E-mail:shayanfar@kayhannews.ir

معامله مو شك ها

مهدوي، فريدون - 10
خيلي محرمانه
زمان: 23 مارس 1966 - 3/1/45
مكان: رستوران رزيدانس
شركت كنندگان: دكتر فريدون مهدوي، اقتصاددان، بانك توسعه صنايع و معادن ايران آرچي ام. بولستر ، دبير دوم سفارت
فقدان ثبات رسمي در ايران
مهدوي با اظهار نگراني از خطر ديكتاتوري نظامي كه خاورميانه را تهديد مي نمايد، آغاز نمود و توضيح داد كه بهترين آنها فقط ترتيبات ناپايداري براي حصول به پاره اي پيشرفت ها هستند، مشكل اصلي آنها اين است كه نمي توانند نهادهايي بوجود آورند كه پس از آنها پا برجا باقي بماند. او سپس با لحن مجادله آميزي سؤال نمود كه آيا پروژه هاي توسعه اقتصادي به طور اتوماتيك با خود توسعأ تشكيلات و نهادهاي لازم براي ادامه آن پروژه ها را مي آورند. پاسخ وي در مورد ايران، اين بود كه نمي آورند. وقتي از او سؤال شد، اگر شاه به طور ناگهاني از صحنه خارج شود، چه اتفاقي خواهد افتاد، مهدوي پاسخ داد كه نتيجأ آن به علت اين فقدان تشكيلاتي، اغتشاش و آشفتگي خواهد بود.
وقتي به او گوشزد شد كه ارتش ممكن است اوضاع را تثبيت نمايد، مهدوي پاسخ داد اين ممكن است براي يك مدت خيلي كوتاه درست باشد، ولي مشكل اصلي اين بود كه شاه مطمئن شده بود ارتش يك نيروي منسجم و يك دست نيست، بنابراين كنترل نظامي بسرعت در رقابت بين افسران ارشد مختلف، تجزيه و از هم پاشيده خواهد شد.
مخالفت سياسي
مهدوي گفت او فكر مي كند بعضي از پروژه هاي توسعه اي كه انجام شده اند، همانهايي هستند كه او توصيه مي نمايد و اقرار نمود كه رژيم بسياري از سياست هاي ملي گراها را اجرا نموده است و بنابراين به طور گسترده اي مخالفت هاي سياسي را خنثي ساخته است. همزمان با آن، او اصرار داشت كه مخالفين مغلوب كامل نشده اند و در زمان مساعد فعال خواهند شد. او نتيجه گيري كرد كه با وجود پيشرفت هاي اقتصادي، عموم مردم براي رژيم علاقمند نيستند. او كسب حمايت مردمي را مسئلأ بزرگي براي شاه مي ديد، و توضيح داد كه اين ناشي از كوتاهي و ناتواني در ايجاد ايدئولوژي اي مي باشد كه مردم به آن معتقد و وفادار باشند.
مهدوي ، محاكمأ ملكي را به عنوان نمونه اي از وضعيت جديد تعبير كرد كه هر متهمي بايد اين امتياز را داشته باشد كه در ازاي مدت زماني كه در زندان است، مورد اتهامش براي همه منعكس گردد. او همچنين گفت كه اخيراً محاكمات در برخي موارد سازماندهي شده تر از گذشته برگزار مي شوند تا به متهم ايده بهتري از آنچه انتظار داشته است، بدهند. مهدوي محاكمه اي كه اخيراً براي سه دانشجوي دانشگاه تهران به طور سرّي انجام شده بود را به طور نمونه ذكر نمود كه منتج به صدور رأي سريعي گرديد. او توضيح بيشتري در اين مورد نداد.
وقتي موضوع چين كمونيست به ميان آورده شد، مهدوي فعاليت هاي چين كمونيست را كه در مدت محاكمه نيكخواه و ملكي انجام شده بود، بي اهميت خواند. او گفت هر كس مي داند كه تنها تهديد كمونيستي در ايران، اتحاد جماهير شوروي است، بنابراين چين كمونيست هدف آساني براي حمله به آن جهت نشان دادن خطرات كمونيستي است. همزمان با آن دولت ممكن است روسها را در جنگ عقيدتي با چين كمونيست كمك نمايد.
