(صفحه(12(صفحه(10(صفحه(6(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14


دوشنبه 18 آبان 1388- شماره 19507
 

در رستوران هتل كاسپين چه گذشت ؟زندگينامه جمعي از رجال پهلوي100

E-mail:shayanfar@kayhannews.ir




در رستوران هتل كاسپين چه گذشت ؟زندگينامه جمعي از رجال پهلوي100

مهدوي، فريدون - 6
خيلي محرمانه
زمان: 29 نوامبر 1965 - 8/9/44
مكان: رستوران هتل كاسپين
صورت مذاكرات شركت كنندگان: دكتر فريدون مهدوي، مدير اداره اقتصادي بانك توسعه صنايع و معادن و رهبر جبهه ملي تئودور ال. اليوت پسر، دبير اول سفارت
موضوع: سياست مستقل شاه
دكتر مهدوي به نظر مي رسد خود را بيش از گذشته در رابطه با اوضاع سياسي در ايران كنار كشيده است. او سياست خارجي «جديد» شاه را، نمايش و تظاهر به عدم وابستگي به ايالات متحده مي داند، تا دور را از ملي گرايان كه معمولاً در داخل كشور شناخته شده و مورد حمايت مردم هستند، بگيرد. درك سياست جديد از نظر فكري براي او مشكل و معما است. در عين حالي كه موافق است كه رشد درآمدهاي نفتي، تجربأ پاكستان، پلندپروازيهاي آفريقا و آسيا، وضعيت بودجأ سال گذشته و سياست هاي داخلي در تنظيم سياست جديد نقش داشته اند، معهذا او معتقد شده است كه شاه بايستي از ايالات متحده، بدليلي كه نمي توان براي عموم افشأ نمود، عصباني و ناراضي شده باشد.
در جستجوي امري اميدبخش كه به معناي پيدا كردن نقطه ضعفها در موقعيت شاه است، دكتر مهدوي دلخوشي كمي مي بيند. او مي گويد شنيده است كه مصوبأ جديد خريدهاي سلاح از كشورهاي اتحاد جماهير شوروي يا چكسلواكي (با چند چيز از فرانسه) خواهد بود و نمي داند كه واكنش ايالات متحده در صورت وقوع چنين چيزي، چه خواهد بود. او همچنين شنيده شده است كه خزانه در وضع بدي است و فشارهاي جديدي بر بانك مركزي براي جبران پرداخت هاي معوقه وارد مي شود. او معتقد است كه شايعات جديداً از سر گرفته شده در مورد استعفاي مديركل سميعي ممكن است پايه و اساسي داشته باشد و اگر سميعي استعفا دهد فاتحأ بانك مركزي خوانده شده است. يك كانديد مهم (- Bhorse lack) براي مديركلي، دكتر اهري، رئيس بانك كشاورزي و بيمه ايران است كه بنا به اظهار مهدوي، هر چه در جلويش بگذارند امضا مي كند و چند سال قبل به علت فساد و سوءاستفاده مالي از بانك كشاورزي بركنار شد. (او گفت شنيده است كه برخلاف داستان هاي اخير جرايد، زاهدي در بانك كشاورزي جايگزين نخواهد شد، بلكه به وي شغل تشريفاتي بازرس دولت در شركت ملي نفت ايران داده شده است).
در خلال مذاكرات، من چندين بار به طرق مختلف به اهداف درازمدت ايالات متحده در ايران مبني بر اين كه ديدن ايراني مستقل است كه بتواند روي پاهاي خود بايستد، اشاره كردم. دكتر مهدوي اظهار داشت كه ما به سختي مي توانيم براي رسيدن به هدفمان اعتبار بگيريم، زيرا شركت هاي نفتي اين كار را براي ما انجام داده اند. اينكه دكتر مهدوي از سياست خارجي «جديد» خوشش آمده است، از شوخي اي كه او با من كرد، مشخص شد. من به شوخي او را سرزنش كردم كه چرا براي بازي تنيس با دوستان بانك توسعه صنايع و معادن ايران و پاره اي دوستان من در روز جمعه نيامده است ( دكتر مهدوي بازيكن تنيس نيست)، او به شوخي پاسخ داد كه روزهاي جمعه در سفارت شوروي تنيس بازي مي كند.
