وقتي نفس هاي تهران به شماره مي افتد بايدها و نبايدهاي تغيير پايتخت در ايران-بخش پاياني

گاليا توانگر
در اين شلوغي خيلي چيزها از دست مي رود. يك نفر خودش را گم مي كند، يك مدير برنامه هايش را و يك شهر سلامت جسم و روانش را از دست مي دهد.
راستي چرا ما هميشه دقيقه 90 هستيم و دير به فكر اجرايي كردن راه حل ها مي افتيم در صورتي كه خيلي پيشتر جواب را مي دانيم.
وقتي 50 سال پيش تشخيص داده شد تهران نمي تواند به يك كلان شهر عظيم تبديل شود، چرا بي خيال نشستيم و تماشا كرديم تا به حد انفجار برسد؟ هر روز دلمان به يك مسكن خوش بود. خيال مي كرديم با عملياتي كردن پروژه هاي مقطعي نظير احداث بزرگراه و مترو و... مي توان از كوله بار مشكلات تهران كاست، اما بالاخره بدنه شهر به اين مسكن ها عادت كرد و با ازدحام بيش از حد جمعيت و بي اعتنايي ما تأثير مسكن ها از بين رفته و دوباره گرفتار آمديم. جاي تعجب دارد كه هنوز هم به جاي حل ريشه اي مسئله به فكر خلق راه حل كوتاه مدت ديگري نظير سه طبقه كردن شهر و غيره هستيم.
اكنون تهران به ميان ده شهر نامطلوب جهان براي زندگي سقوط كرده و در دهك پاييني جدول 127 شهر دنيا جا گرفته كه از سوي واحد اطلاعاتي مجله اكونوميست مورد بررسي قرار گرفته اند. تهران از نظر تأسيسات زيربنايي، دسترسي به كالاهاي مورد نياز، خدمات، خطرات شخصي و... مطالعه شده و بررسي ها روشن كرده است كه نسبت به سه سال پيش در اين جدول سقوط كرده و از بيست شهر آخر به پايين ترين دهك جدول رسيده است! اما تهران سال هاست در ميان شهرهاي نامطلوب زندگي قرار داشته و تغييراتي كه در آن ايجاد شده، تنها جاي آن را اندكي بالا يا پايين برده است. در بررسي كيفيت هاي مطلوب يك شهر براي زندگي، ميزان دسترسي به امكانات بهداشتي، ترافيك، امكانات رفت و آمد، ميزان آلودگي هوا و... مورد بررسي قرار مي گيرد. و تهران شهري است كه با مجموعه اي از اين مشكلات دست و پنجه نرم مي كند و هيچ يك از مسئولان شهر باتوجه به زيرساخت هاي ناموزون آن نتوانسته اند كار فوق العاده اي براي شهر انجام دهند.
مشكل ترافيك تهران به حدي پيچيده شده كه هيچ كس حتي نمي تواند براي آن راه حلي تصور كند.
دكتر مهدي رياضي دكتراي ترافيك و حمل و نقل در نوشته اي آورده است: «چالش شهردار برخورد بلندمدت و برنامه ريزي شده با مسئله حمل و نقل است كه نياز به برنامه ريزي همه جانبه چند وجهي و زمان بندي شده و اجراي هماهنگ برنامه ها دارد.»
حل مشكلات تهران را رها نكنيم
سال هاست كه در تهران هزاران طرح جامع و مقطعي براي رفع معضلات مختلف نوشته مي شود و ساعت ها كار و هزينه هاي گزاف صرف مي شوند، اما تنها به اين دليل كه طرح ها در زمان مناسب انجام نمي شوند و يا با تأخير به بهره برداري مي رسند، هيچ كدام گرهي از مشكلات تهران باز نكرده اند.
امين شعباني عضو كميسيون عمران مجلس شوراي اسلامي معتقد است كه طرح انتقال پايتخت اگرچه طرح زيبايي است ولي لااقل در كوتاه مدت غيرممكن است. وي مي گويد: «اعتقاد شخصي من اين است كه يك چنين چيزي امكان ندارد! شما ببينيد اگر بخواهيم شهري را استان كنيم چه قدر براي كار كارشناسي و تخصيص بودجه زمان مي برد، چه برسد به اين كه بخواهيم كلان شهري چون تهران را انتقال دهيم! در شرايط فعلي بهتر است به جاي صرف انرژي و وقت در رابطه با پروژه هاي بي سرانجام، به فكر ايجاد شرايط بهتر براي پايتخت باشيم. فكر كردن پيرامون انتقال پايتخت باعث مي شود از اصلاحات غافل بمانيم.»
وي با اشاره به اين كه تهران يكي از شهرهاي خوب دنياست و مي تواند شهر زيبايي باشد، ادامه مي دهد: «تهران از لحاظ كنترل ترافيك و حل مسئله آلودگي هوا نيازمند يك سري اصلاحاتي است. چنانچه بتوانيم حمل ونقل عمومي را سروسامان دهيم، بخش زيادي از مشكلات حل خواهد شد. كار پيچيده و سختي هم به نظر نمي رسد، ولي اين كه بگوييم ما نمي توانيم مشكل حمل و نقل را حل كنيم و در نتيجه شهر را رها كرده و برويم جاي ديگري شهر بسازيم، اين فكر در واقع اعلام شكست است.»
