ضرورت كاهش مدت تحصيلي دوره كارشناسي و راهكارهاي
پيش رو كوتاه شدن نردبان ترقي در دانشگاه -بخش پاياني

پريسا جلالي
فرض كنيم روزي برسد كه بدون كنكور وارد دانشگاه شويم، تمام واحدهاي دوره كارشناسي را طي 5/2سال پاس كنيم و بعد قرار باشد قدم در مقطعي بگذاريم كه قرار است فوق ليسانسمان را يك سال و نيمه بگيريم. بسياري از دانشجوياني كه امروز مجبورند براي اخذ مدرك ليسانس و فوق ليسانس حداقل 7سال از عمرشان را صرف كنند، حتي خوابش را هم نمي بينند. چه بسا دكتري هم تا آن زمان بدون آزمون شود و يك ساله بتوان دكتر شد و...
كاهش مدت تحصيل دوره كارشناسي و كارشناسي ارشد از بدو طرح داراي مخالف و موافقاني است. اين طرح كه به تازگي از سوي معاونان آموزشي وزارت علوم مطرح شد درحال حاضر در اين وزارتخانه درحال بررسي است و مقرر شده با حذف برخي دروس عمومي و اختياري، كاهش سقف واحدهاي آموزشي و ارايه برخي دروس به شكل مجازي اجرايي شود.
مجلس مخالفت مي كند؟!
طرح مذكور كه با هدف كاهش هزينه هاي تحصيلي دانشجويان و افزايش ظرفيت دانشگاه ها طراحي شده است بعيد به نظر مي رسد از واكنش تند كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي در امان بماند مگر اينكه با بررسي تمام جوانب امر عملياتي شود.
علي عباسپور تهراني فرد رئيس كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي درخصوص كاهش مدت تحصيلي دوره هاي دانشگاهي نظري متفاوت با معاونان وزارت علوم دارد.
وي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان مي گويد: «نگرش ما درباره تعيين زمان تحصيل بايد در سطح مجامع بين المللي قابل پذيرش باشد، در غير اين صورت هرچه خارج از اين نگرش تعريف شود، با اشكال مواجه مي شود. اشكال اول ضرري است كه به دانشجويان وارد مي شود. اوايل انقلاب تعداد واحدهاي درسي براي دوره كارشناسي 170واحد تعريف شده بود كه مطابق نرم بين المللي نبود و از سويي دانشجويان براي گرفتن مدرك ليسانس بيش از 6سال در دانشگاه مي ماندند.»
نماينده تهران ادامه مي دهد:
«از سوي ديگر اگر خارج از تعاريف بين المللي براي دوره تحصيلي عمل كنيم به اعتبار مدارك تحصيلي مان خدشه وارد مي شود به خصوص باتوجه به اين كه درحال حاضر ايران را به عنوان كشوري مي شناسند كه آموزش عالي آن قابل قبول و درسطح جهاني معتبر است.»
وي درباره تعداد واحدهاي درسي اين دوره در ديگر كشورها تصريح مي كند: «در بسياري از دانشگاه هاي آمريكا دانشجو در دوره كارشناسي 120تا 130واحد مي گذراند درحالي كه در كشور ما تعداد واحدها در اين دوره تحصيلي 130 تا 140 واحد است. باتوجه به اين مسئله در بعضي از رشته ها و برخي واحدهاي دوره كارشناسي آن هم به شكل محدود، امكان كاهش طول دوره تحصيل وجود دارد، اما اگر بخواهيم دوره 4ساله را به 3يا 5/3 سال كاهش دهيم يا تعداد زيادي واحد درسي را حذف كنيم، به كيفيت آموزش عالي لطمه زده ايم.»
درحال حاضر در سطح جهان متوسط طول دوره تحصيل در مقطع كارشناسي 4سال است كه ممكن است دانشجويي در مدت 5/3سال يا كمي بيشتر از 4سال اين دوره را سپري كند اما در حالت عادي كسي كه با مدرك ديپلم وارد دانشگاه مي شود بايد ظرف 4سال مدرك ليسانس بگيرد.