مهدوي، فريدون - 7
خيلي محرمانه
زمان: 19 ژانويه 1966 - 29/10/44
محل: رستوران هتل كاسپين
صورت مذاكرات شركت كنندگان: دكتر فريدون مهدوي، مدير اداره اقتصادي بانك توسعه صنايع و معادن ايران و رهبر جبهه ملي تئودور ال. اليوت پسر، دبير اول سفارت
موضوع: سياست خارجي و داخلي ايران و وضعيت اقتصادي
مذاكرات حول پاره اي از وقايع جاري بشرح زير دور مي زد:
1- روابط ايران - اتحاد جماهير شوروي
دكتر مهدوي نشانه هايي از نگراني براي آينده، به جهت وابستگي هاي جديدي كه در ذوب آهن و لوله كشي گاز بين ايران و اتحاد جماهير شوروي به وجود آمده است، نشان داد. او گفت روسها به وضوح پيروزي ديپلماتيك بزرگي كسب كرده و در اقتصاد ايران، جايگاهي نظير جايگاهي كه قدرت هاي غربي در ايران از طريق صنايع نفتي به دست آورده اند، به دست آورده بودند. وجهأ (پرستيژ) شوروي در ايران بشدت تقويت شده است و نتيجأ آن افزايش تبليغات ضد آمريكائي در جرايد و ساير جاها بود. او از من در در مورد واكنش رسمي و واكنش جرايد ايالات متحده در مورد قرارداد ذوب آهن سؤال نمود. من پاسخ دادم كه واكنش چنداني از سوي آمريكائيها صورت نگرفته است و اين كه ما خوشحاليم ايران روي پاي خود بايستد و فقط اگر فكر كنيم كه روسها به هر طريقي استقلال ايران را به طور پنهاني مورد تهديد قرار مي دهند، مسئله را مدنظر قرار خواهيم داد. او آرزو نمود كه ما آن قدر خوش خيال نباشيم كه اجازه دهيم روسها ايران را ببلعند.
در موارد دقيق قرارداد، دكتر مهدوي بيشتر به اين نكته علاقه مند شده بود كه امكان افزايش صادرات روسيه به ايران را در پانزده سال بعد ممكن ساخته است. او گفت شنيده است كه روسها بشدت فشار آورده اند كه ذوب آهن توليدات متنوعي داشته باشد، به گونه اي كه صادرات ماشين آلات و تكنسين هاي آنها تا سالهاي متمادي در آينده مورد نياز شديد باشند. او بشدت تحت تأثير اين تصادف قرار گرفته بود كه مرز تقسيم كارها بين ايران و روسيه براي نصب لوله گاز در ساوه است، محلي كه بنا به گفته او خط فاصل روسيه و ايران بي طرف در قرارداد ارضي روس - انگليس در 1907 بود. او گفت: بعضي مردم عقيده دارند كه يك توافق سري در دنبالأ قرارداد 1907 بين ايالات متحده و اتحاد جماهير شوروي براي تجزيه ايران وجود دارد. او از كساني كه اين تئوريهاي را مطرح كرده اند، نيست. او همچنين اظهار داشت كه دولت ايران هيچ مشكلي در بالا بردن قيمت جهت تأمين مالي هزينأ خط لوله لازم نخواهد داشت. او مطمئن است كه تدارك كنندگان غربي دولت هاي خود را وادار به بالا بردن قيمت ها خواهند كرد.
من از دكتر مهدوي پرسيدم نقش عاليخاني در معاملات با روسيه چيست و اشاره كردم كه ممكن است براي او چندان كار درستي نباشد كه در بازگشتش با آن همه گل در دفترش، اين چنين با هياهو مورد تشويق قرار بگيرد. دكتر مهدوي گفت او معتقد است كه شاه مي خواهد عاليخاني اين تبليغات را راه بيندازد، به گونه اي كه سياست جديد مورد قبول مردم واقع گردد.
