واردات بي رويه چاي خارجي و تأثير آن بر بازار داخلي
انزواي چاي ايراني در هياهوي واردات

حسن آقايي
هزاران تن چاي خشك سال هاي دور و جاري نه تنها انباشته در انبارها از بين رفته و خواهد رفت و در نهايت پوسيده و خاك مي شود، بلكه برگ سبز هزاران هكتار باغات و اراضي چايكاري در شمال كشور به دلايل با صرفه نبودن هزينه هاي چين و كارگر و... عدم كار متوالي و تكرار تعطيلي هاي طولاني مدت كارخانجات چايسازي و نبود نظارت و ساماندهي بر چرخه مراحل توليد و عرضه، جاي هيچ گونه شوق و دلگرمي براي هزاران خانوار دست اندركار چاي نگذاشته است.
كاستي ها و معضلات سر راه چايكاران پديده اي تازه نيست. واردكنندگان چاي از همين مسايل تلمبار شده صنعت چاي و نياز ناشي از كمبود توليد به آساني بهره برداري و سوءاستفاده مي كنند، طوري كه بازار مصرف چاي سراسر كشور را در قبضه گرفته اند و كشاورزان چايكار نابودي سرمايه و اتلاف وقت و عمرشان را رصد مي كنند!
واردات بي رويه ضربه به صنعت چاي داخلي
واردات بي حد و حصر چاي ضربه مهلكي به صنعت چاي داخلي و ضرر زيادي به كارخانجات و علي الخصوص كشاورزان گيلان وارد كرده است. «مرتضي پور» چايكار و عضو شوراي اسلامي روستاي كوه بيجار لاهيجان با اين ديد، عملكرد يك گروه واردكننده چاي كه وي آنان را كساني مي خواند كه مورد برخورد دولتيان قرار نگرفته اند، بيان مي كند و حتي آن عده اي كه مي گويند ذايقه مردم از مصرف چاي وارداتي عوض نشده است را سودجو قلمداد مي كند.
وي در ادامه نظر خود به شرح و شيوه هزينه وام كه پيشتر دولت در قالب طرح ساختار صنعت چاي به صاحبان كارخانه چايسازي داده اشاره مي كند: «در سال 79 دولت يك سري طرح ساختار چاي را اجرا مي كند و در همان موقع به كارخانجات وام داده مي شود اما توجهي به كشاورزان كه نماينده اي نداشتند نمي شود تا به مشكل شان رسيدگي كند. ليكن آنان كه از دريافت وام برخوردار شدند آن وام را به مصرف برج و ساختمان سازي در تهران و جاهايي ديگر رساندند و كمتر در بخش امور چاي خرج كردند. در چنان موقعيت امثال من نوعي كشاورز كه عمر و زندگيمان به صنعت چاي آميخته است هنگامي كه مثلا 50كيلو محصول چاي خود را براي فروش به كارخانه مي برديم كارخانه دار مي گفت فقط 25كيلو چاي مي خواهم. در اين حال، محصول روي دستمان مي ماند. در حالي كه چاي را نمي شود براي مدت نامعلوم و طولاني در انبار نگه داشت. اين اتفاقات در سال 79 كه سازمان چاي تعطيل مي شود رخ مي دهند. پيش از انقلاب، سازمان چاي زيرنظر وزارت بازرگاني بوده كه بعدا اين سازمان از وزارتخانه، منفك مي شود و از همان زمان واردات بي رويه چاي شروع مي شود. كارخانه هاي ذيربط براساس اصل 44 آزاد كار مي كنند و دولت به آن ها يارانه مي دهد.»
تعطيلي كارخانه هنگام تحويل محصول
در اين حال كارخانجات چايسازي هر موقع بخواهند كارشان را تعطيل مي كنند به طوري كه برخي از كارخانجات از ابتدا تا پايان زمان بهره برداري چاي، حدود يك ماه باز هستند. در اين فرصت كم، كشاورزان نمي توانند چاي (برگ سبز) خود را جمع آوري كنند و به كارخانه تحويل بدهند و پول محصول خود را دريافت كنند. الان هم كه باغات محصول دارند برخي كارخانجات باز و برخي تعطيل هستند.» «مرتضي پور» سپس به آخرين سفر رئيس جمهوري به گيلان اشاره مي كند و تاكيد رئيس دولت مبني بر اين كه سازمان چاي متولي برگ سبز، چاي خشك و بازرگاني است. مي گويد: «اگر لازم است چاي وارد شود بايد از طريق اتحاديه هاي تعاوني چايكاران كشور و كارخانه داران صورت گيرد. اين طور نباشد كه افراد زياده خواه با واردات بي رويه به توليدكنندگان داخلي ضربه بزنند بلكه بايد با خاطيان قاطعانه برخورد شود.»
به گفته عضو شوراي اسلامي روستاي كوه بيجار گيلان، دولت هاي قبلي نتوانستند نسبت به مافياي چاي اقدامي موثر انجام دهند. ولي دولت كنوني به اين نتيجه رسيده كه سازمان چاي كشور بايد به چرخه صنعت چاي نظارت داشته باشد.»