وي مي گويد: «پيش بيني شده بود كه با احداث مترو به صورت كامل 75درصد حمل و نقل به كمك وسايل نقليه عمومي صورت بگيرد، اما طي سه دهه به جاي ساخت 270 كيلومتر مترو 112 كيلومتر ساخته ايم كه 46 كيلومتر از آن مربوط به خط تهران- كرج است. بنده اخيراً طرحي را به مجلس ارائه دادم كه از 2ميليارد دلار ذخيره ارزي، يك ميليارد دلار را به تهران اختصاص بدهيم و يك ميليارد ديگر به شهرهاي بزرگ اختصاص پيدا كند. چنانچه بتوانيم مسئله ترافيك را حل كنيم، مشكل آلودگي هواي تهران هم به خودي خود حل خواهد شد.»
شعباني از شيوه ديگري براي تعديل پايتخت صحبت كرده و مي گويد: «مي توانيم كارخانجات را از تهران خارج كنيم و به مشكل مهاجرپذيري و توسعه حاشيه ها خاتمه دهيم. اين جمعيت حاشيه نشين شهر تهران است كه هزار و يك مسئله ايجاد كرده اند و بايد هرچه سريعتر كارخانجات را منتقل كرد. نمي شود گفت شما حاشيه نشين ها بمانيد، ما شهروندان تهراني جاي ديگري مي رويم! همه راهكارها پيش بيني شده ولي متأسفانه در اجرا چيز ديگري مي شود!»
وي به بازديد اخير خود از شهر پرند اشاره كرده و مي گويد: «در كمال تعجب ديدم كه يك شهر صنعتي ديگر در دل پرند ساخته مي شود. ساختن شهر صنعتي در شرايط فعلي يعني سيل ديگري از مهاجران را روانه حواشي تهران كنيم. آقايان به جاي صحبت درباره انتقال پايتخت جلوي اين قبيل ساخت و سازها را بگيرند.»
چالش هاي زيست محيطي شهر تهران
تهران بزرگترين بازار خودرو در كشور است. روزانه تعداد قابل توجهي خودرو وارد اين شهر مي شود، بدون آن كه بزرگراه ها به اندازه ورود خودرو گسترش يابند. خطوط مترو با بيش از دو دهه تأخير به بهره برداري رسيده اند و كسي عاقبت طرح منوريل را نمي داند. مشكلات زيست محيطي تهران روزبه روز بيشتر گلوي اين كلان شهر را مي فشارد.
محمد دهدار استاد محيط زيست دانشگاه گيلان توضيح مي دهد: «بعد از جنگ جهاني دوم بسياري از كشورها براي تمركززدايي برنامه تدوين كردند. اتفاقاً در ايران نيز هم رديف كشورهاي مهم دنيا يعني در سال 1327 هجري شمسي برنامه ريزي مدوني براي تمركززدايي صورت گرفت.
يك گروه كارشناس فرانسوي به نام ستيران به ايران آمدند و طرحي دادند كه مثلاً شهرهايي چون گيلان قطب اقتصادي كشور و تهران قطب سياسي باشد. اما هرگز اين برنامه تمركززدايي از سوي دولت وقت پيگيري نشد. در حال حاضر مشكل كلان شهر تهران كه چيزي در حدود يك هفتم جمعيت كشور را در خود جاي داده بسيار بسيار گسترده است. مصرف سرانه هر شهروند تهراني چند ده برابر يك فرد روستايي است. شما درنظر بگيريد كه چه قدر انرژي و هزينه صرف انتقال مواد غذايي به شهر تهران مي شود؟ از سوي ديگر چطور مي توان در مدت كوتاهي حداكثر ده ميليون نفر را جابه جا كرد؟»
وي به مشكلات متعدد زيست محيطي تهران، گريزي زده و مي گويد: «تهران در يك كاسه قرار گرفته است. كوه ها دور تا دورش را احاطه كرده اند، لذا پالايش هوا صورت نمي گيرد. وضعيت هواي تهران در شرايط فعلي شبيه اتاقي است كه در آن لاستيك مي سوزانند. زمين هاي زيادي بايد به پارك تبديل شود، اما به دليل نرخ بالاي زمين اكثر سرمايه داران ترجيح مي دهند اززمين ها براي ساخت و ساز استفاده كنند كه سود بيشتري عايدشان بشود. تهران در يك منطقه شيب دار واقع شده و فاضلابش وارد خاك مي شود. الان خاك اين شهر حالت اسفنجي را دارد كه اشباع شده و ديگر فاضلاب ها نمي توانند جذب لايه هاي زيرين خاك شوند و چون سراشيبي وجود دارد به جنوب تهران دشت ورامين سرازير مي شوند.اين مسئله باعث شده كه آب چاه ها و زمين هاي كشاورزي اطراف تهران آلوده شوند. شما شايد در بازار ميوه، سبزيجات و صيفي جات خوش رنگ و لعابي را پيدا كنيد، اما همه اين ميوه ها از يك طرف به خاطر كود شيميايي كه براي بهره برداري سريعتر به آنها داده شده و از سوي ديگر به دليل آلوده بودن آب و خاك كشاورزي لبريز از سموم هستند. مردم شهر كه از اين ميوه ها و سبزيجات استفاده مي كنند به انواع بيماري هاي خطرناك ازجمله سرطان مبتلا مي شوند. يكي از دلايل شيوع سرطان شايد همين باشد.»