2- روابط ايران - ايالات متحده
با شروع صحبت در مورد ارائه بودجه در پاييز 1964، دكتر مهدوي معتقد است كه به وجهأ آمريكائيان در ايران لطمه خورده و همه ذخيرأ حسن نيت ايالات متحده كه طي سالها جمع شده بود، از بين رفته است. او نمي داند كه آيا اين از دست رفتن وجهه، بر ارتباطات رسمي ما تأثير كرده است. يا نه. من با ذكر اين نكته كه روابط ما مانند سابق نزديك هستند، پاسخ دادم و بالاخص به بازديد هاريمن اشاره نمودم.
متعاقباً در مذاكرات، دكتر مهدوي به تأثير تعداد زياد ايرانيان جوان تحصيلكرده در آمريكا اشاره نمود كه به كشور خود بازگشته اند و بتدريج نقش هاي مهمتري را در توسعأ كشورشان به عهده مي گيرند. نكته اي كه در مورد اين افراد او را بيشتر تحت فشار قرار مي دهد برخورد آنها با مسائل، بيشتر به صورت علمي است تا عقيدتي. او گفت، قبلاً ايرانيان تحصيلكردأ اروپا كه به ايران باز مي گشتند، در پي شغلي نبودند كه فقط كاري انجام دهند، بلكه به دنبال كاري بودند كه از آن طريق ايده هاي خود را پياده كنند. من از فرصت استفاده كردم تا به وي گوشزد نمايم كه ايرانيان تحصيلكرده در آمريكا نيز از زمانهاي طولاني در روابط ايران و آمريكا تأثير مثبت داشته اند، نظريه اي كه او موافق آن بود.
3- جبهه ملي
دكتر مهدوي گفت: اين سالها، سالهاي دلفريبي براي بودن در ايران هستند. يك تغيير واقعي و مهم در جهت گيري سياست هاي ايران در حال وقع است. او به ياد مي آورد كه اخيراً مقاله اي در مورد سياست جبهه ملي مربوط به حدود دو سال قبل را دوباره خوانده است. هر پيشنهاد مهمي كه در اين مقاله وجود داشت، توسط شاه انجام شده است، بدين ترتيب او (شاه) نه فقط مهارت و انعطاف پذيري خود را نشان داد، بلكه هرگونه تحركي را از گروههاي مخالف سلب نمود. در حال حاضر تنها اختلاف بين شاه و جبهه ملي ايجاد نهادهاي سياسي آزادتر است. البته دكتر مهدوي موافق است كه اين اختلاف تا آنجا كاهش يافته كه در واقع شاه «داخل» است و جبهأ ملي «خارج». اين تا دو يا سه سال قبل واقعيت نداشت.
4- ايران - عراق
نظر و فرضيأ مهدوي در مورد مشكلات جاري بين ايران و عراق اين است كه دولت ايران آن را شروع نموده است و اين كه محاسبات اشتباه بوده اند. تصور مي شد شانس خوبي مي داشتند اگر عارف را پايين بياورند و مذاكرات در مورد شط را آغاز نمايند. بعد مشخص گرديد كه اين اهداف به اين سادگي قابل دستيابي نيستند و اكنون مسئله فرار از سيلي خوردن است.
5- وضعيت اقتصادي
بانك توسعه صنايع و معادن ايران به سرعت در حال توسعه و گسترش است. نيمي از سهام متعلق به خارجيان آن بانك (96 ميليون ريال) به سرمايه گذاران ايراني فروخته شده است. سهميأ تهران، 24 ميليون از 96 ميليون بود و 9 ميليون ريال آن در سه روز اول به فروش رسيد. فروش سهام از طريق بانك ملي انجام شد كه 2 درصد براي اين كارش دريافت نمود.
