حسن آقایی
مرد خوش‌پوش کیف‌چرمی قهوه‌ای رنگش را از جیب بیرون می‌آورد و
جمع فاکتور خریدش را نگاه می‌کند: 57259 تومان است و یک چک 50 هزار تومانی بیرون
می‌کشد روی میز فروشگاه می‌گذارد. بعد لابلای پولش را می‌گردد. یک پانصد و دوتا
اسکناس 200 تومانی است. پسرش که در ماشین نشسته صدا می‌کند. می‌آید و می‌گوید پول
خرد چی داری پسر کیفش را می‌بیند؛ دو تا صد تومانی و یک چک 50 هزار تومانی است.
مرد ناچار یک چک 50 هزاری دیگر از کیف خودش برمی‌دارد. فروشنده باید 42741 تومان به
مشتری بپردازد. کشوی دخلش را زیر و رو می‌کند چهار تا اسکناس 10 هزار تومانی و یک
دو هزار تومانی است. فروشنده با لبخند می‌گوید ببخشید 741 تومان پول خرد ندارم.
«پسر با شتاب می‌گوید بقیه پول را پفک و آدامس بدید.» پسر بچه‌ای وارد می‌شود. یک
بستنی می‌خوام اسکناس 5 هزار تومانی دارد. فروشنده با صدای محکمی می‌گوید. برو پول
خرد بیار. پسرک مایوس می‌رود...
تنظیم مبلغ رند
با نمایشگر بهای بنزین؟
هر
زمان به پمپ بنزین می‌رود بنزین بزند نگاهش را فقط روی صفحه نمایشگر مقدار بهای
مصرف متمرکز می‌کند که مبلغ پرداخت رند باشد خرده پول نداشته باشد.
شهروندان
«تهرانی» با این نگاه و شیوه مشکل نداشتن و کمبود پول خرد را برای راحتی خیال‌خودش
برطرف کرده است البته در پمپ بنزین، وی می‌افزاید:«برای خرید یک نان بربری 600
تومان و بعضی مواقع 500 تومان می‌دهم چون 100 تومان بقیه را نداشته‌ام. دفعه بعد
مراجعه می‌کنم آن بدهی را می‌پردازم.»
او در ادامه صحبتش اظهار می‌کند:«خیلی از
مغازه‌دارها به مشتری می‌گویند پول خرد ندارند و برخی به ازای دادن پول خرد به
مشتریان خرده جنسی به ازای دادن پول خرد می‌دهند. مثلاً داروخانه به جای 100 تومان
وجه نقد یک چسب زخم می‌دهد. بقال محل‌مان به ازای پرداخت 200 تومان پول به مشتری
آدامس می‌دهد.»
بخشش ناچاری در ترافیک
مسافر تاکسی به مقصدش در یک خیابان
پرترافیک می‌رسد. اسکناس هزار تومانی به طرف راننده می‌گیرد. فرضاً کرایه 350، 450
یا 600 تومان است.
راننده و مسافر پول خرد سکه یا اسکناس برای رند شدن دریافت
مبلغ کرایه ندارند. مسافر هم در دسترسی نیست که احتمالاً مشکل پول خردشان را برطرف
کند.
در این وضع راه‌بندان و کندی ترافیک به وجود آمده است. راننده پشت سر، هم
بوق می‌زند. جریمه توقف غیرمجاز در این حالت هم نگران‌کننده است. ناچار گاهی راننده
و اغلب مسافر مقداری گذشت می‌کند.
این مطلب، تصویری از پاسخ «فراهانی» راننده
تاکسی درباره مشکل کمیابی پول خرد است با او در حالی گفت‌وگو می‌کنم که کنار
تاکسی‌اش حاشیه یک کوچه ایستاده و با آب درون گالن پلاستیکی ماشین دست نماز
می‌گیرد.