وي تأكيد مي كند كه هرطور شده بايد شرايط عادلانه اي فراهم كرد كه روستانشين در محل تولد خودش باقي مانده و براي مسافركشي و يا سيگارفروشي روانه تهران نشود.
راه حل هايي براي حل مشكل ترافيك
دولت سال هاست كه براي كاهش آلودگي هوا چاره انديشي مي كند، اما تا مردم همكاري نكنند، كاري از پيش نخواهد رفت. مردم بايد احساس مسئوليت كنند و از موتورسيكلت ها و سواري هايي كه بد مي سوزند يا روغن سوزي دارند، استفاده نكنند.
اتوبوس هاي شركت واحد هم منبعي براي توليد گازهاي سمي هستند. اگر هوا آلوده است، همه ما مقصر هستيم و همه بايد براي رفع اين مشكل تلاش كنيم تا بتوانيم هواي بهتري تنفس كنيم.
ايران به دليل ساختار غيرمتراكم و نيمه متمركز خود داراي ساختار اداري است كه كوچكترين مشكل در شهرستان ها مردم را به تهران مي كشاند. اين آمد و شد مردم از سراسر كشور به تهران اگر كم شود، مشكلات عمده اي برطرف خواهد شد، درحالي كه نسبت سرانه تعداد اتومبيل به جمعيت در تهران كمتر از بسياري از شهرهاي ديگر دنياست. تردد خودرو در تهران بسيار زياد است. اين موضوع باعث راه بندان بسيار سنگين و به طور همزمان آلودگي زياد هواست.
منطقه شهري تهران به تنهايي يك شهر بزرگ محسوب مي شود. تهران عبارت است از بيش از بيست شهر بزرگ كنار هم كه افراد آن دائماً به شهرهاي همسايه تردد دارند. اگر هريك از مناطق شهري تهران از نظر شغل و خريد و مدرسه و دكتر و غيره براي ساكنانش خودكفا باشند، ميزان تردد خودروها بسيار كمتر خواهد بود.
يك پدر براي تهران كافي است
اسماعيل كوثري نماينده تهران در مجلس شوراي اسلامي مي گويد: «نظام جمهوري اسلامي چون متمركز است، پس طبيعي است كه تمام تصميم گيري ها در پايتخت صورت مي گيرد، لذا علاقمندي نخبگان نيز به اقامت در تهران بيشتر است. تصميم گيري براي ثروت و نيز پست هاي كليدي مديريتي نظام همه در تهران تعريف مي شوند. البته اين ها مشكل ساز نيست، مشكل از جايي شروع مي شود كه عده اي به صورت بي رويه و تعريف نشده از شهرهاي محل سكونتشان در آرزوي يافتن شرايط بهتر به تهران سرازير شده و در حاشيه ها ساكن مي شوند. شلوغي بيش از حد پايتخت باعث شده كه مديريت هاي مختلف نتوانند برنامه هاي خود را به نحواحسن اجرا كنند.»
وي در ادامه مي گويد: «به نظر مي رسد طرح جدايي پايتخت سياسي از قطب اقتصادي چاره انديشي مناسبي باشد. هرچه قدر در اجراي اين طرح دير بجنبيم ضررهاي بيشتري را متحمل خواهيم شد.
براي مثال كارخانجاتي هستند كه در شهرستان ها فعاليت دارند، اما چون مي بينند در تهران بهتر مي توانند مبادله داشته باشند، يك شعبه هم در تهران داير كرده اند. در گام ابتدايي بهتر است هرچه سريعتر اين مراكز به محل اصلي خود برگردانده شوند. حتي بخشي از ارگان هاي نظامي را نيز مي توان منتقل كرد، چنانكه تصميم گيري شده نيروي دريايي در شهرهايي كه ساحلي هستند، تمركز پيدا كند.» كوثري به مشكل بزرگ ديگري در رابطه با كلان شهر تهران اشاره كرده و مي گويد: «مشكل اساسي اين جاست كه تهران يك متولي ندارد وهركس ساز خودش را مي زند. اين شهر بايد به يك شهردار و يا يك فرماندار سپرده شود تا تصميم گيري ها يكدست شوند.»
گزارش روز