اهميت درآمدهاي نفتي
مهدوي، از وابستگي بيش از حد ايران به درآمدهاي نفتي اظهار نگراني نمود. او توضيح داد كه بدون افزايش درآمدهاي نفتي طرح هاي توسعه اقتصادي ايران قابل انجام نخواهند بود. او عقيده داشت كه وضعيت اقتصادي در ايران در سالهاي اخير توسط نخست وزير هويدا تثبيت نشده است، بلكه دريافت 230 ميليون دلار پيش پرداخت توسط شاه، موجب آن گرديده است. او فكر مي كند كه معاملات جاري با كنسرسيوم خيلي با مفهوم خواهند بود و مطرح نمود كه دولت ايران به نظر مي رسد عوامل محدودكننده عرضه و تقاضاي كنسرسيوم را در زماني كه بر يك افزايش حداقل 20 درصد ساليانه پافشاري مي نمود، ناديده گرفته است.
مهدوي، فريدون - 11
خيلي محرمانه
زمان: 26 آوريل 1966 - 6/2/45
مكان: رستوران هتل كاسپين
صورت مذاكرات شركت كنندگان: دكتر فريدون مهدوي، بانك توسعه صنايع و معادن ايران تئودور ال. اليوت دبير اول سفارت
موضوع: پيشرفت سياسي و اقتصادي ايران
من به دكتر مهدوي گفتم كه اميدوارم عموي وي و همكارش در جبهه ملي، حسين مهدوي، را در خلال چند ماه آينده ملاقات نمايم.
دكتر مهدوي از من خواست كه پيامي براي حسين بفرستم او گفت كه فكر نمي كند پيام بايستي از سوي او باشد و من مي توانم با جملات و كلمات خودم كه احتمالاً چندان سخت نخواهد بود، آن را تهيه كنم، زيرا من احتمالاً با آنچه او مي خواهد بگويد موافق خواهم بود.
او گفت بايد به حسين گفته شود كه تماس خود را با ايران از دست داده است و ديگر نبايد فرض كند كه از اوضاع اين كشور با خبر است. او گفت مخالفين بسيار زيادي كه در كشورهاي ماورأبحار زندگي مي كنند، تصور مي نمايند كه امكان دارد زماني فعاليت هاي چريكي برعليه رژيم به گونه اي انجام شوند، آنها بايد بدانند كه اين به دليل غيرممكن است. يكي اين كه نيروهاي امنيتي رژيم كنترل كامل بر اوضاع سياسي ايران دارند، و ديگري «شرايط اجتماعي تغيير كرده است». اصلاحات شاه، بخصوص اصلاحات ارضي از نظر سياسي موفق بوده است، و جوّ موجود براي فعاليت هاي ضد رژيم مناسب نيست، حتي اگر نيروهاي امنيتي به گونه اي آرام نگهداشته شوند.
من از دكتر مهدوي پرسيدم آيا فكر مي كند زماني كه در آينده، شاه فرصت را ممكن و مطلوب خواهد يافت تا اجازه دهد نهادهاي سياسي آزادتر در ايران رشد نمايند. او پاسخ داد اين را آموخته است كه شاه به طور قابل ملاحظه اي فرد انعطاف پذيري است و هيچ دليلي ندارد اين امكان كه شاه يكباره اجازأ وجود جوّ سياسي آزادتري را بدهد، رد كنيم. به هر حال، اين مورد به اين زودي اتفاق نخواهد افتاد، ابتدا كشور بايد در چند سال آينده با روند رشد اقتصادي بالا حركت كند و وضعيت اقتصادي محكمي برقرار و تثبيت نمايد.
با لحني آرام و آهسته و تأكيد بر ماهيت خيلي محرمانأ نظرياتش، او گفت اخيراً بعضي از دوستانش به وي مراجعه كرده اند كه اميدوار بودند او پاره اي فعاليت هاي سياسي را آغاز نمايد، ولي او آنها را منصرف نموده است، زيرا چنين فعاليت سياسي خيلي «خام و زودرس» خواهد بود. اولين كار، ساختن اقتصاد است، بعد فعاليت هاي سياسي مي توانند آغاز گردند. اصلي ترين كاري كه غرب در وضعيت فعلي مي تواند انجام دهد، اين است كه ببيند درآمدهاي نفتي به طور ثابت و قابل ملاحظه رو به افزايش هستند.
اظهارنظر: دكتر مهدوي اخيراً عضو يك هيئت رسمي بازديدكننده از مسكو بود (به يادداشت جداگانه مراجعه شود) و به نظر واضح مي آيد كه رژيم او را به خود وابسته كرده است. اين نيز واضح است كه ديگر نمي توان به او به عنوان يك «مخالف» اشاره نمود. تغيير در ديدگاههاي وي اسفبار بوده است. سه سال قبل او به مدت نه ماه در زندان بود. سال گذشته او بحث مي كرد كه غرب بايستي پرداخت هاي نفتي خود به ايران را قطع نمايد، به گونه اي كه به سقوط رژيم كمك كند. وي نشان مي دهد كه ديدگاههاي وي ممكن است در مذاكراتي كه در بازگشت از مسكو در پاريس با رهبران دانشجويان مخالف داشته است، مستحكم تر شده باشند. عدم تطابق و همرنگي وضعيت حقيقي امور در ايران و تصويري كه توسط آن دانشجويان احتمالاً به وي داده شده است، ظاهراً تأثير عميقي در وي بر جاي گذاشته است.