می‌پرسم به نظرتان پول خرد سکه یا اسکناس کم مبلغ چرا کافی نیست؟
-
شاید برای جمع کردن پول‌های خرد باشد. سال‌ها پیش همیشه یک کاسه پر از سکه‌های رایج
داشتیم. کار می‌کردیم مشکلی هم نداشتیم اما حالا کمبود سکه‌های معمولی مشکل‌ساز
خیلی از حرفه‌ها از جمله راننده‌های وسایل نقلیه عمومی شده است.»
پول خرد همه
وقت لازم است
سال‌ها پیش که انواع سکه‌ها رایج بود بیشتر افراد از دریافت آن‌ها
ناراضی بودند می‌گفتند جیب‌مان سنگین می‌شود. برخی می‌گفتند جیب‌مان سوراخ می‌شود!
حالا از کمبود و مشکل نبود سکه صحبت می‌شود.
این را یکی از شهروندان به نام
علینقی، خیاط می‌گوید. می‌پرسم شما حالا چه می‌گویی؛ پول خرد کم نیست؟. - «بعض جاها
پول سکه موجود است: مترو بانک» می‌گویم: شغل شما احتیاج به پول خرد ندارد؟ می گوید
: «ما نه. اما برخی شغل‌ها مثل بقالی و نانوایی، میوه فروش‌‌ها و اتوبوس‌ها گاه سر
پول خرد با مشتری و مسافر مشکل پیدا می‌کنند. سوال می‌کنم: اصولا به نظرتان پول خرد
در خرید و فروش‌های خرده پا مثل مغازه‌های عرضه مواد غذایی و... لازم نیست؟
-
کلا بودن اسکناس 50 تا 200 تومانی و سکه به ارزش‌های مختلف همه وقت لازم است.
قیمت‌ها که رُند و بدون خرده نیستند. به نظرم سکه برای دولت هم مفیدتر است چرا که
کهنه و از رده خارج نمی‌شوند و مثل بعضی اسکناس‌ها که مچاله و چسب‌کاری شده‌اند
نمی‌شوند.
پیام راننده به مسافران
صدای رسای راننده اتوبوس شهری هنوز طنین
انداز است: «آقایون، خانم‌ها لطفا اگر0 5 تومانی دارید بدهید. چون پول خرد ندارم.
اگر کارت دارید از آن استفاده کنید.» این خواست و پیام به دفعات به گوش مسافران
رسیده است اما آنانی که پول خرد ندارند چطور مشکل را برطرف کنند؟...
نرخ کرایه
350 تومان بود. مسافر ناچار 400 تومان یا راننده 300 تومان دادوستد کرده‌اند.
چند روز پیش در یک پایانه اتوبوس درون‌شهری، راننده‌ای مقادیری ا سکناس 50 تومانی و
تعداد قابل توجهی سکه رایج درون یک کیسه نایلون کوچک در دست گرفته و سوار اتوبوسش
می‌شود. همین طور راننده دیگری با یک کیسه نایلونی حاوی مبالغی اسکناس 50 و 100
تومانی کهنه و چروکیده شده و تعداد نسبتا زیاد سکه رایج به اتوبوس خودمی‌رود کیسه
پول را روی داشبرد کنار فرمان می‌گذارد.
این پیش‌بینی ناشی از تجربه هر روز است
تا بخشی از کمبود پول خرد هنگام سرویس‌دهی‌شان برطرف شود.
اما از یک راننده جوان
اتوبوس که کرایه مسیرش 400 تومان است می‌پرسم مشکل کمبود پول خرد را چطور برطرف
می‌کند؟ می‌گوید نرخ کرایه خطوط مختلف اکثرا روند نیستند و راننده هم معمولا با
کمبود پول خرد روبرو می‌شود.
می‌پرسم خود شما چکار می‌کنید؟ پاسخش این است:
ناچارم 10 هزار تومان پول خرد را از آدمی که کارش اسفند دود کن است و لابه‌لای
ماشین‌ها می‌چرخد به 12 هزار تومان بخرم.»
