گروه گزارش
هر سال زماني كه اين روزها از راه مي‌رسد، يعني روزهاي پاييز و
درس و مدرسه و دانشگاه،بساط چرخيدن حوالي ميدان انقلاب و كتاب فروشي‌ها داغ تر از
هميشه مي شود .چرخيدن و گشتن‌هايي كه البته هميشه هم موفقيت آميز نيست و خيلي وقت
ها هم آخر سر با دست خالي از آن فارغ مي شويم.
اگر در اين روزها سري بزنيم به
ميدان انقلاب و كتاب فروشي هاي راسته اين خيابان، دانشجويان و محصلين و افراد مختلف
زيادي را مي بينيم كه همه بر سر يك موضوع هم عقيده اند و آن اينكه كتاب به راستي كم
شده است !
يعني آن قدر كم شده كه اگر اصطلاح ناياب و يا كم ياب را روي آن
بگذاريم اشتباه نكرده ايم.اين نظر دانشجويان و افراد زيادي است كه كاغذ به دست از
اين مغازه به آن مغازه مي روند،آخر سر هم يا كتابي گيرشان نمي آيد يا حواله شان مي
دهند به چند هفته وچند ماه بعد.
غيب شدن كتاب هاي درسي
خيابان انقلاب تهران
مثل هميشه غرق در جمعيتي است كه هر كدام براي كاري پياده رو را با قدم هاي تند و
سريع رد مي كنند.جمعیتي كه انگار ميان نور چراغ‌ها و هواي غبار گرفته پايتخت دور و
نزديك مي شوند.چراغ پر نور ويترين هاي پر از كتاب وعابران پياده اي كه چند ثانیه
مقابل ويترين توقف مي كنند و دوباره به راهشان ادامه مي دهند.
دادزن ها هم بي
وقفه مشغول داد زدن هستند بلكه به زور اين داد و فرياد ها عابر يا عابراني راهشان
را كج كنند و از فروشگاهي كه آنها مي گويند ديدن كنند. همان كتاب هايي كه آنها با
فرياد قصد فروششان را دارند .از كتاب هاي درسي گرفته تا كنكور و دانشگاه و تاريخ و
كتاب هاي كم ياب.
مرد جواني در حالي كه كاغذ كوچكي به دست دارد،از كتاب فروشي
بزرگي در پاساژ كتاب بيرون مي آيد.
مي گويد :"دانشجوي پزشكي هستم،تخصص اعصاب.
چند روز است كه دنبال يك كتاب پزشكي كمياب مي گردم و اين تقريبا بساط هر سال
است.البته از آنجا كه با اين بازار آشنا هستم اكثر سالها سعي
مي كنم تا نمايشگاه
كتاب فرا برسد و تمام كتاب هايي كه مي خواهم يك جا از نمايشگاه كتاب بخرم كه هم
ارزان تر است و هم شانس پيدا شدنش بيشتر.اما الآن به اين كتاب نياز مبرم دارم چند
هفته است كه تمام آدرس هايي را كه مي دهند زير و رو كرده ام اما اين كتاب را پيدا
نمي كنم ."
او مي گويد كتابي كه دنبالش مي گردد هرچند نسخه اصل نيست اما باز هم
نمي تواند پيدايش كند.كتابي است به قيمت 700 هزار تومان كه مي گويند پيدا نمي شود
مگراينكه بسپارد به واسطه ها با قيمتي شايد دوبرابر !!
دو دختر جوان ديگر در
يكي از مراكز بانك كتاب در حالي كه ليست بلند بالايي در دست دارند ، مشغول صحبت با
يكي از فروشندگان هستند. كارت مغازه را مي گيرند و شماره اي را كه فروشنده به عنوان
واسطه به آنها مي دهد يادداشت مي كنند.
مي گويند:" اين آقا آدرس يكي از واسطه ها
را به ما داد كه مي تواند براي پيدا كردن اين كتاب ها كمك كند.البته منظور از كمك
اين است كه مي تواند اين كتاب‌ها را زود تر از پخش دوباره در بازار به دستمان
برساند.خيلي از دانشجوها به ناچار مجبورند هزينه بيشتري به اين واسطه ها بدهند تا
كتابي را كه مي‌خواهند برايشان پيدا كنند."
آنها می گویند: "ما الآن دانشجوي سال
دوم رشته دندانپزشكي هستيم ،دو هفته است كه همه جا را گشته‌ايم . اين كتابهايي كه
مي خواهيم اورجينال نيستند و كپيش هم تا همين چند وقت پيش بود اما الآن هرجا را مي
گرديم نيست.همه جا به ما مي گويند برويد و چند وقت ديگر بيایيد شايد ناشر دوباره
چاپ كرد."