مهدوي ، فريدون - 21
خيلي محرمانه
زمان: 24 اوت 1966 - 2/6/45
مكان: رستوران چيتنيك
صورت مذاكرات شركت كنندگان: دكتر فريدون مهدوي، بانك توسعأ صنايع و معادن ايران آقاي روبرت اچ. هارلان، رايزن اقتصادي
موضوع: ماهيت سياسي بانك توسعه صنايع و معادن ايران، كاهش شديد ارز خارجي، كارخانه نورد فولاد، آيندأ دولت هويدا، مشكلات جرايد
در جريان يك بحث طولاني در 24 اوت، دكتر مهدوي نظريات زير اظهار داشت كه به طور كلي ممكن است مورد علاقه باشد:
1- ماهيت سياسي بانك توسعه صنايع و معادن ايران
به عنوان دليل موفقيت هاي عميقاً قابل توجه اين بانك توسعه ايراني در چندين سال گذشته، دكتر مهدوي اظهار داشت اين ممكن است عمدتاً به دليل وجود يك گروه واجد صلاحيت از افراد باشد و عدم وجود تهديد سياسي از سوي شخصيت هاي كليدي بانك توسعه صنايع و معادن ايران بدين معنا است كه چه در محافل داخل دولت و چه در بخش خصوصي به طور مشابه، مأمورين و افراد آمادگي بيشتري براي اعتماد كردن به اين بانك نسبت به ساير بانكها دارند. در واقع هيچ كس از اين كه بانك توسعأ صنايع و معادن ايران در جستجوي شغلي است، ترسي ندارد. در مورد مديرعامل، آقاي خردجو، كه مديري عالي و در صحنأ امور مالي بين المللي داراي وجهأ گسترده اي است، ما شخصي را داري كه اصولاً يك كارشناس در سطح بين المللي است، كسي كه هيچ گونه بلندپروازي سياسي در ايران ندارد، كسي كه هميشه اعلام نموده است از اين كه از بانك توسعه صنايع و معادن ايران يك بانك موفق بسازد، خوشحال است، ولي وي شخصاً خوشوقت خواهد بود اگر به خدمات وي در ايران نيازي نباشد و بتواند به مسير اصلي خدمتي خود در مؤسسأ بين المللي مالي بازگردد. در معاونت مديرعامل، دكتر رضا اميني يك متخصص صنايع را داريم كه اغلب مشخص كرده است كه او نيز فقط به ساختن بانك توسعه صنايع و معادن ايران به صورت يك اقدام موفقيت آميز علاقمند است و او نيز هيچ گونه بلندپروازي شخصي سياسي ندارد. او كاملاً خرسند خواهد بود، به محض اين كه معلوم شود به خدمات وي در بانك توسعه صنايع و معادن ايران نيازي نيست، به كارخانأ سيمان خود در اصفهان باز گردد.
دكتر مهدوي گفت كه وي خودش اكنون كار مهم رابط بانك با دولت را انجام مي دهد، وي معتقد است كه بطور كلي وي به عنوان فردي در نظر گرفته مي شود كه ناسازگاري سياسي وي نسبت به رژيم كاملاً شناخته شده است و بنابراين امكان ندارد تهديدي براي سرنوشت خدمتي شخصي بسياري از مقامات دولتي كه وي معمولاً با آنها معامله مي نمايد، به حساب آيد. دكتر مهدوي در ادامأ صحبتش گفت كه وي همواره از روشي كه قادر بوده از طريق آن موافقت دولت ايران را در هر پروژه بانك به دست آورد، همه را شگفت زده كرده است. او عقيده دارد كه اين امر ناشي از اين است كه مسئولين مربوطه فوق العاده مطمئن هستند كه هيچ انگيزه و فعاليت پنهاني مرتبط با خطمشي مسئولين در هيچ يك از پيشنهادات بانك وجود ندارد. دكتر مهدوي قبلاً اظهار داشته بود كه آقاي خردجو يك مدير بسيار عالي است، ولي سياستمدار خيلي خوبي نيست و قوياً با تعويض يا مطلوبتر كردن پروژه ها به منظور انطباق با حساسيت هاي سياسي محلي، در مواقعي كه يك تغيير كوچك در ماهيت پروژه ممكن است آن را قابل اجراتر نمايد، مخالفت مي كند. وقتي من گفتم مي توان اين موضوع را در واقع به صورت تأكيد بر فقدان كامل علائق سياسي بانك توسعأ صنايع و معادن ايران مدنظر قرار داد، او تأييد نمود كه اين احتمالاً درست است و با تصويري كه او در مورد ماهيت بانك مزبور و كاركنان آن ارائه مي داد، هماهنگي دارد.