بانك توسعه صنايع و معادن ايران همچنان از نظر پولي مسئله دارد، ولي سازمان برنامه موافقت نموده است كه 750 ميليون ريال ديگر وام برايش تأمين نمايد و يك تيم از بانك جهاني توسعه و تحقيقات و شركت تأمين پول بين المللي (IBRD/IFC) در ايران است تا دومين وام 10 ميليون ريالي بانك جهاني توسعه تحقيقات را فراهم آورد.
تعدادي از پروژه ها در حال انجام هستند. نمايندگان (lnternational- paper) و افرادي از (Allied - chemical) انتظار مي رود تا دو هفتأ ديگر در اينجا باشند تا در مورد كارخانه كاغذسازي و كارخانه تهيه نايلون به ترتيب مذاكره نمايند. مي خواهند ظرفيت اولين كارخانأ نوردي كه در ايران در نزديكي اهواز ساخته شده است را از 60000 به 150000 تن در سال افزايش دهند. از كايزر (KAISER) دعوت شده است كه طرحش را ارائه نمايد كه در آن پيشنهادات و هزينه هاي دومين كارخانه نورد در اهواز كه داراي ظرفيت 100000 تن در سال است و بخش اعظم آن لوله هايي با قطر كم خواهند بود، بررسي شده اند. پروژه ديگري كه مورد بحث خواهد بود كارخانه نوردي است كه لوله هايي با قطر زياد براي پروژأ خط لولأ گاز توليد نمايد. ممكن است مشكلاتي با وزارت اقتصاد در مورد پروژه هاي كارخانأ نورد با ذوب آهن شوروي بوجود آيند.
من در مورد دو هدف عمومي يعني اصلاحات ارضي و صورتحساب مالياتي جديد، سؤال كردم. در مورد اصلاحات ارضي، دكتر مهدوي گفت او فكر مي كند كه اين براي شاه يك دستاورد سياسي بوده است، با وجود اين از نظر اقتصادي روستانشيني وضع بهتري از قبل ندارد. دولت براي روستايي پول خرج مي كند تا او را خشنود و راضي نگهدارد، ولي كار واقعي براي بهبود استانداردهاي زندگي روستايي انجام نشده است.
در مورد صورتحساب مالياتي، دكتر مهدوي گفت يكي از مشكلات او با آن اين است كه خيلي به نفع سرمايه گذاران است. او مي ترسد كه اين مسئله احساسات را عليه صاحبان كارخانه و صنعتگران بزرگتر برانگيزد. اين طرح شامل ماليات بيشتر بر مواد مورد نياز توزيع شده مي شود كه اثر معكوس بر سرمايه گذاران خارجي خواهد داشت. بانك توسعه صنايع و معادن ايران سعي دارد بحث در مورد اين صورت مالياتي به دراز بكشد تا تمام نارسايي هاي آن برطرف گردند.
6- مهدوي و ايالات متحده
من به دكتر مهدوي گفتم كه اميدوارم روزي او بتواند از ايالات متحده بازديد نمايد. او گفت كه شايد در سال آينده بتواند اين كار را انجام دهد. او گفت مشكل اصلي وي در اين مورد اين است است كه نمي تواند چنين سفري را بدون ملاقات با گروههاي دانشجويي دست چپي انجام دهد، زيرا مايل است نفوذ سياسي خود را حفظ نمايد. براي مثال او سال گذشته بحث زيادي با دكتر عاليخاني كرده بود كه او را با خود به كنفرانس ژنو نبرد، با اين تذكر به عاليخاني كه به نفع او ( عاليخاني) نخواهد بود كه مهدوي در ژنو با او باشد و با دانشجويان ايراني مخالف مذاكره نمايد. من از او پرسيدم سال آينده اگر به ايالات متحده برود، چگونه اين مسئله را حل خواهد نمود، او گفت كه تصور مي كند كه مرور زمان از شدت اين مسئله خواهد كاست.
اظهارنظر: يا نفوذ او در دانشجويان دست چپي با گذشت زمان كم خواهد شد، يا او مي خواهد كه با گذشت زمان نفوذش در آنها كم شود و يا هر دو.
