در اختیار بخش کشاورزی است.  در ایران فقط 4 درصد آب در اختیار مصارف خانگی و مابقی برای بخش صنعت است. حتی اگر مصرف کشاورزی را به 80 تا 85 درصد هم برسانیم می توانیم بقیه آب را به صنعت بدهیم و در آن جا بهتر می شود آب را کنترل کرد.  اصلانی هم معتقد است که با راهکارهای فعلی نمی توان به موفقیت دست یافت و اضافه می کند: تنها موضوعی که خیلی اهمیت دارد استفاده از پتانسل و ظرفیت همه نهادها در کشور است تا با فرهنگ سازی مفید در همه بخش ها به یک فرمول و مدل در موضوع کم آبی برسیم و برای همیشه این مشکل را برطرف کرده و برای آیندگان آب ذخیره کنیم.
گزارش روز

 

(صفحه(6(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(12(صفحه(9(صفحه(4(صفحه (2.3.10