زبان ملي را پاس بداريم نگاهي به رواج واژه هاي بيگانه در ادبيات فارسي

پريسا جلالي
كمتر برنامه اي از صدا و سيما پخش مي شود كه اصطلاحات انگليسي و فرانسه از زبان مجريان تلويزيوني شنيده نشود .
اصطلاحاتي كه باب ورود به زبان فارسي را به جهت انتشار از رسانه ملي به راحتي توجيه
مي كند و شرايط به كارگيري از آن را در مردم تشويق مي كند. درحالي كه در خصوص ادبيات و كاركرد زبان فارسي صدا و سيما به عنوان اصلي ترين رسانه اي كه با زبان سر و كار دارد، بيش از همه نهادهاي رسمي كشور موظف به پرداختن به مقوله زبان فارسي است.
با اندكي تامل در نوشتار برخي روزنامه ها و مجلات هم با شرايط متفاوتي روبرو نخواهيم شد.
خريد از مراكز و فروشگاه هايي كه روي
بسته بندي كالاهاي ايراني بيشتر حروف لاتين مي بينيم تا فارسي خود نمونه اي ديگر از اين حكايت درد آور است .
در حالي كه يكي از ويژگي هاي شكلي جمهوري اسلامي ايران حفظ زبان فارسي است كه براساس اصل پانزدهم قانون اساسي: » زبان و خط رسمي و مشترك مردم ايران فارسي است. اسناد و مكاتبات و متون رسمي و كتب درسي بايد با اين زبان و خط باشد ولي استفاده از زبان هاي محلي و قومي در مطبوعات و رسانه هاي گروهي و تدريس ادبيات آنها در مدارس، در كنار زبان فارسي آزاد است .»
از آن جا كه زبان به عنوان بخش اعظم هويت فرهنگي جامعه مطرح مي شود و همواره در گذر از دوران تاريخي دستخوش تغييرات پياپي است، نياز به احياي آن همواره احساس مي شود .
اما مقابله با تغييرات واكنش هاي متفاوتي از سوي فرهيختگان و زبان شناسان داشته است،
به طوري كه برخي از آنان مدعي اند ماهيت زبان و توانايي هاي آن در تغيير دائمي است و اين پويايي زبان است كه خود را درمعرض تغيير قرار داده و با تاريخ همراه مي شود .
اما عده اي ديگر به ايستايي زبان اشاره دارند و علاقه خود را به حفظ ايستايي آن به عنوان حفظ يك ارزش و سنت ديرينه عنوان مي كنند .
اصل بر اين اساس است كه نه زبان و نه خط فارسي، هيچكدام از بين رفتني نيستند. اما بايد براي حفظ و احياي آن بيشتر تلاش شود كه البته با تشكيل فرهنگستان زبان و ادب فارسي روند احياي زبان فارسي در همه زمينه ها آغاز شده است البته با سرعت كم و آنچه باعث نگراني مي شود كاهش سرعت يا توقف اين رشد است .
زبان؛ ركن هويت ملي
پس از انقلاب اسلامي ايران طبق مصوبه مجلس شوراي اسلامي قانون منع استفاده از واژگان بيگانه در دستور كار فرهنگستان قرار گرفت و اهداف بسياري در جهت حفظ قوت و اصالت زبان فارسي به عنوان يكي از اركان هويت ملي ايران، رواج زبان و ادب فارسي و گسترش حوزه قلمرو آن در داخل و خارج از كشور، ايجاد نشاط و بالندگي در زبان فارسي را مدنظر قرار داد تا بدين طريق به وظايف خود كه همان تأسيس واحدهاي واژه سازي و واژه گزيني و سازمان دادن واحدهاي مشابه در مراكز دانشگاهي، نظارت بر واژه سازي و معادل يابي در ترجمه از زبان هاي ديگر به زبان فارسي ، بهره برداري صحيح از زبان هاي محلي (در داخل و خارج از ايران) به منظور تقويت و تجهيز اين زبان و غني ساختن و گستردن دامنه كاربرد آن و غيره مي توان اشاره كرد .
اينكه فرهنگستان زبان و ادب فارسي به عنوان متولي و تنها نهاد حافظ زبان فارسي تاچه ميزان عملكرد مثبت و درخوري داشته است جاي بحث و تامل دارد .
بسياري از كارشناسان معتقدند كه تاكنون نظارت چنداني بر عملكرد فرهنگستان زبان و ادب فارسي نشده همچنين مجلس شوراي اسلامي نيز به عنوان ركن نظارتي بر اجراي اصول قانون اساسي، فعاليتي در اين خصوص نداشته است .
به ويژه آنكه با ورود واژه هاي بيگانه حتي در كتب آموزشي انگشت اتهام به سوي كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي نشانه مي رود .