7- حسين مهدوي
او فكر نمي كرد كه عموي جوانش، اقتصاددان و پيرو جبهه ملي، در بهار آينده كه تحصيلاتش در هاروارد به پايان مي رسد به ايران باز گردد.
تئودور ال. اليوت
مهدوي، فريدون - 8
خيلي محرمانه
زمان: 8 فوريه 1966 - 17/12/44
مكان: محل اقامت تاچر
صورت مذاكرات شركت كنندگان: فريدون مهدوي، بانكدار و مخالف سياسي آرچي، ام، بولستر،
دبير دوم
اصلاحات ارضي
مهدوي گفت كه اعلاميأ 20 ماده اي اخير وزير كشاورزي، اسماعيل رياحي، كلي گويي هاي بي معني بودند و اين كه اصلاحات ارضي از اين پس فقط خدمات جنبي و حاشيه اي دريافت خواهد نمود، زيرا تا آنجا كه مربوط به اهداف سياسي شاه مي شود، به پايان رسيده است. او توضيح داد كه اين برنامه در آغاز توسط شاه براي جلب حمايت در داخل و ارائه چهرأ بهتري از خود در خارج طرح ريزي شده بود، بدون اين كه با خطرات غيرقابل پيش بيني مواجه شود. مهدوي گفت كه طبق تجزيه و تحليل وي از وضعيت، شاه مي توانست كاري براي كمك به طبقأ متوسط انجام دهد، ولي اين كار داراي خطر بالقوه بود، زيرا اين طبقه با ترقي مادي، خيلي سريع مي توانست خواستار قدرت سياسي گردد، بنابراين شاه تصميم گرفت به كشاورزان كمك كند كه انتظار نمي رفت تا سالهاي متمادي پس از اين به آگاهي سياسي برسند.
توسعه اقتصادي و سياسي
همانگونه كه بارها قبلاً نيز گفته است، مهدوي تكرار نمود كه انتظار ندارد ايران با دمكراسي اداره شود، زيرا مردم آمادگي چنين دولتي را ندارند و يك دولت قوي مركزي براي تضمين پيشرفت لازم است، ولي او از فقدان ترقي و پيشرفت در ايران شكايت داشت.
او به علت نا رسايي در دستيابي به يك روند تثبيت شدأ رشد خالص شش تا هفت درصد، به دولت حمله نمود و معتقد بود ايران مي تواند به آن برسد. او اظهار داشت كه ايران در سالهاي گذشته رشد خالص تثبيت شده اي برابر دو تا سه درصد داشته است. مهدوي گفت به عنوان يك مدعي توسعأ اقتصادي، دولت بايد به شوراهاي ده و شهر به عنوان نمونه هاي كوچكي از مشاركت سياسي اجازأ رشد و توسعه بدهد. آنگونه كه او مسئله را مي بيند، شاه از دادن اجازه به فعاليت هاي سياسي كه خودش برآنها كنترل نداشته باشد، اكراه دارد. بنابراين شاه بايد سرزنش مربوط به عدم توسعه و ترقي تشكيلات سياسي ايران را كه بتواند ثبات به وجود آورد و به مردم امكان دهد كه صداي كمي در دولت داشته باشند، بپذيرد.
كارخانأ ذوب آهن
مهدوي عرضأ كارخانه ذوب آهن را تجلي سياست قديمي روسيه شوروي در گسترش نفوذش به سمت جنوب مي بيند. او بعيد مي داند شاه و مشاورينش اين واقعيت دراز مدت را در نظر گرفته باشند كه چنين امكاني وجود دارد كه اگر كارخانه هاي جنوب روسيه شوروي به گونه اي تغيير داده شدند كه از گاز طبيعي ايران استفاده نمايند، در صورت لزوم شوروي فشار لازم را براي تداوم جريان گاز اعمال خواهد نمود تا جريان گاز ادامه داشته باشد. (تذكر: اين مطالب انعكاس نظريات آقاي اليوت بود كه در بحث هاي قبلي با مهدوي اظهار نموده بود. ) او تأكيد نمود كه قرارداد ذوب آهن را نمي توان به صورت يك اقدام بازرگاني در نظر گرفت، زيرا در هر منازعه اي بين دستجات و گروهها، قدرت سياسي تعيين كننده است و قدرت ضعيف تر به قدرت قويتر مي بازد.