2- كاهش شديد ارز خارجي
دكتر مهدوي مجدداً نگراني خود كه چند هفته قبل در مورد تهديدي جدي كه متوجه ذخيره هاي ارزي ايران بوده و در سال جاري شدت يافته است را به من اظهار داشته بود، تكرار كرد. او گفت كه تصور وي از درخواست هاي ارزي در چهارماه اول 1345 (21 مارس 1966 - 20 ژوئن 1966) منجر به كسري بودجه در ذخيره ها در حدود 100 ميليون دلار در 20 مارس 1967 خواهد شد. او در هر حال موافق بود كه قطعاً چيزي بايد اتفاق بيفتد كه يا اين روند را تغيير دهد يا ارز تهيه گردد و گفت كه او انتظار داشت كه اقداماتي در بخش دولتي صورت پذيرد تا نياز دولت به ارز كاهش يابد، هر چند وي تا به حال نشانه روشني از اين مسئله نديده است.
3- كارخانه نورد فولاد
دكتر مهدوي گفت كه بانك توسعأ صنايع و معادن ايران در فعاليت هايش جهت ايجاد كارخانه دوم نورد در اهواز با قراردادي كه اين هفته با يك كارخانه انگليسي يا امضا نموده يا آغاز شده، پيشرفت خوبي داشته است و او انتظار دارد كه اين دو كارخانه در اهواز، خيلي قبل از ذوب آهن شوروي در اصفهان فعال شوند. او اظهار داشت كه به بهره برداري رسيدن اين دو كارخانأ نورد فولاد توسط بخش خصوصي، تفاوت بسيار جالب توجهي با كارخانه ذوب آهن كه توسط بخش دولتي اداره مي شود، را نه تنها از جنبه زماني، بلكه از نظر سودمندي قيمت نشان مي دهد. حضور بخش خصوصي در اين دو كارخانه، مسئله اي بوده كه به طور ثابت و مصرانه مورد مخالفت آقاي شيباني از شركت ملي فولاد قرار داشته است. او مطمئن بود كه كارخانه مشترك ذوب آهن شوروي و دولت ايران يك كار بسيار پر خرج و گرانقيمت خواهد بود.
4- آيندأ دولت هويدا
دكتر مهدوي به عنوان نظريأ كاملاً خصوصي و شخصي خودش اظهار داشت كه اگر معامله موشكها با دولت ايالات متحده واقعاً به پايان رسيده باشد، در ايران دولت تغيير خواهد نمود و احتمالاً دولت جديد توسط شريف امامي سرپرستي خواهد شد.
5- مسائل جرايد
دكتر مهدوي به مقاله اي كه اخيراً توسط آقاي بهرام شاهرخ و عبدالله والا در مجله تهران مصور چاپ شده است، اشاره نمود. او همچنين به مهدي بهار، مؤلف كتاب ميراث خواران استعمار، اشاره كرد. او تذكر داد كه شاهرخ فردي بد سابقه و شرور با گذشته اي تاريك است و اين كه بهار به وضوح عامل ساواك مي باشد.
مهدوي، فريدون - 31
خيلي محرمانه
زمان: 13 سپتامبر 1966 - 22/6/45
مكان: دفتر آقاي مهدوي
صورت مذاكرات شركت كنندگان: دكتر فريدون مهدوي، بانك توسعه صنايع و معادن ايران ويليام ا. هلسث، دبير اول سفارت
موضوع: كشورهاي اروپاي شرقي در حال ورود به ايران و مواضع جبهأ ملي
1- كشورهاي اروپاي شرقي در حال ورود به ايران
دكتر مهدوي صحبت را با اظهار اين كه به نظر مي رسد بازديد از كشورهاي اتحاد جماهير شوروي و كشورهاي اروپاي شرقي مد شده باشد، آغاز نمود. او به مسافرين متعددي كه به اين كشورها سفر مي كنند، اشاره كرد. من اظهار داشتم كه شنيده ام بسياري بازديدكننده و تكنسين روسي به ايران آمده اند. او قوياً تصديق كرد، سپس در تأييد آن اظهار داشت كشورهاي اروپاي شرقي بيش از پيش به ايران علاقمند شده اند و تصميم گرفته اند كه به هر قيمتي كارهاي اقتصادي بگيرند. اين مهم نيست كه موارد پيشنهادي از نظر اقتصادي به صرفه هستند يا نه. او به پيشنهاد لهستان جهت احداث كارخانه هاي قند اشاره نمود (سه كارخانه در اصفهان، خوي و بروجرد ساخته شدند)، پيشنهادي كه وي گفت هيچ شركت اروپايي نمي تواند حتي به آن نزديك شود. او افزود، ولي بهتر است كارخانه خريداري شود تا موشك.