چند ضلعی علل کمیابی پول خرد از نگاه
دیگر
چرخ دنده‌های اقتصاد کلان و خرد کلا به اعتبار و جریان پول رایج هر کشور،
روغنکاری می‌شود و تولید و مبادلات فرآورده‌ها به هر میزان، محصول همین گردش پول
است که می‌تواند ارقام کلان و خرد را شامل باشد.
«شهریاری» فارغ‌التحصیل اقتصادی
- با این بیان و وصف پاسخ پرسشم پیرامون موضوع کم بودن پول خرد در جریان تامین
نیازهای مختلف روزمره مردمی را با این مطلب شروع می‌کند و می‌افزاید: «در کشورهای
حتی صنعتی و پیشرفته نیز غیر از اسکناس‌های رایج، سکه فلزی هم جریان اقتصادی دارد
چون لازم است. در کشور خودمان هم از دوران پیشین تاکنون سکه وجود داشته و ضرب می
شده و در دسترس عمومی بوده است. مثال زدن برای ضرورت سکه رایج برای هر مبلغ که
کارساز آید، زیاد است چون به چگونگی دامنه اقتصادی و توسعه بستگی دارد که در بحث
قیمت‌گذاری کالاها و قدرت خرید مردم اثر داشته و خواهد داشت. پس، یکی از دلایل
کمبود سکه می‌تواند چگونگی قیمت‌گذاری اجناس و موارد دیگر باشد. به عنوان نمونه،
موقعی که نان مورد نیاز عمومی قیمت خرده هم دارد در حالی که نرخ غیر خرده پول آن با
ارقام 400- 500- 600 تومان هم بدون بحث مبادله نمی‌شود، یعنی فروشنده و خریدار در
مضیقه روندسازی این مبالغ می‌باشند واضح است که کافی نبودن سکه در دسترس مردم،
مشکل‌ساز خواهد شد. دلیل دیگر، این احتمال است که ارزش فلز خام نیکل، بیش از آن است
که بدل به سکه رایج شود. اما در این میان با یک واقعیت علمی هم مواجه هستیم و آن
ظهور و توسعه خدمات از طریق سیستم کامپیوتر و اینترنت است که لیکن از آن در داد و
ستدها کم بهره گرفته می‌شود که خود دلیل دیگر مواجه شدن با کمیابی سکه رایج یا
اسکناس‌های به اصطلاح ریز، می‌باشد. در این حال، ضعف فرهنگ‌سازی و نبود رویکرد و
عادت بسیاری از افراد، نقش در کم دسترسی به سکه رایج دارد. لیکن چنانچه این شیوه
داد و ستد رایج و عمومی گردد قطعا بگومگوها بین برخی به خاطر کافی نبودن سکه، وجود
نخواهد داشت. ولی در هر حال، اکنون وجود سکه و اسکناس‌های رایج کم مبلغ لازم است در
دسترس و رفاه مردم باشند.»
نانوای همیشه طلبکار
نانوای بربری پز می‌گوید
همیشه از مشتری 100 تومان طلبکار است. چون مشکل پول خرد است در حالی که همیشه پول
خرد می‌خرد.
ناهار بازار است و صف مشتری. کارگرها سخت مشغول چرخه تهیه خمیر و
چانه و تنور تا پخت و فروش هستند.
فرصت گفت‌وگو با نانوا و دیگران، کم است چرا
که زمان صرف ناهار و انبوه مشتری است. نظر «مجتبی نظری» فروشنده نان را درباره وضع
داد و ستد پول خرد می‌پرسم. می‌گوید: «نان بربری دانه‌ای 600 تومان است و مشکل 100
تومان پول خرد. بیشتر مشتری‌ها 500 و هزار تومانی می‌دهند و یک یا دو سه چهار تا
نان می‌خرند. مشکل پول خرد داریم. پول خرد لازمه کارمان است. ناچار پول خرد زیاد
می‌خریم. می‌پرسم چطور؟ کجا؟ می‌گوید: «از گدا، اسفند دودکن‌های دوره‌گرد، سکه 100
تومان را 120 تومان می‌خریم. چاره‌ای نیست. مشتری 500 تومان برای یک نان می‌دهد.