نورالله حيدري يكي از اعضاي كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان در همين خصوص مي گويد:« حداقل نزديك به دو سال است كه فعاليتي در مورد نظارت و ارزشيابي عملكرد نهادها نسبت به احياي زبان فارسي و پاسداشت آن از هجوم واژه هاي بيگانه از سوي مجلس شوراي اسلامي صورت نگرفته است . »
وي كه مدعي است حتي به صورت موردي هم فرهنگستان زبان و ادب فارسي مورد بررسي نمايندگان مجلس شوراي اسلامي قرار نگرفته است، نسبت به اين موضوع حساسيت نشان داده و تاكيد كه مي كند به زودي اين موضوع از سوي كميسيون آموزش و تحقيقات طي طرحي به مجلس ارايه و پيگيري خواهد شد .
اين نماينده مجلس شوراي اسلامي اضافه
مي كند: »حتي عملكرد وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم، تحقيقات و فناوري در اين باب بايد از سوي مجلس بررسي شود و نمايندگان در كرسي نظارت بر اجراي قانون اساسي با توجه به اينكه در اصول قانون اساسي صريحا اشاره شده در همه بخش ها و زمينه ها زبان فارسي حاكم شود و از زبان بيگانه پرهيز شود موظف به بررسي هستند. البته مجموعه نمايندگان با سرپرستي كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس مي توانند طرحي را در مجلس پيشنهاد دهند كه همه دستگاه ها را ملزم به رعايت و سهل انگاري ها را مورد مواخذه قرار دهند. نظارت دوره اي براي بازنگري بر اين مجموعه در داخل طرح نيز بايد پيش بيني شود . »
اصطلاحات خارجي كلاس داره !
متاسفانه استفاده از تعابير و اصطلاحات انگليسي و فرانسه در ميان برخي جوانان به ارزش شخصيتي و هويتي تبديل شده و به قولي كلاس بالايي براي افراد به ارمغان مي آورد .
دكتر طيبه صفايي، ديگر عضو كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي نظري مشترك دارد و به گزارشگر كيهان مي گويد:« متاسفانه طي برهه اي خاص استفاده از الفاظ بيگانه و نفوذ اين واژه ها در زبان فارسي رواج پيدا كرده است و حتي استفاده از چنين واژه هايي در ارزش شخصيتي و هويتي افراد به نوعي جايگاه ويژه اي به خود اختصاص داده است. اما طي چند ماهي كه در كميسيون آموزش و تحقيقات بوديم نظارتي را در فرهنگستان زبان فارسي عملا مشاهده نكرديم. البته فرهنگستان زبان فارسي بايد بر اجرايي شدن اين باور كه پارسي را پاس بداريم نظارت داشته باشد . »
وي با ابراز تاسف از افزايش الفاظ و نمادهاي غيرفارسي در جامعه اضافه مي كند:« تعصب نسبت به زبان رايج و بومي در كشورهاي خارجي مشاهده مي شود اما متاسفانه در ايران به اين موضوع مهم كمتر توجه مي شود. آنها حتي استفاده از زبانشان را در مجلس با وجود زبان هاي متنوع تاكيد مي كنند. اين موضوع مهمي است كه حساسيت بيشتر مجلس شوراي اسلامي، فرهنگستان زبان و ادب فارسي و همچنين اساتيد دانشگاهي را مي طلبد، در غير اين صورت شاهد خواهيم بود كه در فرهنگ و نظام آموزشي زبان بيگانه در راستاي ناتوي فرهنگي تسلط يابد. اين موضوع زنگ خطري است و بايد تبديل به دغدغه اي شود كه بيشتر از گذشته دقت كنيم و براي حفظ فرهنگ اسلامي و ايراني تلاش نماييم.»
قرباني اصلي كيست؟
بيشترين عاملي كه نظارت بر عملكرد نهادهاي متولي حفظ زبان فارسي را حساس مي كند ورود بي وقفه واژه هاي ديگر زبان ها به ويژه رواج آن از سوي ديگر نهادها است .
فيلم و مجموعه هاي تلويزيوني، مجلاتي كه
واژه هاي غيرفارسي را به ويژه از سوي نخبگان ترويج مي كنند بيشتر آسيبي است كه به زبان فارسي تحميل مي شود و جوانان قربانيان واقعي اين مسخ فرهنگي به شمار مي روند .