دكتر اسفنديار اختياري ديگر عضو كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس است كه طي گفت وگويي مدعي است: «بايد قبول كنيم كه برخي رشته ها و دروس دانشگاهي قديمي است و بايد بازنگري شود و در اين صورت شايد بتوان همراه با بازنگري برخي دروس و رشته هاي دانشگاهي طول مدت دوره تحصيلي و تعداد واحدهاي تحصيلي را تغيير داد. اگر كاهش طول مدت تحصيل در دوره كارشناسي در چارچوب قوانين باشد و درعين حال به سطح علمي دانشگاه ها و دانشجويان لطمه اي نزند، مفيد است.»
عباسپور تهراني فرد نيز ضمن اشاره به اين كه هنوز طرحي در اين خصوص به مجلس ارايه نشده است، تطابق طرح هاي آموزشي را با استانداردهاي مطلوب ضروري دانسته و اظهار مي كند: «در صورت مغايرت طرح مذكور با شرايط مطلوب نظام آموزشي، مجلس واكنش نشان خواهد داد و در اين خصوص تصميم گيري مي كند. در اين مسأله مدت زمان شرط نيست بلكه تعداد واحد مهم است، لذا بايد ديد منظور از اين كاهش چيست و چه هدفي دنبال مي شود تا نهايتاً راجع به آن اظهارنظر كرد و در كل اگر اين حركت مطابق استاندارد آموزش عالي كشور نباشد وزارت علوم حق اجراي آن را نخواهد داشت.
تغيير دوره هاي حضوري به مجازي
تغيير دوره هاي حضوري به روش مجازي و آموزش از راه دور يكي از روش هايي است كه طرح مذكور براي كاهش ميزان دوره به دنبال اجرايي كردن آن است.
رييس كميسيون آموزش مجلس در اين خصوص نظري متفاوت دارد.
وي مي گويد: «اينكه برخي واحدهاي درسي به صورت مجازي ارايه شود موفق نخواهد بود چراكه تدريس مجازي شيوه و روش خود را دارد كه نمي توان با تغيير يك دوره استاندارد به مجازي در تدريس و شيوه هاي آموزشي و پژوهشي محدوديت ايجاد كرد. البته بعضي دانشگاه ها ممكن است برخي واحدها را به صورت مجازي ارايه كنند و اين به معني كاهش دوره نيست ما نمي توانيم حجم دوره را كاهش دهيم. واحدها الان مشخص هستند هر يك واحد 17 ساعت درسي است و براساس آن مطالب تنظيم مي شود و نمي توان گفت درس سه واحدي 10ساعت براي يك واحد تدريس شود. در برخي سيستم ها اينطور است يعني اگر كسي
150 واحد بگذراند در 2 سوم ضرب مي شود اما با اين روش نمي توانيم بگوييم 132 واحد در سيستم ترمي كه الان عرضه مي شود 132 واحد در سيستم كوراتمي است درحالي كه اين يعني 90 واحد تقليل در نظام آموزش عالي كه اشتباه است و عملاً به ليسانس ضربه مي زند.»
توجه به ماهيت رشته
در كاهش مدت تحصيل
تفاوت ماهوي بين رشته هاي علوم انساني، علوم تجربي و مهندسي غيرقابل اغماض است. تفاوتي كه در تصميم گيري هاي جزئي هم توجه به شرايط خاص خود را مي طلبد. انجام امور آزمايشگاهي، مرور برخي منابع و مرجع هاي قديمي، كلاس هاي تئوريك و نظري، ضرورت يا عدم لزوم پايان نامه و غيره همگي شرايطي است كه بر تفاوت ميان اين رشته ها صحه مي گذارد.