بازار سياه براي كتاب هاي سفيد
خيلي از دانشجويان وافرادي كه به
دنبال كتاب هستند معتقدند ، اين كمبود پاي واسطه ها را به اين بازار باز كرده
است.واسطه هايي كه بعضي وقت ها كل يك تيراژ را احتكار مي كنند تا نياز بازار بيشتر
شود و آن وقت با قيمتي چند برابر همان كتاب ها را وارد بازار مي كنند.از طرف ديگر
بسياري از اين افرادهم به دليل گراني ، قيمت بالا و ناياب شدن برخي كتاب ها ناچار
هستند آنها را از مغازه هاي كتاب هاي دست دوم فروشي تهيه كنند .كتاب هايي كه اين
روزها بساط شان حوالي ميدان انقلاب حسابي داغ شده است.
بساط اين دستفروش ها همه
جا ديده مي شود.همان ها كه انواع كتاب هاي قديمي خاك خورده و رنگ و رو رفته را كف
زمين پهن كرده اند و زير لب زمزمه مي كنند:" تهيه انواع كتاب هاي ،كم ياب ، ناياب ،
جمع شده از بازار، زير چاپ و.... . خريدار كتابخانه شخصي شما با بهترين قيمت و ....
. "
دستفروش كه پسر جواني است در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان مي گويد :"
12 سال است كه توي اين كار هستم و معمولا كتاب هايي كه توي بازار كم مي شوند رو
براي مشتري ها جور مي كنم اما اينكه يه كتاب تو بازار كم و زياد مي شه ربطي به
دستفروش‌ها يا واسطه ها ندارد . خيلي وقت ها كار خود ناشراست.خود ناشر كل تيراژ رو
احتكار مي كنه وقتي بازار تشنه شد ، لت يا همون صفحه اول رو مي بره و با يه قيمت
جديد حتي بعضي وقت ها چند برابر بيشتر از قيمت قبلي پخش مي كنه تو بازار بدون اينكه
بخواد به كسي جواب پس بده .خيلي وقت ها هم خود ما قبل از اينكه چاپ تموم شه ،كمي از
تيراژ رو يه جا مي خريم تا وقتي مطمئن شديم ديگه تو بازار نيست ،با قيمت بيشتر بديم
دست مشتري.يعني مثلا يه دانشجو كه با قيمت 3 هزار تومان مي توانست يك كتاب دانشگاهي
رو تهيه كنه بايد اين كتاب رو از دست واسطه به قيمت 20 هزار تومان بخره .البته
چيزهاي ديگه اي هم هست كه كتاب رو از بازار جمع مي كنه .مثل كاغذ،قرار داد ناشر و
مولف يا مترجم ،نظرارشاد براي چاپ هاي بعدي يا حتي تباني بعضي اساتيد با يه ناشر
خاص .كتاب هم مثل خيلي از بازار هاي ديگه مافيا داره . مافياي كتاب مثل خيلي هاي
ديگه از گروني ها سوءاستفاده مي كنند . "
او درباره كتاب هاي دست دوم هم مي گويد
:" خب بعضي ها به دلايل مختلف قصد دارند كتابخانه شخصي يا كتاب هايي رو كه دارند رد
كنند. از آن طرف هم دانشجوهاي زيادي هستند كه به دليل گراني كتاب قادر به خريد كتاب
نو نيستند تازه اگر از آن كتاب ها چيزي در بازار مانده باشد.كتاب هاي دست دوم اين
روزها خيلي بيشتر از قبل به كار دانشجوها و محصل ها مي آيد.گذشته از آن نمي شود روي
اين كتاب ها قيمت دقيق گذاشت.يكي ارزان تر از چاپ اول يكي گران تراست. مثلا به خيلي
چيزها بستگي دارد ، اينكه چاپ چندم باشد يا اينكه دربازار كم شده باشد يا نه .اما
در نهايت كتاب را هر جوري هم كه باشد مي شود پيداكرد.فقط بستگی به اين دارد كه با
ارزش باشد يا كم ياب .كتاب هم مثل هر بازار ديگری واسطه دارد ،واسطه ها از زيرسنگ
هم شده باشد كتاب را جور مي كنند و به دست مشتري می دهند اما قيمتش ديگر توافقي است
،يعني خيلي وقت ها حتي چند برابر قيمت پشت جلد! "
فروشنده يكي از كتاب فروشي
های بزرگ و معروف انقلاب كه اكثرا هم كتاب هاي زبان اصلي دارد وبه داشتن بيشتر كتاب
هاي كم ياب معروف است درباره دلايل كم شدن كتاب در بازاردر گفت و گو با گزارشگر
روزنامه کیهان مي گويد :" كتاب هاي فارسي معمولا كم مي شوند چون يا ناشر تجديد چاپ
نكرده يا در يك فصل خاص همزمان تقاضا براي يك كتاب خاص بيشتر شده .وقتي بازارتو اين
وضع باشه خود به خود دلال ها و واسطه ها بيشتر مي شن.خيلي ها هم از سر ناچاري با
قيمت چند برابر كتاب را از آنها مي گيرن.كتاب هاي زبان اصلي و لاتين كه نسبت به
بقيه كتاب هم كمتره ، قيمت بالاتري داره.اينجا از 100 هزار تومان كتاب داريم تا 3
ميليون تومان .تازه بيشتراز اين هم هست اما ما نداريم .بعضي از ناشرها كتاب
اورجينال را وارد مي‌كنن و به صورت افست چاپ مي كنن و پخش مي‌كنن.اما وقتي چاپ
محدود باشد يا تيراژ کم،در بازار نایاب می شه."