مجبورم 5تن برگ سبز را دور بريزم!
گفت وگويم با «مرتضي پور» از گيلان با اين پرسش كه چه ميزان چاي در انبارها مانده و چند سؤال آماري ديگر ادامه مي يابد. پاسخ هاي وي را مي خوانيم: «چاي خشك در انبارها خيلي زياد است. چايكار نمي تواند چايش را بفروشد چون بازار از چاي خارجي اشباع است. من نوعي با داشتن چاي سبز نگران اين وضع هستم. به طور مشخص 5 تن برگ سبز در باغ دارم. با توجه به بسته بودن كارخانه ها، حمل اين ميزان محصول به جاهاي ديگر، هزينه سرسام آور دارد. مجبورم محصول خود را در باغ بچينم و دور بريزم.»
اين چايكار در ادامه صحبت هاي خود با ارايه آمار موثق، چنين مي گويد: «30 هزار تن چاي خشك از سنوات گذشته تا امسال در انبارها هست. تجار واردات از اين چاي استفاده نمي كنند. دود و زيان نبود بازار خريد اين مقدار چاي نصيب چايكار و صنعت چاي كشور مي شود. سطح باغات و اراضي كشت چاي در استان هاي گيلان و مازندران 34 هزار هكتار است و 180 كارخانه چايسازي اكثراً در گيلان وجود دارند. از اين تعداد، امسال از اوايل بهره برداري برگ سبز چاي 120 كارخانه كوچك و تناژ پايين 5 تني باز بودند. از همين تعداد و ظرفيت در اواخر شهريور ماه حدود 10 درصدشان باز بودند و در حال حاضر بيش از 10 درصد برگ سبز چاي در باغات مانده است. اين را هم بگويم كه در سال گذشته هزينه تمام شده يك كيلو برگ سبز چاي 350 تومان بود. الان حدود 400 تومان است.»
در گفت وگو با «دكتر ابوالحسن مهاجري» از آگاهان كشت و بازار برنج و چاي شهرستان لاهيجان وي پيرامون شيوه فروش برگ سبز چايكاران تا مرحله بازار فروش چاي در اوايل سال هاي پس از انقلاب، وضعيت توليد و مصرف چگونگي خرج كارخانه دارهاي چايسازي از محل وام دولت و درهم كردن ماهيت چاي مورد مصرف بازار حكايت هاي جالبي را مطرح مي سازد و دست آخر هم چند پيشنهاد در جهت ارتقاء سطح كيفيت محصول، فرهنگ سازي ترغيب مصرف و نظارت بر يكدست بودن صادرات چاي داخلي را بيان مي كند.
وي مي گويد: «در سال هاي اول پس از انقلاب، كارخانه داران گيلان مستقيماً محصول چايكاران را خريداري مي كردند بدين صورت كه فردي از اداره چاي مي آمد حتي بر تحويل و فروش يك كيلو برگ سبز كشاورز به كارخانه نظارت مي كرد. كارخانه دار پس از خشك كردن محصول، آن را تحويل دولت مي داد و چاي وارد بازار مصرف مي شد. از حدود 8-7 سال پيش، كارخانه داران بهانه ارزان خريدن برگ سبز را مطرح كردند كه اين امر باعث ضرر چايكار شد.»
دكتر مهاجري مي گويد: «در سال هاي 84-82 دولت به كارخانه دارها وام در جهت حمايت شغلي پرداخت مي كرد اما برخي از آنان از محل اين وام به برج سازي روي آوردند!»
ادامه نظارت «مهاجري» از يك سو بيانگر توليد زياد و از ديگر سو ظرفيت و كشش معين بازار داخلي است ضمن آن كه بر اين باور است برخي از مردم جنوب، چاي توليد داخلي را آن طور كه بايد نمي شناسند.
وي در پي اين بخش از گفتار خود از مخلوط نوع چاي چنين مي گويد: «كارخانه ها چاي خشك مانده پارسال را با چاي چين امسال قاطي مي كنند و به فروش مي رسانند! يعني حدود 100 تن چاي انبار شده با 20 درصد چاي چين اول قاطي و عرضه مي شود.»
اطلاع رساني ضرر مصرف چاي خارجي
اما راهكارها و پيشنهادهاي دكتر مهاجري در جهت بهتر شدن بازار محصول داخلي چنين است: «توليد باغ چاي يك دوره دارد؛ پس از 4-3 سال بهره برداري، يك دو سال كاشت و برداشت نشود و دولت اضافه چاي را از كارخانه دارها خريداري كند و نيز با فناوري جديد چاي از سال ها مانده تبديل به كود شود. ادارات به خريد و مصرف چاي داخل موظف و همچنين كارخانه ها موظف به خريد و توليد چاي كيفيت دار شوند. در بخش ارتقاء سطح شناخت مردمي، در رسانه ها خصوصاً رسانه ملي در جهت فرهنگ سازي ضررهاي مصرف چاي خارجي را به طور شفاف اطلاع رساني كنند پيشنهاد آخر اينكه نظارت بر يكدست بودن صادرات مي تواند ما را از چالش هاي موجود برهاند.»