مهدوي گفت: بدون مقايسه ايران و هندوستان در اين مسئله ذوب آهن، مردم اينجا كارخانأ ذوب آهن را با فنلاند مقايسه مي نمايند، كه در آنجا تمام سياست به طور مستقيمي تحت تأثير اين است كه شوروي در سرزمين هاي همجوار، اجازأ وقوع چه اتفاقاتي را بدهد. اگر در آينده به علت كنار رفتن شاه يا فعاليت يك گروه مخالف وضعيت نامعتادل و بي ثبات سياسي به وجود آيد، وابستگي ها با شوروي از نظر داخلي، عامل مهمي در تعادل قدرت خواهد بود. مهدوي ادامه داد لازم نيست اين نفوذ به صورت قابل رؤيت و علني شود، مي توان بيشتر معتقد بود كه اتحاد جماهير شوروي يك گروه يا گروه هاي بيشتري را حمايت نمايد تا در چنين تنگناي قدرتي تصميم گيرنده نهائي باشند.
عقيده ايرانيان مبني براين كه در حقيقت ذوب آهن به صورت مجاني به دست آمده است، مورد بحث قرار گرفت و مهدوي اشاره كرد كه در سياست بين المللي هيچ كشوري چيزي را مجاني و مفت به دست نمي آورد.
مهدوي ، فريدون - 9
زمان: 17 مارس 1966 - 26/12/44
صورت مذاكرات شركت كنندگان: فريدون مهدوي، بانك توسعه صنايع و معادن ايران آرتورام. جيز، دبير سوم سفارت مكان: محل اقامت هرتز
موضوع: محاكمأ ملكي
براي مهدوي ، محاكمأ ملكي و نيكخواه نشانگر يك تغيير غريب در سياست دولت ايران در قبال محاكمات سياسي است. براي مثال محاكمأ مهندس بازرگان در سالها قبل از انظار عمومي مخفي نگهداشته شد. اكنون پاره اي اوقات محاكمات سياسي به طور عمومي انجام مي گيرد و به متهم اين امكان و شانس داده مي شود كه در حضور خبرنگاران از خود دفاع كند و نتيجأ آن اين است كه فلسفه سياسي متهم در تمام روزهاي مهم منعكس مي گردد. مهدوي تصور مي كند كه سه سال محكوميت براي ملكي نسبتاً بهاي اندكي در برابر شانس مطرح گرديدن مورد وي در مقابل مردم مي باشد. او به هشت ماه زندان خودش قبل از انتخابات اشاره نمود. او در يك مدت زمان بحراني از دور خارج بود و بدون محاكمه هيچ محلي براي ارائه عقايدش نداشت.
او لذت مي برد اگر به وي شانس حضور در دادگاه عمومي و پر از خبرنگاران جرايد داده مي شد. مهدوي ، دادگاه ملكي را به صورت هشداري به شوروي براي عدم دخالت در سياست هاي داخلي ايران برداشت مي نمايد. او معتقد است كه مجازات سبك بود، زيرا شاه از تصوير بد آن در جرايد خارجي هراسان است. مهدوي از پوشش محدود محاكمأ ملكي در لوموند مطلع بود. او شنيده بود كه لوموند سعي كرده بود نماينده اي براي شركت در محاكمأ ملكي اعزام نمايد (احتمال مي رود اريك رولو بود كه يك تحليل عالي از محاكمأ نيكخواه نوشته بود)، ولي دولت ايران از پذيرش درخواست روزنامه امتناع نموده بود.
پاورقي

 

(صفحه(12(صفحه(10(صفحه(6(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14