دكتر سيدمهدي قمصري معاون دانشجويي فرهنگي دانشگاه تهران بر لزوم توجه به اختلاف ميان رشته هاي دانشگاهي در طرح كاهش مدت تحصيلي ليسانس تأكيد كرده و در اين خصوص به گزارشگر كيهان مي گويد: «ماهيت برخي رشته ها ايجاب مي كند درس عملي داشته باشند به همين منظور دانشجو بايد مدت زمان بيشتري را در دانشگاه سپري كند. همانطور كه به لحاظ آيين نامه اي تفاوت هايي وجود دارد و ساعات دروس عملي دو برابر درسهاي نظري تعريف مي شود. بنابراين شرط موفقيت طرح مذكور در وهله اول توجه به ماهيت رشته ها است. با كوتاه كردن دوره تحصيل البته با توجه به ماهيت رشته ها مي توان ميزان موفقيت طرح جديد وزارت علوم را به نوعي تضمين شده ديد.
با اين شرايط دانشجويان مجبور نيستند براي دروس تئوري محض ساعت ها در كلاس محصور باشند همچنين افت كيفيت درسي دانشجويان رشته هاي مهندسي و تجربي كمتر خواهد شد چون ساعات بيشتري براي حضور در آزمايشگاه ها صرف خواهند كرد.
تكليف فعاليت هاي فرهنگي چه مي شود؟
فعاليت هاي فرهنگي در دانشگاه ها از ديگر دلمشغولي هاي كارشناسان آموزشي و اجتماعي است. كاهش ساعات حضور دانشجويان در دانشگاه در درجه نخست اين تصور را در ذهن تداعي مي كند كه دانشجو ديگر فرصتي براي فعاليت هاي فوق برنامه ندارد از همين رو تمامي برنامه هاي فرهنگي وزارت علوم در دانشگاه ها به زودي تعطيل خواهند شد.
دكتر قمصري در اين خصوص و در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان مي گويد: «رابطه مستقيمي بين مسايل فرهنگي و طولاني يا كوتاه شدن دوره آموزشي وجود ندارد. ما اعتقادي به دراختيار داشتن دانشجو طي ساعات طولاني براي ارايه برنامه هاي فرهنگي نداريم بلكه معتقديم دانشجو بايد ارتباط خود را با خانواده و جامعه داشته باشد. چندان مفيد نمي دانم كه بخواهيم دوره فشرده ايجاد كنيم مثلا دوره تحصيل را از 4سال به 3سال كاهش دهيم و به ازاي آن 24 ساعته دانشجو را با دوره فشرده در اختيار بگيريم. تنها بحثي كه در اين خصوص بوجود مي آيد اين است كه صرف اينكه دانشجو با يك فشار 3ساله درسش را تمام كند و مدرك بگيرد نيست بلكه اين سؤال پيش مي آيد كه آيا با فشرده شدن دوره درسي آماده پذيرش مسئوليت در جامعه خواهد بود يا نه؟ ضمن اينكه فقط حرف زدن و قول دادن نمي تواند كافي باشد.»
دكتر رضا روستا آزاد معاون پژوهشي فناوري دانشگاه صنعتي شريف كه با دكتر قمصري
هم عقيده است به گزارشگر كيهان مي گويد: فقط نبايد در حد حرف بسنده كرد بلكه در بعد عملياتي و آزمايشي بايد معايب را ديد و مورد بررسي دقيق قرارداد. به طور مثال اوباما رئيس جمهوري آمريكا چندي پيش طي يك سخنراني مدعي شد كه چرا بايد تابستان ها دانشگاه ها تعطيل باشند. وي مي گفت اين طرح ناظر بر دوره اي بود كه كشاورزي در اقتصاد حرف اول را مي زد و بسياري از دانش آموزان و دانشجويان مرتبط با حوزه كشاورزي كار مي كردند اما چون سه ماه تابستان فرصت بيشتري براي كار كشاورزي نياز داشتند به منظور سياست تشويقي دولت براي جلب فرزندان كشاورزان به تحصيل تابستان ها دانشگاه ها تعطيل شد تا كشاورزي هم از رونق نيافتد. اين در حد يك حرف است كه اگر بخواهد اجرايي شود مصائب و مشكلات خاص خود را دارد. بنابراين نظام آموزشي نبايد تحت تأثير حرف و صحبت باشد اما در عمل متفاوت عمل كند.»