سکه 100 تومان ندارد. می‌گوید بعدا می‌پردازد. در این حال همیشه 100 تومان از
مشتری‌ها طلبکار هستیم.»
تأثیر درصدی افزایش حقوق و قیمت‌گذاری‌ها در پول خرد
یک ساندویچ‌فروش می‌گوید گاه پول خرد بابت مصرف ساندویچ و نوشابه مشتری را می‌بخشد
یا مشتری از خرده پول مابقی خود صرف‌نظر می‌کند. این‌طور داد و ستد در کار به دلیل
مسئله کمبود ملموس پول خرد است که ناچار راهکار رفع مشکل خواسته یا احتمالا
ناخواسته محسوب می‌شود اگرچه طرفین راضی و قانع شده باشند. اما...
«بهرام منش»
ادامه می‌دهد: «بعضی وقت‌ها مشتری برای مصرف یک نوشابه 600 تومان، اسکناس 1000
تومانی می‌دهد. 400 تومان مابقی را نداریم بدهیم. مشتری صد تومانی هم ندارد بدهد تا
500 تومان به او داده شود. بالاخره باید این مشکل یک‌جور حل شود. گاه توسط مشتریان
دیگر یا از جایی دیگر مثلا کاسب همسایه کار انجام شود.»
وی در ادامه به مسئله
کمبود پول خرد در امور دیگر از جمله مبالغ مختلف کرایه وسایل حمل و نقل شهری،
نرخ‌های مواد مصرفی، خوراکی، نان و امثالهم در جریان داد و ستدهای روزانه همگانی،
به نکته‌ای اشاره دارد که شاید بتوان گفت یک علت و سهم مؤثر در مبحث پول خرد باشد.
او می‌گوید: «به نظرم درصد افزایش حقوق‌بگیران (کارمندی- کارگری) فرضا 15، 18، 13
هزار تومان است، از طرف دیگر میزان نرخ‌های مواد مصرفی تعیین شده می‌توانند روی
مشکل پول خرد تأثیرگذار باشند. در این زمینه، آنان که میزان درصدی حقوق و
قیمت‌گذاری کالای مصرف عمومی و... را معین می‌کنند باید در نظر داشته باشند که خرده
پول در دسترس مردم است یا نه؟»
حل مسئله پول خرد با شکلات
این خواربارفروش یک
محله قدیمی با دادن شکلات به مشتریان مشکل نداشتن پول خرد را برطرف می‌کند. این‌طور
مشتری راضی می‌شود. «نجار» می‌گوید: «راه دیگر مشکل نداشتن سکه و یا اسکناس های
کم‌مبلغ از سوی چه مشتری و چه ما آن است که مبلغ خرده پول بدهی را دفعه دیگر مشتری
می‌آید تسویه می‌کنیم.» او درباره علت کمبود سکه‌های رایج چنین می‌گوید: «شاید بالا
بودن قیمت نیکل آن است که بیش از مبلغ تبدیل به سکه شدن ارزش دارد و صرف نمی‌کند به
صورت پول رایج عرضه شود.»
از «کریم» که با موتورسیکلتش مسافرکشی می‌کند می‌پرسم
سر و کاری با پول خرد دارد؟ لبه کلاه حصیری‌اش را کمی بالا می‌برد می‌گوید: «کار ما
رند است یعنی هزاری به بالا است. اگر راه کوتاه باشد با پانصد تومان قانع هستم. شما
بروید سراغ دکان‌های خوراکی و غذایی. آدامس، شکلات، یک کبریت جای پول خرد 50-100
تومانی به مشتری می‌دهند.»
گزارش روز
|