كتاب در ايستگاه آخر
دنبال
كردن كارنامه كتاب طي سالهاي گذشته كار چندان دشواري نيست. اينكه چرا چاپ و نشر
كتاب هم كم شده و هم كتاب هاي منتشر شده گران.
در واقع اين موضوع همچون معادله
ساده اي است كه با كنار هم چيدن فرضيات آن به آساني مي توان به جواب رسيد.
گراني
كاغذ و فشارهاي اقتصادي حوزه چاپ باعث كاهش تيراژ و در نتيجه عدم ورود كتاب هاي
جديد به بازار شده و اين موضوع از سوي ديگر ناخودآگاه به بالا تر رفتن قيمت كتاب
هاي موجود انجاميده است.
شتاب انتشار کتاب طي چهار سال گذشته روندي رو به رشد
داشته است. اما از یک مقطعی به بعد به دليل مشکلاتي همچون افزايش تورم، گراني کاغذ
و هزينه‌هاي مربوط به چاپ و از همه مهم تر نبودن كتاب در اولويت خريد برخی از مردم
، انتشار کتاب روالي کندتر پيدا کرده است.
اين موضوع نيز به خودي خود دليل ديگري
براي كم ياب شدن و حتي ناياب شدن بعضي از كتاب ها و حضور روزافزون واسطه ها در
بازار كتاب است.
براي مثال در سال 88 ،تعداد 60 هزار و 759 عنوان كتاب ، در سال
89 تعداد 65 هزار و 86 عنوان كتاب و در سال 90 تعداد 68 هزار و653 عنوان كتاب منتشر
شده و راهي بازار شد اما در سال 91 اين آمار دوباره به سراشيبي سقوط نزديك شده و در
نتيجه كتاب هاي منتشر شده اين سال به تعداد 63 هزار و 922 عنوان رسيد .
همين طور
اشاره به اين نكته هم خالي از لطف نيست كه بر اساس رده بندي هاي صورت گرفته، در سال
1388، به ترتيب كتاب هايي با موضوعات کمک آموزشي، دين، علوم عملي و ادبيات بيشترين
سهم را به خود اختصاص داده است. همچنين کتاب هاي کمک آموزشي با 9352عنوان در آن سال
رکورددار بود.
در سال 89، در كل 200 ميليون و 34 هزار و 946 کتاب منتشر شده است
که اين آمارنشان مي دهد گرچه تعداد عناوين اين سال در مقايسه با مدت مشابه سال قبل
از آن افزايش يافته، اما از نظر شمارگان کل با کاهش مواجه شده است.
13 هزار و
374 عنوان کتاب ترجمه و 51 هزار و 712 عنوان کتاب تاليفي نشان از افزايش کتاب هاي
تاليفي در مقايسه با قبل دارد.
15 هزار و 938 عنوان را ناشران شهرستاني و 49
هزار و 148 عنوان را ناشران تهراني منتشر کرده اند که باز هم بر تمرکز انتشار کتاب
در پايتخت دلالت مي کند.
در حال حاضر هم نگاهي به كتاب هاي منتشر شده امسال نشان
مي دهد در اين زمان 20 هزار و 293 عنوان کتاب منتشر شده است. دين، علوم عملي و
ادبيات در اين بازه موفق شده اند با بيش از 3000 عنوان به ترتيب در جايگاه هاي اول
تا سوم قرار بگيرند.