فرزانه ياور زاده كارشناس ادبيات فارسي و استاد دانشگاه در گفت و گو با گزارشگر كيهان نسبت به رسوخ فرهنگ ديگر ملت ها به فرهنگ ايراني اسلامي هشدار داده و مي گويد:« اولين و مهمترين گروهي كه مورد هجمه حملات فرهنگي ديگر كشورها قرار مي گيرند جوانان و نوجوانان هستند. در مورد افراد بزرگسال نگراني وجود ندارد چرا كه فرهنگ با ذات آنان عجين شده و ديگر تحت تاثير تغييرات قرار نخواهند گرفت اما جوانان اينطور نيستند و به لحاظ جذابيت كاذبي كه استفاده از الفاظ خارجي در اثر تبليغات برايشان ايجاد مي كند بيشتر از سايرين تحت تاثير قرار گرفته و به مرور اين واژه ها در فرهنگ شفاهي و كتبي آنان رسوخ خواهد كرد . »
وي كه صاحب مجموعه اشعار و چندين كتاب در زمينه هاي ادبيات است، برنامه ريزي اصولي فرهنگستان زبان و ادب فارسي را در مبارزه با اين هجمه مهم ارزيابي مي كند و مي گويد:« طي سال هاي اخير شاهد فعاليت هاي فرهنگستان براي واژه گزيني و ارايه آن از طريق برنامه هاي راديو و تلويزيون بوديم در حالي كه مدت هاست ديگر از چنين
برنامه ها خبري نيست. هرچند اشكالاتي هم به اين طريق آموزش مي توان گرفت و بيان علت خطاهاي نگارشي به مخاطبان توضيح داده نمي شد و به صورت دستوري رفتار مي شد اما ادامه آن مي توانست در طول زمان تاثير زيادي داشته باشد . »
ياور زاده آموزش از مقاطع دبستان و سال هاي ورود به مدرسه را بهترين زمان جلوگيري از به كار بردن الفاظ بيگانه اي مي داند كه در ميان مردم رايج و وارد زبان فارسي شده است .
ادبيات هويت ملي است
اغلب كارشناسان و ارتباط شناسان معتقدند ورود واژه هاي ديگر زبان ها به ادبيات رايج جامعه باعث بروز مشكلات ارتباطي در جامعه مي شود .
دكتر غلامرضا عليزاده جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان در همين رابطه تصريح مي كند:« اينكه ورود واژه هاي بيگانه به زبان فارسي به مرور زمان ميان اقشار مختلف جامعه اشكال ارتباطي ايجاد مي كند جاي شكي وجود ندارد. به طوري كه بعد از مدتي شاهد خواهيم بود مردم قادر به ارتباط كامل و درك صحبت هاي هم نبوده و در ارايه پيام و بازخورد دچار مشكل مي شوند. البته اين موضوع و مشكل ارتباطي و كلامي بيشتر در بين نخبگان و مردم عادي پديد خواهد آمد كه جامعه را از نظر تبادل اطلاعات پيامي دچار ضعف مي كند بنابراين تاجايي كه امكان دارد بايد براي واژه هاي جديدي كه وارد زبان مي شود از معادل سازي استفاده كرد .»
وي تغيير و تحول در زبان را در سايه ديگر
پديده هاي زيستي و اجتماعي ناگزير مي داند و
مي گويد:« زبان به هر حال تحت تاثير سير تطور اجتماعي قرار مي گيرد و واژه هاي جديد طي اين تغييرات وارد زبان مي شود اما بايد فرهنگستان در اين خصوص اقدام جدي تري داشته باشد. اين طبيعي است كه هرچقدر بتوانيم از ادبيات قوي خودمان بهره گيري كنيم هويت فرهنگي خودي را حفظ كرده ايم، چون زبان و ادبيات بخشي از هويت است كه از طريق آن مي توانيم همه ارزشهايمان را انتقال دهيم. البته در برخي حوزه ها كوچكترين تغييري در زبان مي تواند ارتباط ناقص و عدم درك پيام را به وجود آورد مثل بحث حوزه عرفان كه دوام زبان بسيار كمك خواهد كرد و اگر با كليد واژه هاي محض در بحث عرفان وارد نشويم نفوذ دروني را نخواهد داشت . »
دكتر عليزاده ضمن تاكيد بر اجراي سياست بومي سازي زبان و ادبيات فارسي مي گويد: «همانطور كه به دنبال بومي سازي در ديگر بخش ها هستيم براي زبان فارسي هم بايد به دنبال بومي كردن زبان باشيم. بايد واژه هاي جديد را معادل سازي و واژه هاي قديمي را با اغماض استفاده كنيم. معادل ها نبايد به صورت گزاره يا جمله و دچار تحريف شويم. حتي اصطلاحات علوم را بايد حفظ كنيم و به صورت كليد واژه هايي كه در سطح جهاني استفاده مي شود استفاده كنيم. ضمن آنكه در تبادلات بين فرهنگ ها سعي كنيم آنجا كه ناچار هستيم از همان واژه هاي مصطلح در علوم بهره ببريم. ضمن اينكه فرهنگستان بايد تلاش كند تا زبان را دركنار ديگر پديده هاي اجتماعي و فرهنگي رشد و ارتقا داده و روزآمد و بومي كند . »
همانطور كه دكتر حداد عادل اعتقاد دارد:« در دنياي رو به توسعه امروز، اگر زبان ملي يك كشور زبان علم و فن نشود و تنها در دايره محاورات عادي توده مردم و يا حوزه ادبيات قديم آن كشور محدود بماند، به تدريج به حاشيه رانده مي شود و منزوي مي گردد.»
به اعتقاد وي پيشرفت در علم و صنعت مستلزم بي اعتنايي به زبان ملي نيست. امروز بسيارند كشورهايي كه مي كوشند تا همگام و همراه با پيشرفت در عرصه دانش، زبان ملي را نيز نيرومند سازند و عزيز بدارند .