كيفيت چاي داخلي
يك فروشنده انواع چاي به نام «رسولي» معتقد است براي مقابله با چاي اسانس زده وارداتي تنها راه بالابردن كيفيت محصول چاي داخلي است. اجداد همه ما با طعم طبيعي چاي ايراني آشنا بودند وخيلي هم مصرف مي كردند. اصولاً ذائقه هركس با چاي شمال آشنا بود. اما حالا ده ها نوع چاي فله و بسته بندي وارد مي شود و با تبليغات به خورد مردم داده مي شود. اين عطرهاي شيميايي باعث ضرر سلامت انسان است. وانگهي اين آقايون كه دست در واردات بي كران چاي دارند چرا كمك نمي كنند توليد خودمان اولاً به حد بي نيازي برسد، دوماً پول كشور به جيب دلال و چايكاران ديگر كشورها نرود.
اين فروشنده چاي در ادامه سخنان خود مي گويد: «بايد كاري كرد كيفيت و عطر طبيعي و طعم چاي وطني مردم را متقاعد كند و ضمناً رسانه ها و تلويزيون به واقع و به دور از هر نوع سمت گيري مضرات مصرف چاي وارداتي را به مردم تفهيم كنند.»
نياز 80هزار تن، واردات 140 هزار تن!
«موسي پور» رئيس هيئت مديره تعاوني چايكاران منطقه 5 شهرستان لاهيجان درباره ميزان توليد، مصرف و نياز چاي داخل، مي گويد: «برطبق آمار تحقيقي و كارشناسي، مصرف سالانه چاي در كشور 120هزار تن است. اگر از تمام باغات چايكاري در گيلان بهره برداري به نحو احسن باشد ودولت يا بخش خصوصي به موقع چاي خريداري كنند، حداكثر 40هزار تن توليد داريم و حداقل 80هزار تن مي بايد وارد كنيم. اين وضعيت درحالي است كه نماينده مردم در مجلس، معضل تأمين برگ 40هزار تن را مطرح مي كند و نيز مي گويد امسال 140هزار تن چاي وارد شده است! نظارت از طرف دولت و يا مرجع ديگر، نيست و لذا چاي اضافه تر از نياز وارد كرده اند.»
وي درخصوص واردات چاي اظهار مي دارد: «واردات چاي براي آقايان مافيا خيلي نفع دارد. يك كيلو چاي خارجي واردكنند، قيمت خريد با همه هزينه ها حداكثر دوهزار تومان مي شود. همين مقدار چاي در بازار مصرف حدود 7-6 هزار تومان به دست مصرف كننده مي رسد.»
وي مي گويد: «براساس مصوبه مجلس تا امسال
5 سال خريد تضميني چاي توسط دولت صورت مي گيرد. وضعيت سال آينده اين روش معلوم نيست.» او مي افزايد: «ما چاي درجه دو را كيلويي 290تومان به كارخانه مي دهيم و پولش را مي گيريم. دولت براساس اين 290 تومان، ضمن آن كه براي هر كيلو چاي 195 تومان سوبسيد مي دهد، به ازاي 95 تومان ديگر مبتني بر 290 تومان مذكور، چاي خشك به كارخانه دار مي دهد. درحالي كه هر كيلو چاي خشك شده در اصل 1160 تومان تمام مي شود. از سوي ديگر تجار از كارخانه ها مي خواهند چاي خوب و خشك راكيلويي 700-600 تومان و از برخي ديگر چاي خشك هر كيلو 300-290 تومان خريداري كنند. همچنين تعاوني چاي خشك سال هاي قبلش را هر كيلو 300-250 تومان مي فروشد.»
«موسي پور» در ادامه اين گفت وگو به سؤال ديگرم مبني بر ميزان چاي مانده در انبار و چگونگي سالم نگهداشتن اين قبيل چاي چنين پاسخ مي دهد:
«حدود 40-30 هزار تن چاي در انبارهاي خود كارخانجات در گيلان وجود دارد كه اين رقم غير از انبارهاي ديگر است.»
به گفته او چاي در انبار صددرصد كيفيت خود را ازدست مي دهد چون چاي نبايد نور و يا هوا ببيند و محيط نگهداري چاي نيز نبايد رطوبت داشته باشد، در غيراين صورت از مرغوبيت مي افتد. سابق به طور اصولي طي سال از ارديبهشت ماه تا 15 آبان چهار نوبت چاي برگ سبز به كارخانه تحويل مي داديم اما در سال جاري تاكنون يك الي دو ماه كارخانجات باز بودندو كارخانه داران مي گويند ظرفيت انبار پر است!
جمعبندي عملكرد مافياي چاي
صحبت پاياني رئيس هيئت مديره چايكاران منطقه 5 لاهيجان را در اضلاع مثلثي، چنين مي خوانيم: «مافياي گروه واردكننده چاي، چاي طبيعي داخلي را مي برند اسانس مي زنند وارد مي كنند و به خودمان مي فروشند، آن هم بدون كمترين زحمت و با يك تلفن بيشترين سود چاي را مي برند ودر جمع مراسم مردمي «گلريزان» كلي پول حاتم بخشي مي كنند!...