ناشران وگلايه هاي كاغذي
بدون حاشيه وتعارف بايد
گفت،وضعيت كتاب خوب نيست.كتاب هايي كه يا چاپ نمي شوند و يا به دليل محدوديت و
تقاضاي بالا خيلي زود از بازار خارج مي شوند.
اين وضعيت نگراني هاي زيادي را
ايجاد كرده است.وقتي كتابي تجديد چاپ نشود نا خودآگاه در بازار نایاب مي شود.نایاب
شدني كه مشكلات زيادي را براي آن متقاضيان كتاب هاي خاص ايجاد مي كند.به طور كلي
وضعيت ناشران اين روزها چندان خوب نيست.آن قدر كه حتي مي توان گفت خيلي از آنها به
زحمت تا به امروز دوام آورده اند، هرچند در حوزه کتاب های آموزشی و دانشگاهی وضعیت
بهتر است اما در حوزه کتاب کودک و نوجوان مشكلات همچنان باقي است.
مدير يك
انتشارات معروف كه البته نمی خواهد نام انتشاراتش ذكر شود در گفت و گو با گزارشگر
روزنامه کیهان مي گويد: خُب طبيعي است زماني كه بازار چاپ و نشر چندان مساعد نباشد
، حجم زيادي از كتاب دربازار كم ياب و يا ناياب مي شود كه اين موضوع ناخودآگاه در
قيمت ها هم تاثير گذار است . از طرف ديگر فرهنگ‌سازی در مورد مطالعه در کشور بسیار
ضعیف بوده و مشکل دیگری که سبب کاهش میزان مطالعه در کشور شده گرانی کتاب است.به
نظر من پيدا كردن راه حل براي اين موضوع نياز به فرهنگ سازي دارد كه متوليان فرهنگي
كشور بايد آن را آغاز كنند. یکی از دلایل گرانی کتاب افزایش قیمت مواد اولیه مثل
کاغذ است و چون کاغذ وارداتی است با مشکل افزایش قیمت مواجه است.
او در ادامه
يادآور مي شود:" بر خلاف خيلي از اصناف ديگر قيمت گذاري و نظارت در بازار كتاب به
خوبي كنترل نمي شود، زماني هم كه اين نظارت به اندازه كافي وجود نداشته باشد ،قيمت
كتاب افزايش مي يابد. هيچ كسي هم نمي تواند به واسطه ها خرده بگيرد كه مثلا چرا
كتاب خريد و فروش مي كنند چون اصولا اين كار غير قانوني نيست .اما اگر متوليان
بازار را به خوبي شناسايي كنند و درصدد جبران كمبود ها بر آيند نه تنها واسطه ها و
قيمت هاي غير معقولي كه پيشنهاد مي‌دهند حذف مي شوند كه حتي دانشجويان و افرادي كه
به دنبال كتاب هاي خاصي هستند به راحتي مي توانند به اين كتاب ها دسترسي پيدا
كنند."
این ناشر می گوید: "گذشته از آن به نظر من نباید همه مشكلات را به گردن
تغيير قيمت كاغذ گذاشت. چرا كه اصلا تغییر قیمت کاغذ ربطی به تحریم‌ها ندارد. بلكه
مشكل اصلي همان طور كه اشاره كردم از كنترل و نظارت ها است. باید کنترل صورت گیرد
تا کاغذ‌ها براساس همان نرخی که خریداری می‌شوند به فروش برسند. وقتي که تجار
بدون ارز دولتی کاغذ وارد می‌کنند قطعا نوسان قیمت را خواهیم داشت، در واقع ناشر
نیز نمی‌تواند کاری کند و تجار هم خیلی سخت واردات را انجام می‌دهند."
او در
پاسخ به اين ادعا كه برخي معتقدند خود ناشران گاهي وقت ها كل تيراژ را احتكار مي
كنند تا زماني كه بازار حسابي تشنه شد با قيمت بالاتر بفروشند، نيز مي گويد:" نه
اصلا چنين اتهامي را قبول ندارم ،چرا كه ما طبق مجوز وزارت ارشاد فعاليت مي كنيم و
بعد از قرارداد با مولف يا مترجم و چاپ اثر موظف به توزيع آن هستيم و چنين كاري نه
تنها قانوني نيست بلكه امكان آن هم وجود ندارد كه مثلا يك ناشر آخرين محصول نشرش را
وارد بازار نكند.شايد عده اي با نيت‌هاي خاص كل تيراژ را از بازار جمع كنند تا با
سود آن را به بازار بر گردانند اما اينكه اين كار توسط خود ناشر باشد،امكان ندارد."
گزارش روز
|