لزوم استفاده از ترم تابستان
و افزايش كار كتابخانه ها
استفاده از ترم تابستان فقط بستگي به توان و ميل دانشجو ندارد بلكه تا وقتي بخش آموزش دانشگاه ها دوران تعطيلات سه ماهي را طي مي كنند ديگر دانشجو قادر به تصميم گيري در خصوص استفاده از اين فصل نخواهد بود.
دكتر حسين افخمي مدير گروه ارتباطات دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه علامه در اين زمينه معتقد است كه استفاده از ترم تابستاني كه البته در گذشته هم ارايه مي شد مي تواند دانشجو را تا يك سال نسبت به شرايط معمول جلو بياندازد. مسئله ديگر به عنوان پيش شرط موفقيت اجراي اين طرح، علاوه بر استفاده از حداكثر ظرفيت دانشگاه ها در تمامي فصل هاي سال، افزايش ساعت كار كتابخانه ها است تا دانشجويان بتوانند بعد از فراغت از كلاس هاي حضوري و عملي از كتابخانه استفاده كنند. درحال حاضر ساعات كار كتابخانه از 8صبح تا 6بعدازظهر است كه با اين شرايط، كاهش دوره ليسانس غيرممكن خواهد بود.
وي تغيير تعداد واحدهاي عملي و افزايش دروس كاربردي را از ديگر پيشنهاداتي مطرح مي كند كه مي توانند به اجراي بهتر طرح كاهش مدت تحصيل كمك كنند.
جلال احمدي بروغني از ديگر اساتيد موافق با طرح كاهش طول دوران تحصيل كارشناسي است كه كم كردن سال هاي تحصيلي را عامل ساماندهي وضعيت اشتغال، ازدواج و تحصيل در پاره اي از موارد مي داند.
وي همچنين در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان اضافه مي كند: «اشتراك برخي واحدهاي درسي ميان مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد از ديگر ضرورت هاي اصلاح اين روند است كه البته كاهش مدت تحصيل شايد بهترين راه حل باشد. در اين شرايط مي توان واحدهاي كمتر ولي كاربردي تري را ارايه داد كه بيشتر براي دوران فارغ التحصيلي مثمرثمر باشد. گذراندن واحدهاي غيرتخصصي در 4سال كنوني دوران ليسانس بسياري از دانشجويان را از محيط هاي درسي دلزده كرده و در مواردي مشاهده شده كه نه تنها انگيزه اي براي مطالعه باقي نگذاشته است بلكه به علت طولاني شدن زمان تحصيل حتي انگيزه مطالعه دروس تخصصي را كم مي كند.» اين عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي بر لزوم وجود پايان نامه براي مقطع ليسانس تأكيد مي كند و مي گويد: «در صورتي كه دوره كارشناسي هم كاهش يابد نبايد پروژه را ناديده گرفت و آن را حذف كرد. بسياري از كشورها تحت عنوان پروژه نهايي پايان نامه را جزء فعاليت هاي اصلي دانشجو مي دانند كه به خاطر جنبه عملي آن، دانشجو از دروس صرفاً نظري فاصله گرفته و مجبور است دروس قبلي را مرور كند. يك كار تحقيقي را از نقطه اي شروع كند، خلاقيت به خرج دهد، توليد فكر كند و در نهايت به عنوان پروژه تحويل دهد. اين فرايند اعتماد به نفس او را افزايش داده و حتي حين ورود به بازار كار به عنوان نمونه كار ارايه مي شود.»
گزارش روز