2- مواضع مخالفين
براي شروع اين بحث، من به نامأ اخير حسين مهدوي به سر دبير واشنگتن پست در تكذيب مطالب مطرح شده در ستون مقالات دوستانه، اشاره نمودم، من پرسيدم ممكن است حسين مهدوي به علت اقامت طولانيش در ايالات متحده نتواند مسائل ايران را لمس نمايد.
مهدوي تأييد نمود كه حسين مهدوي دو سال است كه در ايران نيست و توسعه در ايران در 18 ماه گذشته به طور چشمگير و خارق العاده اي پيشرفت داشته است. باوجود اين اظهار داشت كه حسين مهدوي در تماس با پيشرفت هاي ايران قرار دارد. او گفت كه در مواقع مختلف او مواد لازم را براي حسين مهدوي مي فرستد و همين طور دوستان حسين در جبهه ملي او را با نامه نگاري در جريان امور و اظهارنظرها در مورد پيشرفت هاي محلي قرار مي دهند. او گفت حسين در رد اظهارات مثبت مبني بر ثبات سياسي مندرج در ستون مقالات دوستانه، حق دارد، زيرا ثبات بر پايه يك نفر پي ريزي شده است.
مهدوي خط خود را تكرار كرد كه فقدان فعاليت سياسي در حال حاضر بدين معني نيست كه هيچ جوش و خروش سياسي يا هرگونه دلبستگي سياسي وجود ندارد، اين مسئله فقط نشان مي دهد كه ايرانيان تحت يك شرايط ديكتاتوري زندگي مي كنند كه در آن هرگونه آزادي اظهارنظر ممنوع است و هر سري كه در جمعيت بالا باشد، بلافاصله قطع و بر زمين افكنده خواهد شد. اين عوامل ظاهر آرامي را القا مي كنند و وقتي به آن وضعيت بهتر شدأ اقتصادي، اضافه شود، موجب مي گردند كه مردم به بحث ها و مذاكرات سياسي كمتر علاقه اي نشان دهند. شاه مايل است در زمينه هاي اجتماعي و اقتصادي به جلو رود ولي نه در زمينأ سياسي، و او اين را بر ايران تحميل مي نمايد. او اضافه كرد ما بي تفاوتي سياسي را تأييد نمي كنيم.
او اظهار داشت، پيشرفت هاي اقتصادي، 18 ماه قبل آغاز «در زمان قتل منصور » و با درآمدهاي نفتي (او گفت حدود 230 ميليون دلار) و با دو سال كشاورزي خوب، حفظ شده اند. او گفت نه فقط جمعيت دهقانان از اين پيشرفت ها متنفع شده اند بلكه جمعيت شهرنشين نيز با افزايش فعاليت هاي اقتصادي سود برده اند. او گفت، بخصوص روند خانه سازي در شهرها و خصوصاً در تهران زياد شده است، همزمان با آن بيكاري و كارهاي پست به طور قابل توجهي كم شده اند.
مهدوي تأكيد نمود كه مسئله مذهب هنوز يك عامل تعيين كننده در زندگي و سياست ايران است. در بيان توان بالقوأ مذهبي، او گفت: بايد به آن از طريقي كه در حال حاضر به نظر مي رسد و به گونه اي كه اگر آزادي بيان وجود داشت مي بود، نگريست. در حال حاضر اگر به خميني اجازه داده شود بازگردد و جرايد آن را منعكس نمايند، هزاران هزار نفر از مردم در تهران در انتظار استقبال از وي خواهند بود. تا زماني كه خميني در تبعيد باشد، دولت نمي تواند هيچ ملاي با اهميتي را در كنار خود داشته باشد. بدين ترتيب شاه قادر نخواهد بود هيچ گونه ارتباطي با ملاّها داشته باشد.
اظهار نظر: يك آغاز، ولي در اصول يك مطلب تكراري.
پاورقي